Sektor państwowy we Włoszech

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA O E C O N O M IC A 6, 1981

Anita Borkowska*

SEKTOR PAŃSTWOWY WE WŁOSZECH

PO W S T A N IE W ŁOSKIEGO SEKTORA P A Ń S T W O W E G O

Od czasu w ielkiego kryzysu •ekonomicznego lat 1929— 1933, który dowiódł z całą ostrością, iż swobodny, niekierow any rozwój gospodar-czy nie jest możliwy, we W łoszech — podobnie zresztą jak i w innych państw ach kapitalistycznych — obserw ować można w zrost ekonom icz-nych funkcji państw a. N astępstw em tego jest rozw ój kapitalizm u pań- s two w o - mon o po li st y c zne g o, a jedną z charakterystycznych cech tego procesu — pow stanie i rozwój kapitalistycznej w łasności państw ow ej.

Początki sek to ra państw ow ego we W łoszech wiążą się w prawdzie z w ielkim kryzysem gospodarczym lat trzydziestych, ale jego zasadni-czy rozwój dokonał się w okresie powojennym .

Sektor państw ow y we W łoszech pow staw ał w sposób dość ch arakte-rystyczny, zdeterm inow any problemami, których rozw iązania domagano się od państwa.

W pierw szym rzędzie państw o miało dopomagać kapitałow i p ry w atnemu, którego norm alne funkcjonow anie przy niepew nej sytuacji k o -niunkturalnej lat m iędzyw ojennych stało pod znakiem zapytania. Pań-stwo pomagało więc zbankrutow anym przedsiębiorstw om drogą nab y-wania ich akcji czy też udzielania kredytów . W ten sposób staw ało się częsito faktycznie w łaścicielem tych przedsiębiorstw , ponieważ rozmiary udzielonej pomocy w celu ,,uzdrow ienia" gospodarki tych przedsię-biorstw były tak duże, iiż niejednokrotnie całkow icie uzależniały je od państwa. Państwo staw ało się w ten sposób właścicielem kontrolnych pakietów akcji najróżniejszych pod względem działalności i w ielkości przedsiębiorstw . W podobny sposób państw o staw ało się również w łaś-cicielem w ielu pryw atnych banków.

N ajczęściej spotykana droga tw orzenia sektora państw ow ego po-przez nacjonalizację nie miała we W łoszech większego znaczenia. W

łaś-* M gr, s ta r sz y a s y s te n t w Z a k ła d zie E kon om ii P o lity c z n e j K ap italizm u In sty tu tu E k on om ii P o lity c z n e j UŁ.

ciwie nie obserw uje się we W łoszech upaństw ow ienia przem ysłu drogą form alnych aktów praw nych — aż do znacjonalizow ania przem ysłu elektroenergetycznego w 1962 ar.

Trzecia droga tw orzenia sektora państw ow ego we W łoszech wiodła, podobnie jak w innych k rajach kapitalistycznych, poprzez rozbudowę istniejących, czy też budowę nowych przedsiębiorstw państw ow ych.

Specyfika pow staw ania sektora w łasności państw ow ej we W łoszech zadecydow ała o formach jego organizacji, adm inistrow ania i kontroli. Sektor ten ob ejm uje1 państw ow e przedsiębiorstw a użyteczności publicz-nej (koleje, poczta, telekom unikacja, budow nictwo drogowe, leśnictwo), które podlegają właściwym minis ters twom i w związku z tym są kon-trolow ane przez państw o poprzez odpow iednie oddziały tych minis-terstw lub też są adm inistrow ane przez resort skarbu. Przedsiębiorstw a-mi całkowicie państw ow ym i w tej grupie są: koleje państw ow e, poczta, przedsiębiorstw a telefonów d telegrafu, monopol solny i tytoniow y2.

Sektor państw ow y obejm uje również przedsiębiorstw a w ram ach tzw. system u udziałów państw ow ych; składają się n ań przedsiębiorstw a prze-m ysłowe i usługow e oraz instytucje finansowe, w k tórych państw o prze-ma udziały kapitałow e, um ożliw iające mu kontrolow anie działalności tych przedsiębiorstw pośrednio, poprzez oddelegow anych do ich władz fun-ke jonariuszy, reprezentujących tam państw o jako akcjonariusza lub przez stosow anie szeregu instrum entów z dziedziny polityki finansowo- kredylow ej. G ospodarkę tego typu przedsiębiorstw państw o w łoskie kontroluje za pomocą specjalnie do tego celu utw orzonych instytucji. Szczególnie ta druga forma nadzoru i kierow ania podległymi przedsię-biorstwam i zasługuje na uwagę, gdyż jest differentia specifica w łos-kiego system u gospodarczego.

Początki państw ow ej inicjatyw y gospodarczej w iążą się z pow sta-niem dwu instytutów : IMI i IRI.

Ins ti tuto M obiliare Italiano (IMI) pow stał w 1931 r. i był instytucją kredytow ą, działającą głów nie w zakresie finansow ania rozw oju prze-m ysłu i eksportu.

In stitute di Riconstruzione Industriale (IRI — Instytut Odbudowy Przemyślu) utw orzono w 1933 r. Jego zadaniem było pomagać przedsię-biorstwom w przezw yciężaniu skutków m inionego kryzysu. IRI miał fi-nansow ać i koordynow ać działalność gospodarczą przedsiębiorstw z udziałem kapitału państw ow ego. Z czasem w gestii IRI znalazły się przedsiębiorstw a należące do bardzo różnorodnych branż, np.

teleko-4

1 W . S z c z e p a n i e c, Rola s e k t o r a p a ń s t w o w e g o , „R ynki Z agran iczn e" 1976

nr 38. '

1 Zob. A. M а к a ć, S e k t o r p a ń s t w o w y w e k o n o m i c e r o z w i n i ę t y c h k r a j ó w k a p i t a l i s t y c z n y c h , W a r sz a w a 1971, s. 118.

m unikacja, autostrady, stocznie morskie, przem ysł maszynowy, hutni-ctwo, elektronika, żegluga, transport. IRI w spom agany był w swej dzia-łalności przez utw orzoną w 1947 r. 'specjalną instytucję finansową — udzielającą kredytów państw ow ych — głównie przedsiębiorstw om prze-mysłu m aszynow ego — Fondo per il Finanziam ento Induátriale Mecca- nioa (FIM). Ponieważ bez pom ocy FIM w iele kontrolow anych przez nie-go spółek nie mogłoby istnieć, FIM, chociaż utw orzony czasowo, zo-stał zlikwidowany dopiero w 1958 r. przekazując IRI kontrolę nad przed-siębiorstwam i, przede wszystkim przem ysłu m aszynow ego3.

W 1953 r. utw orzono now ą instytucję państw ow ą Ente Nazionale Idrocarburi (ENI — N arodow e Przedsiębiorstwo W ęglowodorów), zorganizow aną podobnie jak IRI n a zasadach banku holdingowego, k ieru -jącą i kontrolu-jącą działalnością podległych przedsiębiorstw , ale z inne-go zakresu działalności. ENI stał się wielkim koncernem państw ow ym skupiającym w swym ręku energetykę, także i jądrow ą, ropę naftową, przem ysł gazow y j chemiczny.

Do przedsiębiorstw w iodących w e włoskim sektorze udziałów pań-stwowych, oprócz w ym ienionych należą również:

Ente AuLonomo di G estione per la A ziende Terma li (EAGAT — 1958 r.), przedsiębiorstw o państw ow e zajm ujące się uzdrowiskami pań-stwowymi.

Ente Alitonomi di Gestione per il Cinema (EAGC), przedsiębiorstw o państw ow e utw orzone również w 1958 r., stanow iło zarząd w szystkich przedsiębiorstw kinem atograficznych.

Ente Automomi dii Gestione per le Aziende M inera rie e M etallurgie he (EAGAM), koncern założony w 1968 r., skupiający przedsiębiorstw a górnicze i m etalurgiczne (metale nieżelazne), hutnicze (stale szlachetne) i przem ysł maszyn włókienniczych.

Ente Finanziam enti Industrie M anifatturiera (EFIM), holding utw o-rzony w 1962 r., a skupiający różne przedsiębiorstw a przem ysłu prze-twórczego, w których kapitale miało swój udział również państw o. EFIM skupiał przede wszystkim przedsiębiorstw a następujących branż: przem ysłu maszynowego, lotnictwa, stoczniowego, hutniczego, spożyw-czego, aluminiowego, także — turystyki i niektóre inne dziedziny dzia-łalności gospodarczej, zwłaszcza na południu W łoch.

Ente Nazionale Energia Elektrica (ENEL), koncern państw ow y utw o-rzony w 1963 r.; po dokonanej nacjonalizacji przem ysłu elek tro en erg etycznego łączy w jednej organizacji w szystkie przedsiębiorstw a p ań -stw owe produkujące energię elektryczną.

Najm łodszym przedsiębiorstw em państw ow ym jest utw orzone w 1971 r. w oparciu o kapitały IMI (50%) oraz IRI, ENI i EFIM — przed-siębiorstw o Sooieta per G estiom e Partecipazioni Industrial! (GEPI). Jest to in sty tucja finansująca firm y przem ysłowe, które znalazły się w tru -dnościach, i do których likwidacji państw o nie powinno ze względów gospodarczych czy też społecznych — dopuścić. GEPI je st w tym zakre-sie w spółpartnerem kapitału pryw atnego, którem u te zakłady m ają być, w zasadzie, ponownie przekazyw ane. GEPI interesuje się głównie przed-siębiorstwam i w przem yśle maszynowym, konfekcyjnym , włókienniczym i w niektórych innych działach.

W 1956 r. pow stało M inisterstw o Udziałów Państwowych. W gestii tego m inisterstw a leżało spraw ow anie kontroli nad wszystkimi przedsię-biorstw am i z kapitałam i państw ow ym i. Miało ono kom petencje Rady M inistrów i poszczególnych m inisterstw i było obdarzone dużymi pełnomocnictwami. M iędzy innymi jego zadaniem było w ytyczanie k ie ru n -ków rozwoju i działalności poszczególnych przedsiębiorstw a także koordynacja ich planów inw estycyjnych. M iało praw o w ydaw ania poleceń IRI i ENI sprzedaży akcji i em itow ania obligacji4.

Pow stanie M inisterstw a Udziiałów Państw ow ych uprościło niew ątpli-wie nadzór i kontrolę nad przedsiębiorstw am i będącym i w łasnością pań-stwa. Doprowadziło do koncentracji zarządzania tymi przedsiębiorstw a-mi czyniąc w ten sposób sektor państw ow y silniejszym , bo bardziej skon-solidowanym .

Specyfiką gospodarki włoskiej jest — niespotykany na tę skalę w żad-nym inżad-nym kraju — dualizm gospodarczy. Państw o wzięło na siebie za-danie zm niejszenia dysproporcji między wysko rozw iniętą, przem ysłową Północą a zacofanym, rolniczym Południem.

W celu przyspieszenia rozw oju gospodarczego W łoch południow ych utw orzono w 1953 r. trzy in stytucje3 kredytów średnioterm inow ych dla rolnictw a i przem ysłu: Instytut Rozwoju Ekonomicznego Południowych W łoch (ISVEIMER), Instytut Regionalny dla Finansow ania Rozwoju Sy-cylii (IRFIA) oraz Przem ysłowy K redyt Sardynii (CIS).

Rolę koordynatora, z obowiązkiem finansow ania działalności tych instytutów pełniła specjalna instytucja, tzw. Kasa Południa (Cassa per il Mezzogiorno), utw orzona w 1950 r. w związku z podjęciem w tym że roku uchw ały o realizacji 10-letniego planu rozw oju południa.

Powstanie i rozw ój sektora państw ow ego w e W łoszech w dużym stop-niu było związane z włoskim system em kredytow ym , którego cechą cha-rakterystyczną jest silne uzależnienie od państw a. O becnie w rękach

4 L. S. K o í o s o w, N . I. T i m o f i e j e w , E k o n o m i k a Italii — i z d a t i e l s t w o i n s t i tu t a M i e ż d u n a r o d n y c h O t n o s z e n i j , M o sk w a 1960, s. 22.

pańs lwa znajduje się centralny bank em isyjny Ban ca di Italia; in sty tu ty kredytow e: Banco di Napoli, Banco di Sicilia, Banoo di Sardegna, Banca Nazionale del Lavoro, Institute Bancario San Paulo di Torino i Monte deii Paschi di Siena; banki depozytowe: Banca Gommerciale It a liana di Milano, Credito Italiano, Banco di Roma .i szereg innych średnich i ma-łych banków, kontrolow anych przez państw o systemem udziałów pań-stw ow ych8.

O ich roli w system ie kredytow ym W łoch świadczyć może fakt, iż 6 ww instytutów i 3 banki depozytowe akum ulow ały już w 1958 r. ponad 40°/0 w szystkich depozytów w kraju, a ich kapitał w ynosił 23% kapita-łów w szystkich innych banków 7.

Reasum ując — sektoir pastw ow y pow staw ał we W łoszech w sposób dość charakterystyczny: w zasadzie -nie w ystępow ało zjawisko nacjonali-zacji sensu stricto. Rozwój w łasności państw ow ej odbyw ał się bez upań-stw ow ienia drogą form alnych aktów praw nych, a raczej drogą w ykupy-wania przez państw o udziałów w przedsiębiorstw ach pryw atnych. Stąd i nazw a sektora państw ow ego we W łoszech: sektor udziałów państw o-wych. Zasięg dziedzin jakie obejm uje i różnorodność jest bardzo znaczna.

PRZEDSIĘBIORSTW A IRI I ENI A K T Y W IZ U JĄ W ŁO SK Ą GOSPO DA RK Ę

Spośród w ielu holdingów zarządzających w sektorze udziałów pań-stwowych na szczególną uw agę zasługują przede w szystkim dwa z mich: IRI i ENI, będące najpotężniejszym i i w związku z tym wiodącym i w ca-łym sektorze państw ow ym . Dzięki temu, że swym zasięgiem obejm ują bardzo w iele różnorodnych dziedzin działalności gospodarczej, państw o ma możliwość głębokiej ingerencji w życie gospodarcze i, w związku z tym, możliwość realizow ania nowej, efektyw nej i odpow iadającej w y -mogom now oczesnej gospodarki — stru k tu ry gospodarczej.

IRI należy do najstarszych instytucji sektora państw ow ego we W ło-szech i współcześnie — do najpotężniejszych. Skoncentrow ał w momen-cie tw orzenia posiadane przez państw o a rozproszone dotąd udziały w różnych przedsiębiorstw ach, bankach itp . i stał się w związku z tym w wielu przypadkach faktycznym w łaścicielem licznych przedsiębiorstw przem ysłowych, kontrolow anych przez te banki. K onkretne pakiety akcji najw iększych i najpotężniejszych banków włoskich należą do IRI. W Banca Comm erziale I taliana 90,2% akcji należy do IRI, w Credito Italiano udział IRI w ynosi 77,3%, w Banco di Roma 89,7% i w Banco

0 Zob. М а к а ć, op. cił., s. 117.

ch S. Spi rato 99,9% 8. IRI ko ntroluje nie tylko w ielkie banki, ale i pod-staw ow e gałęzie przem ysłu i usług (hutnictwo, stocznie, budowę maszyn, przem ysł cem entowy, tran spo rt lotniczy — 75,5%, radio i telew izję — 75,5%, telefony, autostrady — 100%)9.

H olding IRI w ykonuje swoje zadania w zakresie zarządzania i kon-trolow ania podległych sobie przedsiębiorstw poprzez sieć w ielkich sub- holdingów, z których każdy grupuje przedsiębiorstw a jednej tylko bran-ży. I tak: do IRI należy około 60% m ajątku kapitałow ego S T E T __ hol-dingu telefonicznego, pozostałe 40% jest w rękach pryw atnych. Udzia-ły kapitałow e IRI w STET reprezentują jednocześnie około 19% ogól-nego m ajątku IRI, oszacow aogól-nego w ogóle na 548 mld lirów 10. W arto zauważyć, że w 1948 .r„ w chwili ustanow ienia now ego statutu IRI, ustalono jego kapitał zakładow y n a 50 mld lirów 11. Do IRI należy rów -nież 75,4% m ajątku kapitałow ego grupy Finm are (towarzystwo holdin-gowe grupujące flotę handlową), 55% m ajątku g ru p y Fim&ider (prze- mys hutniczy), 99,9% m ajątku subholdingów : Finmeccanica (przemysł maszynowy) i Fincantieri (stocznie Okrętowe)12.

Przedsiębiorstw a kontrolow ane przez tę organizację odgryw ają wio-dącą rolę we w łoskiej gospodarce. Porów nanie w skaźników w tabl. 1, T a b l i c a 1

C ięża r g a tu n k o w y p r z ed się b io r stw IRI w m e ta lu rg icz n y m p r z e m y śle W łoch

Rok

O g ó ln a p ro d u k cja P rod ukcja p rzyp ad ająca" n a

przed-ty s t s ię b io r s tw a IRI % w y r o b y ż e la z o sta l w a lc o w a n e 1950 498 2 354 ' 1 H92~ 1953 1 222 3 500 2 496 1957 2 070 6 780 5 012 1968/1969 — _ ż e la z o stal-w y r o b y w a lc o w a n e 55,2 39,6 42,5 68,1 44,7 44,9 82,1 51,2 54,5 94,0 59,0 60,0 E k o n o m i k a I ta li i — l/ .d a tl e ls tw o In st lt u ta , S e k t o r , p a ń s t w o w y w e k u n o m l n e rozw inie -„ •, ... " ■ & l ł ° i u o s n a a r s iY / jv n n a la s o b s t w e n n o s t w s í r a -no ch /.a p a d n o j Eu r o p y , M o sk w o 1961, s . 311, ta b . 26. 11 n i a 9 Ia ™ o l M a j o r lRI- s S h a r e h o l d i n g e s . A s o l M a y 1973, l w i A n n u a l R e p o r t — IRI 1072, R om e 1973. “ К. P i o t r o w s k a — H o c h f e l d , Z a g a d n i e n ia w z r o s t u g o s p o d a r c z e g o W ł o c h W a rsza w a 1964, s. 27. 10 A n n u a l R e p o r t — IRI 1972, R om e 1973; s. 46.

11 Zob. M a k a ć , op. cit., s. 123 (od n ośn ik ). 11 D ia g r a m o l M a j o r lRI-s...

świadczyć może o zwiększeniu roli produkcji przem ysłow ej przedsię-biorstw IRI wśród innych m etalurgicznych przedsięprzedsię-biorstw włoskich. Udział przedsiębiorstw państw ow ych kontrolow anych przez IRI w ogólnej produkcji m etalurgicznej W łoch jest bardzo znaczny — a są to dziedziny produkcji w arunkujące dynam ikę rozw oju całego prze-mysłu. I w tych w łaśnie dziedzinach produkcji udział przedsiębiorstw państw ow ych wynosi około 60% (stal i w yroby walcowane), a nawe t ponad 90% — jak w przypadku produkcji żelaza. W arto zaznaczyć, że IRI przew iduje osiągnięcie w 1980 r. produkcję stali w w ysokości 24 min rocznie, przy utw orzeniu piątego kom pleksu hutnictw a żelaza w Ka- labrii i podw ojeniu mocy produkcyjnej kom pleksu w T arencie13.

Na podstaw ie danych, niekom pletnych wprawdzie, bo 'odnoszących się jedynie do lat 1964— 1972, można jednak stwierdzić, że w zrost zna-czenia i rozszerzanie zasięgu grupy IRI n a coraz w ięcej dziedzin życia gospodarczego wiązało się rów nież ze stałym wzrostem zatrudnienia w tymże przedsiębiorstw ie. Na przestrzeni tych lat uległo ono n ie-omal podw ojeniu. W 1964 r. zatrudnienie w IRI w ynosiło 284,1 tys. osób, a na koniec 1972 r. — 451,1 tys., przy czym najszybciej rosło zatrudnienie w produkcji przem ysłowej (wzrost w 1972 r. w porów na-niu z 1964 o 64%, w usługach — w zrost w tym samym okresie o 29%)».

W tychże latach, w w yniku dokonyw anych transakcji, potroiły się nieomal obroty przedsiębiorstw państw ow ych kontrolow anych przez IRI (1633,4 bilionów lirów w 1964 r., 4678 bilionów lirów w 1972 r.)15. Szybko rosły również nakłady inw estycyjne. Na w szystkie przedsię-biorstwa grupy IRI przypadało w 1964 r. 604,9 biliona lirów nakładów inw estycyjnych, w 1972 r. — 1526,6 biliona lirów 16, co oznacza 2,S k r o t-ný wzrost nakładów inw estycyjnych w stosunku do 1964 r., przy czym najw iększą dynam iką Inw estow ania odznaczał się przem ysł maszynowy.

IRI, holding państw ow y, a więc realizujący swoje poczynania inw e-stycyjne zgodnie z potrzebam i gospodarki jako całości, zainwestował w tę dziedzinę działalności w 1964 r. 27,9 biliona lirów, a w 1971 r. 202,5 biliona lirów 17.

Rezultaty takiej polityki gospodarczej są widoczne. W łochy w w ielu gałęziach produkcji przem ysłowej, ale przede w szystkim w przem yśle

13 „ B iu lety n E k o n o m iczn y РЛР" 1971, nr 715, s. 28.

14 A n n u a l R e p o r t — IRI 1965, R om e 1966, tab. V; 1968, R om e 1969, tab. V; 1970, R om e 1971; tab. V I, 1971; R om e 1972, tab. VI; 1972, R om e 1973, tab. 22.

15 Por. A n n u a l R e p o r t — IRI 1965, tab. Ill; 1968, R om e 1969, tab. II; 1970, Rom e 1971, tab. II; 1972, R om e 1973, tab. 18.

maszynowym i chem icznym , znajdują się w ścisłej czołówce św iatow ej pod wzglądem now oczesności rozw iązań technicznych i technologicz-nych.

Istotny .je st jeszcze jeden fakt: bodźcowego oddziaływ ania inw esty-cji państw ow ych n a całą gospodarkę. Państw o kapitalistyczne ma, jak wiadomo, ograniczone możliwości w zakresie w pływ u na w ielkość n a -kładów in w estycyjnych i kierunki inw estow ania -realizowane przez ka-pitał pryw atny. W zw iązku z tym podstaw ow e wymogi w zakresie in-w estoin-w ania poin-w inny być spełnione przez sektor państin-w oin-w y. W ydaje się, że IRI te postulaty realizuje. Mimo niepom yślnej sytuacji gospodar-czej w 1970 г. nakłady inw estycyjne w produkcji przem ysłowej, podej-mowane przez przedsiębiorstw a państw ow e będąc-e pod kontrolą IRI, nie ulegają zm niejszeniu w porów naniu z -rokiem 1969. W y jątek stano-wi przem ysł stoczniowy, gdzie w 1970 r. w ystąpił spadek nakładów inw estycyjnych w stosunku do 1969 r. o 19,4%. Pozostałe gałęzie pro-dukcji przem ysłow ej notują, mimo niepom yślnej sytuacji koniunktural-nej w r-oku 1970, w zrost nakładów inw estycyjny ch (w stosunku do roku 1969: produkcja stali + 73% , przem ysł maszynowy +89,8% , ele -ktronika + 28,3%, produkcja cem entu+ 53,4%, produkcja środków żyw- nościiowych + 151,2%). W zrost nakładów inw estycyjnych realizowalnych przez przedsiębiorstw a g ru p y IRI w ystąpił rów nież w latach 1971 i 197218; w tych latach w y jątek stanow i jednak przem ysł maszynowy, gdzie przedłużający się kryzys gospodarczy w płynął n a -ograniczenie inw estycji. N akłady inw estycyjne w przem yśle maszynowym, -choć w dalszym ciągu niezw ykle w ysokie w porów naniu z innym i gałęziami gospodarczym i, w ykazały jednak w 1972 r. 20,8-procentowy spadek w porów naniu z 1971 r,1!) Niem niej jednak w ydaje s.ię, że państw o w łoskie ma duże możliwości oddziaływ ania poprzez sektor własności państw ow ej na całą gospodarkę i w yw oływ ania poprzez inw estycje realizow ane w tym sektorze pożądanych efektów gospodarczych przede wszystkim w zakresie neutralizow ania w ahań koniunkturalnych.

Drugi wielki koncern państw ow y — ENI — rów nież działa n-а b ar-dzo ważnym o-dcinku gospodarki. Został pow ołany do kierow anie wszystkimi poczynaniam i państw a, a prze-de w szystkim działalnością inw estycyjną przedsiębiorstw w dziedzinie produkcji ropy naftow ej, ga-zu ziemnego, m aszyn dla przem ysłu chemicznego i w ydobywczego, przem ysłu gumowego, naw ozów sztucznych, w yposażenia dla produkcji energii atom ow ej.

ENI zarządza podległym i sobie przedsiębiorstw am i z udziałem kapi-tału państw ow ego, podobnie jak IRI, przy pomocy w ielkich

subholdin-11 I b i d e m (ta b e le in w e s ty c y jn e ). 11 I b id e m .

gów. W dziedzinie eksploracji, w ydobyw ania i rafinow ania gazu. ziem-nego działa koncern AGIP, który w 80% należy do ENI, w przem yśle chemicznym — ANIC — w 60% należy do ENI, w dystrybucji i tran s-porcie gazu naturalnego — koncern SNAM, który w 100% jest zarzą-dzany przez holding ENI20.

Dziedziny działalności gospodarczej podlegające ENI m ają — w po-rów naniu z IRI — bardziej specyficzny charakter. Są to dziedziny p ra-wie w yłącznie związane z w ydobyciem i przeróbką gazu ziemnego oraz ropy naftow ej, a także te dziedziny produkcji, których rozwój jest od nich ściśle uzależniony. I w tym zakresie rola holdingu ENI jest bardzo duża.

Informacji o w zroście znaczenia przedsiębiorstw ENI dla gospodarki w łoskiej na przestrzeni dziesięciolecia częściow ych wprawdzie, bo doty-czących jedynie w ydobycia ropy naftow ej i gazu ziem nego — d o sta-rcza tabl. 2.

T a b l i c a 2

U d ział p r z ed sięb io r stw ENI w w y d o b y c iu gazu zie m n e g o i ropy n a fto w ej w la ta ch 1953— 1962 W y d o b y c ie g a zu ENI W y d o b y c ie ro p y n a fto w ej ENI Rok m in m 3 u d zia ł w w y -d o b y ciu k ra-jo w y m % tys. t u d zia ł w w y -d o b y c iu k ra-jo w y m % 1953 2 007,0 88 132,06 97,0 1954 2 700,4 90 123,82 95.0 1955 3 343,3 91 114,85 43,5 1956 4 158,7 93 134,33 21,2 1957 4 684,7 93 216,71 26,3 1958 4 821,7 93 345,41 21,7 1959 5 759,3 94 364,06 20,8 19G0 6 167,8 96 671,1 30,0 1961 6 667,9 97 556,1 27,5 1962 6 900,0 97 514,0 28,0 Ż r ó d ł o : G o c u d a n - l w i c n n a l a s o b a l w e n n o s t w s / r a n o c h . . . , 11 b l. П , s . 313j UNI A n n u a l R e po rt , s. 40, c y t . га: M а к <i ć, op. ci t., ta b l. 21. s. 138.

C harakterystyczny jest fakt, że o die udział przedsiębiorstw ENI w w ydobyciu gazu ziemnego rósł w m inionych latach (prawie

po lis tycznia pozycja państw a w tym zakresie), to udział w w ydobyciu ropy naftow ej ulegał obniżeniu. Fakt ten tłum aczy cię dopływem ob-cych kapitałów naftow ych (przeważnie am erykańskich i brytyjskich), które w spólnie z monopolami rodzimymi opanow ały w łoskie zagłębie naftow e21.

Ten fakt, jak i ten, że W łochy około 80% swego zapotrzebowania na paliw a pokryw ają importem22 jest powodem położenia ogromnego nacisku na poszukiw ania naftow e na terenie Płw. A penińskiego i wód przybrzeżnych. Ponieważ szacunki zasobów w skazują na niemożliwość zaspokojenia potrzeb naw ét w 1/3 ich wysokości', ENI ma obecnie w y -kupione koncesje na poszukiwania naftowe w innych krajach na ob-szarze 500 000 km2 2:i. Holding ENI dąży do tego, a b y całość swych potrzeb w zakresie paliw płynnych pokryw ać produkcją z w łasnych te-renów naftow ych, co ma zostać zrealizow ane najdalej do 1980 r.

ENI nie tylko silnie oddziałuje na gospodarkę włoską, ale zajmuje rów nież poważną pozycję w gospodarce światow ej. Pod względem wiel-kości obrotów ze sprzedaży swych przetw orów naftow ych zajmuje czw arte m iejsce (Shell-Royal Dutch — 14,06 mld $, British Petroleum — 5,71 mld $, CEP — To,tal — 2,81 mld $, ENI — 2,75 mld $), a osiągany zysk daje ENI szóste m iejsce w śród najw iększych potentatów nafto-w ych (nieam erykańskich)24.

Oba omówione w yżej holdingi państw ow e IRI i ENI są istotnymi instrum entam i realizow anej przez państw o w łoskie polityki ekonom icz-nej. Ich funkcjonow anie w najbardziej'kluczow ych dla gospodarki gałę-ziach zabezpiecza rozwój całej gospodarki; rozwój ukierunkow any i stym ulow any przez państw o. Państwo bowiem, będąc akcjonariuszem , ma obow iązek w spółpracy z kapitałem pryw atnym 25, dopełniania, ukie-runkow yw ania i pobudzania działalności inw estycyjnej pryw atnych in-w estoróin-w in-w celu uniknięcia zastoju lub chociażby zin-wolnienia tempa w zrostu gospodarczego, chociaż niejednokrotnie holdingi państwowe również odczuwają skutki kryzysu gospodarczego, np. bilans ENI za 1975 r. w ykazał saldo ujem ne26.

21 Por. M а к a ć, op. с it., s. 137.

22 ENI p o sia d a sp ó łk i m ie s z a n e w E gip cie, Iranie, M arok u, T u n ezji, Libii, S o m alii, N ig e r ii — zob. S z c z e p a n i e c, op. cit.

23 I n w e s t y c j e s e k t o r a p a ń s t w o w e g o w e W ł o s z e c h , „R yn ki Z agran iczn e" 1969, nr 74.

24 Zob. „ B iu lety n E k o n o m iczn y PAP" 1977, nr 841, s. 20.

2,1 P rzy k ła d em ta k iej w s p ó łp r a c y m o że b y ć np. b u d o w a fa b r y k i s iln ik ó w o k r ę to -w y c h G randi M otori -w T r ie śc ie , -w y b u d o -w a n a z e -w s p ó ln y c h fu n d u sz ó -w IRI i F iata.

('W ł o s k i e h o l d i n g i p o d o s t r z a łe m , „R yn ki Z agran iczn e" 1976, nr 68, s. 4).

ZN A C Z E N IE SEKTORA P A Ń S T O W E G O W G O SPO D A R C E W ŁOSKIEJ

Na sektor państw ow y we W łoszech przypada około 1/7 całego tencjału gospodarczego27. Przedsiębiorstwa państw ow e zatrudniają pnad 13% ogółu zatrudnionych (około 1,1 min osób), z czego w państw o-w ych przedsiębiorsto-w ach użyteczności publicznej (kolejfe, poczta, itp.) zatrudnionych jest około 425 tys. pracowników, a w przedsiębiorstw ach z udziałem kapitału państw ow ego około 670 tys.28 W latach 1967— 1972 liczba pracow ników w sektorze pryw atnym zwiększyła się o 10%, a w sektorze państw ow ym o 34%,2n. Państwo dąży w ięc do produkty wi- zacjá w olnych rąk do p racy i prow adząc wysoce ekspansyw ną politykę w tym zakresie ma możliwość silnego oddziaływ ania na całość gospo-darki poprzez utrzym yw anie w ysokiego poziomu popytu w ew nętrznego. Świadczyć to może także o większej dynam ice rozwoju sektora p ań -stwowego niż sektora pryw atnego, co zasługuje na uw agę tym bardziej, że lala 1967/1968 a także 1970/1972 były latami kryzysów gospodar-czych, zakłócających przebieg procesów gospodarczych i pow odują-cych pow ażne perturbacje.

Ekonomiczna rola sektora państw ow ego uw idacznia się przede w szy-stkim w rezultatach gospodarczych tego sektora. Otóż na przedsiębior-stwa państw ow e przypada około 9—‘10% produkcja m aterialnej brutto oraz około 11% w artości ek sp o rtu 30.

Przedstaw ione w tabl. 3 dane pokazują procentow y udział przem ysłu państw ow ego w ogólnej produkcji i zatrudnieniu w 1972 r.

Jak. więc widać, przem ysł państw ow y odgryw a znaczną rolę przede wszystkim w produkcji energii elektrycznej, przem yśle wydobywczym, m etalurgicznym, w budowie środków transportu. Są to gałęzće przem y-słu, n a których rozwój państw o położyło duży nacisk i uznało za decy-dujący dla rozw oju gospodarki jako całości.

W iele mówiące o sile i znaczeniu w łoskiego sektora państw ow ego są jego procentow e udziały w w ywozie niektórych grup tow arow ych i tow arów 31:

27 J. S z d r s к i, P r z e o b r a ż e n ia s t r u k t u r a l n e p r z e m y s ł u , „R ynki Z agran iczn e" 1976, nr 38, s. 4— 5. 28 S z c z e p a n i e c, op. cit., s. 3. 10 Ib idem, s. 3. 30 Ib idem , s. 3. 91 Ib id e m , s. 3. ,w yroby m etalurgiczne przem ysł stoczniowy

w ęglow odory p ro du kty chemiczne — 45,2% — 53,9% — 18,0% — 10,3%

w yroby przem ysłu m aszynow ego — 10,1%

cem ent _ 98,0%

T a b l i c a 3 U d zia ł p r zem y słu p a ń s tw o w e g o w p rod u k cji i z a tru d n ie n iu

w 1972 r.

x , Z a tru d n ien ie P rod u k cja

G a łę z ie p rzem y słu 0/ 0/ J ________ . /o /o E n ergia e le k tr y c z n a i g a z o w n ic tw o 81,1 88,9 P rzem y sł w y d o b y w c z y 12,1 30,6 P rzem y sł s p o ż y w c z y i ty to n io w y 9,5 8,1 P rzem y sł w łó k ie n n ic z y , o d z ie ż o w y , sk ó rz a n y , d rz ew n y , m e b lo w y 1,3 1,3 P rz em y sł m e ta lu r g ic z n y 38,1 44,5 P rzem y sł m a s z y n o w y _{6,7 7,5} B ud ow a śr o d k ó w tran sp ortu 24,7 21,5 P rz etw ó rstw o k o p a lin n ie m e ta lo w y c h 2,7 3,8 P rzem y sł c h e m ic zn y , p etr o ch em icz n y

i w łó k ie n sz tu c zn y ch 5,6 6,7

In n e p r z e m y sły p r z etw ó r c z e 3,5 4,7

B u d o w n ictw o _{1,8 2,5}

Ż r ó d ł o : W. S z c z e p a n i e c, R o l a s e k t o r a p a ń s t w o w e g o , , .R y n -ki Z a g r a n ic z n e " 1976, n r 38.

Z pow yższych dan ych w ynika, że w e włoskim eksporcie niektórych grup tow arow ych dom inującą rolę od gryw ają tow ary pochodzące z dzie-dzin działalności gospodarczej opanow anej przez holdingi państwowe; IRI i ENI. N ajaktyw niej zaangażow ane w eksporcie były przedsiębior-stwa grupy IRI. W 1973 ir. — 9,1%, w 1974 r. — 8,3% całości włoskiego ek spo rtu przypadała w łaśnie na te przedsiębiorstw a32.

W edług danych z 1972 r., kiedy to w ykonano opracow ania staty sty -czne w yodrębniające sektor państw ow y (czego norm alnie się nie robi), w ytw orzył on 12,7% dochodu narodow ego pow stałego w przem yśle, 1-3% — dochodu narodow ego pow stałego w handlu i 49,8% dochodu w transporcie i łączności33. Przedsiębiorstw a sektora państw ow ego w y t-w arzają przeciętnie około 14% dochodu narodot-w ego34.

Bodźcową i stym ulującą rolę sektora państw ow ego w stosunku do sektora pryw atnego, jak rów nież jego nadrzędną rolę w gospodarce, w idać wyraźniie przy danych dotyczących kształtow ania siię inw estycji.

38 I b id e m , s. 6. 33 Ib id e m , s. 3, 54 Ib id e m , s, 3,

Z ogólnej kw oty inw estycji przem ysłow ych około 40% je st realizow a-ne przez sektor państw ow y35. Procent ten, bardzo w ysoki przecież, w skazuje na znaczenie tego sektora dla gospodarki a w ielkość nakła-dów inw estycyjnych realizow anych w poszczególnych latach dowodzi szczególnie dużego znaczenia sektora państw ow ego dla gospodarki po-w ojennych W łoch. C harakterystyczna jest bopo-wiem znaczna stabilność w ydatków inw estycyjnych realizow anych w okresie recesji ekonom icz-nych przez sektor w łasności państw ow ej, co niew ątpliw ie w sposób znaczący przyczynia się do ożywienia gospodarczego po okresie za-łamań koniunkturalnych.

Dane z tabl. 4 fakt ten potw ierdzają. W okresie kryzysu 1956/1957 inw estycje sektora państw ow ego nie ulegają zmniejszeniu, a wręcz przeciw nie — rosną; w 1957 т. o około 50% w stosunku do 1956 r. K ry-zys lat 1964/1965, k tó ry spow odow ał poważne reperkusje w gospodarce włoskiej, przyniósł pewne zmiany w tej praw idłow ości, mianowicie niew ielkie zm niejszenie inw estycji sektora państw ow ego (w 1965 r. o około 7% w porów naniu z 1964 r.); tym niem niej sektor państw ow y inw estuje w dalszym ciągu. K oncern państw ow y IRI na przykład w 1964 r. ponad 50% swych inw estycji ulokow ał w hutnictw ie, ENI rów nież ponad 50% w przem yśle rafineryjnym i petrochem icznym 38. W 1972 r., niezw ykle trudnym okresie w gospodarczym rozwoju W łoch, państw ow y holding IRI zrealizować miał inw estycje w artości 'o 25% w iększej niż przed rokiem, ENI o 24,6% większej, EFIM —

o 18,8% ii ENEL o 21% w ięcej niż w 1971 r.37

T a b l i c a 4 I n w e s ty c je se k to ra p a ń stw o w e g o w e W ło sz e c h w la ta ch 1953— 1967 (w mld lirów )

Rok M ld lir ó w Rok M ld liró w Rok M ld liró w

1953 139,9 1958 282,7 1963 838,0 1954 105,0 1959 271,1 1964 811,3 1955 130,1 1960 344,2 1965 759,8 1956 157,8 1961 437,8 1966 619,6 1957 237,8 1962 657,3 1967 687,7° n T y lk o in w e s ty c je w e w n ę tr z n e . U w a g a : B ez in w e s ty c ji w e le k tr o e n e r g e ty c e . Ż r ó d ł o : ,,M o n d o e c o n o m ic o " 1967, nr 9 (su p p l.), 1968, n r 14 (su p p l.), c y t. z a : M n k a r , o p . ci t,, s. 140, ta b l. 23. 35 I b id e m , s. 3. 38 Por. S. R ó ż y c k i , K i e r u n k i r o z w o j u g o s p o d a r k i w ł o s k i e j p o II w o j n i e ś w i a -t o w e j , W a r sz a w a 1966, s. 3— 4.

Na lata 1971— 1975 zaplanowano, że inw estycje sektora państw ow e-go zamkną się kw otą 5700 mld lirów 38.

W okresie 1967— 1972, latach szczególnie pow ażnych trudności gos-podarczych, pow odujących głębokie i długotrw ałe zachwiania koniun-ktury, inw estycje sektora państw ow ego w zrosły o 287%, podczas gdy w sektorze pryw atnym inw estycje w zrosły o 81%. Biorąc pod uw agę fakt ograniczonych możliwości oddziaływ ania państw a kapitalistyczne-go na sektor pryw atny, w dziedzinie podejm ow ania przez niekapitalistyczne-go inwes-tycji i kum ulowania ich przede w szystkim w okresach niepom yślnego dla gospodarki narodow ej rozwoju, rola państw a nabiera w tym zakre-sie ogrom nego znaczenia. Głównym instrum entem państw a powinien być — i we W łoszech jest — sektor państw ow y. Realizowane przez sek -tor państw ow y inw estycje stają się jednym z podstaw ow ych czyn-ników neutralizujących w ahania koniunkturalne i • stabilizujące gospo-darkę. Rezultaty takiej polityki w idać stosunkowo najlepiej w osiąga-nej dynam ice dochodu narodow ego. W praw dzie w skaźniki ujm ujące tę dynam ikę w stosunku do roku poprzedniego ulegają zm niejszeniu w la-tach recesji gospodarczych, ale w porów naniu do roku 1960 w skazują na rosnące tempo w zrostu dochodu narodow ego. Jest to niew ątpliw ie zasługą sek to ra państw ow ego. W niosek ten będzie n a pew no p ełn iej-szy, jeżeli uw zględnim y nie tylko w artość inw estycji realizow anych przez ten sektor, ale również stru k tu rę gałęziow ą tych inw estycji.

Sektor państw ow y realizując bowiem sw oje inw estycje osiąga sku-tek nie tylko w postaci neutralizow ania w ahań koniunkturalnych, ale również realizuje przez te ak cje zmiany strukturalne, istotne i pożądane dla całości gospodarki w łoskiej.

Zgodnie z program em rządowym w ykorzystania taniej siły roboczej na południu k raju przem ysł państw ow y nie inw estuje na tym terenie w budow ę w ielkich zautom atyzow anych zakładów — lecz tw orzy w okół w ybranych m iast ośrodki rozw oju (koncepcja rozw oju ,,wyspow ego")39.

Tablica 5 potw ierdza w niosek o stym ulow aniu przez państw o rozw o-ju przede w szystkim tych gałęzi, k tóre są w iodącym i w gospodarce: przem ysłu maszynowego, hutniczego, chemicznego, eksploracji tere-nów zapóźnionych. W tych gałęziach sektor państw ow y lokuje gros swoich nakładów inw estycyjnych. W yniosły one w 1967 r. 687,7 m iliar-dów lirów i planow ano dalszy ich w zrost ze szczególnym uw zględnie-niem lokat inw estycyjnych w przem yśle m aszynow ym , hutnictw ie, prze-myśle lotniczym 40.

38 ,.B iu lety n E k o n o m iczn y PAP" 1971, nr 715, s. 28. 39 S z a r s к i, op. ciii, s. 4.

40 I n w e s t y c j e s e k t o r a p a ń s t w o w e g o w e W ł o s z e c h , ,.R ynki Z agran iczn e" 1969, nr 74.

T a b l i c a 5

Struk tura g a łę z io w a in w e s ty c ji sek to ra p a ń s tw o w e g o w e W ło sz e c h w la ta c h 1953— 1967 1953 1963 1967 G ałąź g o sp o d a rk i m ld lir ó w % m ld liró w % m ld liró w %

G ó rn ictw o w ę g la i rud m etali 3,3 1,7

P rz em y sł h u tn ic z y 34,5 17,6 300,3 35,4 127,8 17,2

P rzem y sł c e m e n to w y 3,4 1,7 7,5 0,9 1,2 0,2

P rz em y sł m a sz y n o w y 12,1 6,2 54,6 6,5 53,7 7,3

G ó rn ictw o ro p y n a fto w ej i gazu 34,6 17,7 141,2 16,7 116,0 15,7

P rzem y sł ch e m ic zn y 0,2 0,1 15,5 1,8 13,3 1,8

E lek tro e n e rg e ty k a 56,0 28,6 10,3 1,2 — —

Ł ączn ość te le fo n ic z n a 26,1 13,3 91,0 10,8 147,3 19,8

R ad io i te le w iz ja 5,3 2,7 11,3 1,3 20,0 2,7

T ran sp ort m orski 7,8 4,0 38,6 4,5 4,5 0,6

T ransp ort lo tn ic z y 3,7 1,9 17,6 2,1 49,5 6,7 A u to str a d y — — 43,5 6,3 112,3 15,1 In ne g a łę z ie 8,7 4,5 28,7 3,3 42,1 5,7 I n w e s ty c je w e w n ę tr z n e razem 195,9 100,0 769,9 90,8 687,7 92,7 I n w e s ty c je za g ra n ic zn e — - _ _ _{78,4 9,2} 53,9 7,3 O g ó łem 195,9 100,0 848,3 100,0 741,6 100,0

Ż r ó d ł o : ,,Mondo economico" 19G7, nr 9 (auppl.), 19GB, nr 14 (auppl.), cyt. za: M a к ft ć. op. cii., ta b l. 24, s. 140.

Pogląd na tem at dużej roli sektora państw ow ego w życiu gospodar-czym kraju opiera się jedynie na zaprezentow anych w skaźnikach jego udziału w zatrudnieniu, produkcji przem ysłowej, realizow anych inw e-stycjach. Jest wiięc poglądem niepełnym , ponieważ nie uw zględnia roli — rów nież dom inującej — instytucji państw ow ych we włoskim system ie

kredytow ym . N ajw iększe banki w łoskie należą do system u udziałów państw ow ych. U względnienie powyższego faktu w skazuje niew ątpliw ie na w iodącą rolę sektora państw ow ego w całej gospodarce w łoskiej, ale dołączmy do nich jeszcze dane dotyczące w zrostu nakładów na badania naukow e i dynam iki w zrostu zatrudnienia personelu badawczego.

O ile w zrost zatrudnienia personelu badaw czego w przem yśle p ry -w atnym zm niejszył się o kilka procent -w 1971 r. -w stosunku do 1970 r., o tyle w przem yśle państw ow ym liczba pracow ników w zrosła o 30,4%. W ydatki na badania naukow e w zrosły w 1971 r. w porów naniu z 1970 r. w przem yśle pryw atnym o 7,1%, w przem yśle państw ow ym o 32,8% 41.

41 W i o s k i p r z e m y s ł p a ń s t w o w y r o z w i j a b a d a n i a n a u k o w e , „R yn k i Z a g r a n icz n e ” 1972, nr 115.

Sektor państw ow y w e W łoszech nie tyl fco aktyw izuje w łoską gospodar-kę obecnie, ale i stw arza jej nowe możliwości rozw oju w przyszłości. Powyższe dane świadczą bowiem o najbardziej pozytyw nych przem ia-nach w gospodarce: uznaniu w iodącej roili nauki w dzisiejszym świecie.

Sektor państw ow y we W łoszech zasługuje niew ątpliw ie n a uwagę. Pod względem zasięgu, różnorodności dziedzin, które obejm uje, form organizacji — należy do ciekaw szych w śród innych krajów kapitalistycznych, do bardziej rozbudow anych i silniejszych ekonom icznie. W y -d aje się, że naw et w niosek o -dużych sukcesach pow ojennej gospo-darki w łoskiej jako rezultacie istnienia sálnego sektora państw ow ego nie po-w inien być po-w nioskiem bez pokrycia po-w faktach.

Analiza pow stania i rozw oju sek to ra w łasności państw ow ej pozwala stwierdzić, że we W łoszech istnieje specyficzny typ tego sektora, opie-rający się na udziałach państw ow ych w w ielu zakładach przem ysło-w ych i bankach.

W łochy są krajem , w którym państw o skupia w swych rękach znacz-ną część przem ysłu: w ydobycie węgla, rud, przem ysł naftow y, che-miczny, w dużym stopniu przem ysł hutniczy, energetyczny, m aszyno-wy, stoczniowy.

Państw o będąc w łaścicielem zakładów przem ysłow ych w tych, pod-staw ow ych przecież dla rozwoju gospodarczego kraju, gałęziach, może w znacznym stopniu wpływać n a ich produkcję, kierow ać nakładam i inw estycyjnym i tak, aby osiągać rezultaty korzystne dla całości gos- ' podarki: przyśpieszenie rozw oju gospodarczego W łoch południowych, regionów ekonom icznych, rów nom ierne tem po w zrostu gospodarczego całości gospodarki w łoskiej.

Jeśli chodzi o jakiekolw iek prognozow anie, to w y d aje się, że rola sektora państw ow ego w najbliższej przyszłości będzie n adal rosła. W praw dzie w ostatnim czasie jego działalność spotkała się z falą ost- rej krytyki, spowodow aną trudnościam i trw ającego kryzysu czego, ale nie można rezygnow ać z tak istotnego elem entu w gospodar-ce jak sektor państw ow y42. Przy w szystkich jego w adach, w ystępujących w państw ie burżuazyjnym , jest jednocześnie w państw ie tego ty -pu jedynym czynnikiem um ożliw iającym realizację celu, który nie może stać się celem poszczególnych jednostek gospodarujących.

Czynnikiem w pływ ającym na wzrost znaczenia sektora państw ow ego będziie niew ątpliw ie o stra recesja ostatnich lat, zakłócająca rozwój gos-podarki w łoskiej. Ta, jak się ocenia, najostrzejsza po w ojnie recesja zmusza w ładze do poszukiwania środków ożyw iających koniunkturę i pow odujących jednocześnie rozbudowę, a niekiedy i zmiany stru k tu

ralne w w ielu podstaw ow ych gałęziach przem ysłu, w konsekw en-cji — osiągnięcie szybszego tempa w zrostu dochodu narodow ego.

Jednym z podstaw ow ych środków realizacji w spom nianych w yżej celów, na k tó ry przede w szystkim w skazują opracow yw ane program y rekonstrukcji gospodarki, jest realizacja ekspansyw nej polityki in w esty -cyjnej. U rzeczywistnieniem tego postulatu ma się zająć oczywiście se-ktor udziałów państw ow ych, w którym z n atu ry rzeczy proponow ane projekty inw estycyjne są realizow ane najdokładniej. Sektor państw ow y poprzez forsow anie w zrostu ogólnego poziomu inw estycji i elastyczną politykę w zakresie inw estycji państw ow ych m a zapewnić utrzym anie popytu w ew nętrznego na wysokim i w zględnie stałym poziomie, kom -pensatę w ahań koniunkturalnych oraz zm niejszenie w pływ u zmian ko-niu nktury św iatow ej na gospodarkę włoską.

W ydatkow ane w sektorze państw ow ym nakłady inw estycyjne mają być przeznaczone głównie na m odernizację, rekonstrukcję i podniesie-nie zdolności eksportow ej przemysłu, rozwój energetyki, transportu, infrastrukturę, rozwój rolnictw a i rozwój południow ych regionów kraju. N akłady te w latach 1975— 1979 mają w ynieść łącznie 17 300 mld lirów, z czego 7000 mld na rozwój M ezzogiorna, a około 750 mld m a być ulo-kow ane za granicą43. Z priorytetu inw estycyjnego ma korzystać Południe. Chodzi tu przede wszystkim o nowe obiekty w zakresie in frastru -ktury oraz rozw ój m ałych i średnich zakładów przem ysłowych, zatru-dniających w ielu pracowników, a więc w ykorzystujących zasoby siły

roboczej tego regionu.

Jak się przew iduje14, realizacja tego program u pow inna zapewnić w latach 1976— 1980 średnioroczny przyrost dochodu narodow ego w w y-sokości 4%, konsum pcji o 3%. W omawianym Okresie ceny detaliczne pow inny — jak się zakłada — rosnąć o 7—8% rocznie, płace o 10%. Jednocześnie proponow ane do zrealizow ania nakłady inw estycyjne w tych latach stanow iłyby około 1/5 dochodu narodow ego. Tak więc znaczenie sektora państw ow ego we W łoszech n ie powinno w najbliż-szych latach ulec zmniejszeniu. W ręcz przeciw nie, obecnie bardziej chyba niż kiedykolw iek pokłada się w nim ogrom ne nadzieje na zapo-czątkow anie ożyw ienia gospodarczego. Sektor państw ow y i realizo-w ane przez niego inrealizo-w estycje decydują od lat realizo-w dużym stopniu o roz-w oju gospodarczym W łoch, szczególnie roz-w okresach recesji ekonom icz-nych. Sektor państw ow y stanow i w ięc ogrom nie isto tny elem ent w zros-tu gospodarczego. W e W łoszech bardziej w yraźnie niż w innych

kra-43 Cz. J a n k o w s k i, G ł ó w n e k i e r u n k i p o l i t y k i i n w e s t y c y j n e j , „R yn ki Z a g ra n icz-ne" 1976, nr 38.

jach kapitalistycznych wiidać, że w zrost ten jest stym ulow any i ukierun-kow any przez państwo. W yrazem tego mogą być osiągane przez ten kraj w m inionych latach w skaźniki gospodarcze, a przede wszystkim poziom dochodu narodow ego na 1 m ieszkańca i jego tempo wzrostu, które pozw alają usytuow ać ten kraj w czołówce świia;towej.

Dotychczasowe więc sukcesy gospodarki włoskiej i nadzieje na po-m yślny rozwój gospodarczy w chwili obecnej wiążą ,siię w znacznej mierze z istnieniem silnego sektora państw ow ego, którego funkcjonow a-nie stw arza m aterialną bazę dla w zrostu zakresu ekonom icznych funkcji państwa.

A n n a B o r k o w s k a

STATE SECTOR IN ITALY

T h e a r tic le c o n ta in s a s y n th e tic p r e se n ta tio n o f th e sta te se c to r g e n e s is in Italy. T h e q u o ted data c o n c er n in g in v e s tm e n ts c o m m is sio n e d b y th is se c to r , its sh a re in e m p lo y m en t, a n d in d u str ia l ou tp u t as w e ll as the a n a ly s is of th e e co n o m ic p erfo rm a n c e of tw o b ig g e s t sta te h o ld in g s: the IRI and the ENI — p o in t at the lo a d in g r o le of the sta te se c to r in th e Ita lia n e co n o m y a fter th e 2nd W orld W ar.

T h e a s s e s s m e n t ol th e p re sen t situ a tio n lea d s to th e c o n c lu sio n that it. is n e c e s s a r y to further in c r e a se th e e co n o m ic fu n ctio n s of th e sta te — o w n e d se c to r in lu tu re.