Wojciech J. Cynarski
Jūjutsu : klasyczne szkoły w Japonii
Idō - Ruch dla Kultury : rocznik naukowy : [filozofia, nauka, tradycje wschodu,
kultura, zdrowie, edukacja] 5, 235-237
Wo j c i e c h j. Cy n a r s k i
U n iw ersy tet R zeszow ski
Jüjutsu - klasyczne szkoły w Japonii / Jüjutsu - classical schools of Japan
Serge M ol, Ja p o ń skie sztuki walki. P rzew odnik p o koryü jü ju ts u [Japanese m artial arts. A G uide to K oryü Jüjutsu], D iam ond Books, B ydgoszcz 2003, s. 256.
W dw a lata po w ydaniu książki belgijskiego badacza S erg e’a M ola C lassical F ig h tin g A rts o f Japan;
A C om plete G uide to K oryü Jüjutsu (K odansha International 2001) ukazała się jej polska w ersja językow a. Przekładu z angielskiego dokonał polski kendöka i badacz japońskich tradycji w ojennych W itold N ow akow ski.
Po znakom itych książkach R. H abersetzera, H. Czer- w enki-W enkstettena i D. M. C raiga, po w artościow ych polskich m onografiach K rzysztofa K ondratow icza i Sta nisław a Sterkow icza, mamy n astęp n ą książkę poś w ięco n ą bogactw u tradycji japońskiej sztuki jüjutsu. Mol je s t posiadaczem licencji m enkyo kaiden w iai iy a w a r a /
jü ju ts u , był uczniem m istrzów Tanaki i Atsum iego
a także realizow ał m etodę studiów zw an ą m usha shugyö (drogę pielgrzym a-w ojow nika). Spełnia tym samym norm atyw m etodologii badań dalekow schodnich sztuk w alki [C ynarski 2000 b]. Jako autentyczny ekspert jü ju tsu z ponad 20-letnim dośw iadczeniem praktycznym
m ógł ukazać specyfikę i tradycje w yw odzących się z jap o ń sk ieg o średniow iecza szkół walki z ich kulturow ym zrozum ieniem i w sposób kom petentny. Z am ieszczone na w stępie (s. X I-X IV ) noty m istrzów - nauczycieli autora książki - dodatkow o w zbogacają i u w iarygodniają prezentow ane w pracy treści. Sensei Fum on T anaka (8 dan kobudö, söke lub soke dairi dziesięciu klasycznych szkół sztuk w alki) oraz sensei N akashim a Atsum i (söke, czyli spadkobierca dw óch szkół) w ysoko ocen iają om aw ianą książkę.
N a treść książki składa się W prowadzenie, osiem rozdziałów , D odatek (w ykresy genealogii kilku szkół), P rzypisy i Indeks nazw isk i pojęć, tutaj w ręcz niezbędny. W rozdziale pierw szym autor tłum aczy pochodzenie i sens jüjutsu. W drugim w yjaśnia nazew nictw o w jü ju tsu i sztukach podobnych. N astępnie w ym ienia i charakteryzuje kolejno m niejsze rodzaje broni, podaje klasyfikację klasycznych szkół w alki w ręcz i bardziej szczegółow o opisuje historię i techniki licznych szkół. O pisy ilustrow ane są rycinam i i zdjęciam i.
Belgijski jü ju tsu k a sięgnął do m ateriałów archiw alnych, do starych dokum entów , tzw .
m akim ono (zw ojów ) i d ensho (rękopisów , zapisów genealogii szkół etc.), a w ięc japońskich
źródeł „z pierw szej ręki”, co pow oduje, że praca m a charakter opracow ania w artościow ego dla historii kultury fizycznej. M ol kontynuuje w pew nym sensie badania hoplologiczne D onalda F. Draegera, przy czym w ytyka am erykańskiem u badaczow i błędy dotyczące np. podziału szkół w edług m etod i technik (s. 71). C hętnie natom iast cytuje jap ońskiego historyka sztuk w alki - prof. K iyoshi W atataniego, który nazw ał starsze system y ,jü ju tsu - podobne” szkołam i sögö
bujutsu - różnych sztuk walki (s. 42). A utor książki odnosi się głów nie do historycznej literatury
japońskiej i am erykańskiej (niew ielka ilość pozycji), ale bezpośrednie źródła, jakim i są tutaj dokum enty z archiw ów szkół i zbiorów pryw atnych oraz relacje bezpośrednie niekw estiono w anych m istrzów -ekspertów czy n ią dzieło belgijskiego w ojow nika w artościow ym i intere sującym . W tłum aczeniu tekstów starojapońskich pom agała autorow i książki ż o n a - J a p o n k a i jej rodzina.
W yw ód M ola je s t ogólnie koherentny i tw orzy pew n ą całość, p o zw alającą zrozum ieć sferę techniczną jüjutsu sprzed ery M eiji. B rakuje jed n ak refleksji nad sensem duchow ym tej sztuki
w alki, a w ięc ich analizy psychologicznej i filozoficznej, ja k czyni to np. M aroteaux [1995], W obec w yeksponow anego w ym iaru utylitarnego brak tutaj także eksplikacji w artości w ycho w aw czych klasycznego jü ju tsu [C ynarski 2000 a; L iszkiew icz 2000; L itw iniuk, C ynarski 2003]. Z najdujem y w ięc zasadniczo inform acje o historii w ybranych ryüha i przegląd technik.
B elgijski badacz zdecydow anie odrzuca hipotezę o chińskim rodow odzie jü ju tsu (s. 219). K siążka M ola daje też now e spojrzenie na tradycję szkól w ystępujących pod n a zw ą Yöshin-ryü. A utor P rzew odnika p o k oryü jü ju ts u w ykazał, że Y öshin M iura, który w yw odził się z klanu Takeda, założył sw o ją szkołę w cześniej, niż uczynił to A kiyam a Shiróbei Y oshitoki - dość pow szechnie uw ażany za założyciela szkoły i stylu Y öshin-ryü (s. 131-136). M ol przypisuje w prow adzenie nazw y jü ju ts u Jüshinow i Sekiguchiem u, tw órcy Sekiguchi-ryü, co m iało mieć m iejsce około 1639 roku (s. 8 -9 ). U znaw ana za synonim jü ju tsu , n auczana w cześniej ya w a ra „przypom inała kogusoku, w alkę n a noże i krótkie m iecze” (s. 43).
M ol krytycznie ocenia poziom nauczania jü ju tsu na Z achodzie (w łaściw ie w E uropie i U SA ) na początku X X w ieku, a także kojarzenie tej sztuki w alki z sam ą tylko sam oobroną. Podaje definicję: [Jüjutsu] „Jest to m etoda walki w ręcz, bez broni lub z użyciem m ałego oręża, stosow ana w ataku i obronie, w starciu z jed n y m albo kilkom a uzbrojonym i lub nieuzbrojonym i przeciw nikam i” (s. 10). Te m ałe bronie to noże, w achlarze, szpilki, kastety, kolce, linki itp. (s. 6 2 -6 3 ). D efinicja ta w zbudza pew ne w ątpliw ości. Po pierw sze, brak tutaj odniesienia do teorii dalekow schodnich sztuk w alki i ogólnej definicji sztuk w alki [por.: Cynarski 2000 b; 2004]. Po drugie, tak szeroko rozum iane jü ju tsu zaw iera w sobie posiadające p e w n ą o d ręb n ą specyfikę
kenpô i aikijutsu, a w a lk ą w ręcz sto so w an ą w ataku lub obronie s ą także różne odm iany
w spółcześnie upraw ianych sportów w alki, ja k chociażby boks.
C zytelnik w pierw szej kolejności zw raca uw agę na pokazaną na okładce ikonografię. N ie każdy je s t w stanie rozpoznać w trójgłow ym i pięciorękim w ojow niku pędzącym na dziku M arishitena - bóstw o opiekuńcze sztuk w alki i patrona szkoły K atori S h in tö -ryü . T ę w łaśnie szkołę M ol w ym ienia w książce tylko dw a razy w zw iązku z nazw iskiem jej tw órcy - C höisai Iizasa Ienao - który był m istrzem jed n ej z odm ian ya w a ra (praform y jüjutsu). C zytelnik m oże zrozum ieć, że um iejętności te zaginęły jeszc ze w X V w ieku. T ym czasem ta znam ienita i sław na szkoła przetrw ała jed n ak do dnia dzisiejszego i nadal naucza, oprócz doskonałej szerm ierki (form y w alki m ieczem , naginatą, y a ri i bo) także ya w a ra w zestaw ie 36 kajo o poetyckich nazw ach (znanych autorow i tej recenzji). Z resztą piszą o tym badacze historii bujutsu [Otake 1977 a, b, 1978; D raeger 1996, 1997; D raeger, Smith 1980; Reid, C roucher 1986; Cynarski 1999, 2000 a]. T akże o szkołach D aitö-ryü i Takeda-ryü niew iele znajdujem y inform acji (s. 4 9 -5 0 , 138). M ol poddaje w w ątpliw ość starożytność owych szkół na podstaw ie braku zachow anych zw ojów densho sprzed okresu nauczania Sökaku Takedy. Tym czasem znany je s t chociażby traktat dziadka m istrza Sökaku - Soem ona T a k e d y - A i k i In -Y ö H ö [C ynarski 1997],
Interesujący je s t zaw arty w om aw ianej książce społeczno-historyczny w ątek ew olucji koryü jüjutsu. Jeszcze w okresie Edo funkcjonow ało, zdaniem M ola, około 300 szkół (s. 220). W okresie M eiji nastąpiła zm iana jü ju tsu w zakresie celu i sensu jeg o upraw iania. Ze sztuki bojow ej stało się fo rm ą sam oobrony lub w ychow ania fizycznego. W yraźnie w zrósł w ów czas udział ćw iczących kobiet. Nb. m ożna tutaj m ów ić o dem okratyzacji tej elitarnej kiedyś sztuki w alki, która stała się dostępna dla przedstaw icieli różnych klas społecznych. Taki w łaśnie obraz w zględnie łagodnego jü ju tsu trafił, zdaniem M ola, na Z achód (s. 222). D zisiaj funkcjonuje w Japonii jed y n ie 3 5 -4 5 szkół ryüha (s. 225).
Co było m otyw em i celem pracy S erge’a M ola? Zapew ne troska konesera oryginalnego
bujutsu, by trad y cja starych szkół nie zaginęła. Jak pisze: „N ie w olno zapom inać, że bujutsu
ryüha stanow ią dla nas w gląd w historię i zw yczaje daw no m inionych czasów . P o zw alają nam lepiej zrozum ieć ducha tam tych epok. Szkoły jü ju tsu są też integralną częścią przebogatej spuścizny kulturalnej Japonii. C hoćby z tego pow odu w arto je ochraniać. M am nadzieję, że m oja książka przyczyni się do podniesienia w iedzy o jü ju tsu - a tym sam ym zachow a tradycję sztuk w alki dla przyszłych pokoleń” (s. 225). T a k ą nadzieję m a także autor tej recenzji, polecając książkę osobom pow ażnie studiującym jap o ń sk ie sztuki walki.
W artość książki podnoszą: ładna szata graficzna, tw arda okładka, dobre tłum aczenie i troska o jęz y k o w ą jednoznaczność podaw anej term inologii (zam ieszczanie w łaściw ego zapisu pojęć
japońskich z liternictwie łacińskim oraz oryginalnych ideogramów kanji). Występuje natomiast dość dużo błędów literowych itp. potknięć w ydawniczych, co nie deprecjonuje merytorycznej zawartości książki.
Książka ta trafia w rosnące zapotrzebowanie środowiska sztuk walki na poznawanie korzeni poszczególnych odmian sztuk i sportów walki.
BIBLIOGRAFIA
1. Cynarski W . J. (1 9 9 7 ), T ra d ycja sta re g o ja p o ń s k ie g o a ik i-ju tsu i je g o e w o lu cja do fo r m w sp ó łcześn ie
p r a k ty ko w a n ych , „R oczniki N auk ow e A W F w W arszaw ie”, t. 36, s. 1 0 9 -1 3 2 .
2. Cynarski W. J. (1 9 9 9 ), Sterkow icz S.: Jü ju tsu . W ybrane a sp ekty sztu k i w a lk i ob ro n n ej, „Przegląd N auk ow y Instytutu W ychow ania F izy czn eg o i Z drow otnego W SP w R zeszo w ie”, nr 2, s. 8 5 -8 7 .
3. Cynarski W. J. (2 0 0 0 a), S z tu k i w a lk i b u d o w ku ltu rze Z a c h o d u , W yd. W SP, R zeszów .
4. Cynarski W . J. (2 0 0 0 b), M e to d o lo g ia b a d a ń n a d d a le k o w sc h o d n im i s ztu k a m i w a lk i - ko n cep cje i p r o b le m y , „R ocznik N auk ow y Ido - Ruch dla Kultury”, 1 .1, s. 4 6 -5 3 .
5. Cynarski W. J. (2 0 0 4 ), T eo ria i p r a k ty k a d a le ko w sch o d n ich s ztu k w a lk i w p e r s p e k ty w ie e u ro p ejsk iej, W yd. UR, R zeszów .
6. D raeger D. F. (1 9 9 6 ), The M a r tia l A r ts a n d W ays o f Ja p a n (v o l. 2 ). C lassical B udo (w yd. Ill), W eatherhill, N e w Y ork —T ok yo.
7. D raeger D . F. (1 9 9 7 ), The M a r tia l A r ts a n d W ays o f J a p a n ( v o l.l) . C lassical Bujutsu (w yd. I ll), W eatherhill, N ew Y o r k - T o k y o .
8. D raeger D . F., Sm ith R. W. (1 9 8 0 ), C o m p re h en sive A s ia n F ig h tin g A rts, K odansha International, T ok yo — N ew Y o r k -L o n d o n .
9. L iszk ie w icz Z. (2 0 0 0 ), W y ch o w a w czy a sp e k t tra d yc yjn ej, ja p o ń s k ie j fo r m y p r ze k a z u i o c e n y w s ztu k a c h w a lk i —
m e n k y o [w:] K alina R. M ., Jagiełło W. [red.], W ych o w a w cze i u ty lita rn e a s p e k ty sp o rtó w w a lk i, W yd. A W F,
W arszaw a 2 0 0 0 , s. 3 7 -3 9 .
10. L itw iniuk A ., Cynarski W. J. (2 0 0 3 ), W ych o w a w c ze i u ty lita rn e w a r to ś c i u p r a w ia n ia sp o rtó w i s ztu k w a lk i [w:] Cynarski W. J., O bodyński K. [red.], H u m a n isty c z n a te o ria s ztu k i s p o rtó w w a lk i - k o n c e p c je i p r o b le m y , W yd. UR, R zesz ó w , s. 1 2 3 -1 2 8 .
1 1. O take R. (1 9 7 7 a), T he D e ity a n d th e Sw o rd . K a to r i S h in to R y ü (v o l. 1), M inato R esearch & Pu b lish in g C om pany, Tökyö.
12. O take R. (1 9 7 7 b), T he D e ity a n d th e Sw o rd . K a to r i S h in to R y ü (v o l. 2 ), M inato R esearch & Publishing C om pany, Tökyö.
13. O take R. (1 9 7 8 ), T he D e ity a n d th e S w o rd . K a to r i S h in tö R y ü (v o l. 3 ), M inato R esearch & Pu b lish in g C om pany, T ok yo.
14. M aroteaux R. J. (1 9 9 5 ), L'e sp rit d u ju - j its u tra d itio n n el. H isto riq u e, e so té riq u e , te ch n iq u e, a u toed ycja (w y d . II),
A v ig n o n .
15. R eid H ., Croucher M . (1 9 8 6 ), D e r W eg d e s K rieg e rs. K a m p fs p o rta rte n T ra d itio n -T e c h n ik -G e ist, H. H ugendubel V erlag, M ünchen.
