Włodzimierz Kurek
Zakład Gospodarki Turystycznej i Uzdrowiskowej Uniwersytet Jagielloński
3 1 -0 4 4 Kraków ul. Grodzka 64 W.Kurek@interia.pl
TURYSTYCZNA FUNKCJA
THE TOURISM FUNCTION
OBSZARÓW GÓRSKICH
OF MOUNTAIN AREAS
Zarys treści: Artykuł ukazuje stan obecny i prognozy rozwoju turystyki na obszarach górskich. Autor w szczególności zwró cą uwagę na: koncentrację przestrzenną turystyki, sezono wość, problemy komunikacyjne, formy ruchu turystycznego (turystyka piesza, narciarstwo, turystyka wiejska), a także na koncepcje harmonijnego rozwoju turystyki. Najbardziej pożą dane jest stosowanie się do zasad zrównoważonego rozwoju. Słowa kluczowe: obszary górskie, turystyka, zrównoważony rozwój.
A b stract: T he a rtic le p re s e n ts b o th c u rr e n t a n d p ro sp ectiv e to u ris m d e v e lo p m e n t in m o u n ta in a re a s . The a u th o r p ay s p a rtic u la r a tte n tio n to th e s p a tia l c o n c e n tra tio n o f to u rism , its s e a s o n a lity , tr a n s p o r t p ro b lem s a n d activ ities (hiking, sk iin g a n d ag ro -to u rism ) a s well a s to id e a s for h a rm o n io u s to u ris m d ev elo p m en t. S u s ta in a b le d ev elo p m en t b e in g s e e n a s th e m o s t d e sira b le option. Key w ords: m o u n ta in areas, tourism , su stain ab le develop m en t.
1. UWAGI OGÓLNE 1- GENERAL REMARKS
Obszary górskie są obok terenów nadm orskich naj ważniejszymi regionam i turystycznym i. Ich atrak cyjność zw iązana je st z bogatym i zasobam i przy rodniczymi i kulturow ym i, na które składają się: różnorodność krajobrazow a, duża lesistość, piono wa strefow ość roślinności, zróżnicow anie klim a tyczne, czyste rzeki i potoki oraz w dużym stopniu Zachowana tradycyjna kultura ludowa. Zasoby przyrodnicze i kulturow e obszarów górskich wy korzystywane są w różnym stopniu w poszczegól nych regionach. N a w iększości obszarów dom inują nadal tradycyjne gałęzie gospodarki - rolnictw o * leśnictwo. D użą część regionów górskich stano w ią ju ż jednak tereny intensyw nie w ykorzystyw a ne turystycznie, na których turystyka je st najw aż niejszą dziedziną gospodarki.
N ajw iększym górskim regionem turystycznym świata są Alpy. Turystyka zaczęła się tu rozw ijać już w drugiej połow ie XVIII w. Pierw szym okre sem intensyw nego rozw oju turystyki była druga Połowa XIX w., co w iązało się z b u dow ą sieci linii kolejowych. D rugim okresem dynam icznego roz woju turystyki były lata po II w ojnie światowej.
Next to c o a sta l a re a s , m o u n ta in s a re th e m o st im p o rta n t to u rism regions. T h eir a ttra c tiv e n e s s lies in th e ir rich n a tu ra l a n d c u ltu ra l re s o u rc e s in c lu d in g varied landscapes, v a st forests, altitudinal vegeta tion zones, clim atic variety, clean rivers a n d s tre a m s etc., a s well a s well preserved tra d itio n a l folklore. The n a tu ra l an d c u ltu ra l re so u rc e s of m o u n ta in a re as a re exploited differently in individual regions a n d in th e m ajority th e trad itio n al economic sectors - agriculture an d forestry - still p red o m in ate. However a significant p ro p o rtio n a re in ten siv ely exploited for to u rism p u rp o se s a n d to u rism is th e leading econom ic activity.
The Alps a re th e la rg e st m o u n ta in to u rism region in th e world. Tourism b eg an to develop th e re in th e second h a lf of th e 18th c w hile th e first period of in ten siv e d ev elo p m en t w as th e second h a lf of th e 19th c. coinciding w ith railway e x p an sio n . A seco n d period of dynam ic
Na początku tego okresu rozw ijała się głów nie tu rystyka w sezonie letnim , natom iast lata 1965—
1980 charakteryzow ały się intensyw nym rozw o jem turystyki zim ow ej. Od lat osiem dziesiątych w turystyce alpejskiej obserw uje się zastój. Stan ten tłumaczyć można spadkiem popularności ośrod ków narciarskich w skutek złych w arunków śnie gowych, licznych k atastrof naturalnych, zw łaszcza lawin, a także m niejszym zainteresow aniem wy poczynkiem w ośrodkach turystyki letniej, które na skutek intensyw nego zagospodarow ania turystycz nego (wielkie hotele, w yciągi, nartostrady, drogi i inne) stały się mniej atrakcyjne dla turystów. Po za tym w wyniku zm ian socjalnych, ekonom icz nych, dem ograficznych i społecznych kształtuje się nowy model wypoczynku ludności krajów Europy Zachodniej. O becnie czas urlopow y jest często dzielony na trzy lub więcej krótszych w y jazdów o różnych m otyw acjach i do różnych m iej scowości, np. zim a w A lpach, lato nad morzem, wyjazdy na inne kontynenty, turystyka kulturow a w miastach itd.
W regionach górskich Europy Środkowej i W schodniej rozwój turystyki byl słabszy i w zw iązku z tym nie spow odow ał tak znaczą cych przeobrażeń środow iskow ych i społeczno- -kulturowych, jak w A lpach. Typow ym przykła dem są obszary górskie w Polsce - K arpaty i Su dety. Po II w ojnie św iatow ej turystyka m iała tu w dużym stopniu charakter uspołeczniony, toteż wyjazdy do ośrodków w ypoczynkow ych cieszy ły się dużą popularnością. N a początku lat 90. XX w., czyli w okresie transform acji gospodar czej, nastąpił duży spadek ruchu turystycznego spowodowany likw idacją socjalnego charakteru turystyki. Jeszcze do tej pory w wielu regionach górskich Europy Środkow ej i W schodniej wiel kość ruchu turystycznego nie osiągnęła stanu sprzed okresu transform acji. Jednak w tych re gionach należy się spodziew ać dalszego wzrostu ruchu turystycznego, co m ożna wnioskow ać na podstawie dużego tem pa rozw oju gospodarczego i niskiej jeszcze aktyw ności turystycznej ludności tych krajów.
developm ent followed World W ar II. At th e beginning to u rism developed mainly in s u m m e r how ever from 1965-1980 it started to flourish in w in ter a s well.
In th e 1980s grow th in Alpine tourism cam e to a stan d still w hich can be explained by the falling popularity of skiing resorts. This w as a re s u lt of poor snow conditions, n u m e ro u s n a tu ra l d isa ste rs (especially avalanches), a s well a s a lessening of popularity of su m m e r to u rism resorts due to intensive developm ent of tourism infra s tru c tu re (large hotels, ski lifts, ski runs, roads, etc.) m aking th e m less attractive. Moreover, a s a re su lt of social, economic a n d dem ographic changes, a new model of recreation w as em erging in W est E uropean countries. Nowadays holidays are often divided betw een th re e o r m ore shorter trips to different d estin atio n s for different p u rp o ses, e.g. w in ter in th e Alps, sum m er a t th e seaside, trips to o th er continents, cu ltu ral to u rism in cities, etc.
In th e m o u n ta in regions of C entral and E astern E urope th e developm ent of tourism w as less dynam ic an d a s su c h it did not cau se su c h significant environm ental and socio-cultural ch an g es as w as th e case in th e Alps. Typical exam ples are the C arp ath ian a n d th e S u d e te n M ountains in Poland. After World W ar II tourism was largely su b sid ised by th e state, so holidays s p e n t a t recreation c en tres were very popular. In th e early 1990s, i.e. in the period of econom ic transform ation, tourism activity decreased considerably as it w as no longer a social welfare phenom enon. In m an y m o u n ta in regions of C entral and E a stern E urope, to u rism activity is still less th a n before th e tran sfo rm atio n period. However, fu rth e r to u rism developm ent can be expected, ju d g in g from rapid economic grow th an d th e p resen tly limited tourism activity in th e se co u n tries.
2. KONCENTRACJA PRZESTRZENNA 2 . SPATIAL CONCENTRATION
Na obszarach górskich koncentracja ruchu tury stycznego i bazy turystycznej je s t duża, poniew aż skupiają się one tylko w niektórych regionach i m iejscow ościach. W zw iązku z tym w ystępują tu problem y kom unikacyjne i środow iskow e, np.
In m o u n ta in a re a s to u rism a n d the c o n c e n tra tio n of to u ris m in fra s tru c tu re a re c o n sid e ra b le b e c a u s e they occur only in c e rta in reg io n s a n d d e stin atio n s re s u ltin g in tr a n s p o r t a n d enviro nm en tal
ścieków kom unalnych. O bok tego istnieją rozle głe obszary nie odgryw ające żadnej roli w tury styce. S ą to np. części podgórskie i niższe partie gór, zw łaszcza te, na których w yniszczone zo stały lasy. Na przykład w A lpach aż w 40% gmin w ogóle nie ma turystyki, a tylko 10% gmin odzna cza się m onofunkcyjnym charakterem turystyki (h ttp ://re p o rts.e e a .e u .in t/9 2 -8 2 6 -5 4 0 9 -5 /e n /p a g e 025new .htm l). N iektóre ośrodki starają się prze ciwdziałać problem ow i koncentracji ruchu tu rystycznego poprzez rozwój ośrodków satelitar nych. Ich rozw ojow i sp rzy jają między innymi niższe ceny ziemi i korzystniejsze warunki do wy poczynku (m niejszy hałas, m niejsze zanieczysz czenie środow iska). Takim i przykładam i regio nów turystycznych typu „satelitarnego” są obsza ry wokół A rlberga w A ustrii, C ortiny d ’A m pezzo i M adonny di C am piglio we W łoszech, St. M o ritz w Szw ajcarii czy okolice Zakopanego w Pol sce.
Część turystów w ypoczyw ających w górach stanow ią osoby przybyw ające tu na krótko, naj częściej na weekendy, a część na dłużej, zw łaszcza na czas urlopu. W tym pierw szym w ypadku tere nami koncentracji ruchu turystycznego są łatwo dostępne i atrakcyjne góry sąsiadujące z dużymi miastami, w drugim zaś ośrodki turystyczne dys ponujące odpow iednią bazą turystyczną noclego- wo-żyw ieniow ą i urządzeniam i sportow o-rekrea cyjnymi.
W Alpach najw iększą liczbę turystów w eeken dowych generuje M onachium . S tanow ią oni w ięk szość turystów w A lpach Baw arskich, a także liczną grupę turystów w Tyrolu i Vorarlbergu. M ieszkańcy W iednia stanow ią w iększość turystów w Dolnej Austrii i B urgerlandzie, m ieszkańcy M e diolanu w yjeżdżają nad jezio ra Com o i M aggiore, a mieszkańcy Lubliany do K araw anek. W Szw aj carii połow a kraju to tereny turystyki w eekendo wej. Stanow ią one obszary w ypoczynkow e dla mieszkańców Zurichu, G enew y, Lozanny i L ucer ny. W Polsce K arpaty s ą terenam i wypoczynku dla mieszkańców K rakow a i GOP-u.
p ro b lem s s u c h a s sew age disposal. A part from th is th e re are v a st a re a s w hich do n o t play an y role in tourism , e.g. th e foothills a n d the lower sectio n s of th e m o u n tain s particularly th o se w here forests have been destroyed. In th e Alps, in a s m an y a s 40% of gm inas th ere is no to u rism a t all, an d in 10% only m ono-functional tourism occurs (h ttp ://re p o r ts .e e a .e u .in t/9 2 - 8 2 6 -5 4 0 9 - 5 / e n /p ag e0 2 5 n ew .h tm l). Som e cen tres are tiying to solve th e problem of tourism concentration by developing satellite resorts a n d sp read in g rapidly d u e to lower land prices a n d m ore favourable recreational c o n d itio n s (less n o ise a n d pollution). E x am p les of satellite to u rism regions are th e a re as a ro u n d Arlberg in A ustria, C ortina dA m pezzo a n d M adonna di C am piglio in Italy, St. Moritz in Switzerland or Z akopane in Poland.
A proportion of th e to u rists in th e m o u n ta in s a re th o se arriving for a sh o rt stay, u su ally for th e w eekend, while others com e for longer visits especially durin g holidays. In th e first case a re as of tourism concen tratio n are th o se easily accessible a n d attractive m o u n ta in s close to large cities, a n d in th e o th e r they are tourism reso rts w ith ap p ro p riate infrastructure: hotels, re s ta u ra n ts , a n d sp o rt a n d recrea tion facilities.
In th e Alps th e larg est n u m b e r of w eek end to u rists arrive from M unich m aking u p a m ajority in th e B avarian Alps, an d a sizeable gro u p in Tyrol an d Vorarlberg. The V iennese dom inate in Lower A ustria an d B urgerland, a n d th e M ilanese a t Lakes Como a n d Maggiore, while those from Ljubljana go to K aravanki. As m u ch a s one h alf of Sw itzerland could be visited by w eekend to u rists from Zurich, Geneva, L au san n e a n d Lucerne. In Poland th e C arp ath ian M o u n tain s are th e recreation a re as for Krakow a n d U pper Silesia.
3 . SEZONOWOŚĆ
Sezonowość to charakterystyczna cecha ruchu turystycznego. Pow oduje ona fluktuację docho dów z usług turystycznych, zaś krótki sezon je st Powodem niskiej opłacalności inw estycji tury stycznych. W zw iązku z tym w m iejscow ościach
3. SEASONALITY
S e a so n a lity is typ ical of to u rism . It p ro d u c e s a n a n n u a l flu c tu a tio n in in com e from to u ris m serv ices, a n d a s h o rt to u rism s e a s o n is th e c a u s e of th e low co st-effectiv en ess of to u ris m in v e stm en ts.
turystycznych często podejm uje się próby w ydłu żania sezonu, poprzez stw arzanie dodatkow ych atrakcji czy stosow anie niższych cen usług tury stycznych poza sezonem i pakietu ofert po cenach zniżkow ych w okresie przed i po sezonie.
Główne czynniki sezonow ości w turystyce są natury przyrodniczej - zw łaszcza klimat. Poza tym na sezonow ość w pływ ają okresy w olne od pracy, a przede wszystkim okresy św iąteczne. W górskich ośrodkach turystycznych w ystępują najczęściej dwa sezony - letni i zim ow y (dokładnie je st to sezon narciarski). S ą też jed n ak m iejscowości, w których w ystępuje tylko sezon letni lub tylko zi mowy.
Problem sezonow ości m ożna zilustrow ać przy kładem Tyrolu. W lutym 2003 r. udzielono tu 6,9 min noclegów, w sierpniu 5,0 min, natom iast w maju tylko 2,0 min, a w listopadzie zaledwie 0,7 min (TlROL 2004).
4. PROBLEMY KOMUNIKACYJNE
Głównym środkiem transportu w podróżach tury stycznych na obszarach górskich, tak jak i w całej Europie, są sam ochody osobow e. D la przykładu na obszarach górskich we Francji aż 76% turystów podróżuje własnym i sam ochodam i (Les clńffres..., 2001).
Szacuje się, że w ciągu roku przez Alpy prze jeżdża ok. 50 min sam ochodów osobow ych. Inten sywny ruch i w ielokilom etrow e korki sam ochodo we w idoczne są zw łaszcza w okresie wyjazdów w akacyjnych ( Tourism and Recreation 2001). Na stępstwem tak dużego ruchu sam ochodow ego jest duże zanieczyszczenie pow ietrza spalinam i sam o chodowymi. Problem ten pogłębia fakt, że w doli nach górskich w ym iana pow ietrza je s t utrudniona, a częste inw ersje tem peratur sprzyjają koncentracji zanieczyszczeń. N ajw iększe stężenie zanieczysz czeń pow ietrza w ystępuje w zimie.
W celu ochrony pow ietrza i elim inacji hałasu niektóre ośrodki (np. Zerm att, Saas-Fee, Riederalp, Kuhboden) tw orzą strefy wolne od ruchu sam o chodowego.
Trasy kom unikacyjne prow adzące przez obsza ry górskie, poza ich głó w n ą ro lą w przew ozach to warów i pasażerów , m ają duże znaczenie jak o for ma turystyki poznaw czej. Liczne linie kolejowe prow adzące w zdłuż dolin rzecznych i pokonujące przełęcze i tunele, um ożliw iające podziw ianie kra jobrazów górskich, stanow ią d u żą atrakcję tury styczną.
Therefore, a tte m p ts to prolong th e tourism s ea so n are often m ad e by creating a d d itio n al a ttra c tio n s o r offering lower prices for to u rism services o u tsid e the s e a so n a n d a re d u c e d price package offers j u s t before a n d afte r th e m ain seaso n .
The m ain seaso n ality factors in tourism are n atu re-related , s u c h a s climate, b u t it is also modified by th e p a tte rn of n o n w orking days a n d above all th e holiday perio d s. In m o u n ta in re s o rts two se a so n s are reco g n ised - s u m m e r a n d w in te r (the sk iin g seaso n ) b u t th e re are, however, d e stin a tio n s w ith only a s u m m e r or only a w in te r se a so n .
T he p ro b lem of se a so n a lity can be illu s tra te d by th e ex am p le of th e Tyrol. In F e b ru a ry 2 0 0 3 6 .9 m illion b e d s w e r e
re n te d th e re , in A u g u st - 5.0 m illion, in May only 2 .0 m illion, a n d in N o v e m b e r
0.7 m illion ( T y r o l 2004).
4. TRANSPORT PROBLEMS
The m ain m e an s of tra n s p o rt in m ountain areas, a s in th e whole of Europe, is the private car, for in sta n ce in th e French m o u n ta in s 76% of to u rists u se th eir own cars (Les chiffres..., 2001).
It is estim ated th a t w ithin a y ear the Alps are crossed by a b o u t 50 million private cars. Heavy traffic a n d long traffic ja m s can be found particularly du rin g holi
days (Tourism a n d Recreation 2001). Such traffic re su lts in serio u s a ir pollution which becom es even w orse if th e fact th a t in m o u n tain valleys difficulties in th e ex change of a ir is considered, a n d th ere are frequent te m p e ratu re inversions, peaking in w inter, conducive to pollution con cen tra tion. In o rd er to p ro tect th e air and elim inate noise, som e reso rts (e.g. Z e r m a tt.
Saas-Fee, Riederalp, Kuhoden), have estab lish ed traffic-free zones.
A part from tran sp o rtin g goods and p assen g ers, th e ro u te s crossing the m o u n tain s are im p o rtan t in them selves as a form of tourism . The n u m e ro u s railways ru n n in g along river valleys an d through m o u n tain p a ss e s a n d tu n n e ls enable the to u rists to adm ire th e la n d sc a p e a n d a re a g reat to u rism a ttra c tio n .
R ów nież drogi są interesującym i i popularny mi trasami turystycznym i. M ożna podać przykład G rossglockner H ochalpenstrasse poprow adzoną przez wysokie partie H ohe T auern (A ustria), któ rą przejeżdża rocznie ponad 1 min turystów.
5 . ROLA TURYSTYKI ZAGRANICZNEJ
W górach zachodniej Europy isto tn ą rolę w ruchu turystycznym odgryw a turystyka zagraniczna. W Alpach austriackich turyści zagraniczni stano w ią 70% ogólnej liczby turystów , w szw ajcar skich - 50% , a we w łoskich - 30%. W ystępuje przy tym duża dom inacja turystów z jednego kraju, tj. z Niem iec (w Austrii 60% , w Szw ajcarii i we W łoszech ok. 40% ). Jest to zjaw isko niekorzystne, poniew aż sytuacja ekonom iczna turystyki w A l pach zależy w dużym stopniu od w ielkości przy jazdow ego ruchu turystycznego z Niemiec.
Z kolei w krajach Europy Środkow o-W scho dniej udział turystów zagranicznych w ypoczyw ają cych w regionach górskich je st niewielki. W Pol sce w powiatach górskich procent turystów zagra nicznych wynosi średnio ok. 4; najw ięcej w pow ia tach: tatrzańskim - 10,6%, jeleniogó rskim - 8,7% i kłodzkim 7,3%.
6. FORMY RUCHU TURYSTYCZNEGO
Najw ażniejszym i formami ruchu turystycznego są turystyka piesza i narciarstw o. Poza tym jednak duże znaczenie mają: turystyka kulturow a, lecznic two uzdrow iskow e, turystyka poznaw cza w par kach narodowych, agroturystyka, kolarstw o gór skie i turystka konna.
Zasoby przyrody i dóbr kultury w najw ięk szym stopniu w ykorzystuje turystyka piesza. Jest ona jednym z najlepszych sposobów poznaw ania Przyrody i krajobrazów , zabytków i kultury ludo wej oraz w spółczesnego życia m ieszkańców od wiedzanego regionu. D użą zaletą w ędrów ek pie szych je st też m ożliw ość wyboru tras z dala od Przepełnionych ośrodków turystycznych i masowej turystyki. Turyści, którzy w ęd ru ją szlakam i tury stycznymi, to zazwyczaj m iłośnicy przyrody i oso by wrażliwe na piękno krajobrazów .
Istotne są też walory zdrow otne turystyki pie szej, gdyż korzystnie oddziałuje ona na organizm człowieka, pow odując w zm ocnienie sił psycho fizycznych. W regionach górskich dodatkow ym czynnikiem je st też klim at, który w pływ a dobro czynnie na układ krw iotw órczy i drogi oddechowe.
Roads too form in terestin g an d pop u lar tourism ro u tes e.g. G rossglockner Hoch alp en strasse, w hich ru n s thro u g h the up p er p a rts of Hohe T a u e m (Austria) an d is u sed by over one million to u rists every year.
5 . FOREIGN TOURISM
In th e m o u n ta in s o f W estern E u ro p e foreign to u rism p lay s a sig n ifican t role. In th e A u stria n A lps foreign to u rists c o n s titu te 70% o f th e overall n u m b e r, in th e S w iss A lps - 50% , a n d in th e Italian A lps - 30% . G e rm a n to u ris ts are th e d o m in a n t g ro u p (in A u stria - 60%, in S w itzerlan d a n d Italy - c. 40% each) w hich is u n fa v o u ra b le a s th e econom ic s itu a tio n of to u ris m in th e Alps largely d e p e n d s on th e s e to u ris ts .
In C en tral a n d E a s te r n E u ro p ea n co u n tries th e p ercen tag e of foreign to u rists is low. In P o lan d th e average n u m b e r in m o u n ta in p o w ia ts is 4%, w ith th e h ig h e st fig u res in th e T a trz a ń sk i p o w ia t - 10.6%, J e le n io g ó rsk i p o w ia t - 8.7% , a n d Kłodzki
p o w ia t - 7.3%
6. FORMS OF TOURISM
T he m o st im p o rta n t form s of to u rism are h ik in g a n d sk iin g w hile in ad d itio n c u ltu ra l to u rism , s p a th e ra p y , e d u c a tio n al to u rism in n a tio n a l p a rk s, a g ro to u rism , m o u n ta in cycling a n d h o rse- rid in g also figure.
N a tu ra l a n d c u ltu ra l re s o u rc e s are m ostly exploited th ro u g h w alking w hich is o ne of th e b e s t w ays to le a rn a b o u t n a tu r e a n d la n d sc a p e , h isto ric a l m o n u m e n ts a n d folklore, a s well a s th e c o n tem p o rary life of th e in h a b ita n ts . A n o th e r a d v a n ta g e is th e o p p o rtu n ity to ch o o se tra ils fa r from overcrow ded re s o rts a n d m a s s to u ris m c e n tre s a n d th o s e w ho w alk th e to u rism tra ils are visually n a tu r e lovers, sen sitiv e to th e b e a u ty of la n d s c a p e s . T he h e a lth a sp e c t is eq u ally im p o rta n t, a s it m a k e s people fit a n d relax ed a t th e sa m e tim e w hile a n a d d itio n a l facto r is th e m o u n ta in clim ate, good for th e blood a n d re s p ira to ry sy ste m s.
N arciarstw o stało się w niektórych regionach jednym z najw ażniejszych czynników rozwoju ekonom icznego, ważnym źródłem m iejsc pracy i dochodów m ieszkańców . Jednakże poza korzy ściami ekonom icznym i, narciarstw o w yw iera ne gatywny wpływ na środow isko przyrodnicze o b szarów górskich. Środow isko to je st bowiem szczególnie podatne na degradację.
Jeśli idzie o popularność narciarstw a wśród Europejczyków , to najchętniej sport ten upraw iają Niemcy - 5,3 min, Francuzi - 5,3, W łosi - 2,9, Austriacy - 2,5 i Szw ajcarzy - 2,4. W grupie nar ciarzy p rzew ażają m ężczyźni - 55,4% ( B a c h l e i t - NER 1998).
Prognozy dotyczące turystyki narciarskiej opar te na trendach dem ograficznych nie s ą optym i styczne. T a form a aktywnej turystyki je st upraw ia na głównie przez osoby m łode i spraw ne fizycznie. W edług badań B assler (1996) (za: BACHLEITNER
1998) w grupie wiekow ej 15-24 lata narciarstw o uprawia 70% osób, w grupie 2 5 -3 4 lata - 61% , zaś w grupie wiekowej 5 5 -6 4 lata - 30% i w grupie wiekowej 6 5 -7 4 - 13% osób. Tym czasem przew i duje się, że w przyszłych latach nadal postępow ać będzie proces starzenia się dem ograficznego lud ności krajów europejskich.
Kolejnym czynnikiem ograniczającym rozwój turystyki narciarskiej je s t ocieplanie się klimatu. Breiling i CHARAMZA (1999) na podstaw ie prze prowadzonych badań w w ybranych regionach al pejskich położonych na wysokości 4 0 0 -2 8 0 0 m n.p.m. stw ierdzili, że ocieplenie klimatu będzie miało negatywny wpływ na pokryw ę śnieżną, a co za tym idzie na turystykę zim ową. O cieplenie spo woduje redukcję śniegu we wszystkich regionach i zm niejszenie pow ierzchni terenów narciarskich. Stacje narciarskie położone na niższych w ysoko ściach nad poziom em m orza upadną, poniew aż b ę d ą ekonom icznie nieopłacalne. D otyczy to na przy kład Les Portes du Soleil w Szw ajcarii, Kitzbuehel w Tyrolu i Kranjskej G ory w Słow enii.
Polityka państw dotycząca regionów narciar skich koncentruje się od lat 90. X X w. na działa niach mających na celu w yjście z kryzysu w roz woju ośrodków sportów zim owych.
W e Francji z inicjatyw y M inisterstw a T urysty ki powstał plan „popraw y jakości w turystyce na obszarach górskich” . N ajpierw dotyczył ośrodków sportów zim owych, ale potem był sukcesyw nie po szerzany na inne ośrodki o funkcji turystycznej.
Plan zakładał m iędzy innym i następujące dzia łania:
In som e reg io n s sk iin g h a s becom e one of th e m o st im p o rta n t fa c to rs of econom ic grow th, a n d a n im p o rta n t so u rc e of em p lo y m en t a n d in co m e for th e local in h a b ita n ts. However, ou tsid e its economic b en efits, sk iin g negatively affects the n a tu r a l e n v iro n m e n t o f m o u n ta in a re as w hich a re p a rtic u la rly sen sitiv e to d e g rad atio n . G e rm a n y a n d F ran c e are the le a d e rs w ith 5 .3 m illion sk ie rs each, followed by Italy w ith 2 .9 m illion, A u stria w ith 2 .5 m illion a n d S w itzerlan d w ith 2.4 m illion. A m ajo rity of sk ie rs a re m ale - 55.4% (BA C H LE IT N ER 1998).
P red ictio n s for sk iin g to u rism , b ased on d e m o g rap h ic te n d e n c ie s, a re not optim istic. It is d o n e m ain ly by young, fit people a n d , a cc o rd in g to BASSLER (1996) (after B a c h l e i t n e r 1998), in c lu d in g 70% from th e 15 -2 4 age g ro u p , 61% from the 2 5 -3 4 , 30% from th e 5 5 -6 4 a n d 13% from th e 6 5 -7 4 . T he c u r r e n t prognosis how ever a ss u m e s th a t th e E u ro p ean dem o graphic tre n d of ageing will continue to grow.
A n o th er facto r lim iting th e develop m e n t of sk iin g to u rism is clim ate w arm ing. Having co n d u cted re search in selected A lpine reg io n s a t a ltitu d e s from 40 0 - 2800 m above se a level, B r e i l i n g and
C h a r a m z a (1999) claim ed th a t clim ate w arm in g w ould se rio u sly affect th e snow layer, a n d c o n se q u e n tly w in te r tourism , re d u c in g snow in all reg io n s a n d d e c re a s ing th e sk iin g a re a . S kiing s ta tio n s s itu a te d at low er a ltitu d e s will be closed dow n b e c a u s e th e y will n o t be cost- effective (e.g. Les P o rtes d u Soleil in S w itzerland, K itzb u eh el in Tyrol an d K ran jsk a G ora in Slovenia). S ince the 1990s policy re g a rd in g sk iin g a re a s h a s b e e n o rie n te d to w a rd s overcom ing th e c risis in th e d ev elo p m en t of w inter sp o rts re so rts.
In F ran c e th e M in istry of T o u rism h a s pro p o sed a p la n to ‘im prove th e q u ality of m o u n ta in to u ris m ’, a t first concerning w in ter s p o rts re s o rts only, b u t later in c lu d in g o th e r c e n tre s w ith a to u rism fu n ctio n . T he p la n in c lu d e d th e following p ro p o sals:
- re o rg a n isin g tra n s p o rta tio n w ithin th e re s o rts (building p a th s for hikers,
- reorganizację komunikacji w obrębie ośrod ków (budowa dróg dla pieszych, oddzielenie ruchu samochodowego, rozwój publicznego transportu);
- reorganizację funkcjonowania sieci usługo wej, w tym godzin otwarcia sklepów;
- rewitalizację historycznego dziedzictwa i tra dycyjnego budownictwa;
- wprowadzenie innych atrakcji poza narciar stwem, również na wypadek złej pogody;
- reorganizację funkcjonowania wyciągów.
7. TURYSTYKA WIEJSKA
Obszary wiejskie są popularne w całej Europie jako tereny recepcyjne turystyki. Szacuje się, że turystyka wiejska stanowi w krajach europejskich 10-20% wszystkich form i że 23% turystów wy biera na wypoczynek tereny wiejskie (Tourism and
Recreation 2001). Turystyka wiejska należy po
nadto do najszybciej rozwijających się segmentów rynku turystycznego. Ważną jej cechą jest to, że na ogół jest ona domeną działalności społeczności lokalnej.
Turystyka wiejska jest najlepiej rozwinięta i ma najdłuższe tradycje w Austrii, w Szwajcarii, w Niemczech, we Francji, we Włoszech, w Wiel kiej Brytanii, w Polsce i w Czechach.
Do najkorzystniejszych form turystyki należy promowana ostatnio agroturystyka, czyli wypoczy nek w gospodarstwach rolnych. Obecny stan i per spektywy rozwoju agroturystyki w poszczególnych krajach i regionach uwarunkowane są wieloma czynnikami. Niewątpliwie do najważniejszych należą: konkurencyjność innych form turystyki oraz atrakcyjność wypoczynku na wsi. Można po dać przykład Hiszpanii, gdzie mimo oficjalnie sponsorowanego programu wypoczynku w gospo darstwach rolnych (vacaciones en casas ele labran
za) nie przyniósł on spodziewanych rezultatów ( W e a t h e r l e y , N a y l o n 1984). Obszary wiejskie nie są bowiem w stanie zaoferować atrakcyjniej szych warunków wypoczynku niż tereny nadmor skie.
Możliwości rozwoju turystyki na terenach wiejskich są największe w regionach odznaczają cych się dużą atrakcyjnością przyrodniczą i kultu rową. Należą do nich obszary górskie.
W polskich Karpatach wypoczynek w tzw. Wsiach letniskowych był popularny już w okresie międzywojennym. Po II wojnie światowej naj większy udział w bazie noclegowej stanowiły po koje wynajmowane przez mieszkańców wsi.
Więk-sep a ra tin g m o to r traffic, developing public tra n sp o rt);
- re o rg a n isin g th e service n etw o rk in c lu d in g sh o p o p e n in g h o u rs;
- rev italisin g th e h isto ric a l h eritag e a n d tra d itio n a l a rc h ite c tu re ;
- in tro d u c in g a ttra c tio n s a p a r t from sk iin g in c a se th e w e a th e r is bad;
- re o rg a n isin g sk i-lift o p eratio n .
7. RURAL TOURISM
R u ral a re a s a re p o p u la r all over E u ro p e a s to u rism reception areas. It is estim ated th a t ru r a l to u ris m m a k e s u p 10-20% of all form s of to u ris m in E u ro p e a n d th a t 23% of to u r is ts c h o o se th e co u n try sid e for re c re a tio n (Tourism a n d Recreation 2001). W h at is m ore, ru r a l to u rism is o ne of th e fa s te s t developing seg m e n ts of th e to u rism m a rk e t a n d is u su a lly u n d e r local co n tro l. R u ral to u rism is b e s t developed a n d h a s th e lo n g est tra d i tio n s in A u stria , S w itzerlan d , G erm any, F ran ce, Italy, G re a t B ritain , Poland a n d th e C zech R epublic.
O ne form of to u rism re c en tly prom oted is a g ro -to u rism ; re c re a tio n a t farm s. The p re s e n t s ta te a n d d ev elo p m en t p ro sp e c ts for a g ro -to u rism in in d iv id u al c o u n trie s a n d reg io n s d e p e n d on m an y facto rs s u c h a s th e co m p etitiv e n ess of o th e r form s of to u rism a n d th e a ttra c tiv e n e ss of re c re a tio n in th e c o u n try sid e. The ex am ple of S p a in c a n b e q u o ted w here th e officially sp o n so re d p ro g ram m e of re c re a tio n on fa rm s (vacaciones en ca sa s
d e labranza) did n o t b rin g th e expected
re s u lts ( W e a t h e r l e y & NAylon 1984). It is n o t p o ssib le for ru r a l a re a s to offer m ore a ttra c tiv e c o n d itio n s th a n sea sid e a re a s a n d to u rism d e v elo p m en t p o ssib ilities a re s tro n g e s t in very a ttra c tiv e regions for b o th n a tu r e a n d c u ltu re , a n d m o u n ta in s belong to th is g ro u p .
In th e Polish C a rp a th ia n M o u n tain s ru r a l to u rism in ‘s u m m e r villages’ w as a lre ad y p o p u la r in th e in te rw a r period. A fter W orld W ar II th e la rg e st p ro p o rtio n of to u rism acc o m m o d a tio n w ere th e ro o m s let by village in h a b ita n ts a n d th e
szość tego typu m iejsc noclegow ych w ynajm ow a na była przez w łaścicieli gospodarstw rolnych. G ospodarstw a te m ożna zatem uw ażać za pierw szą form ę gospodarstw agroturystycznych. O bec nie gospodarstw a agroturystyczne m uszą spełniać odpow iednie kryteria co do standardu usług noc legowych, żyw ieniow ych i um ożliw iać realizow a nie różnych form rekreacji, w tym zw iązanych z zajęciami wiejskim i.
W N iem czech, począw szy od lat 60., jednym z elem entów planu rozw oju kraju była prom ocja wypoczynku w gospodarstw ach rolnych, a ju ż w latach 70. w ypoczynek na farm ach stanow ił 4 - 5% ruchu krajow ego. O becnie nadal obserw uje się tendencję wzrostu liczby turystów w regionach wiejskich. Liczba noclegów udzielanych w gos podarstw ach rolnych w N iem czech wynosi ok. 27 min, z czego 30% przypada na Baw arię.
A ustria, dzięki bogatym zasobom przyrodni czym i kulturowym , należy do krajów o najlepiej rozwiniętej gospodarce turystycznej. Duże znacze nie w tym kraju ma turystyka w iejska i agrotu rystyka. Już w okresie m iędzyw ojennym w gos podarstw ach rolnych w regionie Tyrolu, Vorarl- bergu i Salzburger Land w ypoczyw ało wielu tu rystów. Silny rozwój ruchu turystycznego nastąpił jednak w Austrii po w ojnie. Duże zm iany na te
renach wiejskich spow odow ał zw łaszcza rozwój turystyki zim ow ej. W iele wsi przekształciło się w ośrodki narciarskie. Ponadto zaczęto w ykorzy stywać dla narciarstw a liczne hale, które wcześniej były terenam i pasterskim i. Dzięki turystyce tysią ce gospodarstw zachow ało się i zm odernizow ało
(LlCHTENBERGER 1975). Jedna szósta w szystkich miejsc noclegow ych na obszarach górskich Austrii znajduje się w łaśnie w gospodarstw ach agrotu rystycznych. G oście przebyw ający w gospodar stwach agroturystycznych w ydają przeciętnie mniej pieniędzy niż turyści korzystający z innych rodzajów bazy noclegow ej. A groturystyka je st za tem nadal tańszą form ą wypoczynku niż inne. G łów ną grupą korzystającą z wypoczynku w go spodarstw ach agroturystycznych są rodziny z m a łymi dziećm i. Z gospodarstw korzystają ponadto zw olennicy ekoturystyki i turystyki kw alifikow a nej (konnej, w ędkarstw a) (EMBACHER 2001).
We Francji 1/3 ruchu turystycznego przypada na obszary w iejskie, co oznacza, że zajm ują one pierwsze m iejsce w śród turystycznych terenów re cepcyjnych. Pobyt na obszarach w iejskich we Francji je st znacznie tańszy niż gdzie indziej. Na przykład w 2001 r. koszty jednodniow ego pobytu na obszarach w iejskich w ynosiły 26 euro, nad
mo-m ajo rity w ere offered by farmo-m ow ners. T hose farm s c a n th e n b e c o n sid ered to have b e e n th e first a g ro to u rism farm s. At p re s e n t s u c h farm s have to m atch fixed c rite ria re g a rd in g th e s ta n d a rd of acco m m o d atio n a n d food, a s well as c re a tin g c o n d itio n s for a lte rn ativ e form s of re c re a tio n in c lu d in g th o se w hich involve farm w ork.
S ta rtin g in th e 1 9 60s o ne of the e le m e n ts of th e n a tio n a l developm ent p la n for G e rm a n y w a s th e pro m o tio n of re c rea tio n a t farm s w h ich in th e 1970s c o n s titu te d 4 -5 % of n a tio n a l to u rism , a n d c u rre n tly th e re a re a growing n u m b e r of to u ris ts in ru ra l a re a s. The n u m b e r of b e d s u s e d by to u ris ts on G erm an farm s is a b o u t 27 m illion, 30% of w hich a re in B avaria.
Ow ing to its rich n a tu r a l a n d c u ltu ra l resources, A ustria is am ong those countries w ith th e best-developed tourism economy, a n d ru r a l to u rism a n d a g ro to u rism are of g re a t im p o rtan c e . As early a s the in te rw a r perio d m a n y to u ris ts s p e n t their holidays a t farm s in th e Tyrol, Vorarl- berg a n d S a lz b u rg e r Land. However, th e tru e d ev elo p m en t of to u rism in A u stria cam e a fte r th e w a r w h e n th e developm ent of w in te r to u ris m in p a rtic u la r c au se d c o n sid e ra b le c h a n g e s in ru ra l areas. M any villages w ere tra n sfo rm e d into sk iin g re so rts, m a n y a lp in e m eadow s b eg an to b e exploited for sk iin g and th o u s a n d s of farm s survived and m o d e rn ised a s a r e s u lt of to u rism
(L lC H T E N B E R G E R 1975). O ne six th of all
re n te d b e d s in A u stria n m o u n ta in a re as c a n be fo u n d on a g ro -to u rism farm s a n d g u e s ts sta y in g th e re u su a lly sp en d le ss m oney th a n to u r is ts u s in g o th e r k in d s of acco m m o d atio n . A gro-tourism is c h e a p e r th a n o th e r form s of to u rism m o stly u n d e r ta k e n by fam ilies w ith sm all c h ild ren , followed by e c o -to u rists and th o se ta k in g p a r t in s u s ta in a b le to u rism (h o rse-rid in g a n d fishing) ( E m b a c h E R 2001).
In F ra n c e a th ird o f to u rism activity o c cu rs in ru r a l a re a s w h ich a re therefore th e m o st im p o rta n t to u rism reception a re a s . S tay in g in th e F re n c h co u n try sid e is c o n sid e ra b ly c h e a p e r th a n elsew here,
rzem 34 euro, a w m ieście aż 45 euro. W ynika to między innymi z m niejszej oferty turystyezno- -rozrywkowej terenów w iejskich. R ów nież we Francji, ja k w ykazują badania, turyści korzystający z wypoczynku w gospodarstw ach agroturystycz nych należą do grupy mniej zamożnych. S ą to zw łaszcza rodziny z dziećm i (60% ) (http://w w w . ifen.fr/presse/dostour.htm ).
for in s ta n c e in 2001 th e c o st of a one- n ig h t s ta y w as 26 e u ro s , a t th e sea sid e - 34, a n d in th e city - 45, a s a re s u lt of th e sm a lle r to u ris m a n d e n te rta in m e n t offer. Also in F ran ce, to u r is ts stay in g a t ag ro to u rism fa rm s com e from th e less well- off, m ain ly fam ilies w ith c h ild re n (60%)
h ttp : / / w w w .ife n .fr /p r e s s e / dostour. him
8. TURYSTYKA NA OBSZARACH CHRONIONYCH
Jak wiadom o, obszary chronione tw orzone są głó wnie w celu zachow ania cennej przyrody i dzie dzictwa kulturow ego oraz dla celów rekreacyjnych i edukacyjnych.
Turystyka i ochrona przyrody są ściśle ze sobą powiązane. Turystyka często stym uluje tworzenie obszarów chronionych, z drugiej jed n ak strony może być dla nich zagrożeniem . Jest ono tym większe, im większy je st popyt na w ypoczynek na obszarach o w ysokich w alorach przyrodniczych
( J a f a r i 2 0 0 0 ) .
Zainteresow anie obszaram i chronionym i dla celów turystyczno-rekreacyjnych będzie szybko wzrastało. Składa się na to w iele czynników . Jed nym z nich je st wzrost zainteresow ania turystyką poznaw czą p rz y ro d n iczą ekoturystyką itp., które na terenach górskich m ają dobre warunki rozwoju. Inną istotną przyczyną są także przem iany dem o graficzne, tzn. starzenie się ludności w krajach eu ropejskich, która preferuje pasyw ne formy turysty ki i stanowi obecnie, a także będzie stanow ić w przyszłości, znaczący udział w śród turystów od w iedzających te tereny.
8. TOURISM IN PROTECTED AREAS
P ro tected a re a s a re e s ta b lis h e d in o rd er to p reserv e v a lu ab le n a tu ra l a n d c u ltu ra l h eritag e, a s well a s for re c re a tio n a l a n d e d u c a tio n a l p u rp o s e s. T o u rism a n d c o n se rv a tio n a re closely related , th e form er often s tim u la tin g th e la tte r, b u t on th e o th e r h a n d it c a n also be a th re a t. The larg er th e d e m a n d for re c rea tio n in a re a s of h ig h n a tu r a l v alu e, th e larg er th e th r e a t ( J a f a r i 2000).
T he p o p u la rity of p ro te c te d a re a s u sed for to u rism a n d re c re a tio n a l p u rp o s e s is b o u n d to grow rap id ly d u e to several factors. O ne of th e m is th e grow ing in te re s t in th e e d u c a tio n a l, n a tu ra l a n d e co -to u rism w h ich flo u rish in m o u n ta in a re a s . A n o th e r sig n ifican t c a u s e is th e ageing of th e p o p u la tio n in E u ro p ea n c o u n trie s p re fe rrin g p a ssiv e form s of to u rism a n d th e s e will c ertain ly m ak e u p a c o n sid e ra b le p ro p o rtio n of to u ris ts visitin g th e s e a re a s .
9 . UZDROWISKA
Na obszarach górskich, ze w zględu na specyficzne środowisko przyrodnicze, zw łaszcza budow ę geo logiczną i warunki klim atyczne, skupia się najw ię cej uzdrowisk. Funkcja lecznicza uzdrow isk traci jednak na znaczeniu. K ryzys leczenia uzdrow isko
wego spow odow any je st postępem w medycynie, np. w zakresie laryngologii, reum atyzm u oraz ograniczeniem w sparcia finansow ego ze środków Państwowych. O becne uzdrow iska to w większości ośrodki w ypoczynku, w zm acniania zdrow ia, upra wiania sportów, np. narciarstw a, a ostatnio także centra kongresowe, m iejsca organizacji festiwali filmowych i różnych im prez kulturalnych. Silnie
9. SPAS
D ue to th e p a rtic u la r n a tu re of th e m o u n ta in en v iro n m en t, especially geology a n d clim ate, th e re are p len ty of sp a s to be found. The m edical fu n ctio n of sp as, how ever, is losing its significance as a re s u lt of p ro g ress in m edicine, for in sta n c e in laryngology o r rh e u m a tism tre a tm e n t, a n d from lim ited s ta te s u b sidies. Today’s s p a s a re m ostly holiday c e n tre s w h ere h e a lth c a n be im proved a n d w ith s p o rts s u c h a s sk iin g w hile re c en tly th e y h av e also b eco m e c e n tre s w h ere c o n g re sses, film festivals a n d o th e r
rozw iniętą funkcją turystyczno-w ypoczynkow ą w yróżniają się zw łaszcza uzdrow iska górskie, co zw iązane je st z ich atrakcyjnością dla wielu form turystyki, zarów no w sezonie zim owym, jak i w letnim (np. dla upraw iania turystyki pieszej, narciarstwa).
c u ltu ra l e v e n ts a re h eld . A s tro n g to u rism a n d re c re a tio n a l fu n c tio n c an be se e n in m o u n ta in s p a s d u e to th e ir attractiv e c o n d itio n s for m a n y form s of tourism , b o th in w in te r a n d s u m m e r (w alking an d skiing).
10. KONCEPCJE HARMONIJNEGO ROZWOJU TURYSTYKI
Najbardziej popularnym i koncepcjam i harm onijne go rozwoju turystyki są ekoturystyka i turystyka zrównoważona.
Ekoturystyka to form y turystyki bazujące na zasobach przyrodniczych, przy założeniu, że głów nym motywem turystów je st obserw acja i podzi w ianie przyrody oraz poznaw anie tradycyjnej kul tury. Zasady ekoturystki (np. m inim alny wpływ na środowisko, partycypow anie w kosztach ochro ny środow iska, dostosow ana frekw encja turystów do chłonności obszaru) nie są spełniane przez większość obecnych form turystyki spotykanych na obszarach górskich.
Bardziej kom pleksow y charakter ma koncepcja zrównoważonej turystyki. Jej głów ne zasady to:
- racjonalne w ykorzystyw anie przez turystykę zasobów naturalnych i kulturow ych,
- udział turystyki w ochronie zasobów natural nych i dziedzictw a kulturow ego,
- w łączenie turystyki w system planow ania, - rozwój właściw ych form turystyki,
- zasilanie lokalnej gospodarki przez turystykę, - udział lokalnej społeczności w istotnych de cyzjach dotyczących turystyki,
- kształcenie i przygotow anie zaw odow e lokal nej społeczności do pracy w turystyce,
- rozwój nowych dziedzin zatrudnienia,
- właściw e zarządzanie ograniczające negatyw ne skutki rozw oju turystyki (W W F 1992).
Cechami sprzyjającym i rozw ojow i turystyki zrównoważonej na obszarach górskich są m.in.: dobrze zachow any i pielęgnow any krajobraz, rol nictwo ekologiczne, sztuka regionalna oraz trady cyjny styl budow nictw a.
Najlepszym i form am i turystyki pow inny być: turystyka przyrodnicza, kulturow a i edukacyjna. Aktywne formy turystyki i rekreacji, a zw łaszcza narciarstwo, które s ą szkodliw e dla środowiska, nie powinny być natom iast dozw olone na obsza rach o cennych w alorach przyrodniczo-krajobra zowych.
10. CONCEPTS OF HARMONIOUS TOURISM DEVELOPMENT
The m ost p o p u la r co n cep ts of a h arm o n ious to u rism developm ent are eco-tourism a n d su sta in a b le tourism . Eco-tourism includes th o se form s b ased on n atu ral resources, a ssu m in g th a t th e to u rists’ m ain m otives a re th e observation and adm iration of n a tu re , a s well a s learning ab o u t traditional culture. The principles of eco-tourism (e.g. m inim um effect on the environm ent, participating in the costs of n a tu re protection a n d ad ju stin g the n u m b e r of to u rists to th e a re a ’s carry ing capacity) a re n o t followed in m ost kinds of to u rism in m o u n ta in areas.
The co n ce p t of s u s ta in a b le to u rism is m ore com prehensive a n d its m ain a ss u m p tio n s a re ( W W F 1992):
- ra tio n a l e x p lo ita tio n of n a tu ra l a n d
c u ltu ra l re s o u rc e s by to u rism ;
- p a rtic ip a tio n of to u ris ts in n a tu ra l a n d c u ltu ra l re s o u rc e p reserv atio n ;
- in c lu d in g to u rism in th e p lan n in g system ;
- developing a p p ro p ria te form s of to u rism ;
- rein fo rcin g th e local econom y by to u rism ;
- p a rtic ip a tio n of local c o m m u n itie s in d ecisio n s re g a rd in g to u rism ;
- e d u c a tin g a n d tra in in g th e local c o m m u n ity for w ork in to u rism ;
- developing n ew a re a s of em ploym ent; - eco -m an ag em en t lim iting th e negative effects of to u rism dev elo p m en t.
The d ev elo p m en t of b a la n c e d to u rism in m o u n ta in a re a s is e n h a n c e d by a well- preserved landscape, ecological agriculture, regional art, traditional a rc h ite c tu ra l styles etc. The b e st form s of to u rism should be n atu re-o rien ted , c u ltu ra l a n d educational- Active form s of to u rism a n d recreation, especially skiing, w hich are harm ful for the
Istotna je st zasada, aby natężenie ruchu tury stycznego na terenach w ykorzystyw anych dla tury styki i rekreacji nie przekraczało granic chłonności turystycznej, zaś obiekty i urządzenia turystyczne (noclegowe, sportow o-rekreacyjne itd.) powinny być w łaściw ie zlokalizow ane i dostosow ane pod względem architektonicznym do krajobrazu przy rodniczego i kulturow ego.
Na obszarach recepcji turystycznej jednym z priorytetów strategii rozw oju turystyki pow inno być ograniczenie indyw idualnego ruchu sam ocho dowego. Prom ow ane pow inny być publiczne środ ki transportu, row ery i ruch pieszy.
Do najw ażniejszych zasad zrów now ażonego rozwoju turystyki należy też popraw a poziom u ży cia lokalnej społeczności.
W celu realizacji strategii rozwoju turystyki zrównoważonej konieczne je st stosowanie odpo wiedniej polityki regionalnej oraz zapewnienie prawnych warunków jej rozwoju. S ą to na przykład:
- kontrola użytkow ania ziem i,
- kontrola planow ania now ych inw estycji, - kontrola nielegalnego budow nictw a drugich domów,
- określenie standardów i norm dotyczących środowiska (wody pitnej, w ody użytkowanej do celów rekreacyjnych, em isji gazów i pyłów itp.),
- tw orzenie obszarów praw nie chronionych, - zarządzanie ruchem drogow ym i ograniczanie ruchu sam ochodow ego,
- ograniczanie liczby turystów (Tourism and
Recreation 2001).
D ziałania uw zględniające idee zrów now ażone go rozwoju obszarów górskich prow adzi się ju ż od wielu lat. O granicza się negatyw ne dla środow iska przyrodniczego skutki masowej turystyki, stosując między innymi optym alne rozw iązania techniczne oraz rygorystyczną i konsekw entną politykę ochro ny środowiska. Innym rozw iązaniem je st propago wanie różnych form turystyki alternatyw nej, w tym turystyki ekologicznej.
Jednym z elem entów strategii zrów now ażo nego rozw oju gór m oże być koegzystencja rol nictwa i turystyki. Od rolnictw a bow iem zależeć może w dużym stopniu przyszłość obszarów gór skich. Zam ieszkałe od w ieków tereny górskie są przykładem harm onii pom iędzy p rzyrodą a go spodarką człow ieka. R olnicy odgryw ają tu rolę strażników kulturow ego krajobrazu, co je st nie zwykle istotne z punktu w idzenia turystyki.
Za najw ażniejsze zadania m ające na celu re alizację idei zrów now ażonego rozw oju należało by uznać:
environm ent sh o u ld n o t be allowed in a re as of high n a tu ra l a n d lan d scap e value.
It is im p o rtan t th a t activities in areas u se d for to u rism a n d recreatio n pu rp o ses does n o t exceed th e carrying capacity limits, th a t in fra stru c tu re (accom modation, sp o rt a n d recreatio n facilities, etc.) is su itab ly d istrib u ted , a n d th e arch itectu re m atch es th e n a tu ra l a n d cu ltu ra l la n d scape. In to u rism reception areas, one of th e developm ent priorities sh o u ld be th e lim iting of v eh icu lar traffic w ith public tran sp o rt, bicycles a n d w alking being prom oted in stead . O ne of th e m o st im port a n t a ssu m p tio n s of su sta in a b le tourism developm ent is a n im provem ent in th e sta n d a rd of living am ong the local com m unity.
In order to p u t th is strateg y into practice it is n ecessary to in tro d u ce a suitable regional policy a s well a s g u a ra n tee legal conditions s u c h a s (Tourism a n d Recreation 20 0 1):
- control over land exploitation:
- control over planning new investm ents; - co n tro l over th e illegal b u ild in g of sec o n d hom es;
- settin g s ta n d a rd s a n d n o rm s regarding th e en v iro n m en t (drinking w ater, w ater u se d for recreational p u rp o ses, gas an d d u s t em ission, etc.);
- estab lish in g legally protected areas; - organising a n d limiting vehicular traffic; - lim iting th e n u m b e r of to u rists.
Activities resp ectin g th e ideas of s u s ta in able to u rism developm ent in m o u n tain a re as have b e en p re se n t for m any years. The negative effects of m a ss tourism are being red u ced by applying optim um technological so lu tio n s an d a rigorous an d c o n siste n t policy of environm ental protec tion. A nother solu tio n is th e prom otion of various form s of alternative tourism , in cluding eco-tourism .
O ne elem en t of th e stra te g y could be th e co-existence of ag ricu ltu re a n d tourism a s it is in a g ric u ltu re th a t th e fu tu re of m o u n ta in a re a s m ay largely d ep en d . M ountains, in h ab ited for cen tu ries, are an exam ple of h arm o n y betw een n a tu re an d th e h u m a n econom y. F arm ers play a role in th e cu ltu ra l lan d scap e g u a rd ia n s w hich is extrem ely im p o rtan t from th e point of view of tourism .
- ochronę środow iska, poniew aż je st ono najw ażniejszym elem entem zasobów turystycz nych,
- doprow adzenie do ścisłego pow iązania tury styki z lokalną gospodarką i ograniczenie odpływu dochodów z turystyki,
- stosow anie strategii zapew niającej odpo wiednie warunki życia ludności m iejscowej poprzez jej zatrudnienie w sektorze turystycz nym oraz pomoc w rozw ijaniu małych przedsię biorstw,
- opracow anie projektów rozw oju turystyki nie tylko z punktu w idzenia krajow ego i zagranicz nego turysty, ale także lokalnej społeczności,
- ograniczenie negatyw nych skutków społecz nych rozwoju turystyki,
- kształcenie lokalnej ludności w zawodach związanych z produkcją na potrzeby turystyki i w usługach turystycznych.
A policy leading to su sta in a b le develop m e n t includes:
- protecting th e environm ent, a s it is the m o st im p o rtan t to u rism resource;
- aim ing a t a close relation betw een to u rism a n d th e local econom y, limiting the outflow of to u rism -g en erated income:
- u s in g a stra te g y w hich sec u re s adequate living conditions for local residents by em ploying th em in th e to u rism sector; helping th e developm ent of sm all b u si nesses;
- planning tourism developm ent not only from the point of view of local and foreign tourism , b u t also th e local community;
- red u cin g th e negative social effects of to u rism developm ent;
- ed u catin g local in h a b ita n ts in profess ions related to to u rism production and services.
BIBLIOGRAFIA - BIBLIOGRAPHY
A n A ppeal for the M ountains. 1992, UNCED, Rio de J a
neiro.
BACHLElTNER R.. (Hrsg.). 1998, Alpiner Wintersport. Eine sozi
al-. wirschąfts-, tourismus- u n d ökowissenschafiliche S tu die zu m Alpii\en Skilauf. Snow boarden und anderen alpi nen Trendsportarten, S tu d ie n Verl., In nsbruck, Wien.
B a rb ie r B., H e rb in J ., B i l l e t J ., B e v ila c q u a E., J ü l g F., GRÄF P., GOSAR A., 1984. Le tourism e alpin. 25 e Con- gres In te rn a tio n a l de G e o g rap h ie, P aris-A lpes.
BAtzing W.. 1991, Die A lpen. E n tste h u n g u n d G efährdung
einer eu ro fiiisch en K ulturlandschaft, M ünchen.
BAtzing W.. M e s s e rli P., 1991, Die A lp e n im E uropa der
n eunziger J a h re - ein ökologisch g efä h rd eter R a u m im Z entrum E uropas zw is c h e n E igenständigkeit u n d A b hängigkeit, G e o g ra p h is c h e s In s titu t d e r U niversität
B ern, B em .
B re ilin g M., C h aram z a P.. 1999. W ie im pact o f global
w arm ing on w inter tourism a n d skiing: a regionalised m odel fo r A ustrian s n o w conditions, |w:] Regional E nvi ronm ental Change, J o u r n a l S p rin g e r V erlag, B erlin.
b r u g g e r E., A., F u r r e r G.. M e s s e r li B.. M e s s e rli P. (eds.), 1984, T he Transform ation o f S w is s M ountain
Regions. Problem s o f d evelo p m en t b etw een self- reliance a n d d e p e n d e n c y in a n econom ic a n d ecological perspective, B e rn -S tu ttg a rt.
C a t e r E., Lowman, G. (eds.) 1994, Ecotourism : A S u sta in
able Option? Wiley, C h ic h e ste r.
Em b a c h e r H., 2 0 0 1 , S tr u k tu ry organizacyjne w agrotury
styce. P rzykła d Austriu [w:] J . M ajew ski. B. L ane
(red.). T u ry s ty k a w ie jsk a i rozwój lokalny. F u n d a c ja F u n d u s z W spółpracy. P o zn ań .
HUNTER C., G re e n m ., 1995, Tourism a n d the environ
m ent. A su sta in a b le relationship?, L ondon.
JAFARI J ., 2 0 0 0 , E ncyclopedia o f Tourism , R outledge, Lon don. New York.
J a g u s ie w ic z A., 1999, P roblem y fu n k c jo n o w a n ia lecznic
tw a i tu r y sty k i w uzd ro w iska ch , „Rynek Turystyczny"-
n r 1 3 /1 4 .
J a m o t C., 2 0 0 3 ., L es sta tio n s therm ales d u M a s sif C e n tra l en quete d'avenir, (w:] W. K urek (red.), Issues o f to u rfs’11 an d health resort m anagem ent, Inst. Geografii i G os
p o d a rk i P rzestrzen n ej U J, P race G eograficzne, z. 111-K u re k W., 1996, Agriculture V ersu s Tourism in Rural Areas
o f the Polish C arpathians, G e o J o u m a l, vol. 38 no. 2. Les chiffres clés d u tourism e d e m ontagne e n France 2 0 0 L
D irection d u T o u rism e , serv ice d ’E tu d e s e t d'Anié’ n a g e m e n t to u ris tiq u e de la m o n tag n e.
LICHTENBERGER E., 1975, T he E a stern A lps, Oxford Uni v ersity P ress.
PlLS M., GLAUSER P., SlEGRlST D. (eds), 1996. Green Paper
on th e A lp s.T h e A lp s T ouchstone fo r Europe, N a tu re
F rie n d s In te rn a tio n a l. W ien.
Sm ith C., J e n n e r P.. 2 0 0 0 , H ealth Tourism in Europe- „Travel a n d T o u rism A n aly st”, n r 1.
Tourism a n d Recreation - E urope's Environm ent: The Do-
bris A s s e s s m e n t (C hapter 25), 2 0 0 1 , E u ro p e a n E n v i ro n m e n t A gency, C o p e n h a g e n .
Tirol. Z a h len & Fakten. 2 0 0 4 , In n s b ru c k .
W arszyN ska J . (red.), 1995. K arpaty Polskie. P r z y r o d a , czło w iek i je g o działalność. Kraków.
W e a th e rle y R . D., N aylon J ., 1984, Domestic tourism and
second hom es a s motors o f rural evelopm ent in the Sierra
Morena, Spain, [In:] R. M ajorai, F. Lopez (eds). Rural life a n d the explotation o f natural resources in highlands ana
high-latitude zones, B arcelona.
Zimmermann F. M., 1995, The Alpine Region: Regional Re
structuring Opportunities a n d Constraints in a Fragile En vironment, [in:] A. M o n tan ari a n d A. M. W illiams (eds)' European Tourism: Regions, S p a ces a n d Restructuring■
