Gabriela Mikołajczyk,Katarzyna
Szurkowska
Gniezno, woj. poznańskie
Informator Archeologiczny : badania 20, 218-219
21 β
-odnotowano r e g u la r n e p r z y c ie m n ie n ie o s z e r o k o ś c i o k o ło 0 ,4 m, o « y p t ł i i i t k u s k ła d a ją c y m s i ę z g l i n i a s t e j p r ó c h n ic y p rz e m ie s z a n e j z lic z n y m i k a m ie n ia m i, c z ę ś c io w o o re g u la rn y m u k ła d z ie * Po o d s ło n ię c iu c a ł o ś c i p r z y c ie m n ie n ia o k a z a ło s i e , i e a a t o p o z o s t a ło ś c i ś c ia n budynku p r o d u k c y j nego h u t y , w którym z n a jd o w a ł s i c g łó w n y p ie c p ro d u k c y jn y * ś c ia n y w z n la a lo o a b y ł y na p la n i e z b liżo n ym do o w alu * N c z ę ś c i tf, w m ie js c u n a jw ię k s z e g o p rz e w ę ż e n ia budynku g ru b o ś ć ś c ia n y wzra s t a do o k o ło 1,5 m. Na p o d s ta w ie u k ła d u n a w a r s tw ie ń p rz y p u s z c z a ć możemy, i e w m ie js c u tym kon s t r u k c j a budynku z o s t a ła dodatkowo wzm ocniona nurem przyporowym- In t a r a z u ją c y m j e s t , j a k a l e w y d a je , f a k t p rz e rw a n ia c i ą g ł o ś c i Ś c ia n y n a o d c in k u o k o ło 1 m /w c z ę ś c i EW/· P rz e rw a t a j e s t o p tym aln ą s z e r o k o ś c ią o d p o w ia d a ją c ą wymiarom o tw o ru d rzw io w e g o , k t ó r y z n a jd o w a ł a l e zapewne w t e j sam ej c z ę ś c i budynku* Ciekawym ro z w iąz an ie m k o n s tru k c y jn y m budynku j e s t je g o c z ę ś ć wschod n i a . w p o ło w ie d łu g o ś c i d ru g ie g o z p ie c ó w / z n a jd u ją c e g o s i e na p r z e d łu ż e n iu o s i p ie c a g łó w n e go \ Ś c ia n y budynku z a ła m u ją s i ę i k o ńcz ą w o d l e g ło ś c i 0 ,3 - 0 ,5 ж od ś c ia n y p ie c a , λ zatem b u dynek o s ł a n i a ł j e d y n ie p ie c g łów ny - s łu ż ą c y do wytopu masy s z k la n e j 1 p r o d u k c ji wyrobów , a tz w . p ie c dodatkowy z n a jd o w a ł s i ę c z ę ś c io w o poza p o w ie r z c h n ią o s ł o n i ę t ą ś c ia n a m i, c h o c ia ż za pewne p r z y k r y t y b y ł dachem. Pewną wskazówką s u g e r u ją c ą z a d a s z e n ie c a ł o ś c i h u ty s ą zachowane dw ie-jam y p osłupow e z n a jd u ją c e s i ę na p r z e d łu ż e n iu ś c ia n budynku- Poza o b ie k ta m i o je d n o z n a c z n i e te ch n o lo g icz n y m p rz e z n a c z e n iu o d k r y to ta k ż e k i l k a o b ie k tó w , k t ó r e są n ie r o z e r w a ln ie z w ią zane г d z i a ł a l n o ś c i ą p ro d u k c y jn ą h u ty * w b ezpośrednim s ą s ie d z t w ie Ś c ia n y S budynku z n a jd u je s i ę je n a / b y ć może odpadowa/ o w ym iarach 1,5 z 1 ,3 в 1 g łę b o k o ś c i d o c h o d z ą c e j do 1,2 m. J e s t ona w c a ł o ś c i w y p e łn io n a dużym i s p ie k a m i s z k la r s k im i o r a z kam iennym i e lem e n tam i k o n s t r u k c y j nym i. W o d l e g ło ś c i 1 ,S m od N ś c ia n y budynku z n a jd o w a ły s i ę dwa duże p a le n is k a o Ś r e d n ic y d o ch o d z ą c e j do 1 n , N ie można w y k lu c z y ć , że s ą t o p a la n la k a b e z p o ś re d n io p o w iązan e t procesem te ch n o lo g icz n y m h u t y . Otrzym yw any t u p o p ió ł drzew ny mógł b y ć dodawany do z e staw u s z k la r s k ie g o ja k o je d e n z podstaw ow ych s k ła d n ik ó w s z k ło tw ó r c z y c h * '
Po d cz as b adań w yd ob yto ta k ż e k i l k a d z i e s i ą t fragm entów wyrobów s z k la n y c h , z lo k a liz o w a nych w p r z e w a ż a ją c e j c z ę ś c i w b ez p ośred n im s ą s ie d z t w ie pleców - N a j c z ę ś c i e j w y s tę p u ją c y m i wy ro bam i b y ł y ró ż n o ro d n e n a c z y n ia s z k la n e * Poza tym w k i l k u p rzyp ad k ach n a t r a f i o n o na n i e w i e l k i e fra g m e n ty szyb gom ółkowych.
Przeprow adzona a n a l iz a p o z w o liła na jed n o z n a cz n e s t w ie r d z e n ie o k r e s u , w k tó ry m prow a dzona b y ła d z i a ł a l n o ś ć p r o d u k c y jn a . W ydobyte n a c z y n ia o r a z g o m ó łk i b y ł y typow ym i form am i d la XV w. D ato w an ie t o p o p a rte j e s t dodatkowo ź ró d ła m i p is a n y m i, w k t ó r y c h w 1438 r * wspomina s i ę o d z i a ł a j ą c e j w G łs z i c y h u c ie s z k ł a .
M a t e r i a ł y zab ytkow e 1 d o k u m e n tacja z n a jd u ją s i ę w P r a c o w n i D z ie jó w S z k ła I n s t y t u t u A r c h e o lo g ii i E t n o g r a f i i D n iw e r s y te tu M i k o ł a ja K o p e r n ik a w T o r u n iu . B a d a n ia zakończono, GNIEZNO Muzeum Po czą tk ó w Pa ń stw a P o ls k ie g o w o j. p o z n a ń s k ie w G n ie ź n ie B a d a n ia pod k ie r u n k ie m d r G a b r i e l i M ik o ła jc z y k p ro w a d z iła mgr K a ta r z y n a S z u rk o w s k a . P ie r w s z y sezon b a d a ń . K a p l i c ą pw. ś w . S t a n ia ła w a . O k res now ożytny / X V I w . / .
Na s ta n o w is k u 15 / a r y i 2 2 t 2 3 , 26, 27, 3 0 , 31/ prowadzono p r a c e w y k o p a lis k o w e w m le js ^ cu w y stę p o w a n ia r e l i k t ó w k a p l i c y pod wezwaniem św . S t a n i a ła w ą , u fu n d o w a n e j w 1522 r- p rz e z prym asa Ja n a L a s k ie g o .
Po ra z p ie r w s z y z a r y s y o b ie k t u o d s ło n ię t o .w 1947 r - , a w 1965 r . p rze b ad an o d ro g ą p ra c w y k o p alisk o w yc h je g o c z ę ś ć p ó łn o c n ą /ab syda/- Celem p o d ję ty c h na nowo b adań j e s t w e r y f i k a c ja h ip o te z y o w y k o r z y s ta n iu p rz e z b u d ow niczych k a p l i c y , r u i n z n a c z n ie s t a r s z e j b u d o w li - b y ć mo że p rze d ro m ań s k ie g o k o ś c i o ł a grodowego z czasów M ie s z k a I .
K a p lic a zbudowana z o s t a ła na p l a n i e k o ła / ś r e d n ic a w ew nętrzna 9 ,1 0 m/ z trz em a absydam i od s t r o n y p ó łn o c n e j, w s c h o d n ie j 1 z a c h o d n ie j / ś r e d n ic a w ew nętrzna ab s y d 4 m/. G ru b o ść m iru
219
-p o m ie sz cz e n ia c e n t r a ln e g o w yn o a l 1,85 n , a g ru b o ś ć s u m absyd 1,25 m* W e jś c ie z n a jd o w ało s i ę n a jp ra w d o p o d o b n ie j od ·t r o n y p o łu d n io w e j* S y m e tr y c z n ie w zględen n ie g o dobudowane b y ły d w ie p r z y p o r y o r z u c ie kw adratow y·.
V w yn ik u te g o ro c z n y c h p r a c ponow nie o d s ło n ię t o zbudowane, z k a a ie n ia , m ie js c a m i u z u p e ł n ia n e c e g ła mory k a p l i c y , do g łę b o k o ś c i o k o ło 0 ,5 8 u . Po n adto we w n ę trz u o b ie k tu o d k ry to po z o s t a ł o ś c i k r y p t y g ro b o w e j o p r z y p u s z c z a ln ie kolebkowym s k le p ie n iu 1 c e g la n e j p o sa d z ce . K ry p ta zajm ow ała o k o ło 0 ,7 5 c z ę ś c i c e n t r a l n e j k a p l i c y o ra z ab sydę w sch od nią 1 p ó łn o c n ą . W c z ę ś c i p ó łn o c n o - w sch o d n ie j i p ó łn o c n o - z a c h o d n ie j głów nego p o m ie s z c z e n ia , s y m e tr y c z n ie względem o s i p ó łn o c - p o łu d n ie z n a jd o w a ły s i ę dwa c e g la n e m u rk i n a ro ż n ik o w e . Do k r y p t y p r o w a d z iły wykonane z zapraw y schody wbudowana w c e g la n y mor zam yk ający p o m ie sz cz e n ie od p o łu d n ia * Na p o d staw ie r e k o n s t r u k c j i lu k u s k l e p i e n i a można maksym alną wysokość k r y p t y o k r e ś l i ć w p r z y b liż a n iu na
1,60 - 1,90 ш.
W arstw y p r z y k r y w a ją c e s u r y m ia ły c h a r a k t e r p rze m ie sz an y - z a w ie r a ły m a t e r ia ł od w czes nego ś r e d n io w ie c z a do w s p ó łc z e s n o ś c i* M n ę trz e k r y p t y w y p e łn ia ły w a rstw y gruzówlekowe z mate r i a ł e m Ś re d n io w ie cz n ym i nowożytnym . Na p o łu d n ie od zam ykającego k r y p t ę m urka, na n ie w ie lk im o d c in k u zaobserwowano n ie z a b u rz o n y u k ła d w a rs tw % m a te ria łe m w y łą c z n ie w c z e s n o ś re d n io w ie c z nym / p o l« X - p o ł . X I w ./ .
t o z ysk an y ch w w y n ik u te g o ro c z n y c h p r a c i z a s łu g u ją c y c h na uwagę z n a le z is k w y m ie n ić n a
le ż y fra g m e n t p ó ź n o ś re d n io w ie cz n e g o wykonanego z b rąz u o k u c ia . Na obecnym e t a p ie badań tru d n o je d n o z n a c z n ie o k r e ś l i ć c h r o n o lo g ię k am iennych murów k a p l i c y .
M a t e r i a ł y i d o k u m e n tacja z b adań z n a jd u ją s i ę w Kuzeua Po czątk ów Państw a P o ls k ie g o w G n ie ź n ie .
B a d a n ie będą kontynuowane w p rz y s z ły m s e z o n ie w ykopaliskow ym .
B iu r o badań 1 D o kum en tacji Zabytków w K a lis z u
B a d a n ia p r o w a d z ili m g r G rz eg o rz T esk e 1 mgr Ja n u s z Toma l a . F in a n s o w a ł NKZ w K a lis z u * P ie r w s z y sezon badań* Dwór no w oż ytny.
S ta n o w is k o p o ło żo n e j e s t w śród ł ą k na prawym b rze g u r z e k i K u ro ch , o k o ło 250 m od szko ł y p odstaw ow ej i o k o ło 50 m na p o łu d n ie od d r o g i p o ln e j ł ą c z ą c e j s k rz y ż o w a n ie d ró g , z n a jd u ją c y c h s i ę W p o b liż u s z k o ły s k o ś c io łe m . O b ie k t o ś r e d n ic y o k o ło 25 m, o b e c n ie s ła b o zaznacza S ię w t e r e n i e . Od p ó łn o c y d o c h o d z i do n ie g o g r o b la , m ie js c a m i n ie w id o c z n a w t e r e n ie *
A m a to rs k ie p r a c e w y k o p a lisk o w e d o k o n ał na n in ie js z y m o b ie k c ie w 1948 r , n a u c z y c ie l z Jankow a ż a le ś n e g o - W in c e n ty S t r z y ż e w s k i. W l i t e r a t u r z e a r c h e o lo g ic z n e j s ta n o w is k o i n t e r p r e towane j e s t ja k o g r o d z is k o sto żkow e z fa z y ' В wczesnego Ś r e d n io w ie c z a z f o s ą 1 wałem . Na s t a n o w isk u 1 w Ja n k o w ie Eale śn ym z ało ż o n o t r z y wykopy sondażowe* Sondaż I o w ym iarach 35 z 1,5 m swoim z a s ię g ie m obejm ow ał domniemane w a ły , f o s ę o ra z c z ę ś ć w sch o d n ią k o p c a . Wykop I ł o wymia r a c h 5 x 1 ,5 m obejm ow ał s t r o n ę z a c h o d n ią kopca o ra z c z ę ś ć p r z y le g a ją c ą do n ie g o . Sondaż I I I o w y m iara ch 6 * 1 * p r z e c in a ł w p op rz ek g r o b lę .
N t r a k c i e p r a c w y k o p a lis k o w y c h o d s ło n ię t o na kopcu p ł y t k i , p r o s to k ą tn y /4 я 2 я / fu n d a ment k am ienny b ez zapraw y* Ś w ia d c z y t o , l e b y ć może b y ł on p rzyg o tow any pod je d n o k o n d y g n a c y j ny budynek o k o n s t r u k c j i n a z ie m n e j - d r e w n ia n e j. W z a g łę b ie n iu t e r e n u , in te rp re to w a n y m daw n i e j ja k o f o s a , o d s ło n ię t o k o n s t r u k c ja d re w n ia n e p rz y p o m in a ją c e s k r z y n ię . M ą sk o p rz e strz e n n y wykop n i e u c h w y c ił c a ł e j k o n s t r u k c ji * U s ta lo n o j e d y n ie j e j z a s ię g w zdłuż l i n i i E -и, A n a liz a ’ w a rs tw z a le g a ją c y c h w w yko p ach , b u d o w li, c h r o n o lo g ii m a t e r ia łu zabytkow ego u s t a l i ł a , i e b ada ny o b ie k t to r e l i k t now ożytnego dworu m iesz k aIn o -o b ro n n eg o usytuow anego na n a s y p ie ziemnym. K s z t a ł t kopca t o e f e k t w y b r a n ia z ie m i 1 z ło ż e n ie j e j w jednym m ie js c u . N a jw ię k s z ą llo Ś Ć na k ła d u z e b ra n o z m ie js c a m iędzy nasypem a rz e k ą K u ro ch * P o w s ta ło w t e n sposób d o ść p ł y t k i e , r o z le g ł e z a g ł ę b i e n i e , k t ó r e zapewne w o k r e s i e podwyższonych stanów wód b y ło w y p e łn io n e wodą. l a f o s ą , b e z p o ś re d n io p r z y K u ro c h u , w id o cz n e j e s t n ie z n a c z n e w y n ie s ie n ie t e r e n u , d o ty ch cz a s JANKÓW ZALEŚMY
w o j. k a l i s k i e S ta n o w is k o 1
