Stereotyp w lingwistycznych badaniach przestrzeni miejskiej. Stan, metody, perspektywy

(1)

Un i w e r s y t e t Ka z i m i e r z a W i e l k i e g o By d g o s z c z

St e r e o t y p w l i n g w i s t y c z n y c h b a d a n i a c h p r z e s t r z e n i m i e j s k i e j. St a n, m e t o d y, p e r s p e k t y w y

N iniejszy artykuł m a charakter przeglądow y w zakresie stanu1 oraz metodologii badań językow o-kulturow ej p rzestrzeni m iast i ich m ieszkańców . P rzegląd nie je st jed n ak celem sam ym w sobie, jak o że w e w skazanym obszarze naukow ych dociekań słu ży on sform ułow aniu przynajm niej k ilk u persp ek ty w badaw czych.

W z w ią z k u z podjęciem problem aty k i stere o ty p u ja k o lin g w isty czn ej m etody b a d a ń p rz e strz e n i m ia sta trz e b a w sp o m n ieć o inspiru jącej dy sku sji, toczącej się w Polsce zw łaszcza w latach 90. X X w., dotyczącej teorii i m etodologii stereotypu jak o p rzedm iotu lingw istyki, której efekty utrw alono m.in. w d w unastym tom ie serii

J ę zy k a kultura (A nusiew icz, B artm iński 1998). D yskusja ta nie m ogła pozostać bez

znaczenia dla środow iska językoznaw czego, głów nie dla szeroko rozum ianych prag- m alingw istów , w ty m socjolingw istów , którzy - nie rezygnując z dotychczasow ych teo rii i m etodologii bad ań zróżnicow anego ję z y k a m ieszkańców m iast - kierow ali sw oje za in te re so w a n ia k u n o w szy m k o ncepcjom opisu, w ty m k u stereo ty p o w i. N ie w dając się w ty m m iejscu w ciągle jeszcze dyskutow any problem i w szczegółowe referow anie dobrze znanych poglądów dotyczących samego, w arunkow anego przecież dyscypliną badań rozum ienia stereotypu, jego funkcji kognityw nej, em ocjonalnej czy społecznej (Q uasthoff 1998), rodzajów (obejmujących stereotyp lingwalny, m entalny,

1 Jeśli chodzi o stan badań, wymienia się tu jedynie wybrane przykłady opracowań. Pełniejszą

literaturę przedmiotu może znaleźć zainteresowany czytelnik m.in. w przywołanych w szki cu kolejnych tomach serii Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność (Święcicka 2003,2005,2007,2009,201 lb) oraz M iasto-przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo

(2)

lingw om entalny - C h lebda 1998) czy sposobów odró żn iania cech stereotypow ych i prototypow ych itd., trzeb a stw ierdzić, że dla interesującego nas obszaru rozw ażań istotne stało się ujęcie Jerzego B artm ińskiego i lubelskiej szkoły etnokognityw istycz- nej. Pozw oliło ono bow iem , w odw ołaniu do L ippm anna i P utnam a, n a p oszerzenie p o jęcia ste re o ty p u z u trw a lo n e g o zw ła szcz a w socjologii w ąskiego , o p arte g o n a uprzedzeniach i zafałszow aniu, synonim u negatyw nego sądu o ludziach na

[...] językowo-kulturowe wyobrażenia „ludzi i rzeczy”, także sytuacji i zachowań, wyobrażenie motywowane podwójnie: obiektywnymi właściwościami przedmiotów oraz czynnikami subiektywnymi (psychospołecznymi) (Bartmiński 1998: 65).

Tym sam ym p rzedm iotem em pirycznych b adań stereoty pu jak o elem entu ję z y kowego obrazu św iata stały się nie tylko stereotypy narodów, m ieszkańców reg io nów, zawodów, ról rodzinnych, ale tak że językow e obrazy różnorodnych w ycinków otaczającej człow ieka rzeczy w isto ści, m .in. roślin, zw ierząt, kosm osu, stereo typ y ideologiczne, a u żyw ając słów Jerzego B artm ińskieg o (1998: 65): „[...] obraz całego oswajanego przez człow ieka świata, budowany z postaw y poznawczej, ale zawierający także elem enty ocen i w artości”. Przyjm ując taki pun kt w idzenia, uznano, że niew ątp liwie jed en z istotnych elem entów językow ego obrazu św iata stanow i usytuow anie człow ieka w przestrzeni w yznaczonej zarów no m iejscem zam k n ięty m dom u, m iesz kania, instytucji itp., ja k i jego osadzenie na danym terenie, obejm ującym m.in. takie jednostki osadnicze, ja k m iasto i wieś. M iasto postrzegane jako przestrzeń niezw ykle zróżnicow ana w sensie fizycznym i społecznym , cechująca się w ielością obiektów handlow ych, usługow ych, adm in istracyjnych, k ultu raln y ch itp., ze zn a czn ą liczbą ludności, determ inuje utrw alony w ję z y k u i k u ltu rze zesp ół ludzkich sądów o nim sam ym i o jeg o m ieszkańcach, sytuując je a p rio ri w opozycji do kategorii wsi.

Te w skrócie ujęte myśli stały się inspiracją do ukierunkow ania rozw ażań lingw i stycznych na rekonstruow anie językow o-kulturow ych aspektów funkcjonow ania prze strzeni m iejskiej, w której kontekście w oczyw istej konsekwencji została postaw iona p rzestrzeń w iejska. Językow o-kultu row y k ieru n e k b ad a ń nie byłby, co o czy w iste, m ożliwy bez dotychczasowego dorobku i ewolucji od tradycyjnych m etod dialektologii, później głów nie socjolingw istyki, do sięgania po nowe koncepcje opisu z w ykorzysta niem standardów semantycznych gramatyki komunikacyjnej włącznie. Dobrą okazję do w eryfikowania koncepcji badawczych przyniosły nowe fakty językow e zaobserwowane w przestrzeni miejskiej w raz z przem ianam i społeczno-politycznym i, gospodarczym i i kulturow ym i po 1990 r. O żyw iły one nieco ju ż zapom niane tradycyjne badania so cjolingwistyczne, obejmujące zagadnienia zróżnicow anego zw łaszcza na płaszczyźnie leksykalno-frazeologicznej k ształtu polszczyzny miejskiej, ale przesunęły także punkt zainteresow ań na płaszczyznę językow o-kulturow ą. P ierw sza dekada X X I w. jasn o dowodzi, że lingwiści w yraźnie zintensyfikowali swoje badania stereotypowego obrazo

(3)

w ania przestrzeni m iasta i jego m ieszkańców2. Z perspektyw y bydgoskiego środowiska językoznaw czego w arto w spom nieć o interdyscyplinarnej koncepcji badań obrazu// obrazów Bydgoszczy i bydgoszczanina w języku i kulturze3, która znalazła swój w yraz w jed n y m z działów pięciotomowej serii P olszczyzna bydgoszczan. H istoria i w spół

czesność (Święcicka 2 0 0 3,2005,2007 ,20 09,201 lb), w yraźnie rozbudow ującym się od

jej drugiego tom u. Z czasem okazało się, że interdyscyplinarna językow o-kulturow a perspektyw a badań, głów nie za sprawą literaturoznawców, historyków, archeologów, filmoznawców, została tak bardzo poszerzona, że sform ułow anie „polszczyzna byd goszczan” - j a k słusznie podkreślił recenzent Bogdan W alczak - przestało być w ystar czające. Zaobserw ow aną przez W alczaka swoistą em ancypację badań nad językow ym obrazow aniem m iasta i jego m ieszkańców przyjęto jak o jed en z istotnych elem entów ogólnopolskiej dyskusji w w ypracow anej koncepcji serii M iasto -p r z e s tr z e ń zróżnico

w ana językow o, kulturow o i społecznie (Święcicka 2006, 2008, 201 la), w której obok

takich obszarów badaw czych, ja k obraz m iasta w języ k u i kulturze czy onom astyczny obraz m iasta i jego m ieszkańców , pojaw iły się kategorie m iasta/w si jako przestrzeni obcej lub przestrzeni oswojonej oraz zjaw isko w ielokulturow ości i wielojęzyczności w przestrzeni miejskiej.

Jeżeli przyjrzym y się m ateriałow i badaw czem u służącem u realizacji tak postaw io nych zadań badaw czych, to przy całej jeg o różnorodności m ożem y dostrzec og ran i czenie, jeśli chodzi o postać substancjalną, do - zasadniczo - polszczyzny pisanej. O bok danych języ k o w y ch utrw alonych w opracow aniach leksykograficznych ch a rakterystycznych dla danego m iasta i regionu (np. Słow n ik g w a r kaszubskich na tle

kultury ludowej, Słownictwo kociew skie na tle kultury ludowej, Słow nik g w ary miejskiej Poznania), tak że słow nikow ych przykładów przysłów i pow iedzeń (np. N ow a księga p rzy słó w polskich), badacze chętnie w ykorzystują zróżnicow ane gatunkow o teksty

2 Rekonstruowanie obrazu miasta i jego mieszkańców, funkcjonującego w świadomości

respondentów („humanistycznie określona przestrzeń miasta” - zob. Pluta 2006: 229), stanowi istotny element badań socjologicznych. Za niezwykle inspirujące z lingwistycznego punktu widzenia należy uznać szkice zamieszczone w książce My wrocławianie (Żuk, Pluta 2006); godne uwagi językoznawcy jest zwłaszcza studium wrocławskiego autostereotypu zaproponowane przez Jacka Plutę (2006).

3 W 2003 r. na konferencji językoznawczej w Białymstoku poświęconej metodologii badań

polszczyzny mówionej mieszkańców miast przedstawiłam stan badań, metodologię i per spektywy badań nad polszczyzną mieszkańców Bydgoszczy (zob. Święcicka 2004). Wśród nakreślonych wówczas perspektyw badawczych znalazły się: monograficzna analiza zjawisk fonetycznych, fleksyjnych i składniowych potocznego języka bydgoszczan, monograficzne opracowanie bydgoskiej toponimii wraz z potocznym nazewnictwem miasta, kontynuowanie badań nad bydgoską gwarą miejską, funkcjonowaniem frazeologii regionalnej, językiem i stylem tzw. bydgoskich powieści, językiem i stylem tekstów dawnych, wpływami dia- lektalnymi na gwarę miejską bydgoszczan. Jak widać, nie przewidywałam jeszcze wtedy ukierunkowania badań na językowo-kulturowe obrazy Bydgoszczy i bydgoszczan.

(4)

(pow ieść, pam iętnik, list, baśń, podanie i legenda itd.) z różnych okresów literackich, reprezentujące styl artystyczny. R ekonstrukcja przepuszczonych przez filtr literackiej kreacji obrazów m iasta i jego m ieszkańców obejm uje tek sty zarów no tw órców pol skich (np. B olesław a P rusa, C zesław a M iłosza), ja k i obcych (np. H ansa C hrystiana A ndersena, O rhana P am uka, Johna M axw ella C oetzee’ego). Procesow i odtw arzania m echanizm ów kreacji przestrzeni m iejskiej służą dzieła znane, należące do kanonu literatury polskiej i obcej, obok nich w ażne źródło m ateriałow e stanow ią tak że teksty tw órców lokalnych, reprezentujące literaturę regionalną (np. Jerzego Sulim y-K am iń- skiego). W śród źró d eł ekscerpcji m ateria łu językow ego na uw agę zasłu g u ją nadto teksty reprezentujące styl dydaktyczny, m.in. podręcznik i do języ k a polskiego (zob. Lew ińska 2006; Rypel 2008,2011) oraz styl publicystyczno-dziennikarski, zw łaszcza prasa lokalna lub dodatki lokalne do prasy ogólnopolskiej (zob. np. Laskow ska 2006). Istotnym źródłem m ateriału językow ego w dobie now ych sposobów kom unikow ania się są rów nież w ypow iedzi użytkow ników portali internetow ych (zob. Zim ny 2007), a tak że g atunki w ypow iedzi o funkcji użytkow ej, ja k chociażby przew odniki tu ry styczne (zob. T arary 2007; Sokolska 2011; W ołoszyn 2011). B adacze w ykorzystują także, choć rzadziej, zgrom adzone w ybory tekstów języ k a m ów ionego m ieszkańców danego m iasta, ja k uczy n iła to chociażby A n e ta M ajkow ska (2006), rekonstruując stereotyp C zęstochow y i częstochow ianina. P rzyw ołane źró dła m ateriałow e różnią się pod w zględem stopnia ich oficjalności bądź nieoficjalności, reprezentując zarów no pierw szą, ja k i d ru g ą kategorię, w zakresie tej drugiej z charakterystycznym i p rzy kładam i z subkulturow ych odm ian polszczyzny (zob. np. M och 2011).

P rzegląd opracow ań pośw ięconych języ k o w o -k u ltu ro w y m obrazom m iast i ich m ieszkańców pozw ala także na rozpoznanie odm ienności podstaw teoretyczno-m etodologicznych. M ożna jednak stwierdzić dominację dwóch ujęć, tj. etnolingwistycznego, opartego na rozum ieniu stereotypu

[...] jako językowo-kulturowego obrazu desygnatu, odzwierciedlającego jego typowe (uzna wane powszechnie za prawdziwe, normalne, zwyczajne) cechy (Zimny 2007: 239),

właściwego w iedzy potocznej użytkow ników języka, oraz gram atyki kom unikacyj nej, której przedstaw iciele w yróżniają standardy sem antyczne Polaków: dynam iczne, zw ane w izerunkam i, i statyczne, do których odnosi się określenie utrw alonych stereo typów (zob. Laskow ska 2006). P ierw szy typ koncepcji m etodologicznej reprezentuje w iększość badaczy, m.in. R afał Z im ny (2007) w obszern ym studium pośw ięconym autostereotypow i Bydgoszczy, jeśli zaś chodzi o założenia gram atyki kom unikacyjnej, sięga po nie m .in. E lżbieta L askow ska (2006), rekonstruując stereotypy B ydgoszczy w tekstach lokalnej prasy, oraz W iesław C zechow ski (2005; 2009), w yodrębniając standardy sem antyczne (i w konsekw encji „globalny ideacyjny obraz B ydgoszczy”), funkcjonujące w w ypow iedziach bydgoskiej m łodzieży. W edług kom unikatyw istów

(5)

m etody gram atyki kom unikacyjnej m ogą odegrać istotną rolę w opisie języ k a m iesz kańców m iast. W iesław C zechow ski w o d n iesien iu do p olszczy zn y bydgo szczan dow odzi na przykład:

Celem strategicznym takich badań jest ustalenie, w jakim zakresie bydgoszczanie wypracowali specyficzny regionalny sposób porozumiewania się na tle ogólnopolskich standardów komunikacji językowej (2005: 135).

A by u k azać znaczenie obydw u koncepcji m etodologicznych w b adaniach stereo typów m iast i ich m ieszkańców , zw róćm y uw agę na szkice E. Laskow skiej (2006) i R. Z im n eg o (2007). L askow ska, sięgając po pojęcie stan d ard u sem antyczneg o, w ra z z jego podziałem na ty p y i stereotypy (Awdiejew 1999) w y ró ż n iła stereotypy B ydgoszczy w tekstach prasy lokalnej, a w ięc w oficjalnej odm ianie języ k a. R eper tu a r stereotyp ów słabych i m ocnych, statycznych i dynam icznych obejm uje frazy:

B ydgoszcz j e s t n a sza , B ydgoszcz je s t m iastem prow incjonalnym , B ydgoszcz j e s t w iel kim m iastem (.B ydgoszcz j e s t sto licą d iecezji, B yd g o szc z m a uniw ersytet), Istn ieją bydgosko -toruń skie anim ozje (B ydgoszcz j e s t lepsza niż Toruń, Toruń j e s t lepszy niż Bydgoszcz), B ydgoszcz j e s t m iastem o d daw na, B ydgo szcz j e s t m iastem m ęczeńskim , P rzedw ojenna B ydgoszcz j e s t piękn a , w spółczesna B yd go szcz j e s t brzydka, W ładze B ydgoszczy działają źle, B ydgoszcz j e s t m iastem kom unistycznym . B adaczka, zdając

sobie spraw ę z niekom pletności zrekonstruow anego obrazu, dow odzi, że

[...] tempo współczesnego życia sprzyja bardziej powstawaniu dynamicznych wize runków niż utrwalonych stereotypów. Uchwycenie tych pierwszych mogłoby wzbo gacić naszą wiedzę na temat nie tylko języka, ale także odzwierciedlania się „drugiej rzeczywistości” w wypowiedziach (Laskowska 2006: 281).

Tak postaw ione zadanie badawcze nie czekało długo na realizację, bow iem Zim ny (2007), przyjm ując je d n a k etnolingw istyczne rozum ienie stereotypu i w ykładników stereotypizacji, podjął się m.in. próby skonfrontow ania stereotypów ustalonych przez L askow ską w ję z y k u oficjalnym z potocznym stereotypow ym obrazem B ydgoszczy utrw alonym w w ypow iedziach użytkow ników (od kw ietnia 2001 r. do grudnia 2005 r.) internetowego portalu w ww .bydzia.pl, zw łaszcza w dziale „Bydgoszcz nasza”. A nalizy Zim nego jasn o dow odzą zróżnicow ania (także na p łaszczyźnie aksjologicznej) autostereotypu bydgoskiego i licznych jeg o uw arunkow ań (np. sytuacja kom unikacyjna, gatunek w ypow iedzi, dośw iadczenia kulturow e respondentów). W nieoficjalnych w y pow iedziach in te rn a u tó w -ja k dowodzi autor - nie znajduje na przykład potw ierdzenia stereotyp B ydgoszcz j e s t m iastem m ęczeńskim , przekonaniem w łaściw ie nieobecnym je s t nadto B yd g o szcz j e s t m iastem ko m u nistycznym , w ram ach zaś sądu B ydgoszcz

(6)

B ydgoszcz m a uniw ersytet. Inne obrazy sytuują się w grupie stereotypów często czy

bardzo często ak tualizow anych (np. B yd goszcz j e s t nasza, B yd go szcz j e s t m iastem

pro w in cjo n a ln ym , B yd goszcz j e s t m iastem o d daw na, Istn ieją b ydg o sko -to ru ń skie anim ozje, W ładze B ydgoszczy działają źle) lub znajdują nie tak liczne potw ierdzenia,

np.: B yd g oszcz j e s t w ielkim m iastem , P rzedw ojenn a B yd g oszcz j e s t p iękn a , w spó ł

czesna B ydgoszcz j e s t brzydka. Zim ny, odw ołując się do kategorii w spólnotow ości,

dokonuje istotnych uszczegółow ień, np. bydgoski stereotyp w spólnotow y Bydgoszcz

j e s t nasza ro zpada się na szereg subobrazów typu: B yd go szcz je d n o c z y - stereotyp g en e ty c zn y , B yd g o szc z je d n o c z y - ste re o ty p sen tym en ta ln y, B y d g o szc z je d n o c z y - ste re o ty p m a łej ojczyzny. P rzy b liżo n e skrótow o b a d a n ia w nu rcie o dm ien n y ch

m etodologii jasn o dow odzą, że „m apę stereoty pów ” (L askow ska 2006: 281) m iasta i jego m ieszkańców w istotny sposób determ inuje ty p tekstu, pełnion a przez niego funkcja, rodzaj ekscerpow anego m ateriału , k tó ry p o za ob iek ty w n ą treścią stere o ty p u m oże zaw ierać treści sub iek ty w n e4, służące, ta k ja k chociażby w p rz y p ad k u p rz ew o d n ik ó w tu ry sty c z n y c h , realizac ji n ie ty lk o fun k cji in fo rm acy jn ej, ale też

4 Treści subiektywne związane ze stereotypem potwierdzają na przykład badania Elizy

Tarary (2007) oraz Agnieszki Rypel (2007). Pierwsza autorka podjęła się próby przed stawienia obrazów Bydgoszczy (wraz z subobrazami) wyłaniających się z tekstów prze wodników turystycznych Janusza Umińskiego, pochodzących z lat 1976, 1996 i 2004. Analiza pozwoliła odtworzyć proponowany turystom obraz Bydgoszczy końca XX i po czątku XXI w. - zasadniczo neutralny, choć nie wolny od subiektywnego wartościowania. W tekstach przewodników - jak dowodzi badaczka - przeważają obrazy o charakte rze stałym, nierzadko odwołujące się do przeszłości miasta, m.in. Bydgoszcz powstała

w średniowieczu (subobraz: Bydgoszcz ma Stare Miasto), Bydgoszcz ma zróżnicowaną architekturę (wraz ze stereotypem statycznym Bydgoszcz to miasto secesji, Bydgoszcz ma różnorodne budowle), Bydgoszcz to miasto męczeńskie (Bydgoszcz pamięta o ofiarach II wojny światowej). Zmienny, znikający charakter wykazują natomiast takie obrazy, jak: Bydgoszcz to nowoczesne miasto, Bydgoszcz to miasto rozbudowujące się czy Bydgoszcz to ośrodek przemysłowy. Na materiale przewodników turystycznych da się także wyróżnić

istotne ze względu na ich funkcje obrazy typu: Bydgoszcz to miasto kultury (Bydgoszcz

to miasto muzyki), dziwić zaś może - według badaczki - brak obrazu, już chyba o randze

stereotypu stałego, Bydgoszcz to miasto sportu.

Z kolei Agnieszka Rypel odkrywa przed czytelnikiem obraz Bydgoszczy utrwalony w Stenogramach Anny Jambor Kazimierza Bierońskiego, które ukazywały się kolejno w 1958, 1959 i 1960 r. K. Bieroński, pozbaw iony-jak można wnosić na podstawie jego biografii - silnych emocjonalnych związków z Bydgoszczą, utrwala przede wszystkim stereotyp Bydgoszczy jako miasta prowincjonalnego, w którym traci się czas, w którym nie można się rozwijać, ograniczona zostaje wolność czy wreszcie brak tu miejsca na uczu cia i serdeczność. Konsekwencją zaś uwarunkowań historycznych miasta stają się cechy składające się na obraz Bydgoszcz polska czy niemiecka. Obraz Bydgoszczy wykreowany w powieści K. Bierońskiego - według oceny A. Rypel - nie podlega wyidealizowaniu, można nawet mówić o pewnym jego zdeformowaniu wskutek filtru, jaki stanowi osobo wość narratorki krótko przebywającej w mieście i raczej mu niechętnej.

(7)

persw azji czy naw et m anipulacji. M im o tego sądu trzeb a stw ierdzić, że niew ątpliw ie da się ustalić re p ertu ar obrazów w spólnych, a w ięc takich, na których „zasad za się” się obraz danego m iasta i jeg o m ieszkańców .

K oncepcja zw łaszcza etnolingw istycznego opisu, na w spom nianym zróżnicow a nym m ateriale języ k o w y m , znalazła swój w y ra z w szkicach licznych badaczy, nie tylko ze środow iska bydgoskiego, ale też z w ielu innych ośrodków akadem ickich. D zięki tem u w ostatnich latach w yraźn ie rozszerzyła się „m apa stereoty pó w ” m iast i ich m ieszkańców , a dziś dysponujem y ju ż obrazam i nie tylko w ielu m iast w ielkich czy dużych, ale też m niejszych m iast i m iasteczek. Przez p ry zm at środków ję z y k o w ych, głó w n ie leksy k aln o -frazeo lo g iczn y ch , b ad acze d o ch o d zą do rek o n stru k cji zarówno autostereotypów miast, zw iązanych zw ykle z pozytyw nym wartościowaniem „sw ojego”, ja k i heterostereotypów , odzw ierciedlających w artościow anie zasadniczo negatyw ne (choć nierzadko i pozytyw ne) „obcego”. W spom nianą „m apę stereotypów ” m iast i obrazów ich m ieszkańców tw orzą m.in. takie m iasta polskie, jak : W arszaw a (C zachorow ska 2006; Z aw ilsk a 2011), P oznań (P iotrow icz, W itaszek-S am b orska, W alczak 2008), G dańsk (Cybulski 2008), B iałystok (Sokolska 2011), Bydgoszcz (m.in. Laskow ska 2006; B enenow ska, M orzyńska-W rzosek 2007; Rypel 2007; T arary 2007; Z im ny 2007; C zachorow ska 2008; D yszak 2011), C zęstochow a (M ajkow ska 2006), obok nich też Tczew (L ew ińska 2011), Swiecie (Pająkow ska-K ensik 2006), Przem yśl (Sagan-B ielaw a 2006), Z am ość (W ołoszyn 2011). W śród m iast poza granicam i kraju szczególnie chętnie kreśli się p o rtre ty W ilna (W ęgorow ska 2006, 2008) czy P ińska (S aw aniew sk a-M o chow a 2008); nie b ra k też o d tw arzan ia, w y k reo w an y ch w sty lu arty sty cz n y m , obrazów P ary ż a (C zachorow ska 2011; Z w olińska 2011), R zy m u (Z w olińska 2011), K o p en h ag i (Ja strzęb sk a-G o lo n k a 2011), K a p sz tad u i S tam bułu (M irkow ska-M och, M och 2011). Istotny problem badaw czy stanowi nie tylko poddana językow o-stylistycznej konkretyzacji przestrzeń danego m iasta, ale także poszukiw a

nie w yznaczników ogólnej kategorii m iasto (np. R ogow ska-C ybulska 2006; Jastrzęb ska-G olonka 2008) oraz m iasto i/a w ieś (np. N ow ow iejski 2008). W ty m kontekście w arto w spom nieć, że badacze nie ograniczają się tylko do elem entów językow ych składających się na obrazow anie danego m iasta i jeg o m ieszkańców , pojaw iają się bow iem pierw sze szkice porów naw cze, ja k choćby ciekaw a p ró ba zestaw ien ia na bazie m a te ria łu słow nikow ego P o zn an ia i Ł o d zi w szk icu p o zn a ń sk ic h b a d a czy (Piotrow icz, W itaszek-Sam borska, W alczak 2011) czy też Bydgoszczy i G rodna przez pryzm at kategorii swój - obcy w urbanonim ii obydwu m iast (D uszyński 2011). W śród w ażnych efektów badań je s t też p o tw ierdzenie sygnalizow anych ju ż przez badaczy lubelskich, m .in. p rzez Jolantę P anasiuk (1998) (w odn iesieniu do stereoty pu lw o- w iaka) cech - ilościow ych i jakościow ych - stereotypow ych obrazów opartych nie tylko na ich stabilności, ale też na dynam ice, zm ienności, w arunkow anej w czasie zm ianam i m .in. dem ograficznym i, ekonom icznym i, politycznym i, g ospodarczym i czy kulturow ym i. Tę istotną konstatację zaw iera rów nież szkic poznańskich ję z y k o

(8)

znaw ców (Piotrow icz, W itaszek-Sam borska, W alczak 2008), pośw ięcony obrazow i p oznaniaka w świetle m ateriału Słow nika g w a ry m iejskiej P oznania (G ruchm anow a, W alczak 1999).

R ekonstruow anie stereotypow ych obrazów m iast i ich m ieszkańców trud no w y obrazić sobie bez uw zględnienia w arstw y nazw własnych, zw łaszcza antroponim ów, toponim ów czy miejskiej chrem atonim ii, co potw ierdza szereg szkiców realizujących tem at onom astycznej p rzestrzeni m iasta, zarów no w ujęciu teoretyczno-m etodolo- gicznym (np. Siwiec 2006), ja k i m ateriałow ym (m.in. B anderow icz 2011; Jaros 2011; R ogow ska-C ybulska 2011; R oszak 2011). B adania onom astyczne jasn o dow odzą, że nazewnictwo miejskie, niewolne przecież od wartościowania, służy budowaniu tak auto- stereotypów, ja k i heterostereotypów m iast i ich mieszkańców. Tym sam ym wyznaczają one nowatorski kierunek oglądu m ateriału nazw własnych, dla którego niewystarczające w ydają się tradycyjne narzędzia onom astyczne, bow iem

[...] współczesna miejska rzeczywistość nazewnicza jest ciekawym polem badaw czym, które zachęca także do sięgania po inne narzędzia metodologiczne niż tylko tradycyjny aparat onomastyki (Czachorowska, Zimny 2011: 114).

R ezu ltaty takiego „sięgania po inne n arzęd zia m etodologiczne” do opisu nazw now ych obiektów p rzestrzen i m iejskiej B ydgoszczy znajdujem y ju ż dziś w szkicu o n o m asty cz n o -p rag m a lin g w isty czn y m M agd alen y C zachorow skiej i R. Z im n ego (2011), którzy w odniesieniu do specyficznego znaczenia n azw y własnej w określo nych realiach społeczno-kulturow ych u żyw ają term in u „zn aczenie p ragm atyczne” (Czachorowska, Z im ny 2011: 103).

N a podstaw ie dokonanego przeglądu podstaw m ateriałow ych badań, ujęć teoretyczno-m etodologicznych dom inujących w rekon struo w aniu języ kow o-kulturow ej p rz estrze n i m ia sta i jeg o m ieszk ań có w o raz w y b ran y ch rezu ltató w b ad a ń m o żn a sform ułow ać kilk a uw ag dotyczących p erspektyw badawczych.

1. N a opracow anie z w ykorzystaniem stereotypu jak o elem entu językow ego o b razu św iata czekają niew ątpliw ie inne jeszcze p rzestrzen ie m iast, ta k w ielkich, ja k i m ałych, prow incjonalnych. P oszerzona baza stereotypów różnych m iast m oże sta now ić bow iem dobry pu n k t w yjścia do badań porów naw czych. C elem budow anych stereotypó w i substereotypów skonkretyzow anej p rz estrze n i m iasta p o w in n a być uogólniona kategoria m iasto, na której tle - tak ja k to ju ż się w stępnie czyni - ro zp a try w a n a będzie kategoria wieś.

2. Tak sam o istnieje potrzeba p oszerzenia b adań w zakresie stereotypów m iesz kańców m iast. P ow inny one służyć zarów no rekonstrukcji obrazów m ieszkańców miast nieobjętych dotąd lingw istyczno-kulturow ą analizą, jak i w eryfikacji (w zw iązku z inten sy w n y m i w ostatnich latach przem ian am i sp o łeczn o-po lity czn ym i, g o sp o darczym i, kulturow ym i) stereotypów ju ż w yodrębnionych. R ozbudow ana i zw ery

(9)

fikow ana baza stereotypów m ieszkańców m iast um ożliw i form ułow anie zestaw ień, a w ich efekcie zbudow anie ogólnej kategorii: m ieszkaniec m iasta, ew okującej dalej kategorię m ieszkańca wsi.

3. W śród postulatów badaw czych należy rów nież u m ieścić p oszerzen ie źródeł m ateriału badaw czego nie tylko w sensie chronologicznym , ale też funkcjonalnym . N ad al p rz ed m io te m ek scerp cji m a te ria łu języ k o w eg o p o w in n y być op raco w an ia leksykograficzne, teksty różnych funkcjonalnych odm ian polszczyzny, np. stylu ar tystycznego, publicystycznego czy dziennikarskiego. W w iększym je d n a k niż dotąd zakresie należy w ykorzystać teksty specyficzne dla danego m iasta i regionu, m.in. tek sty o charakterze p am iętn ik arsk im , w spom nieniow ym , album ow ym , a w świetle tak chętnie dziś podejm ow anej problem atyki „pam ięci m iejsc” tak że archiw a historii mówionej, które posiada wiele polskich miast. W w iększym również niż dotąd zakresie należy sięgać po zgrom adzone w przeszłości, tak przecież cenne, a w ydaje się m ało ekscerpow ane do badań, w ybory tekstów języka mówionego m ieszkańców miast: K ra kowa, Ł odzi, m ieszkańców m iast G órnego Śląska i Z agłębia i inne. Za istotny w arto tak że u znać dy nam icznie zm ieniający się m ateriał p o rtali internetow ych, zw łaszcza tych zw iązanych z danym m iastem , oraz różnorodne, tw orzone przez urzędy m iejskie m ateriały prom ocyjne, np. foldery, ulotki, hasła reklam ow e, w ypełniające przestrzeń m iejską billboardy, głów nie te o charakterze lokalnym .

4. Stosow nym pom ysłem w ydaje się nadto opracow anie kw estionariusza do b a d an ia stereo ty p u m iasta i jeg o m ieszk ań ca, dla którego pew ien w stęp ny w zo rzec m ogą stanow ić prow adzone w różnych m iastach b adania ankietow e. Przem yślany, ujednolicony k w estionariusz jak o m etoda w m iarę szybkiego, choć z p ew nością n ie doskonałego, grom adzenia m ateriału m ógłby także posłużyć do pozyskania m ateriału w śród różnych grup pokoleniowych i zawodowo-środowiskowych. Tego typu m ateriał pozw oliłby rów nież na form ułow anie w niosków n a tem at w p ły w u zm iennych typu: w iek, płeć, region kraju, przynależność do grupy zawodowej, środow iskow o-subkulturow ej itp. na stereotypow e w idzenie m iasta i jego m ieszkańca.

5. Jeśli chodzi ujęcia teoretyczno-m etodologiczne, z pew nością w arto kontynuować p rzy jęty n u rt badań etnolingw istycznych. M ożna też, ja k dow iodło tego przyw ołane studium on om astyczno-pragm alingw istyczne, poszukiw ać now ych koncepcji i roz strzygnięć, które w zw iązk u z kategorią m iasto - w ieś m oże n a p rzy kład stanow ić coraz intensyw niej rozw ijająca się ekolingw istyka.

6. Efektem zarów no dotychczasow ych w yników badań, ja k i realizacji postulatów badaw czych pow inno być w m iarę pełne m onograficzne opracow anie stereotypów m iast i ich m ieszkańców z uw zględnieniem p ersp ek ty w y chronologicznej i porów nawczej, co z pew nością w ym aga nie tylko lokalnego, ale i ogólnopolskiego (z czasem też m iędzynarodow ego) projektu badaw czego.

N ie tracąc z pola w idzenia p olszczyzny m iejskiej jak o w ażnego celu badań prag- m alingw istycznych, należy stw ierdzić, że stereotyp jak o elem ent językow ego obrazu

(10)

św iata o k az ał się n iezw y k le p rz y d a tn ą k ateg o rią do b ad a ń języ k o w o -k u ltu ro w ej p rzestrzen i m iasta i jeg o m ieszkańca.

N a zakończenie w arto dodać, że podążając nakreśloną drogą propozycji badaw czych, środow isko bydgoskich językoznaw ców po raz kolejny w serii M iasto - p r z e 

strzeń zró żn ico w a n a ję zy k o w o , kulturo w o i sp o łeczn ie 4 proponuje og ólnopolską

dyskusję uszczegółow ioną w tem acie Wiele kultur i w iele językó w .

Literatura

An u s i e w i c z J., Ba r t m i ń s k iJ. (red.), 1998, Język a kultura, t. 12: Stereotyp ja ko przedmiot

lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław.

Aw d ie j e wA., 1999, Standardy semantyczne w gramatyce komunikacyjnej (teoria i praktyka),

[w:] A. Awdiejew (red.), Gramatyka komunikacyjna, Warszawa - Kraków, s. 33-68.

Ba n d e r o w i c z K., 2011, Pochodzenie i sposoby identyfikacji poznańskich mieszczan, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i spo

łecznie 3, Bydgoszcz, s. 177-188.

Ba r t m i ń s k iJ., 1998, Podstawy lingwistycznych badań nad stereotypem — na przykładzie

stereotypu matki, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartm iński (red.), Język a kultura, t. 12: Stereotyp ja ko przedm iot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne,

Wrocław, s. 63-83.

Be n e n o w s k aI., Mo r z y ń s k a- Wr z o s e kB., 2007, Kreacja obrazu Bydgoszczy w szopce Zdzisława

Prussa, [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 3,

Bydgoszcz, s. 155-170.

Ch l e b d a W., 1 9 9 8 , Stereotyp jako jedność języka, myślenia i działania, [w :] J. Anusiewicz,

J. Bartmiński (red.), Język a kultura, t. 1 2 : Stereotyp ja ko przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław, s. 3 1 - 4 1 .

Cy b u l s k iM., 2 0 0 8 , Obraz Gdańska w słownikach kaszubszczyzny literackiej, [w :] M. Ś w i ę c i c k a

(red.), Miasto — przestrzeń zróżnicowana językow o, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz, s. 179-192.

Cz a c h o r o w s k aM., 2006, Dwie powieści jedno miasto — Warszawa w Lalce i Emancypant kach Bolesława Prusa, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżnicowana

językowo, kulturowo i społecznie, Bydgoszcz, s. 267-274.

Cz a c h o r o w s k aM., 2 0 0 8 , „Zmysłowy” spacer po dawnej Bydgoszczy, [w:] M. Święcicka (red.),

Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz, s . 1 9 3 - 2 0 0 .

Cz a c h o r o w s k aM., 2011, Powiadam tobie cud nie miasto! - Paryż w Lalce Bolesława Prusa, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto — przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo

i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 245-254.

Cz a c h o r o w s k aM., Zi m n y R., 2011, Nazwy nowych obiektów przestrzeni miejskiej Bydgoszczy

(Studium onomastyczno-pragmalingwistyczne), [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 5, Bydgoszcz, s. 101-116.

Cz e c h o w s k iW., 2005, Młodzieżowe bydgoskie standardy semantyczne, [w:] M. Święcicka (red.),

(11)

Cz e c h o w s k iW., 2009, Bydgoska młodzież o swoim mieście - obrazy ideacyjne i wartościowanie

w wypowiedziach o Bydgoszczy, [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 4, Bydgoszcz, s. 77—94.

Du s z y ń s k iH., 2011, Opozycja swój - obcy w urbanonimii Bydgoszczy i Grodna (naprzykładzie

wypowiedzi internautów), [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 99-113.

Dy s z a kA.S., 2011, Literacko-językowy obraz mieszkańców przedwojennej Bydgoszczy (na

podstawie Mostu Królowej Jadwigi), [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgosz czan. Historia i współczesność 5, Bydgoszcz, s. 159-169.

Gr u c h m a n o w a M., Wa l c z a k B. (red.), 1999, Słownik gw ary miejskiej Poznania, wyd. II z suplementem, Warszawa - Poznań.

Ja r o sV., 2011, Nazwiska ewangelików spoczywających na cmentarzu rzymsko-katolickim św.

Rocha w Częstochowie, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 189-200.

Ja s t r z ę b s k a- Go l o n k aD., 2008, Obraz miasta i językowe sposobyjego wartościowania w naj

nowszym przekładzie baśni Hansa Chrystiana Andersena, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz,

s. 209-222.

Ja s t r z ę b s k a- Go l o n k a D., 2011, Driada w Paryżu i kalosze szczęścia w Kopenhadze, czyli

realizm na usługach baśni. Realistyczno-magiczny obraz miast europejskich w naj nowszym przekładzie baśni i opowieści H.Ch. Andersena, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz,

s. 255-270.

La s k o w s k aE., 2006, Stereotyp Bydgoszczy w tekstach prasy lokalnej, [w:] M. Święcicka (red.),

Miasto — przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, Bydgoszcz,

s. 275-282.

Le w iń s k aA., 2 0 0 6 , Obraz miasta w elementarzach dla dzieci wiejskich z drugiej połowy X IX

wieku i początków wieku XX, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżnico wana językowo, kulturowo i społecznie, Bydgoszcz, s. 2 8 3 - 2 9 7 .

Le w iń s k aA., 2011, Z Tczewa wszędzie blisko. Co i ja k się dziś oswaja, promując miasto, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i spo

łecznie 3, Bydgoszcz, s. 271-282.

Ma j k o w s k a A., 2 0 0 6 , Językowy obraz miasta i jego mieszkańców (na podstawie Wyboru

tekstów polszczyzny mówionej mieszkańców Częstochowy), [w:] H. Sędziak, D. Czyż

(red.), Polszczyzna regionalna. Polszczyzna miast i miasteczek Mazowsza i Podlasia, cz. IV, Ostrołęka, s. 157-165.

Mir k o w s k a- Mo c hE., Mo c h M . , 2 0 1 1 , Stambuł Orhana Pamuka i Kapsztad Johna Maxwella Coetzee’ego, [w:] M . Święcicka (red.), M iasto-przestrzeń zróżnicowana językowo,

kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 2 8 3 - 2 9 4 .

Moch W., 2011, Napisoobrazy, czyli litera, słowo, obraz w bydgoskim graffiti, [w:] M . Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 5, Bydgoszcz, s. 211-227.

No w o w ie js k iB., 2008, Obraz „miasta” i „wsi" w polskich przysłowiach, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językow o, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz, s. 237-248.

(12)

Pa j ą k o w s k a- Ke n s ik M., 2006, O językowym obrazie Swiecia nad Wisłą w piśmiennictwie, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo

i społecznie, Bydgoszcz, s. 298-303.

Pa n a s iu k J., 1998, O zmienności stereotypów, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Język

a kultura, t. 12: Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław, s. 84-98.

Pio t r o w ic zA., Wit a s z e k- Sa m b o r s k a M., Wa l c z a k B., 2008, Obraz poznaniaka w świetle

Słownika gwary miejskiej Poznania p o d redakcją Moniki Gruchmanowej i Bogdana Walczaka, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz, s. 255-280.

Pio t r o w ic zA., Wit a s z e k- Sa m b o r s k aM., Wa l c z a k B., 2011, Pejzaż miasta w świetle Słownika

gwary miejskiej Poznania i Słownika dwudziestowiecznej Łodzi, [w:] M. Święcicka

(red.), Miasto — przestrzeń zróżnicowana językow o, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz,, s. 347-360

PlutaJ., 2006, Studium wrocławskiego autostereotypu, [w:] P. Ż u k , J. P lu ta (red.), My wro

cławianie. Społeczna przestrzeń miasta, Wrocław, s. 227-261.

Qu a s t h o f fU.M., 1998, Etnocentryczneprzetwarzanie informacji. Ambiwalencja funkcji ste

reotypów w komunikacji międzykulturowej, [w:] J. Anusiewicz, J. Bartmiński (red.), Język a kultura, t. 12: Stereotyp ja ko przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, Wrocław, s. 11-30.

Ro g o w s k a- Cy b u l s k a E., 2006, Obraz miasta we Wspomnieniach kobiet wiejskich, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i spo

łecznie, Bydgoszcz, s. 304-329.

Ro g o w s k a- Cy b u l s k a E., 2011, Napisy pamiątkowe w przestrzeni społecznej blokowiska (na

przykładzie gdańskiej Zaspy), [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżni cowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 201-214.

Ro s z a kM., 2 0 1 1 , Tendencje nazewnicze w chrematonimach zielonogórskich lokali gastrono micznych i rozrywkowych, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto- przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 2 1 5 - 2 2 3 .

Ry p e l A., 2007, Bydgoszcz? Ach, tutaj także mieszkałam kilka lat...” - obraz Bydgoszczy

w „Stenogramach Anny Jambor” Kazimierza Bierońskiego, [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 3, Bydgoszcz, s. 201-218. Ry p e lA., 2008, Obraz miasta w wybranych podręcznikach do języka polskiego dla klas IV -V I

szkoły podstawowej, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz, s. 281-292.

Ry p e l A., 2011, O sposobach wartościowania miasta w wybranych podręcznikach języka

polskiego, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 361-372.

Sa g a n- Bie l a w a M., 2006, Przestrzeń miejska a nazewnictwo ulic (na przykładzie toponimii

Przemyśla), [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, Bydgoszcz, s. 405—415.

Sa w a n ie w s k a- Mo c h o w aZ., 2008, Miejsca pamięci w mieście na pograniczu (Pińsk w relacjach

autobiograficznych), [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -p rzestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz, s. 293-308.

(13)

Siw ie cM., 2 0 0 6 , Przestrzeń miejska jako przestrzeń onimiczna (uwarunkowania lingwistycz- nokulturowe), [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, Bydgoszcz, s. 115-128.

So k o l s k a U ., 2 0 1 1, Obraz przestrzeni miejskiej w przewodnikach turystycznych po Białymsto ku, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto. Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 373-384.

Św ię c ic k a M. (red.), 2003, Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność, Bydgoszcz.

Św ię c ic k aM., 2004, Polszczyzna bydgoszczan. Stan badań, metodologia, perspektywy ba

dawcze, [w:] H. Sędziak (red.), Polszczyzna mówiona mieszkańców miast. Księga referatów z konferencji językoznawczej w Białymstoku, Białystok, s. 41-53.

Św ię c ic k a M. (red.), 2005, Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 2, Bydgoszcz.

Św ię c ic k aM. (red.), 2006, Miasto. Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie, Bydgoszcz.

Św ię c ic k aM. (red.), 2008, Miasto. Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz.

Św ię c ic k aM. (red.), 201 la, Miasto. Przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz.

Św i ę c i c k a M. (red.), 201 lb, Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 5, Byd goszcz.

Ta r a r yE., 2007, Obraz Bydgoszczy w tekstach przewodników turystycznych, [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 3, Bydgoszcz, s. 219-232.

Wę g o r o w s k a K., 2006, Onomastyczny obraz międzywojennego Wilna (Ustalenia wstępne), [w:] M. Święcicka (red.), Miasto — przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo

i społecznie, Bydgoszcz, s. 416—427.

Wę g o r o w s k a K., 2008, Symboliczno-metaforyczne nazwy Wilna, [w:] M. Święcicka (red.),

Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 2, Bydgoszcz,

s. 309-324.

Wo ł o s z y n K., 2011, Językowy obraz Zamościa w świetle przewodników turystycznych i ma

teriałów o charakterze promocyjnym, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto - przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 403-412.

Za w il s k aK., 2011, Obraz Warszawy w czasach powietrza, głodu, ognia i wojny - listy Jadwigi

Rafałowiczówny do Elżbiety Sieniawskiej, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -przestrzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 413-422.

Zi m n y R., 2007, Potoczny autostereotyp Bydgoszczy (w świetle analizy wypowiedzi użytkow

ników internetowego portalu www.bydzia.pl), [w:] M. Święcicka (red.), Polszczyzna bydgoszczan. Historia i współczesność 3, Bydgoszcz, s. 233-282.

Zw o l iń s k aB., 2011, Miasta romantyków: Rzym i Paryż, [w:] M. Święcicka (red.), Miasto -p r ze

strzeń zróżnicowana językowo, kulturowo i społecznie 3, Bydgoszcz, s. 423-439. Żu kR, Pl u t aJ. (red.), 2006, My wrocławianie. Społeczna przestrzeń miasta, Wrocław.

(14)

Stereotype in linguistic studies on urban space. State o f art, methods and perspectives

Sum m ary

The paper presents an outline of both previous and state-of-art investigations, as well as re search methodologies used in studies on linguistic and cultural urban space and city dwellers. The author provides an overview of primary data (mostly written texts diversified chrono logically, functionally and in terms of genre) which help reconstruct the stereotypes of cit ies and city dwellers. Further, she identifies the differences in the terms of theoretical and methodological frameworks, where the anthropolinguistic paradigm predominates together with communication grammar and more recent onomastic and pragmalinguistic approaches. The survey is not the aim in itself. However; it is hoped that it shall allow at least several new research perspectives to emerge, and that it will contribute to an in-depth monographic study of stereotypes associated with cities and city dwellers, which would combine a chronological and a comparative perspective. This, surely, calls for both a local and a national - and in the future, an international research project.