Biuletyn misjologiczno-religioznawczy

(1)

Eugeniusz Śliwka, Henryk Zimoń,

Adam A. Szafrański, Władysław

Kowalak

Biuletyn

misjologiczno-religioznawczy

Collectanea Theologica 55/1, 165-177

(2)

55(1985) fa se . I

BIULETYN MIS J OLOGICZNO-RELIGIOZN AWCZY

Z a w a r to ś ć : I. S P R A W O Z D A N IA . Z b io ry p o z a e u ro p e js k ie w p a ń s tw o w y c h i k o ś c ie ln y c h m u z e a c h e tn o g r a fic z n y c h w P o lsc e . II. IN F O R M A C JE . Z b a d a ń n a d g e n e z ą k a r g iz m u w p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j N o w e j G w in e i. I I I O P R A C O W A N IA . M a g ia i r e l ig i a w u ję c iu B ro n is ła w a M a lin o w s k ie g o *. I. S P R A W O Z D A N IA Z b io ry p o z a e u ro p e js k ie w p a ń s tw o w y c h

i

k o ś c ie ln y c h m u z e a c h e tn o g r a fic z n y c h w P o lsc e S y m p o z u jm e tn o m u z e o lo g ic z n e , P ie n ię ż n o 7—8 IV 1984 W d n ia c h 7— 8 k w ie tn ia 1984 r. w M is y jn y m S e m in a r iu m D u c h o w n y m K się ż y W e rb is tó w w P ie n ię ż n ie m ia ło m ie js c e u ro c z y s te o tw a rc ie n o w e j w y s ta w y g łó w n e j M u z e u m M is y jn o - E tn o g ra fic z n e g o o ra z s e s ja n a u k o w a n a t e m a t Z b io r y p o z a e u r o p e js k ie w p a ń s tw o w y c h i k o ś c ie ln y c h m u z e a c h e tn o g r a  fic z n y c h w P olsce. Do P ie n ię ż n a p rz y b y ło p o n a d sz e ś ć d z ie się c iu p r z e d s ta w i c ie li ś r o d o w is k z w ią z a n y c h z m u z e o lo g ią , re lig io z n a w s tw e m , e tn o g r a f ią i m u z e a ln ic tw e m k u l t u r p o z a e u ro p e js k ic h . R e p re z e n to w a n e b y ły g łó w n e o ś ro d k i m u z e a ln ic tw a e tn o g ra fic z n e g o k u l t u r p o z a e u ro p e js k ic h , w ś ró d n ic h K a lisz , K ra k ó w , P o z n a ń , T o ru ń , S zczecin , W a rs z a w a o ra z u c z e ln ie : A k a d e m ia T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie , K a to lic k i U n iw e r s y te t L u b e ls k i, U n iw e r s y te t J a g ie llo ń s k i, U n iw e r s y te t M a r ii C u r ie - S k ło d o w s k ie j w L u b lin ie i U n iw e r s y te t W ro c ła w s k i. B y ło to p ie r w s z e s p o tk a n ie ś ro d o w is k k o ś c ie ln y c h i p a ń s tw o w y c h m u z e a ln ic tw a e tn o g ra fic z n e g o . O r g a n iz a to r a m i b y li d y r e k t o r m u z e u m m is y jn e g o w P ie n ię ż n ie k s. d r E. Ś l i w k a i a d iu n k t K a te d r y H is to rii i E tn o lo g ii R e lig ii K U L k s. d r h a b . H. Z i m o ń . M u z e u m M i s y j n o - E t n o g r a f i с z n e O tw a r c ia m u z e u m o r a z je g o p o ś w ię c e n ia w o b e c n o śc i z a p ro s z o n y c h gości i d o m o w n ik ó w d o k o n a ł p r o w in c ja ł w e rb is tó w , ks. d r A. L a b u d d a. W sp ó ł- o tw ie r a ją c y m i b y li r e k t o r s e m in a r iu m k s . d r W. W e s o ł y i d y r e k t o r P a ń s tw o w e g o M u z e u m E e tn o g ra fic z n e g o w W a rs z a w ie d r Κ . M а к u 1 s к i. M u - zem , k tó r e b u d o w a n o p o n a d d w a la ta , je s t e f e k te m w s p ó łp r a c y z te o lo g a m i, r e lig io z n a w c a m i, m is jo lo g a m i, e tn o g r a f a m i, m u z e o lo g a m i, k o n s e r w a t o r a m i i p la s ty k a m i; je s t e f e k te m p r a c y i ż y c z liw e j o fia rn o ś c i m is jo n a rz y , w y n ik ie m o fia rn o ś c i p o ls k ie g o s p o łe c z e ń s tw a k a to lic k ie g o , z a a n g a ż o w a n ia w ie lu k się ż y , b ra c i, k le r y k ó w i p ra c o w n ik ó w ś w ie c k ic h .

M u z e u m w n o w e j sz a c ie p r e z e n t u je e k s p o n a ty , s tą d a r c h i t e k t u r a w n ę t r z a z o s ta ła t a k p o m y ś la n a , b y s ta n o w iła tło d la e k s p o n a tu . M u z e u m p r a g n ie z a p o z n a ć z w ie d z a ją c y c h p rz e d e w s z y s tk im z k u l t u r ą d u c h o w ą ta k i c h k r a j ó w i k o n ty n e n tó w , j a k C h in y , J a p o n ia , In d ie , In d o n e z ja , P a p u a N o w a G w in e a , A fry k a , A m e r y k a Ł a c iń s k a . P r a g n ie p rz y b liż y ć r e lig ie z w ła sz c z a ty c h re jo n ó w ś w ia ta , w k tó r y c h p r a c u j ą p o ls c y w e rb iś c i. W s e k c ji c h iń s k ie j z a p re z e n to w a n o e k s p o n a ty z w ią z a n e z b u d d y z m e m i k o n fu c ja n iz m e m . W ie le rz e ź b , z w ła sz c z a g lin ia n y c h i o d le w ó w w y k o n a n y c h w b rą z ie , p o c h o d z i z X — X I I I w . W s e k c ji ja p o ń s k ie j d o m in u ją e k s p o n a ty * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s . W ła d y s ła w K o w a l a k SV D , W a rs z a w a .

(3)

B IU L E T Y N M IS JO L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W C Z Y

p o rc e la n o w e , z n a jd u j ą się w n ie j ta k ż e e k s p o n a ty k u lty c z n e z w ią z a n e z s in - to iz m e m . W s e k c ji in d y js k ie j s p o r a część e k s p o n a tó w d o ty c z y h in d u iz m u i b u d d y z m u , z g ro m a d z o n o ta k ż e k il k a o b ie k tó w z w ią z a n y c h z is la m e m . S e k c ja in d o n e z y js k a p r e z e n t u je m ię d z y in n y m i e k s p o n a ty z w ią z a n e z b a li js k ą o d m ia n ą h in d u iz m u . W g r u p ie p rz e d m io tó w re lig ijn y c h z n a jd u je się ta k ż e k o le k c ja k ris ó w . W r a m a c h w y s ta w y n o w o g w in e js k ie j p r z e d s ta w io n o e k s p o n a ty d o ty c z ą c e k u lt u z m a rły c h , p rz o d k ó w , j a k p o są ż k i, m a s k i, ta r c z e , w io sła . W iele z w y m ie n io n y c h p rz e d m io tó w b y ło p rz e c h o w y w a n y c h w d o m a c h d u c h ó w t a m b a r a n . K o le k c ja n o w o g w in e js k a p o c h o d z i z p rz e ło m u X IX — X X w . W s e k c ji a f r y k a ń s k ie j z a p re z e n to w a n o e k s p o n a ty z G h a n y , T ogo, Z a iru , A ngoli, M o z a m b ik u , M a li, T a n z a n ii. P rz e d s ta w io n o d u ż y z e s ta w m a s e k , n a d to p r z e d m io ty u ż y w a n e p r z e z sz a m a n ó w , w ś r ó d n ic h do z a k lin a n ia d eszczu , ja k te ż do w y p ę d z a n ia z ły c h d u c h ó w . W s e k c ji la ty n o a m e r y k a ń s k ie j r e p r e z e n to w a n e s ą p rz e d m io ty I n d ia n z B ra z y lii, A rg e n ty n y , P a r a g w a ju . O b ie k tó w je d n a k k u lty c z n y c h je s t t u z n ik o m a liczb a. W n o w o o t w a r t e j w y s ta w ie g łó w n e j m u z e u m w P ie n ię ż n ie n ie z a b ra k ło m ie js c a n a p r e z e n t a c ję e f e k tó w p r z y b liż e n ia c h r z e ś c ija ń s tw a i k u l t u r m ie js c o w y c h w p o s ta c i o b ie k tó w s a k r a ln y c h . N a u w a g ę z a s łu g u je d ro g a k rz y ż o w a w y k o n a n a w s ty lu in d o n e z y js k im te c h n i k ą b a tik o w ą , rz e ź b y w y k o n a n e w d r e w n ie — k rz y ż e , p o s ta c ie M a tk i B o żej, ta k ż e m a lo w id ła ja p o ń s k ie n a je d w a b iu . I n t e r e s u j ą c a je s t k o le k c ja s z a t litu r g ic z n y c h z J a p o n ii, In d o n e z ji i G h a n y . M u z e u m w P ię n ie ż n ie je s t je d n y m z b lis k o 60 k o ś c ie ln y c h m u z e ó w i k o le k c ji m is y jn o -e tn o g r a fic z n y c h w P o ls c e . Z e w z g lę d u je d n a k n a lic z b ę o b ie k tó w (około 3 ty s.) o ra z n a s p o s ó b je g o p ro w a d z e n ia n a le ż y do c z o łó w k i k o śc ie ln e g o m u z e a ln ic tw a m is y jn o -e tn o g r a fic z n e g o w n a s z y m k r a j u . P o c z ą tk i w y s ta w ie n n ic tw a m is y jn o -e tn o g r a fic z n e g o w P ie n ię ż n ie s ię g a ją la t 5 0-tych, k ie d y to p o c z ę to o rg a n iz o w a ć z o k a z ji św ię c e ń k a p ła ń s k ic h w y s ta w y o k o lic z n o śc io w e . W 1964 r. d z ię k i s t a r a n io m k s. J. S e y d y p o w s ta ła p ie r w s z a w y s ta w a s ta ła p r e z e n t u ją c a e k s p o n a ty n o w o g w in e js k ie . E k s p o n a ty z in n y c h k r a j ó w i k o n ty n e n tó w w r a m a c h s ta łe j w y s ta w y u p r z y s tę p n ił z w ie d z a ją c y m w 1966 r. k s. A. K o s z o r z. W 1973 r. d z ię k i s ta r a n io m k s. M . D o 1 a t y w y s ta w ę p o sz e rz o n o i w y o d rę b n io n o o s o b n ą s e k c ję p r z y r o d n ic z ą . P o m o c ą i r a d a m i s łu ż y li d r J . K a m o c k i z P a ń s tw o w e g o M u z e u m E tn o g ra fic z n e g o w K r a k o w ie o ra z k s. J . P e n k o w s k i , d y r e k to r w a ty k a ń s k ie g o M u z e u m M is y jn o -E tn o lo g ic z n e g o w R z y m ie . M u z e u m p o za w y s ta w ą g łó w n ą w P ie n ię ż n ie p ro w a d z i w y s ta w y cza so w e w L a s k o w ic a c h , L u b lin ie i N y sie . M u z e u m n a d to o rg a n iz u je z o k a z ji ty g o d n ia m is y jn e g o w y s ta w y o k o lic z n o śc io w e w ró ż n y c h p a r a f ia c h , g d z ie p r z e p r o w a d z a n e są p rz e z a lu m n ó w s e m in a r iu m w P ie n ię ż n ie k a te c h e z y m is y jn e , a ta k ż e w m u z e a c h d ie c e z ja ln y c h , m ię d z y in n y m i w L u b lin ie i K o ło b rz e g u . M u z e u m p ro w a d z i o p ró c z teg o d z ia ła ln o ś ć n a u k o w ą i p u b lik a c y jn ą . K a ż d y e k s p o n a t p o s ia d a w ła s n ą k a r t ę k a ta lo g u n a u k o w e g o , c z ło n k o w ie S e m in a r y jn e j S e k c ji M u z e a ln e j p is z ą p r a c e m a g is te r s k ie n a p o d s ta w ie z e b ra n y c h e k s p o n a tó w , n a p is a n o p o n a d to p rz e s z ło 100 a r ty k u łó w i n o ta te k p ra s o w y c h d o ty c z ą cy ch m u z e u m w P ie n ię ż n ie , w y d a n o tr z y p rz e w o d n ik i. W s w o je j d z ia ła ln o ś c i m u z e u m k o r z y s ta z p o m o c y p o d o b n y c h i n s ty t u c ji p a ń s tw o w y c h , z w łaszcza w z a k re s ie k o n s e r w a c ji i sz k o le n ia m u z e a ln ic z e g o . S z c z e g ó ln e w ię z y łą c z ą m u z e u m w P ie n ię ż n ie z P a ń s tw o w y m M u z e u m E tn o g ra f ic z n y m w W a rs z a w ie . M u z e u m M is y jn o - E tn o g ra fic z n e S e m in a r iu m D u c h o w n e g o K się ż y W e rb i- stó w w P ie n ię ż n ie p r a g n ie słu ż y ć p rz e d e w s z y s tk im s p r a w ie m is y jn e j. M a za z a d a n ie p rz y g o to w a ć p rz y s z ły c h m is jo n a rz y do s p o tk a n ia z k u lt u r a m i lu d ó w m is jo n o w a n y c h , m a u k a z a ć im re lig ie i d u c h o w o ść ty c h lu d ó w . M a p r z y b li żyć m is je k a to lik o m p o ls k im i u c z u lić ic h n a p o tr z e b y K o śc io ła m is y jn e g o . M a b y ć p o ś r e d n ik ie m w n a w ią z a n iu w ię z i m ię d z y m is jo n a r z a m i a k a to lik a m i p o ls k im i. M a n a d to słu ż y ć n a u c e , a w ię c rz e te ln e m u p o z n a w a n iu c z ło w ie k a w jeg o s z e ro k im k o n te k ś c ie k u ltu r o w y m .

(4)

P o c z ą tk i s z e r z e n ia id e i m is y jn e j p rz e z m u z e a ln ic tw o m is y jn o -e tn o g r a fic z - n e w P o ls k ie j P r o w in c ji Z g ro m a d z e n ia S ło w a B ożego s ię g a ją l a t d w u d z ie sty c h . P ie r w s z a w y s ta w a m is y jn a p o w s ta ła d z ię k i s ta r a n io m k s. E. D r o b n e g o w R y b n ik u w 1922, r., d r u g a d z ię k i s t a r a n io m k się ż y P . G o ł ą b a i S . K u b i s t y w G ó rn e j G r u p ie k . G ru d z ią d z a . T rz e b a d o d a ć , że o d p o c z ą tk u is tn ie n ia Z g ro m a d z e n ia S ło w a B ożego k o le k c jo n e rs tw o m is y jn o -e tn o - g ra f ic z n e m ia ło d u ż e g o s p r z y m ie r z e ń c a w o so b ie z a ło ż y c ie la w e r b is tó w k s. A rn o ld a J a n s s e n a, s tą d w n a js ta r s z y c h d o m a c h w e r b is to w s k ic h , S t. M ic h a e l w S te y lu (zał. 1875), S w . K rz y ż a w N y sie (1892), S t. G a b rie l w M ö d lin g к. W ie d n ia (1889), is tn i a ły k o le k c je m u z e a ln e . W e rb iś c i p o n a d to z o rg a n i zo w a li w 1925 r. w a ty k a ń s k ą w y s ta w ę m is y jn ą w R z y m ie , a p ie r w s z y m d y r e k to r e m M u z e u m M is y jn o -E tn o lo g ic z n e g o n a L a te r a n ie b y ł w e r b is ta , ś w ia to w e j s ła w y e tn o lo g , re lig io z n a w c a i lin g w is ta k s . W . S c h m i d t . O b e c n ie n a jz n a m ie n its z e m u z e u m m is y jn e w e rb iś c i p o s ia d a ją w S t. A u g u s tin k . B onn. P r z y m u z e u m d z ia ła I n s t y tu t A n th ro p o s , I n s t y tu t M isjo lo g ic z n y o ra z m is y jn e in s ty tu c je w y d a w n ic z e i c h a r y ta ty w n e . Z a d a n ie m ic h je s t s łu ż b a K o śc io ło w i m is y jn e m u . S e s j a n a u k o w a A b y z b liż y ć k o ś c ie ln e m u z e a do sie b ie i z a p o c z ą tk o w a ć r e g u l a r n ą w s p ó ł p r a c ę i k o n ta k t y m ię d z y m u z e a ln e z a ró w n o ze s tr o n y k o ś c ie ln e j, ja k i p a ń s tw o w e j o ra z a b y z a p o z n a ć z p r a c a m i p o sz c z e g ó ln y c h m u z e ó w , u c z u lić b a r d z ie j n a s tr o n ę m e to d y c z n ą p ro w a d z e n ia m u z e u m , z o rg a n iz o w a n o z o k a z ji o tw a r c ia w y s ta w y g łó w n e j m u z e u m w P ie n ię ż n ie n a u k o w ą s e s ję e tn o m u z e - o lo g iczn ą. J a k o p ie r w s z y w y s tą p ił d r Κ . M а к u 1 s к i, d y r e k to r P a ń s tw o w e g o M u ze u m E tn o g ra fic z n e g o w W a rs z a w ie , z r e f e r a te m p t. Z b io r y p o z a e u r o p e js k ie ja k o n o ś n ik in fo r m a c ji i w ie d z y o o b c y c h k u ltu r a c h . K a ż d e k o le k c jo n o w a n ie p rz e d m io tó w , zw ła sz c z a w w y d a n iu m u z e a ln y m , m a n a c e lu n ie ty lk o z a p r e z e n to w a n ie k u l t u r y m a te r i a ln e j d a n e j sp o łeczn o ści, lecz ta k ż e je s t n o ś n ik ie m z a k o d o w a n e j w ie d z y o w a r to ś c ia c h d u c h o w y c h i s y s te m ie d a n e g o f r a g m e n tu k u ltu r y .

N a s tę p n y r e f e r a t w y g ło sił d r J. К a m о с к i, k ie r o w n ik D z ia łu K u ltu r P o z a e u ro p e js k ic h P a ń s tw o w e g o M u z e u m E tn o g ra fic z n e g o w K ra k o w ie . P r z e d s ta w ił o n lo sy p o sz c z e g ó ln y c h k o le k c ji p o c h o d z ą c y c h z d a r o w iz n X IX - w ie c z - n y c h p o d ró ż n ik ó w i b a d a c z y C z a rn e g o L ą d u o ra z p ie r w s z e ic h w y s ta w y .

M g r J. Ł a p o 11, k ie r o w n ik D z ia łu K u l tu r P o z a e u ro p e js k ic h M u z e u m N a ro d o w e g o w S zczecin ie, m ó w ił n a t e m a t b a d a ń a fr y k a n is ty c z n y c h m u z e u m w S zczecin ie. W s k a z a ł n a tr u d n o ś c i w z b ie r a c tw ie i e k s p o z y c ji z b io ró w , a zw ła sz c z a w p ro w a d z e n iu d z ia ła ln o ś c i n a u k o w o -b a d a w c z e j i je j k o o r d y n a c ji w P o lsc e . P o s tu lo w a ł u tw o r z e n ie w s p ó ln e j m ię d z y in s ty tu c jo n a ln e j k o m is ji k r a jo w e j, k tó r e j z a d a n ie m b y ła b y k o o r d y n a c ja d z ia ła ń z w ią z a n y c h z p r o w a d z e n ie m b a d a ń , o rg a n iz o w a n ie w y p r a w b a d a w c z y c h i w y s ta w . P a d ła p ro p o zy c ja ś c iś le js z e j w ty m w z g lę d z ie w s p ó łp r a c y z p o ls k im i o ś r o d k a m i m is y j n y m i w k r a j u i za g ra n ic ą .

M g r L. W o l i ń s k i , g łó w n y k o n s e r w a to r P a ń s tw o w e g o M u z e u m E tn o g ra fic z n e g o w W a rs z a w ie , o m ó w ił z a g a d n ie n ia z w ią z a n e z p r o f ila k t y k ą k o n s e r w a t o r s k ą o b ie k tó w e tn o g ra fic z n y c h .

K s. d r E. Ś l i w k a , d y r e k to r M u z e u m M is y jn o - E tn o g ra fic z n e g o S e m i n a r i u m D u c h o w n e g o K się ż y W e rb is tó w w P ie n ię ż n ie , p r z e d s ta w ił k o śc ie ln e z b io ry m is y jn o -e tn o g r a fic z n e w P o ls c e . P r e le g e n t p o in fo rm o w a ł, że w P o lsc e is tn ie je p rz e s z ło 60 k o ś c ie ln y c h k o le k c ji i m u z e ó w m is y jn o -e tn o g r a fic z n y c h . P o s ia d a ją o n e w s u m ie p o n a d 10 ty s . e k s p o n a tó w . N a jw a ż n ie js z y m i o ś ro d k a m i p o za P ie n ię ż n e m s ą : m u z e u m m is y jn e s a le z ja n ó w w C z e rw iń s k u , m u z e u m m is y jn e o b la tó w n a Ś w ię ty m K rz y ż u , m u z e u m fr a n c is z k a n ó w w N ie p o k a la n o w ie , je z u itó w w S ta r e j W si k. B rz o z o w a , s ió s tr s łu ż e b n ic z e k D u c h a S w ię

(5)

-B IU L E T Y N M IS J O L O G IC Z N O -R E L IG IO Z N A W CZY

te g o w R a c ib o rz u o ra z s ió s tr k la w e r ia n e k w K ro ś n ie . P r e l e g e n t z w ró c ił u w a g ę. b y p o z a p r o p a g o w a n ie m id e i m is y jn e j, z a z n a ja m ia n ie m z k u lt u r a m i i r e l i- g ia m i lu d ó w p o z a e u r o p e js k ic h p rz e z w y s ta w y m u z e a k o ś c ie ln e p o ło ż y ły w ię k s z y jesz c z e n a c is k n a n a u k o w ą o rg a n iz a c ję z b io ró w , o p ra c o w a n ie d o k u m e n ta c ji, n a p u b lik a c je , z a g a d n ie n ie k o n s e r w a c ji, a ta k ż e le p s z e f o r m y w y s ta w ie n n ic tw a . Z a c h ę c a ł do p o d ję c ia r e g u l a r n e j w s p ó łp r a c y m ię d z y m u z e a l n ic z y m i o ś r o d k a m i k o ś c ie ln y m i i p a ń s tw o w y m i, p o le g a ją c e j m ię d z y in n y m i n a w y m ia n ie d o św ia d c z e ń , w s p ó ln y m o rg a n iz o w a n iu w y s ta w , p rz y g o to w y w a n iu p u b lik a c ji. W y ra z ił ży c z e n ie , b y w s e k to rz e m u z e a ln ic tw a m is y jn o - e tn o - g ra f ic z n e g o z a tr u d n ie n i b y li n ie ty lk o h o b b y śc i, lecz ta k ż e o so b y z p rz y g o to w a n ie m e tn o g r a fic z n y m , r e lig io z n a w c z y m i m u z e a ln ic z y m , o ile w y m a g a te g o d o b ro z b io ró w .

K s. d r h a b . H. Z i m o ń , a d iu n k t K a te d r y H is to rii i E tn o lo g ii R elig ii K U L , p r z e d s ta w ił w sp o só b s y n te ty c z n y p o w s ta n ie i ro z p r z e s tr z e n ia n ie się b u d d y z m u , jeg o e k s p a n s y w n o ś ć i z ró ż n ic o w a n ie się szk ó ł. W d ru g ie j części sw e g o w y s tą p ie n ia p o d a ł p o s łu g u ją c się p rz e ź ro c z a m i p rz y k ła d y s a k r a ln e j s z tu k i b u d d y js k ie j.

K o le jn y r e f e r a t n a te m a t w ie r z e ń r e lig ijn y c h M e la n e z y jc z y k ó w w y g ło sił k ie r o w n ik K a te d r y T e o lo g ii M is ji A T K , k s. doc. d r h a b . W. К o w a 1 a k. Z w ró c ił u w a g ę n a ró ż n o ro d n o ś ć k u l t u r i m n o g o ść k u ltó w w M e la n e z ji, a t a k że n a r e la c ję c z ło w ie k a do p e w n y c h sił p r z y r o d y u z n a w a n y c h za z ja w is k a n a d n a tu r a ln e , w y r a ż a ją c ą się m ię d z y in n y m i w lu d o w e j tw ó rc z o ś c i liry c z n e j i r z e ź b ia r s k ie j. M e la n e z y jc z y k , j a k s tw ie r d z ił m ó w c a , n ie z n a ją c y k o le k ty w n e g o p o ję c ia re lig ia , n ie m a k a p ła n ó w i ś w ią ty ń , p r z e d k ła d a m a g ię n a d m is ty k ę . P r e le k c ję n a te m a t s z tu k i s a k r a ln e j w z b io ra c h M u z e u m A z ji i P a c y fik u w W a rs z a w ie w y g ło s ił k u s to s z te g o ż m u z e u m m g r A. L a t u s e k . M u z e u m A z ji i P a c y f ik u p o s ia d a 7.512 e k s p o n a tó w w ła s n y c h i 311 d e p o z y tó w . O bok rz e ź b y m o n u m e n ta ln e j, ik o n o g r a fii, w y p o w ie d ź d o ty k a ła ję z y k a s y m b o lu , s to p n ia w y ra z u , d o sk o n a ło śc i fo rm , s e m a n ty k i i o r n a m e n tu , p o d k tó r y m i to e le m e n ta m i k r y j ą s ię w y o b r a ż e n ia e ty c z n o -m o r a ln e . M g r B. K o h u t n i c k a , k u r a t o r D z ia łó w P o z a e u ro p e js k ic h P a ń s tw o w e go M u z e u m E tn o g ra fic z n e g o w W a rs z a w ie , o m ó w iła w sp ó łc z e s n ą s z tu k ę lu d ó w p o z a e u ro p e js k ic h w p o ls k im w y s ta w ie n n ic tw ie e tn o g r a fic z n y m . W n u r c ie g łó w n e g o w ą tk u z n a la z ły się s p r a w y u z n a n ia n ie w ą tp liw e g o f o r m a tu a rty s ty c z n e g o w s p ó łc z e s n e j s z tu k i p le m ie n n e j, u z a s a d n ie n ie je j k o n ie c z n o śc i w m u z e a ln ic tw ie . C h a r a k te r y s ty k a s z tu k i o w y ż e j w y m ie n io n y m p r o f ilu u ję t a b a rd z o sz e ro k o s ię g a ła p o g ra n ic z a rz e m io s ła a rty s ty c z n e g o .

K s. m g r J . W ę c ł a w i k z K U L -u p r z e d s ta w ił r e f e r a t n a t e m a t b a d a ń te r e n o w y c h n a d k u l t u r ą d u c h o w ą Z a m o jsz c z y z n y . P o z a w p ro w a d z e n ie m o c h a r a k t e r z e h is to r y c z n y m z a p r e z e n to w a ł ta k ż e m e to d ę i w y n ik i w ła s n y c h p r a c b a d a w c z y c h n a ty m te r e n ie .

K le r y k J . S t a s z, k ie r o w n ik S e m in a r y jn e j S e k c ji M u z e a ln e j w P ie n ię ż n ie , m ó w ił o d z ia ła ln o ś c i m u z e u m k s ię ż y w e r b is tó w w la ta c h 1973— 1983. R e f e r a t w s k a z a ł n a w ie lo p ła sz c z y z n o w ą d z ia ła ln o ś ć p ie n ię ż n ie ń s k ie g o m u z e u m o ra z n a w a rto ś ć o sią g n ię ć w o b e c o g ra n ic z o n y c h m im o w s z y s tk o m o żliw o ści. N a jb a r d z ie j w y m ie r n y m s u k c e s e m je s t c ią g le w z r a s t a ją c a lic z b a z w ie d z a ją c y c h m u z e u m . W 1983 r . z w ied ziło je p o n a d 14 ty s . osób.

O s ta tn im m ó w c ą b y ł m g r K . J a n i s z e w s k i , z a s tę p c a d y r e k to r a do s p r a w n a u k o w o -b a d a w c z y c h M u z e u m A z ji i P a c y f ik u w W a rs z a w ie . O m ó w ił p ro b le m y d o ty c z ą c e m e to d y k i d o k u m e n ta c ji z b io ró w n a p rz y k ła d z ie m u z e u m , w k tó r y m p ra c u je . P o d a n y ró w n ie ż z o sta ł k o m u n ik a t d o ty c z ą c y k o le k c ji p o z a e u ro p e js k ie j w M u z e u m E tn o g ra f ic z n y m w P o z n a n iu . P r z e d s ta w ił go p ra c o w n ik te g o ż m u z e u m m g r Z. T o r o ń s k i . P o d s u m o w a n ia s e s ji d o k o n a ł d r Κ . M а к u 1 s к i. W sk a z a ł o n p rz e d e w s z y s tk im n a c e l se s ji, ja k im b y ło o tw a rc ie i z a p re z e n to w a n ie n o w e j e k s p o

(6)

z y c ji, w y m ia n a m y ś li n a t e m a t z b io ró w p o z a e u ro p e js k ic h w p o ls k ic h m u z e a c h o ra z o m ó w ie n ie te m a tó w w y k r a c z a ją c y c h p o z a m u z e a ln ic tw o , bez k tó r y c h je d n a k b y ło b y o no m a r tw e . U c z e s tn ic tw o p rz e d s ta w ic ie li w a ż n ie js z y c h o ś ro d k ó w n a u k o w y c h u c z y n iło s e s ję k o m p e te n tn ą do w y p o w ie d z e n ia się n a te m a t w y s ta w ie n n ic tw a p o z a e u r o p e js k ic h z b io ró w e tn o g r a fic z n y c h w p o ls k ic h m u z e a c h p a ń s tw o w y c h i k o ś c ie ln y c h . D r K . M a k u ls k i p o d k r e ś lił ta k ż e w a rto ś ć u w a g w y s u w a n y c h w ty m w z g lę d z ie p rz e z te o lo g ó w i m isjo lo g ó w . P a tr z ą c z p e r s p e k ty w y s tw ie rd z ił, że s e s ja p rz e b ie g a ła w d w ó c h n u r t a c h : p r a k t y c z n y m , o b e jm u ją c y m o rg a n iz a c ję p r a c y m u z e ó w i te c h n i k ę m u z e a ln ą , o ra z te o r e ty c z n y m , k tó r y w y ra z ił się w p o d e jś c iu re lig io z n a w c z y m i e tn o lo g ic z n y m do te m a tu , b ę d ą c je d n o c z e ś n ie jeg o m a te r ia łe m i p o d b u d o w ą . J a k o z a c h ę tę do d a ls z y c h teg o ty p u s p o tk a ń d y r e k t o r K . M a k u ls k i p o d a ł m ię d z y in n y m i d w ie s u g e s tie : p o p ie rw s z e , p o m y s ł in te g r a c j i w y s iłk ó w e tn o g ra fic z n e g o m u z e a ln ic tw a p a ń s tw o w e g o i k o śc ie ln e g o ; p o d ru g ie , ro z s z e rz e n ie te m a tu s p o tk a n ia w d w ó c h k ie r u n k a c h — b a d a n ia n a d w p ły w e m m u z e a ln ic tw a e tn o g r a fic z n o -m is y jn e g o n a k s z ta łto w a n ie p rz y s z ły c h m is jo n a r z y o ra z b a d a n ia n a d re c e p c ją m u z e ó w m is y jn y c h p rz e z d u c h o w ie ń s tw o i sz e rs z ą p u b lic z n o ść o ra z k s z ta łto w a n ie j e j p o s ta w , z w ła sz c z a a k ty w n e j p o s ta w y w z g lę d e m o bo w ią z k u w s p ó łp r a c y w m is y jn y m n u r c ie d z ia ła ln o ś c i K o śc io ła , z ro z u m ie n ia k u l t u r i re lig ii, to le ra n c ji, u m ie ję tn o ś c i d ia lo g u i w s p ó łp r a c y , m im o ró ż n ic y p o g lą d ó w i w ie rz e ń .

N a z a k o ń c z e n ie s e s ji doc. d r h a b . L . D z i ę g i e l z U n iw e r s y te tu J a g i e l lo ń s k ie g o p o d z ię k o w a ł w im ie n iu g o ści za m o ż liw o ść s p o tk a n ia i p o d z ie le n ie się w s p ó ln y m i p rz e m y ś le n ia m i i r e f le k s ja m i. Z a m k n ię c ia s e s ji d o k o n a ł p r o w in c ja ł k s. d r A. L a b u d d a.

P o z a o fic ja ln y m i s p o tk a n ia m i n a w y k ła d a c h 1 d y s k u s ja c h z n a la z ł się czas n a k o n ta k t y p o z a o fic ja ln e . D o ta k ic h n a le ż a ły o k a z je do u c z e s tn ic z e n ia w l i tu r g ii, p r o j e k c ji film ó w m is y jn y c h , ja k te ż s p o tk a n ie to w a r z y s k ie z s e m in a r y jn y m z e sp o łe m m u z y c z n y m . P ie r w s z e s p o tk a n ie d o ty c z ą c e p a ń s tw o w y c h i k o ś c ie ln y c h z b io ró w k u l t u r p o z a e u ro p e js k ic h w P o ls c e u ś w ia d o m iło u c z e s tn ik o m k o n ie c z n o ść śc isłe j ty c h d w ó c h g r u p w s p ó łp r a c y . W s p ó łp ra c a t a k a r o k u j e p o w a ż n e k o rz y ś c i z a ró w n o d la b a d a ń n a u k o w y c h , ja k te ż d la w ła ś c iw e g o p r z y g o to w a n ia m is jo n a r z y do ic h p r a c y o ra z w y tw o rz e n ie w ła ś c iw e j a tm o s f e r y z ro z u m ie n ia w w y p a d k u sp o łe c z n e g o z d e rz e n ia się ró ż n y c h s y s te m ó w k u ltu ro w y c h . S tw ie r d z o n o je d n o c z e śn ie , że o d tą d n ie m o ż n a m ó w ić o e tn o g r a fic z n y c h z b io r a c h p o z a e u ro p e j s k ic h n ie u w z g lę d n ia ją c m u z e ó w k o ś c ie ln y c h i ic h d z ia ła ln o ś c i n a p o lu w y s ta w ie n n ic tw a , e tn o g r a f ii o ra z r e lig io z n a w s tw a . k s . E u g e n iu s z Ś li w k a S V D , P ie n ię żn o II. IN F O R M A C JE Z b a d a ń n a d g e n e z ą k a rg iz m u w p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j N o w e j G w in e i P rz e o b r a ż e n ia g o sp o d a rc z e , sp o łe c z n e i p o lity c z n e lu d ó w i n a ro d ó w ś w ia ta , s p o w o d o w a n e e k s p a n s ją c y w iliz a c ji i te c h n o lo g ii z a c h o d n ie j o ra z z w ią z a n y m z n ią p ro c e s e m a k u lt u r a c j i, z n a la z ły sw e o d b ic ie ró w n ie ż w d z ie d z in ie

re lig ijn e j. W y ra z e m g łę b o k ic h p r z e m ia n r e lig ijn y c h są n o w e r u c h y sp o łecz- n o - r e lig ijn e o ra z re lig ijn e o c h a r a k te r z e re w iw a lis ty c z n y m , n a ty w is ty c z n y m i s y n k r e ty c z n y m , k tó r e p o w s ta ły w s y s te m a c h k u ltu r o w y c h i re lig ijn y c h l u d ó w w s z y s tk ic h k o n ty n e n tó w . T e n d e n c je do o d n o w y r e l ig i jn e j i p ró b y d o sto s o w a n ia re lig ii do p o tr z e b i a s p i r a c j i d z is ie jsz e g o c z ło w ie k a s p o ty k a m y z a ró w n o w r e lig ia c h e tn ic z n y c h , ja k i u n iw e r s a ln y c h (np. n o w e re lig ie

(7)

w A fry c e , o d n o w a w K o śc ie le k a to lic k im , r u c h y re f o r m is ty c z n e b u d d y z m u ) ł. 0 a k tu a ln o ś c i p r o b le m a ty k i n o w y c h re lig ii św ia d c z y s ta le w z r a s ta ją c a ilość p u b lik a c ji e tn o lo g ic z n y c h i re lig io z n a w c z y c h , z a jm u ją c y c h się ty m z a g a d n ie n ie m . P o w s ta łe w 1973 r. n a u n iw e r s y te c ie w A b e rd e e n (S z k o c ja ) c e n tr u m s tu d ió w n a d n o w y m i r e lig ia m i lu d ó w p ie r w o tn y c h a k tu a l n ie w y d a je c z te ro to m o w ą b ib lio g r a fię n o w y c h r e l i g i i 2.

W ty m w sp ó łc z e ś n ie t a k a k tu a l n y m i w a ż n y m n u r c ie b a d a ń m ie ś c i się p r a c a h a b ilita c y jn a k s. W ła d y s ła w a K o w a l a k a p t. K u l t y cargo n a N o w e j G w in e i (s. 354), w y d a n a w 1982 r. p rz e z A k a d e m ię T e o lo g ii K a to lic k ie j. P r a c a ta je s t p ie r w s z y m w ję z y k u p o ls k im m o n o g ra fic z n y m o p ra c o w a n ie m n o w e j re lig ii M e la n e z ji, z w a n e j w l i te r a tu r z e e tn o lo g ic z n o -re lig io z n a w c z e j k a rg iz - m e m (od a n g . cargo — to w a r , ła d u n e k ) . P o w s ta ł o n p o d k o n ie c X I X i n a p o c z ą tk u X X w ie k u , a ro z w in ą ł się g łó w n ie w c z a sie I I w o jn y ś w ia to w e j 1 po j e j z a k o ń c z e n iu w c a łe j M e la n e z ji, a z w ła sz c z a n a N o w e j G w in e i. K a r - g iz m p o le g a n a w ie rz e w m o ż liw o ść z d o b y c ia to w a r ó w p o c h o d z e n ia z a c h o d n ie g o p rz e z o d p r a w ie n ie o d p o w ie d n ic h o b rz ę d ó w n a cześć p rz o d k ó w . U p o d s t a w id e o lo g ii k a r g is ty c z n e j le ż y p r z e k o n a n ie , w y p ły w a ją c e z tr a d y c y jn y c h m e la n e z y js k ic h w ie rz e ń re lig ijn o -m a g ic z n y c h , że w y tw o r y k u l t u r y m a t e r i a l n e j b ia ły c h n ie są e fe k te m te c h n o lo g ii p rz e m y s ło w e j, lecz p o c h o d z ą z e ź ró d e ł p o z a lu d z k ic h i m o g ą b y ć p r z y s ła n e z z a ś w ia tó w p rz e z d u c h y z m a r ły c h p rz o d k ó w i h e ro s ó w k u ltu ro w y c h . T y tu ł k s ią ż k i n ie k o r e s p o n d u je z je j tr e ś c ią i d la te g o w y m a g a w y ja ś n ie ń . P rz e d m io te m b a d a ń K o w a la k a je s t z a g a d n ie n ie k a rg iz m u , k tó r y ja k o p o ję c ie n a d r z ę d n e o b e jm u je z a ró w n o w ia r ę w cargo, ja k i k u lt y cargo. P rz e z w ia r ę w cargo a u t o r ro z u m ie i n t e le k t u a ln ą in te r p r e ta c ję p rz e z N o w o g w in e je ż y k ó w w y tw o r ó w z a c h o d n ie j te c h n o lo g ii p rz e m y s ło w e j, co je s t w y n ik ie m t r a d y c y j n y c h w ie rz e ń m e la n e z y js k ic h . K u lty cargo n a to m ia s t p o le g a ją n a o b rz ę d a c h u k s z ta łto w a n y c h p o d w p ły w e m w ia r y w cargo i o d p ra w ia n y c h n a cześć b ó s tw i z m a r ły c h p rz o d k ó w c e le m z d o b y c ia cargo. G e o g ra fic z n ie a u to r o g ra  n ic z a się d o k a rg iz m u w y s tę p u ją c e g o w p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j N o w e j G w in e i, tz n . w b y łe j k o lo n ii n ie m ie c k ie j z p o m in ię c ie m p o łu d n io w o - w s c h o d n ie j części (P a p u a ), części z a c h o d n ie j ( I r ia n Z a c h o d n i) o ra z w y s p p rz y le g ły c h . P o d w z g lę d e m tr e ś c io w y m n a to m ia s t p rz e d m io te m p r a c y je s t w y ja ś n ie n ie p o w s ta n ia i r o z w o ju k a rg iz m u , co n a le ż a ło b y z a z n a c z y ć w ty t u l e lu b w p o d ty tu le k s ią ż k i. P r e z e n t a c ja g e n e z y k a r g iz m u o p ie r a s ię n a o b s z e r n e j li te r a t u r z e p r z e d m io tu i o p ra c o w a n ia c h p o m o c n ic z y c h , k tó r e z o s ta ły z e b r a n e p rz e z a u to r a w b ib lio te c e I n s t y tu t u A n th ro p o s w S t. A u g u s tin k o ło B o n n o ra z w b ib lio te k a c h A u s tr a lii i P a p u i N o w e j G w in e i. P o n a d to a u to r p ro w a d z ił w r o k u a k a d e m ic k im 1976/1977 b a d a n ia te r e n o w e w p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j N o w e j G w i n e i. W z w ią z k u z ty m b a rd z o w s k a z a n e b y ło b y o m ó w ie n ie w e w s tę p ie p ra c y z a s to s o w a n e j p rz e z a u to r a m e to d y b a d a ń te r e n o w y c h .

1 D a n e s ta ty s ty c z n e d o ty c z ą c e A f r y k i z 1967 r. p o d a ją a ż 5031 n o w y c h re lig ii. Z ob. D. B. B a r r e t t , S c h ism , a n d R e n e w a l in A fr ic a . A n A n a ly s is o f S i x T h o u s a n d C o n te m p o r a r y R e lig io u s M o v e m e n ts , N a iro b i 1968, 77—80.

2 T o m y te j b ib lio g r a f ii b ę d ą o b e jm o w a ć n o w e reldgie C z a r n e j A f r y k i (t. 1), A m e ry k i P ó łn o c n e j (t. 2), A m e ry k i Ł a c iń s k ie j (t. 3), A zji i O c e a n ii (t. 4). Z ob. p ie r w s z y to m , o p u b lik o w a n y p rz e z H . W . T u r n e r a : B ib lio g r a p h y o f

N e w R e lig io u s M o v e m e n ts in P r im a l S o c ie tie s , t. 1: B la c k A fr ic a , B o sto n 1977, s. V II. T o m te n u z u p e łn ia ją i a k tu a liz u j ą tr z y d o ty c h c z a s o p u b lik o w a n e b ib lio g r a fie n o w y c h re lig ii w A fry c e : R . C. M i t c h e l l , H. W. T u r n e r , A C o m p r e h e n s iv e B ib lio g r a p h y o f M o d e r n A fr ic a n R e lig io u s M o v e m e n ts , E v a n s to n , 111. 1966; H . W. T u r n e r (w yd.), B ib lio g r a p h y o f M o d e r n R e li g io u s M o v e m e n ts . S u p p le m e n t I, J o u r n a l o f R e lig io n in A fric a 1(1968)173—210; t e n ż e , B ib lio g r a p h y o f M o d e r n R e lig io u s M o v e m e n ts . S u p p le m e n t 11, J o u r  n a l of R e lig io n in A fric a 3(1970)161—208.

(8)

N a tr e ś ć k s ią ż k i s k ła d a ją się c z te ry ro z d z ia ły . W p ie r w s z y m (s. 23— 80) p r z e d s ta w io n e są sz e ro k o r o z u m ia n e w a r u n k i śro d o w is k o w e , w ja k ic h p o w s ta ł i r o z w in ą ł się k a rg iz m . O ile o m ó w ie n ie ś r o d o w is k a n a tu r a ln e g o w y d a je się za o b s z e rn e , to b a rd z o s łu s z n e je s t s z e rsz e p o tr a k to w a n ie s to s u n k ó w d e - m o g ra fic z n o -ję z y k o w y c h , a zw ła sz c z a s y s te m ó w sp o łe c z n y c h , e k o n o m ic z n y c h i r e lig ijn y c h , k tó r e w y ja ś n i a ją g e n e z ę i c e c h y c h a r a k t e r y s t y c z n e w ia r y w c a r go o ra z k u ltó w cargo. K o w a la k rz e c z o w o i k r y ty c z n ie u s to s u n k o w u je się do u ję c ia re lig ii i m a g ii p rz e z E. B. T y l o r a , J. G. F r a z e r a , B. M a l i n o w s k i e g o i E . D ü r k h e i m a, o p o w ia d a ją c się za ś c is ły m p o łą c z e n ie m z ja w is k re lig ijn y c h i m a g ic z n y c h w s y s te m ie w ie rz e ń N o w o g w in e jc z y k ó w . W ie rz ą o n i w c z te r y g r u p y b y tó w d u c h o w y c h : b y ty s tw ó rc z e i o p ie k u ń c z e (b ó stw a , h e ro s y k u ltu ro w e ), b y ty , k tó r e u w a ż a się za sz k o d liw e d la c z ło w ie k a (d e m o n y , w ie d ź m y , p rz e c h e r y ), d u c h y ż y ją c e (dusze) o ra z z m a rli, to te m y i ta je m n ic z e siły. N ie słu sz n e je s t z a lic z e n ie w ie d ź m (sa n g u m a ), k tó r y m i m o  g ą b y ć z a ró w n o k o b ie ty , ja k i m ę ż c z y ź n i (a w ię c ż y ją c y c z ło n k o w ie sp o łe c z n ości). do k a te g o r ii b y tó w d u c h o w y c h . Z a m ia s t o c z a ro d z ie js tw ie i o b rz ę d a c h c z a ro d z ie js k ic h , n a le ż y m ó w ić o c z a ro w n ic tw ie (c z a ra c h ) i o b rz ę d a c h c z a ro w - n ic z n y c h , s p r a w o w a n y c h p rz e z c z a ro w n ik a lu b w ie d ź m ę c e le m s p r o w a d z e n ia z ła n a je d n o s tk ę czy g r u p ę sp o łe c z n ą . P r a k t y k i c z a ro w n ic z e n ie są sp o łe c z n ie a p ro b o w a n e , w p rz e c iw ie ń s tw ie d o o b rz ę d ó w re lig ijn o -m a g ic z n y c h s p r o w a d z a ją c y c h d o b ro n a je d n o s tk ę lu b g r u p ę sp o łe c z n ą 3.

C h o ć tr a d y c y jn e s t r u k t u r y s p o łe c z n o -re lig ijn e le ż ą u p o d s ta w id e o lo g ii k a rg iz m u , to d o p ie ro p r z e n ik a n ie c y w iliz a c ji i te c h n o lo g ii z a c h o d n ie j n a N o w ą G w in e ę u m o ż liw iło p o w s ta n ie w ia r y w cargo. H is to rii ty c h k o n ta k tó w p o  św ię c o n y je s t ro z d z ia ł I I z a ty tu ło w a n y P o w s ta w a n ie w ia r y w ca rg o (s. 81— — 1 4 4 K o w a l a k ro z ró ż n ia d w a o k re s y w k o n ta k ta c h w y s p ia r z y n o w o g w in e j s k ic h z E u r o p e jc z y k a m i (n a N o w e j G w in e i E u r o p e jc z y k a m i n a z y w a się w s z y s tk ic h b ia ły c h ): czas k o n ta k t ó w p o c z ą tk o w y c h (1512— 1884), z a k o ń c z o n y o k u p a c ją n ie m ie c k ą p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j części N o w e j G w in e i w 1884 r., o ra z o k re s k o n ta k t ó w in te n s y w n y c h (1885— 1975), w k t ó r y m w ła d z ę s p r a w o w a ło s ie d e m a d m i n is tr a c j i p a ń s tw o w y c h (d w ie n ie m ie c k ie , c z te ry a u s t r a li js k ie , je d n a ja p o ń s k a ) o ra z p ro w a d z iły d z ia ła ln o ś ć m is y jn ą d w ie d e n o m in a c je c h r z e ś c ija ń s k ie : lu t e r a n ie i k a to lic y . P r z e s ła n e k g e n e z y w ia r y w ca rg o n a le ż y s z u k a ć w w ie r z e n ia c h r e l i g i j  n y c h , tw o rz ą c y c h s y s te m e p is te m o lo g ic z n y i b ę d ą c y c h p o d s ta w ą sp e c y fic z n e g o s p o s o b u m y ś le n ia i lo g ik i, w e d łu g k tó r e j w y s p ia r z e i n t e r p r e t u j ą k o sm o s w e w s z y s tk ic h jeg o p r z e ja w a c h i te c h n ik a c h . W ie rz e n ia r e lig ijn e tw o r z ą p o n a d to s y s te m p ra g m a ty c z n y , u m o ż liw ia ją c y c z ło w ie k o w i w e jś ć w k o n ta k t z b ó s tw a m i i d u c h a m i z m a r ły c h p rz o d k ó w , a b y u z y s k a ć od n ic h d o b ra m a te r ia ln e , w s z e lk ą p o m y ś ln o ść i p re s tiż sp o łe c z n y . N o w o g w in e jc z y c y w ie rz ą , iż w s z y s t k ie d o b ra k u ltu r o w e i p rz e d m io ty m a t e r i a ln e są z ro b io n e ju ż u z a r a n ia d z ie jó w i n ie są p r o d u k te m lu d z k ic h z a b ie g ó w i u m ie ję tn o ś c i, lecz zo stały d a n e lu d z io m p rz e z p rz o d k ó w . Z g o d n ie z ty m tr a d y c y jn y m s y s te m e m e p i- s te m o lo g ic z n y m i w ie rz e n ia m i r e lig ijn y m i w y s p ia r z e s ą d z ą , że o g ro m n e ilości to w a r ó w tr a n s p o r t o w a n y c h d la b ia ły c h s a m o lo ta m i i o k r ę ta m i p o c h o d z ą od p rz o d k ó w . D z ię k i p o s ia d a n iu o d p o w ie d n ie g o r y tu a łu , u k r y w a n e g o p rz e d t u 8 Z ob. m . in . E. E. E v a n s - P r i t c h a r d , W itc h c r a ft, O ra cles a n d M a  gic a m o n g th e A z a n d e , O x fo rd 1937 (5. w y d . 1965); B. R e y n o l d s , M agic, D iv in a tio n a n d W itc h c r a ft a m o n g th e B a rto s e o f N o r th e r n R h o d e sia , L o n d o n 1963; L. M a i r, W itc h c r a ft as a P r o b le m in th e S tu d y o f R e lig io n , C a h ie rs d 'é tu d e s a f r ic a in e s 15(1964)335— 348; A . d e W a a l M a l e f i j t , R e lig io n a n d C u ltu r e . A n I n tr o d u c tio n to A n th r o p o lo g y o f R e lig io n , N e w Y o rk 1968, 271— 289; J . M id d le to n (w yd.), M agic, W itc h c r a ft a n d C u rin g , N ew Y o rk 1967; L . M a i r , W itc h c r a ft, L o n d o n 1969; S. Z a w a d z k i , H. Z i m o ń , C za ry, w : К. Ł u k a s z y k , L. B i e ń k o w s k i , F. G r y g l e w i c z (red.), E n c y  k lo p e d ia k a to lic k a , t. 3, L u b lin 1979, k o l. 768— 770.

(9)

b y lc a m i, b ia li p r z e c h w y c ili te d o b ra , k tó r e p ie r w o tn ie p rz e z n a c z o n e b y ły d la w s z y s tk ic h lu d z i, a w e d łu g w e r s j i p ro p a g o w a n e j w c z w a rty m e ta p ie ro z w o ju k a r g iz m u (1934— 1945) ty lk o d la N o w o g w in e jc z y k ó w . K o w a la k w y ró ż n ia p ięć e ta p ó w ro z w o ju w ia r y w cargo, k tó r a s z e rz y ła się d z ię k i p o d o b n y m p r z e  s ła n k o m e p is te m o lo g ic z n y m i r e lig ijn y m , ch o ć w ró ż n y m n a tę ż e n iu , w c a ły m re g io n ie w ś ró d w ie lu p le m io n n a w y b rz e ż u i w in te rio rz e .

D la z d o b y c ia u p ra g n io n y c h d ó b r m a te r ia ln y c h d e c y d u ją c e z n a c z e n ie m a ją r e lig ijn o -m a g ic z n e p r a k t y k i k u lty c z n e , o d p ra w ia n e n a cześć b ó s tw i z m a r ły c h p rz o d k ó w . W trz e c im ro z d z ia le (s. 145— 238) o m ó w io n o p o w s ta łe w la ta c h 1871— 1975 k u lt y cargo w p ó łn o c n o - w s c h o d n ie j N o w e j G w in e i, k tó r e z o sta ły o d n o to w a n e w l i te r a tu r z e p rz e d m io tu . K o w a la k p r z e d s ta w ił 69 k u ltó w w y s tę p u ją c y c h z ró ż n ą d y n a m ik ą w c z te re c h o k re s a c h . W p ie r w s z y m o k re s ie (1871— 1914) n ie b y ło w s p ó ln o t o c h a r a k t e r z e k u lto w y m . L u d n o ś ć o c z e k iw a ła s p e łn ie n ia się o p o w ia d a ń m ity c z n y c h o n a d e jś c iu le p s z y c h czasó w . P o w s z e c h n ie z n a n y b y ł r e i n te r p r e to w a n y m it o d w ó c h b r a c ia c h : b ia ły m K ilib o b ie , p r a o jc u E u ro p e jc z y k ó w , i c z a rn y m M a n u p ie , p r o to p la ś c ie N o w o g w in e jc z y k ó w . M it t e n z n a la z ł ró w n ie ż sw ó j o d d ź w ię k w w ie lu p ó ź ń ie j p o w s ta ły c h k u lta c h . W d ru g im o k re s ie (1914— 1933) p o w s ta ły p ie r w s z e k u lt y cargo. W zm o ż o n y r o z w ó j k u ltó w s tw ie r d z a się w tr z e c im o k re s ie (1934— 1945). W z b u d z a ją one c o ra z w ię k s z e z a in te re s o w a n ie c z y n n ik ó w a d m in is tr a c y jn y c h i m is jo n a rz y t a m p ra c u ją c y c h . Z e w sp ó łc z e s n y c h k u lt ó w cargo ro z w ija ją c y c h się w c z w a r  ty m o k re s ie (od 1946 r.) K o w a la k n a jw ię c e j u w a g i p o ś w ię c a k u lto w i Y ali S i n g i n y (1912— 1975) i k u lto w i w Y a n g o ru , s k u p io n e m u w o k ó ł M a tia s a Y a 1 i w a n a ja k o jeg o p rz y w ó d c y . K u lt w Y a n g o ru a u t o r u w a ż a z a je d e n z n a jw ię k s z y c h i n a jb a r d z ie j d y n a m ic z n y c h k u lt ó w w s t u le t n ie j h is to rii k a r g iz m u n a N o w e j G w i n e i4. P o k r ó t k im o m ó w ie n iu h is to r i i p o sz c z e g ó ln y c h k u ltó w cargo K o w a la k w c z w a r ty m ro z d z ia le (s. 239— 311) p o d e jm u je z a g a d n ie n ie in t e r p r e t a c j i g e n e zy k a rg iz m u . U d e rz a m a łe p o w ią z a n ie te g o ro z d z ia łu te o r e ty c z n e g o z p o p r z e d n im ro z d z ia łe m fa k to g ra fic z n y m . S p o ty k a n e w li te r a t u r z e d o ty c h c z a s o w e i n te r p r e t a c je , k tó r e a u to r u w a ż a za je d n o s tr o n n e i n ie z a d o w a la ją c e , u m o w n ie p o d z ie lo n o n a tr z y g r u p y : in t e r p r e ta c je e k o n o m ic z n o -p o lity c z n e , k u ltu r o w o - - h is to r y c z n e i te o lo g ic z n e . Z w o le n n ic y in t e r p r e t a c ji e k o n o m ic z n o -p o lity c z - n y c h (J. M o o n e y , A. C. H a d d o n, F. E, W i l l i a m s , C. B e l - s h a w , R. F i r t h , P. W o r s l e y , I. H o g b i n , T. B o d r o g i , P. L a w r e n c e ) u w a ż a ją , że k a r g iz m p o w s ta ł w s y t u a c ji sp o łe c z n e g o i e k o n o m ic z n e g o n ie z a d o w o le n ia , w y n ik a ją c e g o z k o n ta k t u z b ia ły m i. I n t e r p r e to w a li k a r g iz m w a s p e k c ie ro z w o ju e k o n o m ic z n e g o k r a j u i w y ra ź n ie n ie d o c e n ia li r o li k o m p o n e n tó w r e lig ijn y c h w ży c iu N o w o g w in e jc z y k ó w . Za i n t e r p r e ta c j ą k u lt u r o w o - h is to r y c z n ą k a r g iz m u o p o w ia d a ją się p rz e d e w s z y s t k im e tn o lo g o w ie (R. L i n t o n , J. G u i a r t , W. E. S t a n n e r , К . O. L . B u r r i d g e i in n i), k tó r z y p o d k r e ś la ją z n a c z e n ie p r z e m ia n k u ltu r o w y c h d o k o n u ją c y c h się w ś ró d lu d ó w p ie r w o tn y c h n a s k u te k z e tk n ię c ia się z c y w i liz a c ją z a c h o d n ią . K a rg iz m u w a ż a ją za fe n o m e n se n s o w n y i c z ęścio w o k o n ie c z n y w p ro c e s ie ro z w o ju i p r z e m ia n k u ltu r o w y c h . I n t e r p r e t a c je te o lo g ic z n e k a r g iz m u p o c h o d z ą p rz e d e w s z y s tk im od te o lo g ó w i m is jo n a r z y (H. S t r a u s s , F. S t e i n b a u e r , J. G. S t r e l a n ) , k tó r z y w id z ie li w k a rg iz m ie fe n o m e n z a g ra ż a ją c y d z ia ła ln o ś c i m is y jn e j. S ta r a li się go tłu m a c z y ć w ś w ie tle P is m a Ś w ię te g o i o c e n ia ć w k a te g o r ia c h e ty c z n y c h . Z a s łu g ą te o lo g ó w i m is jo n a r z y je s t to , iż ja k o p ie r w s i d o w a rto ś c io w a li i w y e k s p o n o w a li r e l ig i j

4 Zob. r ó w n ie ż W . K o w a l a k SV D , Y a li S in g in a (1912— 1975). lid e r k u l t ó w cargo w p r o w in c ji M a d a n g n a N o w e j G w in e i, Z e sz y ty N a u k o w e K U L 23(1980), n r 2, 33— 50; t e n ż e , M a tia s Y a liw a n . L id e r ku ltu , cargo w p r o w in  c ji S e p ik W s c h o d n i (P a p u a N o w a G w in e a ), w : H. Z i m o ń SV D (red .), D zia  ła ln o ś ć I n s t y t u t u A n th r o p o s w d z ie d z in ie , li n g w is t y k i, e tn o lo g ii i r e lig io z n a w  s tw a , P ie n ię ż n o 1980, 117— 126.

(10)

n y c h a r a k t e r k a rg iz m u . W d a ls z y m c ią g u je d n a k p r o b le m k a r g iz m u z p u n k tu w id z e n ia te o lo g ic z n e g o w y m a g a d o g łę b n y c h a n a liz o ra z k o n k r e t n y c h w s k a z a ń d la p rz y s z łe j p r a c y m is jo n a r z y n a N o w e j G w in ei.

N ie z a d o w a la ją c e i n ie p e łn e w y ja ś n ie n ie k a rg iz m u K o w a la k u z u p e łn ia w ła s n ą in t e r p r e ta c ją e tn o re lig io z n a w c z ą , ze sz c z e g ó ln y m p o d k r e ś le n ie m f u n k c ji, ja k ą w ty m fe n o m e n ie p e łn ią m ito lo g ic z n ie u z a s a d n io n e , tr a d y c y jn e w ie rz e n ia re lig ijn o -m a g ic z n e . Z d a n ie m a u to r a n a le ż y o d ró ż n ić p rz y c z y n y od w a r u n k ó w p o w s ta n ia k a rg iz m u . P rz y c z y n ą w ia r y w ca rg o i k u ltó w ca rg o są t r a d y c y jn e s t r u k t u r y s p o łe c z n o -re lig ijn e , n a to m ia s t w a r u n k ie m (czy li ty m , co w y w o ła ło p o w s ta n ie k a rg iz m u ) by ło z d e rz e n ie ty c h s t r u k t u r z c y w iliz a c ją z a c h o d n ią , cz y li k o n ta k t k u lt u r o w y (s. 293). P r z e z p rz y c z y n y n a le ż y ro z u m ie ć u w a r u n k o w a n ia (s p rz ę ż e n ia ) n a jb a r d z ie j d la z a is tn ie n ia d a n e g o f a k t u is to tn e . D o z e s p o łu w a r u n k ó w p o w s ta n ia k a r g iz m u n a le ż y z a lic z y ć k o n t a k t k u ltu r o w y (z d e rz e n ie k u ltu r ) , w y p ły w a ją c e z te g o k o n ta k t u p r z e m ia n y k u lt u r o w e o ra z d z ia ła ln o ś ć m is ji c h r z e ś c ija ń s k ic h . P r z e d s ta w io n a i n t e r p r e t a c j a e tn o r e lig io - z n a w c z a w y ja ś n ia , d lacz eg o k a rg iz m p o w s ta ł w y łą c z n ie w M e la n e z ji (O c e a n ii) o ra z d lacz eg o w y s tę p u je w ró ż n y m n a s ile n iu u p le m io n m e la n e z y js k ic h i w y k a z u je p e w n e z ró ż n ic o w a n ie co do c h a r a k t e r u o b rz ę d ó w i g ło sz o n e j n a u k i. P o d s ta w ą do w e r y f ik o w a n ia in t e r p r e t a c j i a u to r a m o g ą b y ć w y łą c z n ie d a ls z e szczeg ó ło w e i w s z e c h s tro n n e b a d a n ia n a d n o w y m i r e lig ia m i w ś ró d lu d ó w ró ż n y c h k o n ty n e n tó w . O p ró cz w s p o m n ia n y c h ju ż u w a g k r y ty c z n y c h m o ż n a d o d ać, iż d la c z y te l n ik a p r z y d a t n a b y ła b y m a p k a N o w e j G w in e i, a z w ła sz c z a o m a w ia n e g o re g io n u p ó łn o c n o -w s c h o d n ie g o . D la p o d k r e ś le n ia w a ż n o ś c i li t e r a t u r y , p o d a n e j w w y k a z ie b ib lio g ra fic z n y m , w s k a z a n y b y łb y p o d z ia ł n a o p ra c o w a n ia i l i t e r a t u r ę p o m o c n ic z ą . M im o z a z n a c z e n ia w e w s tę p ie , iż n a jw a ż n ie js z y m ź ró d łe m r o z p r a w y są w ła s n e b a d a n ia te r e n o w e , a u to r n ie z b y t c z ę sto p o w o łu je się w te k ś c ie n a w y n ik i sw y c h b a d a ń . U w a g i te w ż a d e n sp o só b n ie p o d w a ż a ją z a s a d n ic z e j w a r to ś c i m e r y to ry c z n e j k s ią ż k i, k tó r a je s t w y c z e rp u ją c y m i c a ło śc io w y m o p ra c o w a n ie m w a ż n e g o z a g a d n ie n ia g e n e z y k a r g iz m u w P a p u i N o w e j G w in e i. K s ią ż k ę tę w a r to p o le c ić n ie ty lk o e tn o lo g o m i re lig io z n a w c o m , lecz ró w n ie ż m is jo n a rz o m o ra z w s z y s tk im z a in te r e s o w a n y m re lig ia m i i k u l t u r a m i lu d ó w O c e a n ii o ra z a k tu a l n ą o b e c n ie p r o b le m a ty k ą n o w y c h re lig ii.

k s. H e n r y k Z im o ń S V D , L u b lin

II I. O P R A C O W A N IA

M a g ia i re lig ia w u ję c iu B ro n is ła w a M a lin o w sk ie g o

W z a je m n e r e l a c je m ię d z y p r a c ą i je j w y tw o r a m i z je d n e j s tr o n y a k s z t a ł to w a n ie m się ś w ia d o m o ś c i lu d z k ie j z d ru g ie j, b y ły i są p rz e d m io te m szcze g ó ln y c h z a in te r e s o w a ń m . in. a n tr o p o lo g ó w sp o łe c z n y c h . R zecz w ty m , a b y z d a ć so b ie s p r a w ę z te g o , ja k i n a ile p rz e d m io t p r a c y c z ło w ie k a p ie r w o tn e g o m o że k s z ta łto w a ć i k s z t a łt u je je g o św ia d o m o ść r e lig ijn ą i m a g ic z n ą . S tą d c e le m n in ie js z e g o o p ra c o w a n ia je s t z a s y g n a liz o w a n ie d o ro b k u B. M a l i n o w s k i e g o w ty m a sp e k c ie .

B ro n is ła w K a c p e r M a lin o w s k i u ro d z ił się s to la t te m u , 7 k w ie tn ia 1884 r. w K ra k o w ie . S tu d io w a ł n a u k i p rz y r o d n ic z e w r o d z in n y m m ie śc ie , n a s tę p n ie e tn o lo g ię i so c jo lo g ię u W ilh e lm a W u n d t a w L ip s k u o ra z u E. W e s t e r - m a r c k a i J. G. F r a z e r a w L o n d y n ie . W la ta c h 1914— 1918 p ro w a d z ił b a d a n ia te r e n o w e n a W y sp a c h T rio b r ia n d z k ic h , k tó r y c h w y n ik i p rz y n io s ły m u w ś w ie c ie ro zg ło s. Z u w a g i n a to , że r e la c je B. M a lin o w s k ie g o w k w e s tii m a g ic z n y c h i r e lig ijn y c h z n a c z e ń z a c h o w a ń lu d z i n ie s u g e r u ją n a m s z ty w n y c h p o d z ia łó w w y z n a c z o n y c h ty m i d w o m a f a k t o r a m i ży cia sp o łeczn eg o , z d e c y d o w a liś m y się n a n in ie js z y u k ła d tr e ś c i.

(11)

R z e c z y w isto ść z a ró w n o m a g ii, ja k i re lig ii się g a s a m y c h p o c z ą tk ó w h i s to r ii c z ło w ie k a p ie r w o tn e g o *. B. M a lin o w s k i r o z p a t r u j e c z y n n ik i te w p e r s p e k ty w ie ic h w z a je m n e j łą c z n o śc i z e m o c jo n a ln o ś c ią c z ło w ie k a . M a g ia n ie r o z e r w a ln ie z łą c z o n a je s t z m ito lo g ią , k tó r a w a r u n k u j e w ia r ę w m o c m a g i i 2. M it m a g ii je s t g w a r a n te m je j p ra w d z iw o ś c i, a je g o f u n k c j a n ie m a b y n a jm n ie j c h a r a k t e r u w y ja ś n ia ją c e g o czy sy m b o lic z n e g o . J e s t on b o w ie m w y d a rz e n ie m , k tó r e u p ra w o m o c n ia p o rz ą d e k sp o łe c z n y i w ty m m e x te n s o w y c z e rp u je się f u n k c ja m itu . I n n y m i sło w y , m it je s t s tw ie rd z e n ie m p ie r w o tn e j rz e c z y w is to śc i, k tó r a ż y je w in s ty tu c ja c h i z a ję c ia c h d a n e j s p o łe c z n o śc i, a jeg o f u n k c j a w y p e łn ia się w e w z m o c n ie n iu tr a d y c ji p rz e z c o f n ię c ie je j w p rz e s z ło ść . S tą d te ż m a g ia s ta n o w i p o m o s t m ię d z y m ito lo g ic z n ą p rz e s z ło ś c ią a d n ie m d z ie s ie js z y m s. F u n k c ja m a g ii, z d a n ie m B. M a lin o w sk ie g o , s p r o w a d z a się do r e d u k c ji n a p ię ć p o w s ta ły c h n a s k u te k n ie m o c y c z ło w ie k a w o p a n o w a n iu sił p r z y r o d y 4.

N a ty m m ie js c u n a le ż y p o w ie d z ie ć k ilk a słó w o r e l a c ji m a g ii do n a u k i. T a o s ta tn ia w o g ó ln o ści m a t e r i a li z u je się n p . w te c h n ic z n y c h p ra c a c h , k tó r e n ie p o tr a f ią w y e lim in o w a ć n ie o c z e k iw a n y c h z d a rz e ń , w o b e c k tó r y c h c zło w ie k m im o s w e j w ie d z y je s t b e z ra d n y 5. K ie d y s to i o n w o b liczu ż y c io w e j n ie m o c y , m a g ia o b ie c u je m u c u d o w n o śc i, a n a u k a w s k a z u ją c n a rz e c z y w is to ś ć w z a s ię g u lu d z k ic h m o ż liw o śc i, o p a r ty c h n a r a c j o n a ln y m w y s iłk u i u m ie ję tn o ś c ia c h z ro d z o n y c h z d o ś w ia d c z e n ia , w ty m m o m e n c ie b y w a b e z r a d n a 6.

W s p o m n ie liś m y ju ż , iż m a g ia i r e lig ia o p ie r a ją się n a e m o c jo n a ln o ś c i c z ło w ie k a . M a ją o n e s w o je m ito lo g ie , c u d a , s f e r y s a c r u m i p r o fa n u m , sw o je ta b u , a le ch o ć o b ie u m o ż liw ia ją u c ie c z k ę od ż y c io w e j n ie m o c y , to ró ż n ią się n a t u r ą t e j u c ie c z k i7. M a g ia je s t b o w ie m , z d a n ie m B. M a lin o w sk ie g o , z o rie n to w a n a n a p r a k ty c z n e cele, n a to m ia s t w r e lig ii b r a k je s t m o m e n tó w u ty l i ta r n y c h . O n a s a m a w y ra ż a się w c a łk o w ity m p o d d a n iu się rz e c z y w is to ś c i n a d p rz y r o d z o n e j. P o n a d to , k ie d y m a g ia w y r a ż a się w p r o s te j w ie rz e w s k u te c z n o ś ć f o r m u ły czy r y t u ·, to re lig ia a n g a ż u je c a łą o so b ę w n a d p r z y r o d z o n y m ś w ie c ie z p a n te o n e m b o g ó w , d u c h ó w i d o b ro c z y n n y c h m o cy . P o d c z a s g d y w m ito lo g ii z n a jd u je m y ty lk o p r e c e d e n s u s p r a w ie d liw ia ją c y z a s ta n y e g z y s te n c ja ln y p o rz ą d e k , to r e lig ijn a m ito lo g ia o tw ie r a s ię w k o sm o g o n ie i d a je p e r s p e k ty w y w ie c z n o śc i. B o w ie m a f i r m a c ja śm ie rc i, co p o d k re ś la B . M a li n o w s k i, n ie je s t r e a l n a *. T o, że c z ło w ie k m a d u sz ę i że je s t o n a n ie ś m ie r te l n a , w y r a s t a z g łę b s z e j p o tr z e b y z a p rz e c z e n ia o so b o w e j d e s tr u k c ji. P o tr z e b a t a je s t z d e te r m in o w a n a p rz e z k u lt u r ę , k o o p e r a c je o ra z r e la c je in t e r p e r s o n a l n e . D la k a ż d e g o z o so b n a w ia r a w n ie ś m ie rte ln o ś ć i r y t u a ł n a m a s z c z e n ia c h o ry c h je s t rz e c z y w is to ś c ią u n iw e r s a ln ą , je s t p o tw ie r d z e n ie m n a d z ie i w w ie c z n o ść lu d z k ie g o ży cia, k tó r e m o że b y ć je szcze le p s z e , n iż b y ło d o ty c h czas.

1 B. M a l i n o w s k i , M a g ia , n a u k a i re lig ia , w: t e n ż e , S z k ic e z te o r ii k u l t u r y , W a rs z a w a 1958, 391.

2 T e n ż e , T h e R o le o f M a g ic a n d R e lig io n , w : W. A. L e s s a — E. Z. V o g t , R e a d e r in C o m p a r a tiv e R e lig io n , N e w Y o r k 8 1972, 70—71.

8 S. N a d e l , M a lin o w s k i o n M a g ic a n d R e lig io n , w : R. F i r t h (w yd.), M a n a n d C u ltu r e , L o n d o n 4 1963, 191.

4 T a m ż e , 193; p o r. A. G o u l d n e r , F u n k c jo n a liz m w a n g ie ls k ie j a n  tr o p o lo g ii, w: J. S z a c k i (red.), C z y k r y z y s so cjo lo g ii? , W a rs z a w a 1977,

2 0 0—2 0 1.

5 B. M a l i n o w s k i , T h e R o le o f M a g ic, 64.

6 T e n ż e , C o ra l G a rd e n s a n d T h e ir M a g ic. S o il- T illin g a n d A g r ic u ltu r a l R it e s in th e T r o b ir a n d Is la n d s , t. 1, L o n d o n 2 1966, 75— 76.

7 S. N a d e l , a rt. c y t., 197; p o r. B . M a l i n o w s k i , T h e R o le o f M a  gic, 65; t e n ż e , S z k ic e , 412.

8 В. M a l i n o w s k i , T h e R o le o f M a g ic, 68. 9 T a m ż e , 71.

(12)

Z d ru g ie j s tr o n y je s t rz e c z y w is to ś c ią , w k tó r e j m o g ą p a r ty c y p o w a ć w s z y scy lu d z ie , p o d c z a s g d y m a g ia sp o c z y w a w r ę k a c h s p e c ja lis tó w r y tu a ln y c h czy c z a r o w n ik ó w ł0. P ro w a d z i n a s to do u s ta le ń , że m a g ia m o że b y ć d o b ra lu b z ła , a ta k a su p o z y c ja n ie m ie śc i się n a p ła s z c z y ź n ie r e l i g i i 41. A k ty m a g ic z n e s p r o w a d z a ją się do in s tr u m e n tó w d la o s ią g n ię c ia c e ló w u ty lita r n y c h , n a to m ia s t w re lig ii r y t u a ł i c e l są c zy m ś je d n y m , a je s t to w y ra ż o n e w p o s ta w ie p o d d a n ia się rz e c z y w is to ś c i n a d p rz y r o d z o n e j

K o n k lu d u ją c n a le ż y p o d k re ś lić , że m a g ia ro d z i s ię ta m , g d zie zaw o d z i w ie d z a p ra k ty c z n a , g d z ie r o d z i się n ie p e w n o ś ć o d n o ś n ie do w y n ik ó w n a s z y c h p o c z y n a ń 13. J e j n a t u r a je s t c z y sto u ty lita r n a . W o p o z y c ji d o ń je s t re lig ia . N ie z ro d z iła się b o w ie m ze s p e k u la c ji i r e f le k s ji, s tą d je s t p o z a ilu z ją czy b łę d n y m ro z u m ie n ie m , a le w y r a s t a z d o ś w ia d c z e n ia r e a l n e j tr a g e d ii lu d z k ie go ży c ia , z k o n f lik tu m ię d z y c h c e n ie m a r e a l n ą rz e c z y w is to ś c ią l u d z k ą 14 T a m te ż p o s ta w a p o d d a n ia się siło m n a d p rz y r o d z o n y m le ż y w n a tu r z e r e l i gii·

D ziś, z p e r s p e k ty w y ty c h k ilk u d z ie s ię c iu la t, ja k ie u p ły n ę ły od ś m ie rc i B. M a lin o w s k ie g o (16 V 1942), p y ta m y się, n a ile o b ra z m a g ii i r e lig ii p r z e d s ta w io n y p rz e z n ie g o s ta n o w i t r w a ł y d o ro b e k n a p o lu a n tr o p o lo g ii sp o łe c z n e j i r e lig io z n a w s tw a , b ą d ź te ż k tó r e e le m e n ty z p r o je k c ji te j w y m a g a ją d o p r a c o w a n ia . Z a s y g n a liz o w a liś m y n ie k t ó r e ty lk o tr u d n o ś c i czy te ż tr w a łe o sią g n ię c ia , k tó r y c h z a k r e s w y z n a c z o n y je s t c h a r a k t e r e m o p ra c o w a n ia .

B . M a lin o w s k i w y sz c z e g ó ln ił w o b rz ę d a c h m a g ic z n y c h n a s tę p u ją c e e le m e n ty : f o r m u ły m a g ic z n e , s t a n y n a p ię ć e m o c jo n a ln y c h i te c h n ic z n e c z y n n o ś c i z n ią z w ią z a n e . Co do f o r m u ł m a g ic z n y c h R . F i r t h z g a d z a się z B. M a lin o w s k im , że w ty m w z g lę d z ie w e rb a liz a c ja j e s t in te g r a ln y m e le m e n te m w o b rz ę d z ie m a g ic z n y m . O d n o śn ie d o s k u te c z n o ś c i sło w a r y s u ją się je d n a k ro z b ie ż n o śc i. D la B. M a lin o w sk ie g o , ch o ć n ie w e w s z y s tk ic h c z y n n o śc ia c h m a g ic z n y c h o no w y s t ę p u j e 1S, to je d n a k je s t, je g o s k u te c z n o ś ć je s t a u to m a ty c z n a . M oże to m ia ł r ó w n ie ż n a m y ś li R . F i r t h m ó w ią c , ż e sło w o s a m o w so b ie n ie je s t k o n ie c z n e w w y m ia r z e s k u te c z n o ś c i m a g i i le.

T ę s a m ą tr u d n o ś ć m o ż n a d o s trz e c w k w e s tii n a p ię ć e m o c jo n a ln y c h . D ość p o w ie d z ie ć tu t a j , że s a m B. M a lin o w s k i o p is u je o b rz ę d y m a g ic z n e , g d z ie n ie w id a ć s p e c ja ln e g o n a p ię c ia e m o c jo n a ln e g o . T a k je s t n p . w te d y , k ie d y in t e n c ja p rz y w o łu ją c a w i a tr p o w o d u je p o ja w ie n ie się w i a t r u 17. W k w e s tii siln y c h n a p ię ć e m o c jo n a ln y c h S. N a d e l s u g e r u je , iż a t r y b u t t e n w e r y f i k u je się n p . w c z a r n e j m a g ii czy te ż m a g ii m iło s n e j 18.

T rz e c ie w re s z c ie z a sy g n a liz o w a n e z a g a d n ie n ie łą c z y s ię z rz e c z y w is to ś c ią m ito lo g ii. T a o s ta tn ia je s t p rz e d e w s z y s tk im tr a d y c jo n a lis ty c z n a , a ty m s a m y m in f i l tr u j e w św ia d o m o ś ć s p o łe c z n ą u s p r a w ie d liw ie n ie s ta tu s q u o d a n e j g r u p y s p o łe c z n e j. J e j m o c z a le ż y od u m ie ję tn o ś c i i te c h n ik , k tó r e r o z u m ia n e s ą ja k o n ie z m ie n n e i p o n a d c z a so w e , n ie w y n a le z io n e p rz e z n i k o g o 19 S a m B. M a lin o w s k i je d n a k z d a je się p o d z ie la ć p o g lą d , że w rz e c z y w is to ś c i te c h n ik i m a g ic z n e u le g a ją z m ia n o m , t a k ja k sp o só b ż y c ia o b ie k ty w n ie z m ie n ia się, ch o ć w w ie rz e lu d z i te c h n ik i t e s ta n o w ią z a s ty g ły e le m e n t p r z e k a z y w a n y 10 S. N a d e l , a rt. c y t., 199; p o r. B. M a l i n o w s k i , C oral G a rd en s, t. 1, 77. 11 S. N a d e l , a rt. c y t., 199. 12 T a m ż e , 200. 13 В. M a l i n o w s k i , T h e R o le o f M agic, 66. 14 T a m ż e , 63; p o r. t e n ż e , M agia, n a u k a i relig ia , 422. 15 B. M a l i n o w s k i , C oral G a rd e n s, 64. 16 R . F i r t h , E e le m e n ts o f S o c ia l O r g a n iz a tio n , L o n d o n 1969, 218. 17 В. M a l i n o w s k i , C oral G a rd e n s, 225. 18 S. N a d e l , M a lin o w s k i o n M a g ic, 191. 19 T a m ż e , 192.