Biuletyn polonijny

Anastazy Nadolny, Józef Bakalarz,

Edouard Walewander

Biuletyn polonijny

Collectanea Theologica 57/1, 143-158

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57(1987) fa sc . I

BIULETYN POLONIJNY

Z aw artość: I. P O L S K IE D U S Z P A S T E R S T W O W L U K S E M B U R G U . 1. P o la c y w L u k s e m b u r g u . — 2. D u s z p a s te rs tw o p o lo n ijn e . II. IN S T Y T U T D U S Z P A ­ S T E R S T W A E M IG R A C Y JN E G O . 1. O b o w ią z e k f o r m a c ji a p o s to łó w e m i g r a ­ c y jn y c h . — 2.. G e n e z a in s ty tu tu .- — 3. C el, o rg a n iz a c ja i p r o g r a m in s ty tu tu . III. P U B L IK A C J E . S t u d i a P o lo n i jn e , t. V I* . I. P O L S K IE D U S Z P A S T E R S T W O W L U K S E M B U R G U

W ie lk ie K s ię s tw o L u k s e m b u r g w 1921 r. liczy ło 261 ty s., z aś w 1983 r. — 365 800 lu d n o ś c i. Z te g o 96 ty s. (26% ) s ta n o w ią o b c o k ra jo w c y z a tr u d n ie n i p rz e w a ż n ie w p rz e m y ś le , z w ła sz c z a h u tn ic z y m i g ó rn ic z y m . W e d łu g k o n s t y ­ tu c j i z 1868 r., k tó r a z m a ły m i p o p r a w k a m i o b o w ią z u je do d z is ia j, k s ię s tw o to je s t d z ie d z ic z n ą m o n a r c h ią k o n s ty tu c y jn ą . G ło w ą p a ń s tw a je s t w ie lk i k siążę. W 1921 r. L u k s e m b u r g z a w a r ł u n ię c e ln ą z B e lg ią , a w 1948 r. z H o ­ la n d i ą i t a k p o w s ta ła u n ia g o s p o d a rc z a B e n e lu x . O d 1957 r. je s t c z ło n k ie m E u r o p e js k ie j W sp ó ln o ty G o sp o d a rc z e j. J ę z y k ie m u rz ę d o w y m je s t f r a n c u s k i, z aś lu d n o ś ć m ó w i ję z y k ie m lu k s e m b u r s k im . J e s t to d ia le k t m o z e ls k o - f r a n - k o ń s k i, z b liż o n y do n ie m ie c k ie g o d ia l e k tu n a d re ń s k ie g o . O d 1984 r. s t a ł się o n o f ic ja ln y m ję z y k ie m W. K się s tw a . P r a w ie w s z y s tk ie g a z e ty są d r u k o w a n e w ję z y k u n ie m ie c k im . 96% lu d n o ś c i je s t w y z n a n ia k a to lic k ie g o , choć ty lk o 25% z n ic h p r a k t y k u j e re g u la r n ie . 1. P o la cy w L uksem b u rgu

P o ls k a e m ig r a c ja z a ro b k o w a p o ja w iła się w W. K s ię s tw ie L u k s e m b u r s k im p o p ie r w s z e j w o jn ie ś w ia to w e j. P ie r w s z e z n a c z n ie js z e g ru p y p o ls k ic h r o b o t­ n ik ó w f a b r y c z n y c h i g ó rn ik ó w n a p ły n ę ły z N iem iec. W o k re s ie m ię d z y w o ­ je n n y m p r z y b y w a li ta k ż e P o la c y z k r a j u . Z n a jd o w a li o n i z a tr u d n ie n ie w g ó rn ic tw ie i p rz e m y ś le , a od 1937 r. ta k ż e w ro ln ic tw ie .

W e d łu g sz a c u n k o w y c h da-nych w L u k s e m b u r g u p rz e b y w a ło w ty m o k r e ­ sie o k o ło 2— 5 ty s . P o la k ó w . N a jw ię k s z e s k u p is k a p o ls k ic h r o b o tn ik ó w z n a j ­ d o w a ły się w p o łu d n io w e j części K s ię s tw a , p rz e d e w s z y s tk im w E s c h - s u r - A l- z e tte i o k o lic z n y c h o s ie d la c h , g d z ie k o n c e n tr o w a ł się p rz e m y s ł h u tn ic z y i g ó rn ic tw o , e m ig r a c ja r o ln a n a to m ia s t ro z p r o s z o n a b y ła ' w p ó łn o c n y c h r o l ­ n ic z y c h re g io n a c h k r a j u *.

P o d r u g ie j w o jn ie ś w ia to w e j lic z e b n o ść P o lo n ii n ie c o się z m n ie js z y ła . W la ta c h 1945— 1946 je j s t a n lic z e b n y sz a c o w a n o n a 2— 3 ty s., w 1950 r. ■— 1500, w 1970 r. ok. 1000. W e d łu g z aś in f o r m a c ji p o lic ji d la o b c o k ra jo w c ó w w d n iu 31 m a r c a 1981 r. m ie s z k a ło w W. K s ię s tw ie 344 P o la k ó w (156 m ę ż ­ * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b lin . 1 L e G r a n d - D u c h é L u x e m b o u r g e n c h i f f r e s 1983; B. W i e r z b i a ń s k i , P o l a c y w ś w ie c i e , L o n d y n 1946, 46; A rc h iw u m A k t N o w y ch . Z e sp ó ł M in i­ s t e r s tw a S p r a w Z a g ra n ic z n y c h , sy g n . 9886, 9687, 9688, 9596 ( d a l e jr A A N M SZ); A rc h iw u m A r c h id ie c e z ja ln e w G n ie ź n ie . Z e s p ó ł : . A r c h i w u m P r y m a s a P olski. D z ia ł III. A k t a P r o t e k t o r a W y c h o d ź s t w a P o ls k i e g o , sy g n . II I, 67' (d a le j: A A G A P II I, 67).

c z y z n i 188 k o b ie t), w ś r ó d n ic h 59 u ro d z o n y c h ju ż w L u k s e m b u r g u 2. P o w o jn ie p u n k t c ię ż k o śc i o s ie d le n ia p r z e s u n ą ł s ię z p rz e m y s ło w e g o k r ę g u E s c h do sto lic y .

P o d o b n ie j a k w in n y c h k r a j a c h e m ig r a c y jn y c h , P o la c y w k s ię s tw ie p o ­ w o ła li do ż y c ia w ła s n e o rg a n iz a c je z a w o d o w e i k u lt u r a l n e , a d la d z ie c i i m ło ­ d z ie ż y s z k ó łk i i k u r s y ję z y k a p o ls k ie g o . C z y n n i b y li w n ic h d u s z p a s te r z e 3.

2. D u szp asterstw o

a. O k r e s m i ę d z y w o j e n n y

W L u k s e m b u r g u s p r a w y r e lig i jn e o d g r y w a ją d u ż ą ro lę . J a k w s p o m n ia ­ no, 96% lu d n o ś c i je s t w y z n a n ia k a to lic k ie g o . W o k re s ie m ię d z y w o je n n y m u w ła d z y z n a jd o w a ła się p a r t i a k a to lic k a . K się ż a , ta k ż e d u s z p a s te rz e r ó ż ­ n y c h g r u p e tn ic z n y c h , c ie s z y li się p o p a rc ie m n ie ty lk o w ła d z k o ś c ie ln y c h , lecz ta k ż e p a ń s tw o w y c h o ra z d y r e k c ji w ie lk ic h p rz e d s ię b io r s tw i k o p a lń . U ty c h o s ta tn ic h p e w n ą r o lę o d g ry w a ła chęć z a p o b ie ż e n ia ra d y k a liz a c ji r o ­ b o tn ik ó w . D u s z p a s te rz e o b c y c h g r u p e tn ic z n y c h o tr z y m y w a li s u b w e n c je rz ą d o w e i od p rz e d s ię b io rs tw , w k tó r y c h b y li z a tr u d n ie n i c u d z o z ie m sc y r o b o tn ic y . R ó w n ie ż w ła d z e k o n s u la r n e b y ły z a in te r e s o w a n e p o ls k im d u s z p a s te r s tw e m n a e m ig r a c ji i w y k a z y w a ły d a le k o id ą c ą p o m o c w jeg o f u n k c jo n o w a n iu . K ie ro w a ły się o n e w ty m w y p a d k u tr o s k ą o s t a n n a ro d o w y i k u ltu r o w y w y c h o d ź c ó w i ic h d zieci. W ia d o m o b o w ie m , że k s ię ż a n a o b c z y ź n ie z a jm u ją się n ie ty lk o d u s z p a s te r s tw e m , a le ró w n o c z e ś n ie s ą n a jg o r liw s z y m i o rę d o w ­ n ik a m i i k r z e w ic ie la m i w s z y s tk ie g o , co p o ls k ie , s p e łn ia ją c c a ły s z e re g f u n k c j i sp o łe c z n y c h i k u ltu r a ln o - o ś w ia to w y c h . E m ig r a n c i p o ls c y z a w sz e śc iśle łą c z y li s p r a w y n a ro d o w e z w y z n a n io w y m i, k a to lic k im i, a b a rd z o c z ę sto b y w a ło , że z u t r a t ą w ia r y s z y b k o n a s tę p o w a ła u t r a t a p o ls k o ś c i i w y n a ro d o w ie n ie . W o k re s ie m ię d z y w o je n n y m p o ls k a e m ig r a c ja w W. K s ię s tw ie L u k s e m ­ b u r s k im n a le ż a ła c h y b a do n a jb a r d z ie j z a n ie d b a n y c h p o d w z g lę d e m d u s z p a ­ s te r s k im s k u p is k w y c h o d ź c ó w w E u ro p ie . Z w y ją tk i e m k r ó tk ie g o o k r e s u n a p rz e ło m ie la t 1930/31 P o la c y w L u k s e m b u r g u n ie p o s ia d a li s ta łe g o d u s z p a ­ s te r s tw a . P rz y c z y n ą ta k ie g o s t a n u b y ł b r a k o d p o w ie d n ie j ilo śc i k się ż y , k t ó ­ ry c h w p ie r w s z y m rz ę d z ie k ie r o w a n o do lic z n ie js z y c h s k u p is k p o lo n ijn y c h w s ą s ie d n ie j F r a n c j i i B elgii. T e r e n W. K s ię s tw a n a le ż a ł do k o m p e te n c ji P o ls k ie j M is ji K a to lic k ie j (P M K ) w B e lg ii z s ie d z ib ą w B ru k s e li, z aś p o d w z g lę d e m p o lity c z n y m p o d ­ le g a ł o p ie c e k o n s u l a tu w A n tw e rp ii. Ze w z g lę d u n a z b y t w ie lk ą o d leg ło ść, z n a c z n e k o s z ty p o d ró ż y , a p rz e d e w s z y s tk im n ie d o s ta te k k s ię ż y m is ja b r u k ­ s e ls k a do 1928 r. p r a k ty c z n ie n ie p ro w a d z iła ta m ż a d n e j d z ia ła ln o ś c i d u s z ­ p a s te r s k ie j. W g r u d n iu 1927 r. p o ls k i k o n s u la t w A n tw e r p ii w p iś m ie do r e k t o r a P M K w B r u k s e li k s. T a d e u s z a K o t o w s k i e g o w s k a z a ł n a to o p u sz c z e n ie p o ls k ie j k o lo n ii w L u k s e m b u r g u , p ro s z ą c ró w n o c z e ś n ie o z a o ­ p ie k o w a n ie się n ią . T o sa m o w k w ie tn iu u c z y n ił k ie r o w n ik w y d z ia łu d u s z p a ­ s t e r s t w a e m ig ra c y jn e g o p rz y k a n c e la r ii p r y m a s a P o ls k i w P o z n a n iu k s. H e n ­ r y k Z b o r o w s k i . Z e w z g lę d u n a w s p o m n ia n y b r a k k s ię ż y i z n a c z n ą o d le g ło ść B r u k s e li o p ie k ę d u s z p a s te r s k ą p r z e j ę ła n a sie b ie P M K w P a ry ż u . Z p o le c e n ia j e j 2 B. W i e r z b i a ń s k i , N i n e M i l l i o n P ole s A b r o a d , L o n d y n 1943, 27; G ło s P o ls k i 1946 n r 28, 23 IX , M. K i e ł c z e w s k a - Z a l e s k a , A. В o - n a s i e w i c z , R o z m i e s z c z e n i e P o l a k ó w z a granicą, P ro b le m y P o lo n ii Z a ­ g ra n ic z n e j 1(1960) 9; R o c z n ik P o lo n ii (L o n d y n ) 1950, 109; 1958— 59, 112. 3 A. N a d o l n y , P o lo n i a w L u k s e m b u r g u 1918— 1985, w : S t u d i a P o lo ­ n i j n e t. 8 (w d ru k u ).

r e k t o r a k s. W . S z y m b o r a o p ie k ę tę od s ty c z n ia 1928 r. p o d ją ł z a t r u d ­ n io n y w e w s c h o d n ie j F r a n c j i ks. T. Z i ó ł k o w s k i , d u s z p a s te r z w H a y a g n e . B y ło to je d n a k d u s z p a s te r s tw o d o ry w c z e , g d y ż k s ią d z te n ty lk o r a z w m i e ­ s ią c u m ó g ł d o je ż d ż a ć do E sc h , g d zie z n a jd o w a ła się n a jlic z n ie js z a k o lo n ia , by o d p ra w ia ć d la n ie j n a b o ż e ń s tw a i b ra ć u d z ia ł w s p o tk a n ia c h o r g a n i­ z a c y jn y c h 4. W m a r c u 1930 r. o d b y ł je d n o m ie s ię c z n ą p o d ró ż m is y jn ą do L u k s e m b u r ­ g a ks. d r A le k s a n d e r K u b i k , p ro b o s z c z z K o n o ja d w P o z n a ń s k ie m . K o sz ty p o d ró ż y p o k r y ł U rz ą d E m ig ra c y jn y w W a rs z a w ie . Z a s a d n ic z y m c e le m p o ­ d ró ż y b y ło u m o ż liw ie n ie P o la k o m o d p ra w ie n ia s p o w ie d z i w ie lk a n o c n e j. O b o k p r a c y d u s z p a s te r s k ie j p r o w a d z o n e j g łó w n ie w E sc h i o k rę g u p rz e m y s ło w y m , z a p o c z ą tk o w a ł on ta m k a to lic k i r u c h ro b o tn ic z y , z a k ła d a ją c K a to lic k ie T o ­ w a r z y s tw o R o b o tn ik ó w P o ls k ic h . P r z e tr w a ło o no do w y b u c h u w o jn y ś w ia to w e j.

P o b y t k s. A. K u b ik a w K s ię s tw ie z c a łą ja s k r a w o ś c ią u ja w n ił p o tr z e b ę u s ta n o w ie n ia P o ls k ie j M is ji K a to lic k ie j w L u k s e m b u r g u i s ta łe g o d u s z p a ­ s t e r s t w a n a ty m te r e n ie , a 'ty m sa m y m u to r o w a ł o n d ro g ę do z re a liz o w a n ia te g o p o s tu la tu . K o n ie c z n o ść p o w o ła n ia d u s z p a s te r s tw a w L u k s e m b u r g u p o d ­ k r e ś lił k o n s u l g e n e r a ln y w A n tw e r p ii, k tó r e g o g e s tii p o d le g a ł ta k ż e t e r e n W. K s ię s tw a . B y ło to ty m . b a r d z ie j a k tu a l n e , że d z ię k i s t a r a n io m p o ls k ie g o k o n s u la h o n o ro w e g o w L u k s e m b u r g u S e r v a i s a, p rz e m y s ło w c y z g o d zili się n a s u b s y d io w a n ie w w y s o k o ś c i 1000 fr. b. m ie s ię c z n ie p o ls k ie g o d u s z p a ­ s te rz a , zaś U rz ą d E m ig r a c y jn y p rz e z n a c z y ł 500 fr. b. m ie się c z n ie , a le p o d w a ­ r u n k ie m , że k s ią d z z a m ie s z k a n a s ta łe w E sch .

W te j s y t u a c ji p r y m a s P o ls k i k a r d . A u g u s t H l o n d , po p o ro z u m ie n iu się z P M K w P a ry ż u , d e k r e te m z d n ia 17 k w ie tn ia 1930 r. m ia n o w a ł r e k t o ­ r e m P M K w L u k s e m b u r g u ks. H ila r e g o M a j k o w s k i e g o , k a p ła n a d ie ­ c e z ji ło m ż y ń s k ie j, d o ty c h c z a so w e g o d u s z p a s te r z a w M e tz u , z o b o w ią z k ie m z a m ie s z k a n ia w E s c h - s u r - A lz e tte . K s. H. M a jk o w s k i p r z y b y ł do E sc h 15 w rz e ś n ia , u tw o r z y ł P M K i z o rg a n iz o w a ł d u s z p a s te r s tw o d la o k r ę g u p r z e ­ m y sło w e g o . P r a c ę ro z p o c z ą ł od d o m o w y c h w iz y t, k tó r y c h c e le m b y ło s p r a w ­ n ie js z e z o rg a n iz o w a n ie o p ie k i r e l ig i jn e j i b e z p o ś r e d n ie z a p o z n a n ie się z w a ­ r u n k a m i ż y c ia o ra z lic z e b n o ś c ią p o sz c z e g ó ln y c h k o lo n ii. O ś ro d k ie m jeg o d z ia ła ln o ś c i d u s z p a s te r s k ie j s ta ł się k o śc ió ł św . J ó z e f a w E sch . W in n y c h m ie js c o w o ś c ia c h k o r z y s ta ł z k o śc io łó w lu b k a p lic z a k o n n y c h . W k a ż d ą n ie ­ d z ie lę o d p r a w ia ł n a b o ż e ń s tw a w d w ó c h m ie js c o w o ś c ia c h 5. K a te c h e z a d la d z ie c i o d b y w a ła się w s z k o ła c h w E sch .

K s. M a jk o w s k i p o s ia d a ł u z d o ln ie n ia ję z y k o w e , o p ró c z f r a n c u s k ie g o i n ie ­ m ie c k ie g o z n a ł ję z y k i c z e sk i i ju g o s ło w ia ń s k i, d la te g o te ż p e łn ił d o d a tk o w o f u n k c j ę u rz ę d o w e g o tłu m a c z a . W D u d e la n g e , w lu k s e m b u r s k im k la s z to rz e , m ie s z k a ła p o ls k a s io s tr a z a k o n n a , k tó r a b y ła c z y n n a w ta m te js z e j k o lo n ii n a p o lu c h a r y ta ty w n y m i sp o łe c z n y m . R z ą d lu k s e m b u r s k i p r z y z n a ł m is ji d o ta c ję 5000 f r . b. ro c z n ie , n a to m ia s t rz ą d p o ls k i, ja k te ż m ie js c o w e p rz e d s ię b io r s tw a w y c o fa ły się z p rz y r z e c z o ­ n y c h s u b w e n c ji. K ry z y s e k o n o m ic z n y b y ł ta k ż e p rz y c z y n ą z w a ln ia n ia z p r a ­ c y w p ie r w s z y m rz ę d z ie c u d z o z ie m c ó w i ic h p o w r o tu do ro d z in n e g o k r a j u . S k u tk ie m te g o p o ls k a k o lo n ia w E sc h w k w ie tn i u i m a j u 1931 r. z m n ie js z y ła się do ok. 1000 osób, a p o z o s ta łe m ie js c o w o ś c i o p u śc iło jeszcze w ię c e j osób, t a k że w y ja c d y do n ic h z p o s łu g ą d u s z p a s te r s k ą s tr a c ił y r a c j ę b y tu .

B IU L E T Y N P O L O N I J N Y 4 4 5 4 A A G A P II I, 67. K o r e s p o n d e n c ja z l a t 1928— 1930; ks. A. K u b i k , S p r a w o z d a n i e z p r a c y d u s z p a s t e r s k i e j w ś r ó d w y c h o d ź s t w a w L u k s e m b u r g u , K o n o ja d 23 IV 1930. s T a m ż e ; k s. H . M a j k o w s k i , S p r a w o z d a n i e d u s z p a s t e r s k i e , E s c h 6 I 1931. 10 — C o l l e c t a n e a

W sz y s tk ie te c z y n n ik i s k ło n iły ks. M a jk o w s k ie g o do z ło ż e n ia re z y g n a c ji i o p u sz c z e n ia K s ię s tw a z d n ie m 1 c z e rw c a 1931 r . O d tą d do E s c h z p o słu g ą d u s z p a s te r s k ą d o je ż d ż a ł k s. K a z im ie rz K w a ś n y z le ż ą c e g o p o s tr o n ie f r a n c u s k ie j tu ż n a d g r a n ic ą A u d u n -le - T ic h e . S y tu a c ja t a t r w a ł a do w y b u c h u d r u g ie j w o jn y ś w ia to w e j. b. O k r e s p o I I w o j n i e ś w i a t o w e j P o ls k ie d u s z p a s te r s tw o w L u k s e m b u r g u po I I w o jn ie ś w ia to w e j p r z e d ­ s ta w ia ło się le p ie j a n iż e li p rz e d w o jn ą . P rz e z c a ły te n czas, z n ie w ie lk ą p r z e r w ą w 1947/48 r., P o la c y p o s ia d a li w ła s n e g o d u s z p a s te rz a . O rg a n iz a c y jn ie d u s z p a s te r s tw o t© n a le ż y do P o ls k ie j M is ji K a to lic k ie j w B ru k s e li, k tó r ą od 1947 r. k ie r u j ą k s ię ż a o b la c i.’

O d 1 . k w ie tn ia 1945 r. d u s z p a s te r s tw o w ś ró d P o lo n ii lu k s e m b u r s k ie j p r o w a d z ił w e r b is ta ks. W ła d y s ła w K o t o w s k i , b y ły k a p e la n I D y w iz ji P a n c e r n e j g en . S. M a c z k a . W r a m a c h p r a c y d u s z p a s te r s k ie j r e g u l a r n i e w y ­ g ła s z a ł o n w m ie js c o w y m r a d i u p o g a d a n k i r e l i g i j n e 6. G d y 23 lis to p a d a 1947 r. w y je c h a ł do P o ls k i, p rz e z o sie m m ie s ię c y P o la c y p o z b a w ie n i b y li s ta łe g o d u s z p a s te rz a . O d k w ie tn ia 1948 r. p r a c ę p o d ję li k się ż a o b la c i i p ro w a d z ą ją do d n ia d z isie jsz e g o . P ie r w s z y m z n ic h b y ł k s. A u g u s ty n M ü l l e r , k tó r y p r a c o w a ł t u do g r u d n ia 1951 r .7 O d 12 g r u d n ia 1951 r. d u s z p a g te rz o w a ł k s. J ó ­ z e f T h i e l , F r a n c u z z n a ją c y ję z y k p o lsk i, g d y ż p rz e d w o jn ą , d łu ż s z y t czas p r z e b y w a ł w P o l s c e 8.

2 g r u d n ia 1966 r. w c zasie u ro c z y s to ś c i m ille n ijn y c h ' w k a te d r z e lu k s e m ­ b u r s k ie j m ie js c o w y b is k u p o r d y n a r iu s z p o in f o rm o w a ł z g ro m a d z o n ą P o lo n ię o n o m in a c ji k s. J ó z e f a A d a m c z y k a n a ic h d u s z p a s te r z a 9. W k ró tc e p o te m z a m ie s z k a ł o n w L u k s e m b u r g u , b y z d u ż ą e n e r g ią p o d ją ć p r a c ę d u s z p a s te r ­ s k ą i sp o łe c z n ą . W p r a c y t e j c z y n n ie u d z ie la ł się te ż ks. J ó z e f G г о с h o t, p r o f e s o r filo z o fii w s e m in a r iu m d u c h o w n y m w E c h te r n a c h . B y ł on c z y n n y p rz e d e w s z y s tk im ja k o k a p e la n Z w ią z k u C h r z e ś c ija ń s k ic h R o b o tn ik ó w P o l­ sk ic h , a ta k ż e ja k o r e k o le k c jo n is ta i k a z n o d z ie ja , m . in. w s p ó łp r a c o w a ł z ks. A d a m c z y k ie m w z o rg a n iz o w a n iu u ro c z y s to ś c i m ille n ijn y c h . P o n ie w a ż w o k re s ie p o w o je n n y m p u rfk t c ię ż k o śc i p o ls k ie g o ż y c ia p r z e ­ n ió s ł się do sto licy , d la te g o ta m z a m ie s z k a li p o ls c y d u s z p a s te rz e . M im o to sp o łe c z n o ść p o ls k ą w W. K s ię s tw ie c e c h u je z n a c z n e ro z p ro s z e n ie , co p rz y n ie w ie lk ie j je j lic z e b n o śc i p o w a ż n ie u tr u d n ia p r a c ę d u s z p a s te r s k ą . Z d ru g ie j je d n a k s tr o n y p o z a sto lic ą s k u p i a ją się o n i g łó w n ie w p o łu d n io w y m g ó r n i­ c z o -h u tn ic z y m z a g łę b iu , a w ię c n a o b sz a rz e m n ie j w ię c e j je d n e g o p o w ia tu . W o k re s ie p o w o je n n y m n ie d z ie ln e n a b o ż e ń s tw a o d b y w a ły się w n a s t ę ­ p u ją c y c h m ie js c o w o ś c ia c h : L u k s e m b u r g (k o śció ł św . M ic h a ła ), E sch , B e tte m - b o u rg , B o ffe rd a n g e , D iff e rd a n g e , E tte lb r u c k , P e ta n g e , R e d a n g e , R u m e la n g e . O s ta tn io w z a s a d z ie ty lk o w s to lic y (k a p lic a k się ż y s e rc a n ó w ) i E s c h (k a ­ p lic a w ło sk a ), r z a d z ie j w i n n y c h 10. D a w n ie j n a b o ż e ń s tw a o g ła s z a n o w „ L u ­ x e m b u r g e r W o r t” . S z c z e g ó ln ie c h ę tn ie c z y n ił to k s. T h i e l , k tó r y p o n a d to co sześć ty g o d n i z a m ie sz c z a ł n a ła m a c h te j g a z e ty , w r u b r y c e A u s άβψ- p o l-6 R o c z n ik P o lo n ii 1948, 9l-6; G łos P o ls k i 194l-6 n r 28; A r c h iw u m K się ż y W e rb is tó w w P ie n ię ż n ie , a k t a p e r s o n a ln e k s. W. K o t o w s k i e g o . 7 R o c z n ik P o lo n ii 1950, 109; A rc h iw u m K u r ii B is k u p ie j d la P o la k ó w w N ie m c z e c h (F re isin g ), a k t a ró ż n e 1949/50. 8 R o c z n ik P o lo n ii 1958/59, 112; 40-lecie. k a p ł a ń s t w a R e k t o r a P o l s k i e j M i s j i

K a t o l i c k i e j , S ło w o K a to lic k ie 11(1956) 26, 1 V II.

9 P a n o r a m a e m i g r a c j i p o l s k i e j . K a l e n d a r z „ N a s z e j R o d z i n y ” 1968, 88. ( 10 S ło w o K a to lic k ie 11(1956) 26; D u s z p a s t e r s t w o p o l s k i e w św ie c ie . I n f o r ­

B IU L E T Y N P O L O N I J N Y n i s c h e n G e m e i n d e , in f o r m a c je z ż y c ia p o ls k ie j k o lo n ii w W. K s ię s tw ie o ra z w ia d o m o ś c i o P o lsce. N a b o ż e ń s tw a o d b y w a ją się w ję z y k u p o ls k im , z p o ls k im i śp ie w a m i, a po M szy św . je s t z w y k le o k a z ja do p r y w a tn y c h s p o tk a ń . W t e n sp o só b , p rz y n ik ły m s ta n ie ż y c ia o rg a n iz a c y jn e g o , k o śc ió ł s p e łn ia w a ż n ą r o lę in t e g r a c y j n ą g r u p y i p o d tr z y m u ją c ą to ż s a m o ść e tn ic z n ą , co m a sz c z e g ó ln ie d u ż e z n a c z e n ie d la dzieci.

P o la c y u c z e s tn ic z ą ta k ż e w ż y c iu r e lig ijn y m lo k a ln e j sp o łeczn o ści. S z c z e ­ g ó ln ie m a to m ie js c e w p r o c e s ja c h z o k a z ji u ro c z y s to ś c i b a rd z o t u czczo n ej M a tk i B o sk ie j P o c ie s z y c ie lk i S tr a p io n y c h , p a tr o n k i sto lic y , o ra z w Boże C iało. W ó w czas w y s tę p u j ą w o d rę b n e j g r u p ie z w ła s n y m s z ta n d a re m , a d z ie ­ ci w s t r o ja c h k ra k o w s k ic h . M ó w ią c o lu k s e m b u r s k im s a n k t u a r iu m M B P o ­ c ie s z y c ie lk i S tr a p io n y c h , w y p a d a te ż w s p o m n ie ć p o ls k ą p a m i ą tk ę p rz e c h o ­ w y w a n ą w k a te d r z e . L u k s e m b u r c z y c y od d a w n a m a ją z w y c z a j u b ie r a n ia f i ­ g u r k i M a tk i B o żej w k o sz to w n e sz a ty . W s k a r b c u k a te d r y , w ś ró d w ie lu teg o r o d z a j u z a b y tk ó w , p rz e c h o w u je się s u k ie n k ę , p ra w d z iw e a rc y d z ie ło s z tu k i h a f c ia r s k ie j, w y k o n a n ą p rz e z M a rię , żonę k ró la fra n c u s k ie g o L u d w ik a X V , a c ó rk ę k r ó la S ta n is ła w a L e sz c z y ń sk ie g o .

S z c z e g ó ln ą f o r m ą ż y c ia r e lig ijn e g o i n a ro d o w e g o n a o b c z y ź n ie są p ie l­ g rz y m k i do ró ż n y c h s a n k tu a r ió w , z w ła sz c z a m a r y jn y c h . O b o k o k a z ji do s p e ł­ n ie n ia p r a k t y k r e lig ijn y c h i k u ltu , są o n e ta k ż e m a n i f e s ta c ją o d n a jd y w a n e j t u p o ls k ie j lic z e b n o śc i i siły , n ie w id o c z n e j w ro z p ro s z e n iu . U k a z u ją o n e r ó w ­ n ie ż b o g a c tw o s tr o jó w r e g io n a ln y c h o ra z są s p o tk a n ie m w c a łk o w ic ie p o l­ s k ie j a tm o s fe r z e r e l ig i jn e j i k u lt u r a l n e j. B ie rz e w n ic h u d z ia ł sto s u n k o w o d u ż a lic z b a osób. Z w ła sz c z a u w id a c z n ia się o n a w s p o tk a n ia c h p ie lg r z y m k o ­ w y c h s k u p ia ją c y c h P o lo n ię z k il k u k r a jó w , n p . z B e lg ii i F ra n c ji.

Z m ie js c o w y c h c e n t r ó w . p ie lg rz y m k o w y c h n a le ż y n a p ie r w s z y m m ie js c u w y m ie n ić m ia s to L u k s e m b u r g — s a n k t u a r iu m M B P o c ie s z y c ie lk i S tr a p io ­ n y ch . U ro c z y sto śc i o d b y w a ją c e się t u w m a ju k o ń c z ą się zaw sze w ie lk ą p r o ­ c e s ją m a r y jn ą , w k tó r e j P o la c y b io r ą u d z ia ł w o so b n e j g ru p ie . D ru g im lic z n ie u c z ę sz c z a n y m m ie js c e m je s t K a y l, le ż ą c e w p o b liż u E sch . S p o tk a n ia o d b y w a ją się t u 15 s ie rp n ia . Z e w z g lę d u n a n ie w ie lk ie o d le g ło śc i i ła tw o ś ć p r z e k r a c z a n ia g ra n ic P o lo n ia lu k s e m b u r s k a b ie r z e u d z ia ł w p ie lg rz y m k a c h w s p ó ln ie z in n y m i p o ls k im i g ru p a m i, ja k w B e lg ii (N o tre D a m e de S io n , B a n n e u x ), F r a n c j i (B e n o ite -V a u x k. V e rd u n ). W re sz c ie w y je ż d ż a do ta k ic h m ię d z y n a ro d o w y c h o ś r o d k ó w p ie lg rz y m k o w y c h , j a k L o u rd e s , F a tim a , Z ie m ia Ś w ię t a ,, R zy m u . W ie lk ie j w a g i w y d a r z e n ie m d la ż y c ia r e lig ijn e g o i n a ro d o w e g o P o lo n ii b y ły o b c h o d y m ille n ijn e w 1966 r. C e n tr a ln e u ro c z y s to ś c i m ia ły m ie js c e w R z y m ie w m a j u te g o ż r o k u . W śró d w ie lo ty s ię c z n e j rz e s z y P o la k ó w z z a ­ g r a n ic y b r a ł a w n ic h u d z ia ł 2 5 -o so b o w a d e le g a c ja "z L u k s e m b u r g a . T a k ż e w L u k s e m b u r g u u tw o rz o n o K o m ite t T y s ią c le c ia , n a k tó r e g o c z e le s ta n ę ła K a z im ie r a W с i ó г к a. W ie lk ą p o m o c ą s łu ż y ł ks. Jó z e f ' M o l i t o r , L u k - s e m b u rc z y k m ó w ią c y po p o ls k u , o ra z k ilk a in n y c h o so b isto ści. Z aś s tr o n ą o r g a n iz a c y jn ą z a ję li się k s. Jó z e f G r o c h o t o ra z ro z p o c z y n a ją c y n a ty m te r e n ie p r a c ę ks. J ó z e f A d a m c z y k . O b c h o d y m ille n ijn e z o rg a n iz o w a n o w d w ó ch ’ e ta p a c h . 20 lis to p a d a u rz ą d z o n o „ A k a d e m ię T y s ią c le c ia ” w sa li L u k s e m b u r s k ie g o C h rz e ś c ija ń s k ie g o Z w ią z k u Z a w o d o w e g o z r e f e r a te m ks. J . A d a m c z y k a o ra z w y s tę p a m i a r ty s ty c z n y m i z e sp o łu p o lo n ijn e g o z L e o d iu m . W z ię ło w n ie j u d z ia ł p rz e s z ło 400 P o la k ó w . N a to m ia s t m a n i f e s t a c ja r e l ig i jn a m ia ła m ie js c e 2 g r u d n ia w lu k s e m b u r s k ie j k a te d r z e , p o p rz e d z o n a t r id u u m p rz e p r o w a d z o n y m p rz e z ks. A d a m c z y k a . M szę św . p o n ty f ik a ln ą o d p r a w ił o r d y n a r iu s z d ie c e z ji b p L e o n L o m m e 1 w a s y ś c ie d u s z p a s te r z a ks. 11 М.- K a s t e r s k a, E c h a p o l s k i e w L u k s e m b u r g u , S ło w o K a to lic k ie 9(1953) n r 1, 7; D u s z p a s te rz P o ls k i Z a g r a n ic ą 31(1980) 476.

10*

J. T h i e l a i p r o w in c ja ła o b la tó w J ó z e f a P a k u ł y . U d z ia ł w z ię ła r ó w ­ n ie ż k a p it u ła k a t e d r a l n a i o k o ło 750 P o la k ó w , co n a ta m te j s z y s t a n lic z e b n y P o lo n ii o ra z je j ro z p r o s z e n ie b y ło lic z b ą im p o n u ją c ą . N a z a k o ń c z e n ie o b c h o ­ d ó w m i lle n ijn y c h w k a te d r z e b p L o m m e l p o d z ię k o w a ł ks. Jó z e fo w i T h ie ­ lo w i 12 za w ie lo le tn ią p ra c ę , ró w n o c z e ś n ie o g ła s z a ją c n o w y m d u s z p a s te rz e m P o lo n ii lu k s e m b u r s k ie j k s. J ó z e f a A d a m c z y k a 13.

Je s z c z e w ię k s z e z n a c z e n ie d la u m o c n ie n ia ż y c ia re lig ijn e g o i n a ro d o w e g o P o lo n ii m ia ł w y b ó r n a p a p ie ż a k a r d . K a r o la W o j t y ł y . D e le g a c ja z L u k ­ s e m b u r g a w r a z ze sw y m . d u s z p a s te rz e m u c z e s tn ic z y ła w u ro c z y s to ś c ia c h in a u g u r u ją c y c h p o n ty f ik a t J a n a P a w ła II. R ó w n ie d o n io s ły m w y d a r z e n ie m d la P o lo n ii lu k s e m b u r s k ie j b y ła p o d ró ż a p o s to ls k a J a n a P a w ł a I I do k r a j ó w B e n e lu x u w d n ia c h 11—21 m a ja 1985 r. W W. K s ię s tw ie p a p ie ż p r z e b y w a ł 15 i 16 m a ja . W E s c h - s u r - A lz e tte p a p ie ż o d p r a w ił M szę św . d la r o b o tn ik ó w i g r u p o b c o k ra jo w c ó w , k tó r y c h z e b ra ło się 12 ty s . W ś ró d n ic h b y li te ż P o la c y , do k tó r y c h J a n P a w e ł II p rz e m ó w ił w ję z y k u p o ls k im . C zęść P o la k ó w b r a ł a p o n a d to u d z ia ł w n a b o ­ ż e ń s tw ie p rz e z n a c z o n y m d la P o la k ó w B e n e lu x u 19 m a j a w B ru k s e li. P a p i e ­ ż o w i to w a rz y s z y li t a m p r y m a s P o ls k i k a r d . J. G 1 ei m p, d e le g a t p r y m a s a P o ls k i d la d u s z p a s te r s tw a e m ig r a c ji b p S z c z e p a n W e s o ł y o ra z d u s z p a ­ s te rz e n a le ż ą c y do P M K w k r a j a c h B e n e lu x u 14.

Z a ró w n o w ła d z e p a ń s tw o w e , ja k i k o ś c ie ln e u s to s u n k o w u ją się do im i­ g r a n tó w p o z y ty w n ie . W ła d z e k o ś c ie ln e d o k ła d a ją w ie le tr o s k i o ro z to c z e n ie n a d n im i o p ie k i d u s z p a s te r s k ie j i w łą c z e n ie do lo k a ln e j sp o łe c z n o śc i k o ś c ie l­ n e j. O d 1976 r. c o ro c z n ie o rg a n iz u je s ię „ D z ie ń I m ig r a n t a ”, k tó r e g o z a d a n ie m je s t z in te g r o w a n ie im ig r a n tó w m ię d z y so b ą i m ie js c o w y m sp o łe c z e ń s tw e m , a z w ła sz c z a d u s z p a s te rs tw e m . Z a jm u je się ty m D ie c e z ja ln a K o m is ja d la O p ie k i D u s z p a s te r s k ie j Im ig ra n tó w . D u ż ą tr o s k ą o ta c z a się m ło d zież, i d z ie c i u c z ę s z c z a ją c e do m ie js c o w y c h szkół, b y p o m ó c im w p r z e ła m a n iu b a r i e r ję z y k o w y c h . B o w ie m u c z n io w ie w s to s u n k o w o s z y b k im te m p ie m u s z ą p o z n a ć tr z y o bce d la n ic h ję z y k i, o b o w ią z u ją c e w p a ń s tw ie : lu k s e m b u r s k i, f r a n ­ c u s k i i n i e m i e c k i 15. ks. A n a s t a z y N a d o l n y , P e l p l i n II. IN S T Y T U T D U S Z P A S T E R S T W A E M IG R A C Y JN E G O W 1984 r. w P o z n a n iu p rz y S e m in a r iu m T o w a r z y s tw a C h ry s tu s o w e g o d la P o lo n ii Z a g ra n ic z n e j p o w s ta ła n o w a in s ty t u c ja k o ś c ie ln a p o d n a z w ą I n s t y t u t D u s z p a s te r s tw a E m ig ra c y jn e g o . J u ż s a m a n a z w a w s k a z u je , że is to t n ą r a c j ą b y tu i n s t y t u t u są r e lig ijn e , k u lt u r a l n e i sp o łe c z n e p o tr z e b y p o ls k ie j e m ig ra c ji.

P o n iż s z e r o z w a ż a n ia p o z w a la ją le p ie j p o z n a ć o w e r a c j e n a tle w s p ó ł­ c z e sn e j m y ś li k o ś c ie ln e j i p r a k ty c z n y c h w s k a z a ń K o śc io ła . K o n c e n tr u j ą się o n e w o k ó ł z a g a d n ie ń p o d s ta w o w y c h , z w ią z a n y c h z in s ty tu te m , a w sz c z e g ó l­ n o śc i: p rz y c z y n jeg o p o w s ta n ia , je g o g en ezy , c e lu i c h a r a k t e r u .

1. O bow iązek fo rm a cji a p o sto łó w em ig ra cy jn y ch

P r a k t y k a p rz y g o to w a n ia d u s z p a s te rz y i a p o s to łó w e m ig r a c y jn y c h m a d łu g ą h is to r ię , s ię g a ją c ą s ta r o ż y tn o ś c i k o ś c ie ln e j. P o w s z e c h n ie js z ą s t a ła się

12 Z m a r ł w L u k s e m b u r g u w 1968 r., p o c h o w a n y z o s ta ł w r o d z in n e j A lz a c ji. 13 K s. J. A d a m c z y k , M ó w i d u s z p a s t e r z p o l s k i w L u k s e m b u r g u, w: P a n o r a m a E m i g r a c j i P olskiej..., 88. 14 In f o rm , ks. J . A d a m c z y k a , 2 V II 1985; Ł a d 5(1985) 22; G ość N ie ­ d z ie ln y 62(1985) 22. 15 P a s to r a l A i m s a n d T a s k s f o r I m m i g r a n t s i n L u x e m b u r g , M ig ra z io n i e T u ris m o 14(1975) 18.

o n a d o p ie ro od X I X w ., cz y li od c z a s u m a s o w e j e m ig r a c ji z E u r o p y do o b u A m e ry k . D la z a p e w n ie n ia e m ig ra n to m o p ie k i d u s z p a s te r s k ie j p o d e jm o w a n o w ó w c z a s ró ż n e f o r m y n ie z b ę d n e g o p rz y g o to w a n ia k a p ła n ó w e tn ic z n y c h , m ię ­ d zy in n y m i p rz e z z a k ła d a n ie s e m in a r ió w n a r o d o w y c h w k r a j a c h im ig r a c y j- n y c h 1 o ra z s p e c ja ln y c h z g ro m a d z e ń z a k o n n y c h 2. I n n ą fo r m ę p rz y g o to w a n ia w p r o w a d z ił b p G e re m ia B o n o m e l l i z C r e ­ m o n y w p o w s ta ły m w 1900 r. D ziele O p ie k i n a d E m ig r a n ta m i W ło s k im i w E u ro p ie i L e w a n c ie . D la z a a n g a ż o w a n y c h w d z ie le m ło d y c h k a p ła n ó w d ie ­ c e z ja ln y c h i z a k o n n y c h o rg a n iz o w a ł o n 6 -m ie się c z n e k u r s y ję z y k a obcego i s tu d iu m z a g a d n ie ń e m i g r a c y j n y c h 3. T y m sp o s o b e m ro d z iła się id e a u tw o r z e n ia in s ty t u c ji o c h a r a k t e r z e o g ó l­ n o n a ro d o w y m , k tó r a b y z a p e w n iła s p e c ja ln e p rz y g o to w a n ie w s z y s tk im k a ­ p ła n o m z a m ie r z a ją c y m p ra c o w a ć w ś ró d e m ig ra n tó w . N a jw c z e ś n ie j id e ę tę z r e a liz o w a n o w e W ło szech , g d y p a p ie ż P i u s X w d n iu 19 m a r c a 1914 r. e ry g o w a ł w R z y m ie K o le g iu m K a p ła n ó w d la E m ig ra n tó w W ło sk ic h , p o d d a n e p o d b e z p o ś r e d n ią o p ie k ę K o n g re g a c ji K o n s y s to ra ln e j. Z a rz ą d k o le g iu m p o ­ w ie rz o n o z g ro m a d z e n iu s k a la b r in i a n ó w (p o ś w ię c o n e m u d u s z p a s te r s tw u e m i­ g r a n tó w w ło sk ic h ), k tó r e p ro w a d z i to d z ie ło do c h w ili o b e c n e j 4.

W k o n s t y tu c ji a p o s to ls k ie j E x s u l F a m i l i a z 1 s i e r p n ia 1952 r. p a p ie ż P i u s X I I z a s trz e g ł, „ b y w p rz y s z ło ś c i ż a d n e g o k a p ła n a n ie k ie r o w a n o do d u s z p a s te r s tw a w ś ró d e m ig r a n tó w w ło s k ic h , z a n im p rz e z ja k iś c zas n ie b ę d z ie o d p o w ie d n io p rz e s z k o lo n y w ty m k o le g iu m i n ie z d o b ę d z ie p o tr z e b ­ n y c h k w a lif ik a c j i do ta k w ie lk ie g o z a d a n ia , je ś li ch o d z i o z a le ty u m y s łu i s e rc a , w ie d z ę , z n a jo m o ść ję z y k ó w o b c y c h itp .” 5. P rz e p is te n m ia ł c h a r a k t e r p a r t y k u la r n y , je d n a k ż e p a p ie ż w k o ń c o w y m n u m e r z e d o k u m e n tu p o lecił, b y b is k u p i in n y c h k r a j ó w e m ig ra c y jn y c h , „ u w z g lę d n ia ją c m ie js c o w e w a ­ r u n k i, p o s tę p o w a li w e d łu g w s k a z a ń , ja k ie o d n o sz ą się do e m ig r a n tó w w ło ­ s k ic h ” (n r 56).

D a lsz y k r o k w te j d z ie d z in ie u c z y n ił S o b ó r W a ty k a ń s k i II, k tó r y p o d ­ k r e ś lił p o tr z e b ę i z n a c z e n ie w s z e c h s tro n n e j f o r m a c ji ty c h w s z y s tk ic h k a p ła ­ n ó w , z a k o n n ik ó w i ś w ie c k ic h , k tó r z y z a m ie r z a ją p o d ją ć p r a c ę m is y jn ą lu b a p o s to ls k ą w in n y c h k r a j a c h 6. O d tą d w d o k u m e n ta c h K o śc io ła z a c z ę to w y-, ra ź n ie ro z r ó ż n ia ć f o r m a c ję o g ó ln ą k a p ła n ó w od f o r m a c ji s p e c ja ln e j, w y m a ­ g a n e j od k a p ła n ó w p o d e jm u ją c y c h w y s p e c ja liz o w a n e f o r m y a p o s to la tu , w ty m ró w n ie ż tr u d n y i d e li k a tn y a p o s to la t e m ig ra c y jn y . a. S p e c j a l n a f o r m a c j a d u s z p a s t e r z y e m i g r a n t ó w O b o w ią z e k s p e c ja ln e j f o r m a c ji k a p ła n ó w , k tó r z y z a m ie r z a ją p ra c o w a ć p o za g r a n ic a m i w ła s n e g o k r a j u , o k re ś la n o w y K o d e k s P r a w a K a n o n ic z n e g o . W e d łu g k a n . 257 § 2 „ B is k u p d ie c e z ja ln y w in ie n z a tro sz c z y ć s ię o to, by d u c h o w n i z a m ie r z a ją c y u d a ć się z w ła s n e g o K o śc io ła p a r t y k u la r n e g o do K o śc io ła p a r t y k u la r n e g o in n e g o k r a j u , z o s ta li o d p o w ie d n io p rz y g o to w a n i do w y p e łn ie n ia ta m ś w ię te g o p o s łu g iw a n ia , b y m ia n o w ic ie z d o b y li z n a jo m o ść

B IU L E T Y N P O L O N I J N Y ^ 49

1 W 1885 r. z a ło ż o n o p o ls k ie s e m in a r iu m w D e tro it.

2 K o le jn o p o w s ta ły : Z g ro m a d z e n ie M is jo n a r z y św . K a r o la d la E m ig r a n ­ tó w W ło s k ic h (1887 r.), S to w a rz y s z e n ie Ś w ię ty c h A n io łó w S tró ż ó w (1926 r.) i T o w a r z y s tw o C h ry s tu s o w e d la W y c h o d ź c ó w P o ls k ic h (1932 r.). 3 L a C h ie s a it a l i a n a e le m i g r a z i o n i , R o m a 1970, 25. 4 P i u s X , m .p . l a m p r i d e m 19 I I I 1914, A A S 6(1914) 173— 176; A. P e - r o t t i , 11 P o n t i f i c i o C o lle g io p e r V E m ig r a z io n e I t a l i a n a 1920·— 1970, R o m a 1970. 5 N r 54, A A S 44(1952) 649— 704. 8 D e k re ty : C h r i s t u s D o m i n u s n r 6, 16; P r e s b y t e r o r u m o r d i n is n r 10; A d g e n t e s d i v i n i t u s n r 16, 20, 25, 26, 34; A p o s t o l i c a m a c t u o s i t a t e m n r 28—32.

ję z y k a k r a ju , a ta k ż e r o z u m ie li je g o in s ty tu c je , w a r u n k i so c ja ln e , o b y c z a je i z w y c z a je ” .

B a rd z ie j szczeg ó ło w e n o r m y w ty m z a k re s ie z a w ie r a j ą d o k u m e n ty k o ­ ś c ie ln e p o św ię c o n e d u s z p a s te r s tw u e m ig ra c y jn e m u . W e d łu g je d n e g o z n ic h „to sp e c y fic z n e p rz y g o to w a n ie s ta n o w i k o n ie c z n y w a r u n e k sk u te c z n o ś c i teg o d u s z p a s te r s tw a ” 7. W ła ś n ie d la te g o p r a w o d a w s tw o s p e c ja ln e o k r e ś la szc z e ­ g ó ło w ą p r o c e d u r ę w y s z u k iw a n ia , d o b o ru , p rz y g o to w a n ia i w y s y ła n ia k a ­ p ła n ó w do p r a c y d u s z p a s te r s k ie j w ś ró d e m i g r a n t ó w 8. G d y id zie o o rg a n iz a c ję s p e c ja ln e j f o r m a c ji d u s z p a s te rz y e m ig ra n tó w , S to ­ lic a A p o s to ls k a w s k a z u je d w a z a s a d n ic z e r o z w ią z a n ia . W z a le ż n o śc i od m ie jsc o 'w y c h w a r u n k ó w p o le c a o n a k o n f e r e n c ji b is k u p ó w k r a j u e m ig r a c ji: a. u tw o rz y ć s p e c ja ln e k o le g iu m k a p ła n ó w , p rz e z n a c z o n y c h do p r a c y w ś ró d e m ig ra n tó w , b. b ą d ź p r z y n a j m n i e j w y b r a ć i p rz y s to s o w a ć do te g o c e lu o d p o w ie d n ie in s ty t u ty p a s to r a ln e . W o b u p r z y p a d k a c h z a le c a o n a k o rz y s ta ć z p o m o c y w y s p e c ja liz o w a n y c h s e m in a rió w p rz e z n a c z o n y c h do w y d a w a n ia k a p ła n ó w o k re ś lo n e j g r u p y e t n i c z n e j 9 W k tó r e jś z ty c h p la c ó w e k p o w in n i p r z e jś ć s p e c ja ln ą fo r m a c ję w s z y ­ scy k a n d y d a c i n a d u s z p a s te rz y e m ig ra n tó w , z a ró w n o r e k r u t u ją c y się z k le r u d ie c e z ja ln e g o , ja k i z a k o n n e g o . „W c ią g u o d p o w ie d n io d łu g ieg o c z a s u ” p o w in n i o n i „ r e g u la r n ie u częszczać n a sto so w n e o k re s o w e k u r s y ”, w cza sie k tó r y c h re a liz o w a n y je s t p r o g r a m o m a w ia n e j f o r m a c j i 10.

C zas, p ro g r a m , f o r m y i m e to d y s p e c ja ln e j f o r m a c ji k a p ła n ó w w te j d z ie d z in ie o k r e ś la k o n f e r e n c ja b is k u p ó w . O w a f o r m a c j a m a m ie ć p ro f il d u c h o w y , n a u k o w y i ś c iśle p a s to r a ln y . W p r o g r a m ie n a u k o w y m n a le ż y u w z g lę d n ić p r z e d m io ty te o lo g ic z n e , p ra w n e , so c jo lo g ic z n e czy je szcze in n e , w y k ła d a n e s y s te m a ty c z n ie , k tó r e p o z w a la ją p o z n a ć s k o m p lik o w a n e z ja w is k o e m ig ra c ji, p ro b le m y e m ig ra n tó w , k u lt u r ę k r a j ó w im ig r a c ji, o rg a n iz a c ję i m e ­ to d y d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o , a ta k ż e o d p o w ie d n i ję z y k o b c y u .

b. F o r m a c j a a p o s t o ł ó w z a k o n n y c h i ś w i e c k i c h W o k re s ie p o s o b o ro w y m w y p ra c o w a n o n o w y m o d e l e w a n g e liz a c ji e m i­ g ra n tó w . W m ie js c e w z o rc a tra d y c y jn e g o , w e d łu g k tó re g o n ie m a l c a ły c ię ż a r d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o o p ie r a ł się n a b r a k a c h g a r s tk i m is jo n a rz y e m ig ra c y jn y c h , p o ja w iła się id e a u n iw e r s a ln e j, d y n a m ic z n e j i w ie lo a s p e k ­ to w e j e w a n g e liz a c ji, k tó r a m a b y ć d z ie łe m c a łe g o K o śc io ła . W d z ie le ty m , s p e łn ia n y m z a ró w n o w k r a j u e m ig ra c ji, ja k i im ig r a c ji, p o w in n i a n g a ż o w a ć się w sz y sc y w ie rn i, w ty m ta k ż e z a k o n n ic y i o so b y ś w ie c k ie n .

I n s tr u k c j a De p a s t o r a li m i g r a t o r u m cu ra, k tó r a p o ś w ię c a z a k o n n ik o m o d rę b n y ro z d z ia ł p rz e p is ó w , w s k a z u je , że a p o s to la t z a k o n n y je s t in t e g r a l n ą częścią d u s z p a s te r s tw a e m ig ra c y jn e g o . P r z e d c z ło n k a m i w s z y s tk ic h i n s t y t u ­ tó w z a k o n n y c h i św ie c k ic h o c z e k u ją lic z n e m o ż liw o śc i a p o sto lsk ie g o z a a n g a ż o ­ w a n ia n a e m ig ra c ji, a z w ła sz c z a w k a te c h iz a c ji, w o p iece n a d d z ie ć m i

7 L is t C h ie s a e m o b i l i t a u m a n a ( = C M U ) 26 V 1978, n r 33, A A S 70(1978) 357— 378. 8 J. B a k a l a r z , D obór, p r z y g o t o w a n i e i n o m i n a c j a m i s j o n a r z a m i ­ g r a n t ó w , w : S t u d i a P o lo n i j n e , t. IV , L u b lin 1981, 91— 111. 9 S. C o n g r. E p isc o p is, in s tr . D e p a s t o r a li m i g r a t o r u m c u r a ( = D PM C ) 22 V III 1969, n r 23 § 3, A A S 61(1969) 614— 643. 10 T a m ż e , n r 23 § 3, 36 § 4, 53 § 5. u T a m ż e , n r 23 § 3, 36 § 4; C M U n r 33. 12 J. B a k a l a r z , P o d s t a w o w e z a s a d y e w a n g e l i z a c j i m i g r a n t ó w , C o lle ­ c ta n e a T h e o lo g ic a 55(1985) z. 1, 187— 196.

-B IU L E T Y N P O L O N I J N Y ₁₅₁

i o so b a m i s ta rs z y m i, a ta k ż e w k ie r o w a n iu s to w a r z y s z e n ia m i i d z ie ła m i s p o łe c z n y m i13.

Z a d a n ie m k o n f e r e n c ji b is k u p ó w je s t „ z a c h ę c a ć c z ło n k ó w z g ro m a d z e ń z a k o n n y c h m ę s k ic h i ż e ń s k ic h (...), b y b r a l i u d z ia ł w te g o r o d z a j u p r z e d ­ s ię w z ię c ia c h , i r o z tr o p n ie k o rz y s ta ć z ic h p o m o c y (...), a b y m o g li o n i dać j a k n a jw ię k s z y w k ła d d u c h o w y i s p o łe c z n y w s p r a w y e m ig r a n tó w ” 14.

J e d n a k ż e z a k o n n ic y są „ n ie z w y k le c e n n ą p o m o c ą w d u s z p a s te r s tw ie e m ig r a c y jn y m ” , g d y s ą do te j p r a c y „ o d p o w ie d n io p r z y g o to w a n i” 15. 0 p rz y g o to w a n ie z aś o só b z a k o n n y c h w te j d z ie d z in ie p o w in n i tro sz c z y ć się w y ż si p rz e ło ż e n i p o sz c z e g ó ln y c h in s ty tu tó w , a ta k ż e k o n f e r e n c ja b is k u p ó w . E m ig r a c ja s ta n o w i ro z le g łe p o le d la a p o s to la tu ś w ie c k ic h . W s p o m n ia n a i n s tr u k c j a ta k ż e ś w ie c k im p o ś w ię c iła o d rę b n y ro z d z ia ł, z a z n a c z a ją c , że w ie lu z a g a d n ie ń w ś w ie c ie m ig r a c ji „ n ie d a się ro z w ią z a ć b ez w s p ó łp r a c y ś w ie c k ic h ” le. S tą d S to lic a A p o s to ls k a p o n a w ia a p e le o w ię k s z e z a a n g a ż o ­ w a n ie ś w ie c k ic h w d z ie d z in ie a p o s to la tu e m i g r a c y j n e g o 17. Z a d a n ie m zaś k o n f e r e n c ji b is k u p ó w je s t z a c h ę c a ć i u m o ż liw ia ć ś w ie c k im d z ia ła ln o ś ć w te j d z ie d z in ie ls.

T a k ż e w o d n ie s ie n iu do osób ś w ie c k ic h K o śc ió ł u z n a je z a s a d ę , że w a p o ­ s to la c ie e m ig r a c y jn y m p o tr z e b n e je s t, „ o p ró c z z w y c z a jn e j f o r m a c ji w s p ó ln e j ogó ło w i c h r z e ś c ija n ”, s p e c ja ln e p rz y g o to w a n ie , p o d y k to w a n e w a r u n k a m i ś w ia ta m ig ra c ji. P o tr z e b a ta d o ty c z y g łó w n ie b liż sz y c h w s p ó łp r a c o w n ik ó w d u s z p a s te rz y : k a te c h e tó w , a n im a to r ó w litu r g ic z n y c h czy o p ie k u n ó w s p o ­ łe c z n y c h 19. S o b o ro w y d e k r e t A p o s t o l i c a m a c t u o s i t a t e m (n r 32) p o le c a z a k ła d a ć w y ­ s p e c ja liz o w a n e o ś r o d k i s tu d ió w lu b w y ż sz e in s ty t u ty , z a p e w n ia ją c e św ie c k im s p e c ja ln e p rz y g o to w a n ie do o k re ś lo n y c h d z ie d z in a p o s to la tu . D o te g o p o ­ s ta n o w ie n ia n a w ią z a ł I Ś w ia to w y K o n g re s D u s z p a s te r s tw a M ig ra n tó w w R z y m ie (1979 r.), k tó r y w d o k u m e n c ie k o ń c o w y m p o s tu lo w a ł tw o rz e n ie in s ty t u tó w s tu d ió w „ d la p rz y g o to w a n ia w s z y s tk ic h d z ia ła c z y w d z ie d z in ie d u s z p a s te r s tw a e m ig r a c y jn e g o ” , a w ię c k a p ła n ó w , z a k o n n ik ó w i ś w ie c k i c h 20. 2. G en eza in sty tu tu P ie r w s z y m s e m in a r iu m , k tó r e k s z ta łc iło k a p ła n ó w w y łą c z n ie d la p o l­ s k ie j e m ig ra c ji, ' b y ło z a ło ż o n e w 1885 r. P o ls k ie S e m in a r iu m św . C y r y la 1 M e to d e g o w D e tro it, p rz e n ie s io n e po- k il k u la t a c h do O r c h a r d L a k e . Z c z a ­ sem w U S A p o w s ta ło te ż 5 s e m in a rió w n a le ż ą c y c h do p o ls k ic h p r o w in c ji r ó ż n y c h z a k o n ó w . B r a k k a p ła n ó w w in n y c h k r a j a c h z p o ls k ą e m ig r a c ją z m u s z a ł e p is k o ­ p a t p o ls k i do p o s z u k iw a n ia ró ż n o r o d n y c h ro z w ią z a ń w t e j d z ie d z in ie . A b p E d w a r d R o p p z a ło ż y ł w 1924 r. I n s t y t u t M is y jn y w L u b lin ie ( is tn ia ł do 1934 r . ) 21, a k a r d . A u g u s t H l o n d u tw o r z y ł w 1928 r. m ię d z y d ie c e z ja ln e S e m in a r iu m Z a g ra n ic z n e w G n ie ź n ie i P o z n a n iu , k tó r e g o z a d a n ia p rz e ję ło p o w s ta łe w 1932 r. T o w a r z y s tw o C h ry s tu s o w e . T e n s a m p r y m a s P o ls k i z a ­ 43 D P M C , n r 52— 55; C M U , n r 32, 37. 14 D P M C , n r 23 § 4. 15 T a m ż e , n r 52; zob. k a n . 659—661; CM U , n r 37. 16 D P M C , n r 56. 17 C M U , n r 30; I n s tr . P a s to r a le d e g li e m i g r a n t i ( = P E ) 26 V 1978, II n r 7— 8, O n th e M o v e 8(1978) n r 1, 73— 94. . 13 D P M C , n r 23 § 4. 19 D e k r e t A p o s t o l i c a m a c t u o s i t a t e m n r 28, 30; p o r. k a n . 228 § 1, 231 § 1. 20 R ozdz. IV , D u s z p a s te rz P o ls k i Z a g r a n ic ą 31(1980) 164— 176.

ło ż y ł w 1945 r. P o ls k ie S e m in a r iu m w P a ry ż u , is tn ie ją c e do dziś, a ta k ż e p r z y c z y n ił się do d z ia ła ln o ś c i p rz e z p e w ie n czas in n y c h p o ls k ic h s e m in a ­ r ió w n a ob czy źn ie, m. in . w B e jr u c ie (1943— 1946) i R z y m ie 22.

W o s ta tn ic h la ta c h n a s ila się z e w sz ą d w o ła n ie o n o w y c h d u s z p a s te rz y i a p o s to łó w p o lo n ijn y c h , a le ró w n o c z e ś n ie p o d k r e ś la się, że p o w in n i to być lu d z ie o d p o w ie d n io d o b r a n i i p rz y g o to w a n i. S p r a w ę t ę p o d n o sz o n o w ie lo ­ k r o t n ie n a k o n f e r e n c ja c h p le n a r n y c h E p is k o p a tu P o ls k ie g o 23 i n a p o s ie d z e ­ n ia c h p o w s ta łe j w 1968 r. K o m is ji E p is k o p a tu d la S p r a w D u s z p a s te r s tw a P o lo n ii Z a g r a n i c z n e j 24. K a r d . S te f a n W y s z y ń s k i a p e lo w a ł w te j s p r a ­ w ie do w y ż sz y c h p rz e ło ż o n y c h z a k o n n y c h w P o ls c e 25. I d e a u tw o r z e n ia s p e c ja ln e g o in s ty tu tu , k s z ta łc ą c e g o k a d r y a p o s to ls k ie d la p o ls k ie j e m ig ra c ji, n a r o d z iła się w T o w a r z y s tw ie C h ry s tu s o w y m , k tó r e w r a ­

m a c h sw e j m is ji a p o s to ls k ie j n a rz e c z r o d a k ó w za g r a n ic ą u z n a je , ja k o je d n o ze s w y c h z a d a ń , „ f o r m a c ję d u s z p a s te r z y p o lo n ijn y c h ” M.

Z w o ła n a w 1983 r. k a p it u ł a g e n e r a ln a c h ry s tu s o w c ó w d y s k u to w a ła n a d w n io s k ie m w t e j s p r a w ie , a n a s tę p n ie p o s ta n o w iła zlec ić z a rz ą d o w i z g ro ­ m a d z e n ia „ s ta r a n ie o u tw o rz e n ie p rz y S e m in a r iu m T o w a r z y s tw a I n s ty tu t u D u s z p a s te r s tw a E m ig ra c y jn e g o d la f o r m a c ji p a s t o r a ln e j k się ż y , s ió s tr z a ­ k o n n y c h i o sób św ie c k ic h , z a m ie rz a ją c y c h p ra c o w a ć w d u s z p a s te r s tw ie p o ­ lo n i jn y m ” 27. W k ró tc e p rz e ło ż o n y g e n e r a l n y c h ry s tu s o w c ó w p o d ją ł o d p o w ie d n ie ro z ­ m o w y w te j s p r a w ie z k s. k a r d . J ó z e f e m G l e m p e m , p r y m a s e m P o ls k i i d u c h o w y m o p ie k u n e m d u s z p a s te r s tw a p o lo n ijn e g o , k tó r y id e ę tę z a a p ro ­ b o w a ł i p o c h w a lił. N a p o d s ta w ie p is m a p r y m a s a P o ls k i z d n ia 28 lis to p a d a 1983 r .28 p rz e ło ż o n y c h ry s tu s o w c ó w e ry g o w a ł w d n iu 3 m a j a 1984 r. I n s ty ­ t u t D u s z p a s te r s tw a E m ig ra c y jn e g o p rz y S e m in a r iu m T o w a r z y s tw a C h r y s tu ­ so w eg o w P o z n a n iu , u l. L u b r a ń s k ie g o l a 29. O d rę b n y m i p is m a m i p rz e ło ż o n y te n p o w o ła ł z a rz ą d in s ty t u tu , k tó r y z k o le i p o d ją ł p r a c e w c e lu fa k ty c z n e g o z o rg a n iz o w a n ia d z ie ła . W d n iu 1 p a ź d z ie r n ik a 1984 r. n a s t ą p ił a o f ic ja ln a in a u g u r a c ja d z ia ła ln o ś c i in s ty tu tu , p o d c z a s k tó r e j w rę c z o n o in d e k s y p r z y ję ty m n a p ie r w s z y r o k s tu d iu m p o n a d 80 s tu d e n to m . 3. C el, o rg a n iz a c ja i p r o g r a m in s ty t u tu a. C e l i n s t y t u t u I n s t y t u t D u s z p a s te r s tw a E m ig ra c y jn e g o o p ie r a się n a z a ło ż e n ia c h , ja k ie w y n ik a ją z w y ż e j o m ó w io n y c h p rz e p is ó w p r a w a k o śc ie ln e g o . J e g o c e le m je s t w s z e c h s tro n n e i s p e c ja lis ty c z n e p rz y g o to w a n ie a p o s to łó w e m ig ra c y jn y c h , c z y li lu d z i g łę b o k o w ie rz ą c y c h i z w ią z a n y c h z K o śc io łe m , u ro b io n y c h d u ­ c h o w o i m o r a ln ie , d y n a m ic z n y c h , p r a g n ą c y c h słu ż y ć r o d a k o m za g ra n ic ą , a p rz y ty m o tw a r ty c h ró w n ie ż n a lu d z i in n y c h g r u p e tn ic z n y c h , w y z n a ń czy re lig ii.

21 J e d n o d n i ó w k a k u u c z c z e n i u A k a d e m i c k i e g o K o n g r e s u M i s y j n e g o w P o ­ z n a n i u , P o z n a ń 1927, 169— 172. 22 J . B a k a l a r z , K a r d . A u g u s t H l o n d j a k o d u c h o w n y o p i e k u n p o l s k i e j e m ig r a c j i , w : S t u d i a G n e s n e n s i a , t. V II, G n ie z n o 1982— 1983, 56— 60. 23 B iu ro P r a s o w e S e k r e t a r i a t u P r y m a s a P o ls k i, P is m o O k ó ln e 2 (1969) n r 7, 1; 5(1972) n r 7, 2; 8(1975) n r 48, 2; 12(1979) n r 7, 2— 3. 24 T am że, 4(1971) n r 27, 8—9; 5(1972) n r 15, 1. 29 T am że, 3(1970) n r 28, 5. 28 D y r e k t o r i u m d u s z p a s t e r s t w a e m ig r a c y j n e g o , P o z n a ń 1984, n r 132. 27 A rc h iw u m T o w . C h ry s t. w P o z n a n iu : U c h w a ły V II K a p . G en., V I n r 14. 23 T a m ż e : I n s t y t u t D u sz p . E m ., P is m o n r 4014(83) P. 29 T a m ż e , d e k r e t n r 351/84.

S p e c ja lis ty c z n y m p rz y g o to w a n ie m in s t y t u t słu ż y m ło d y m k a p ła n o m d ie c e z ja ln y m i z a k o n n y m , k le r y k o m (c h ry stu s o w c o m ), b ra c io m i s io s tro m z a ­ k o n n y m o ra z o so b o m św ie c k im , k tó r z y p r a g n ą p o d ją ć c z y n n e a p o s to ls tw o n a rz e c z p o ls k ic h e m ig ra n tó w . J e s t r z e c z ą o c z y w istą , że p rz y g o to w a n ie to m u s i b y ć d o s to s o w a n e do s t a n u i p o w o ła n ia p o sz c z e g ó ln y c h k a te g o r ii s tu d e n tó w . W e d łu g n o w o c z e sn e g o m o d e lu e w a n g e liz a c ji e m ig r a n tó w p r a c ę a p o s to ls k ą n a le ż y p ro w a d z ić z a ró w n o w k r a j u o jc z y s ty m , j a k i w k r a j a c h o s ie d le n ia się e m ig ra n tó w . W ła ś n ie d la te g o i n s t y t u t p ro w a d z i s w ą d z ia ła ln o ś ć o d w o ja k im u k ie r u n k o w a n iu . Z je d n e j s tr o n y c z y n i to z m y ś lą o p rz y g o to w a n iu k a d r y a p o s to ls k ie j, k tó r a b ę d z ie p o d e jm o w a ła ró ż n e f o r m y d z ia ła ln o ś c i k o ś c ie ln e j p o z a g r a n ic a m i O jc z y z n y , w c h a r a k te r z e m is jo n a r z y e m ig ra n tó w , k a te c h e tó w , a n im a to r ó w litu r g ic z n y c h , o p ie k u n ó w sp o łe c z n y c h czy d z ia ła c z y k u ltu r a ln y c h .

Z d r u g ie j zaś s tr o n y m a o n za z a d a n ie p rz y g o to w a ć a p o s to łó w d la k r a ­ ju , z m y ś lą o o ż y w ie n iu e w a n g e liz a c y jn e g o p o w o ła n ia K o śc io ła w P o lsce w o b e c P o lo n ii z a g r a n ic z n e j i w o b e c w sz e lk ie g o r o d z a j u lu d z i w ę d r u ją c y c h , p o p rz e z ro z w in ię c ie sz e ro k ie g o r u c h u a p o s to la tu e m ig ra c y jn e g o w p o ls k im s p o łe c z e ń stw ie . D la p r z y k ła d u m o ż n a t u w s k a z a ć m o ż liw o ść d z ia ła n ia a b s o l­ w e n tó w in s t y t u t u w — p o le c a n y c h p rz e z p r a w o k o ś c ie ln e — k o m ite ta c h d ie c e z ja ln y c h d la o p ie k i n a d e m ig r a n ta m i, w a p o s to ls k ic h g r u p a c h p a r a ­ fia ln y c h , w o ś r o d k a c h sp o łe c z n e g o p r z e k a z u m y ś li czy w in n y c h p r z e d s ię ­ w z ię c ia c h sp o łe c z n y c h . b. O r g a n i z a c j a i n s t y t u t u I n s ty tu t , n o s z ą c y im ię k a r d . A u g u s ta H lo n d a , p ie rw s z e g o d u c h o w e g o o p ie k u n a p o ls k ie j e m ig ra c ji, d z ia ła p o d p a tr o n a te m k s. p r y m a s a , a p od b e z p o ś r e d n im z a rz ą d e m w ła d z T o w a r z y s tw a C h ry s tu s o w e g o , k tó r e słu ż y te m u d z ie łu w s z e lk ą p o m o c ą d u c h o w ą , p e r s o n a ln ą i m a te r ia ln ą .

W e w n ę trz n y z a rz ą d te g o d z ie ła s k ła d a się z d y r e k to r a , jeg o z a s tę p c y i r a d y n a u k o w e j. K a d r ę n a u k o w ą i d y d a k ty c z n ą s ta n o w i k i l k u n a s tu p r o f e ­ so ró w (d u c h o w n y c h i ś w ie c k ic h ), w ty m ta k ż e k ilk u s a m o d z ie ln y c h p r a ­ c o w n ik ó w n a u k i, r e p r e z e n tu j ą c y c h ró ż n e s p e c ja ln o ś c i n a u k o w e . Do teg o d o c h o d z ą r ó w n ie ż le k to r z y ję z y k ó w o b c y c h i z a p ro s z e n i g o ście — p r a k t y c y z z a k r e s u a p o s to la tu e m ig ra c y jn e g o , p ro w a d z ą c y k o n w e r s a to r ia . S tu d e n c i p o c h o d z ą z c a łe j P o ls k i i są z ró ż n ic o w a n i ze w z g lę d u n a s ta n i w y k s z ta łc e n ie . J a k d o tą d z d e c y d o w a n ie p r z e w a ż a ją o so b y ś w ie c k ie p o m a ­ tu r z e lu b n a w e t p o s tu d ia c h w y ż sz y c h . K a n d y d a c i m u s z ą o c z y w iśc ie s p e łn ia ć o k re ś lo n e w a r u n k i i p rz e d s ta w ić n ie z b ę d n e d o k u m e n ty . O d k s ię ż y i o só b z a ­ k o n n y c h w y m a g a n a je s t p is e m n a z g o d a w ła s n e g o b is k u p a b ą d ź p rz e ło ż o n e g o . Z r a c j i z ró ż n ic o w a n ia s tu d e n tó w w in s ty tu c ie f u n k c j o n u ją ró w n o le g le 3 k u rs y , m a ją c e d o s to s o w a n y do p o tr z e b s łu c h a c z y o d p o w ie d n i p r o g r a m n a u k o w o -d y d a k ty c z n y . D la k się ż y is tn ie je d w u le tn i k u r s z ao czn y ; k le r y k ó w o b o w ią z u je tr z y le t n i k u r s z w y c z a jn y , p ro w a d z o n y w r a m a c h s e m in a r iu m (III— V ro k ); w re s z c ie d la osób z a k o n n y c h i ś w ie c k ic h je s t z o rg a n iz o w a n y t r z y le t n i k u r s zao czn y . J a k w id a ć , in s t y t u t p rz y g o to w u je d u s z p a s te rz y i a p o s to łó w e m ig r a c y j­ n y c h — z w y ją tk i e m k le r y k ó w c h ry s tu s o w c ó w — s y s te m e m z a o c z n y m , k tó r y n ie o d ry w a s tu d e n tó w od ic h c o d z ie n n y c h o b o w ią z k ó w , a ró w n o c z e ś n ie w c ią g u d o s ta te c z n ie d łu g ie g o o k re s u c z a su u m o ż liw ia p e łn ie js z ą f o r m a c ję d u c h o w ą , n a u k o w ą i p ra k ty c z n ą .

D la u m o ż liw ie n ia p r a c y w ła s n e j s tu d e n tó w w in s ty tu c ie o rg a n iz o w a n e są 4 se s je w y k ła d o w e w c ią g u ro k u , p rz y czy m k a ż d a z n ic h — tr w a j ą c ą 3 d n i ·— o b e jm u je p o n a d 20 g o d z in ró ż n e g o r o d z a j u z a ję ć . P o sz c z e g ó ln y ro k s tu d ió w k o ń c z y się s e s ją e g z a m in a c y jn ą . W y m a g a n e je s t te ż n a p is a n ie p r a c y d y p lo m o w e j.

c. P r o g r a m i n s t y t u t u I n s t y tu t p rz y g o to w u je s tu d e n tó w do p r a c y d u s z p a s te r s k ie j i a p o s to ls k ie j w o p a rc iu o p o g łę b io n ą w ie d z ę , z a c z e r p n ię tą z te o lo g ii i ró ż n y c h in n y c h d y s c y p lin n a u k i z z a k r e s u o p ie k i n a d e m ig r a n ta m i. P o ś r ó d p o n a d 20 p r z e d ­ m io tó w , o b ję ty c h s y s te m a ty c z n y m i w y k ła d a m i, m o ż n a w y ró ż n ić k il k a z a ­ s a d n ic z y c h n u r t ó w p ro g r a m o w y c h .. P o d s ta w o w e z n a c z e n ie m a j ą t u p r z e d m io ­ ty te o lo g ic z n e , k tó r y c h z a d a n ie m je s t p rz y g o to w a n ie s łu c h a c z y do w ła ś c i­ w eg o p o jm o w a n ia , a p rz e z to ró w n ie ż i w y k o n y w a n ia m is ji e w a n g e liz a c y j­ n e j w ś ró d e m ig ra n tó w . O d s tr o n y te o r e ty c z n e j m a j ą to n a c e lu w y k ła d y z z a k re s u : te o lo g ii b ib lijn e j, te o lo g ii m is ji, te o lo g ii e k u m e n ic z n e j, te o lo g ii l a i k a t u i te o lo g ii m o r a ln e j. W a s p e k c ie b a r d z ie j p r a k ty c z n y m s łu ż ą do te g o z a ję c ia z te o lo g ii p a s t o r a ln e j o g ó ln e j (w ty m ta k ż e li tu r g ik a i k a te c h e ty k a ) i s p e c ja ln e j. D ru g i n u r t p r o g r a m o w y s ta n o w ią p rz e d m io ty o c h a r a k t e r z e d o k tr y n a l- n o - p r a w n y m , u k ie r u n k o w a n e n a z a g a d n ie n ia e m ig r a c ji, e m ig r a n tó w i o p ie k i n a d e m ig ra n ta m i. S ą to : k a to lic k a n a u k a sp o łe c z n a , p r a w o k a n o n ic z n e i p r a ­ w o św ie c k ie . W k o le jn y m n u r c ie u w z g lę d n io n e są p rz e d m io ty h is to ry c z n e , a w sz c z e ­ g ó ln o śc i: h is to r i a m ig r a c ji p o w s z e c h n e j, w ty m ró w n ie ż h is to r i a o p ie k i K o ­ śc io ła n a d m ig r a n ta m i, a ta k ż e h is to r ia e m ig r a c ji p o ls k ie j Г o p ie k i K o śc io ła w P o ls c e n a d e m ig r a n ta m i. N ie k tó r e szczeg ó ło w e z a g a d n ie n ia h is to ry c z n e są u w z g lę d n io n e w in n y c h p rz e d m io ta c h . D ość ro z b u d o w a n y je s t b lo k z a ję ć z z a k r e s u n a u k so c jo lo g ic z n y c h . N a ­ le ż ą do n ic h : so c jo lo g ia n a r o d u , so c jo lo g ia g r u p p o lo n ijn y c h , so c jo lo g ia k u l ­ t u r y i e tn o g r a f ia p o ls k a . D o te g o n u r t u d o łą c z o n a je s t te ż p sy c h o lo g ia e m ig ra n tó w . S z e ro k o i w ie lo a s p e k to w o u ję t y je s t n u r t w y k ła d ó w , p o ś w ię c o n y so c jo - g r a f ii P o lo n ii z a g ra n ic z n e j w ró ż n y c h k r a ja c h , a m ia n o w ic ie w U S A i K a ­ n a d z ie , A m e ry c e P o łu d n io w e j,' A u s tr a lii i N o w e j Z e la n d ii, k r a j a c h ję z y k a fr a n c u s k ie g o , k r a j a c h ję z y k a n ie m ie c k ie g o o ra z W ie lk ie j B r y ta n ii. C e le m ty c h p rz e d m io tó w je s t z a p o z n a n ie s tu d e n tó w z ró ż n y m i g r u p a m i P o lo n ii, ż y ją c y m i w w a r u n k a c h k o n k r e t n y c h k r a jó w , z u w z g lę d n ie n ie m ic h s y tu a c ji s p o łe c z n e j i k u l t u r a l n e j, ż y c ia r e lig ijn e g o i d u s z p a s te r s tw a .

T e n o g ó ln y p r o g r a m je s t o d p o w ie d n io d o s to s o w a n y do - w s p o m n ia n y c h w y ż e j k u rs ó w . J e s t o n r ó w n ie ż o tw a r ty , g d y ż w z a le ż n o śc i od p o tr z e b m oże b y ć u z u p e łn io n y .

Z r a c j i zao c z n e g o s y s te m u s tu d ió w w y k ła d o w c y p r z e d s ta w ia j ą je d y n ie z a ry s p r o b le m a ty k i z d a n e g o p rz e d m io tu , a s tu d e n c i — k o r z y s ta ją c ze w s k a ­ z a n y c h im te z i p o m o c y n a u k o w y c h — p o s z e r z a ją s w ą w ie d z ę w te j d z ie ­ d z in ie w d o m u . U z u p e łn ie n ie m w y k ła d ó w są k o n w e r s a to r ia , p ro w a d z o n e p rz e z d o ś w ia d c z o n y c h d u s z p a s te rz y lu b ś w ie c k ic h a p o s to łó w e m ig ra c y jn y c h , a ta k ż e d o ro c z n e sy m p o z ja p o lo n ijn e . W c e lu w p r o w a d z e n ia s tu d e n tó w do b a r d z ie j s a m o d z ie ln y c h p o s z u k iw a ń n a u k o w y c h w in s ty tu c ie p ro w a d z o n e są s e m in a r ia , k ie r o w a n e p rz e z ró ż n y c h sp e c ja lis tó w . K a ż d y s t u d e n t p isz e u w y b r a n e g o p ro f e s o ra p r a c ę d y p lo m o w ą . W p r o g r a m ie w y m a g a n a j e s t ró w n ie ż n a u k a w y b ra n e g o ję z y k a obcego, 0 k tó r ą s tu d e n c i m u s z ą s t a r a ć się g łó w n ie w e w ła s n y m z a k re s ie . S p o tk a n ia z le k to r a m i w in s ty tu c ie o g r a n ic z a ją się do n ie z b ę d n y c h u w a g m e to d y c z n y c h 1 e g z a m in ó w . Z g o d n ie z o m ó w io n y m i w c z e śn ie j z a ło ż e n ia m i w p r o g r a m ie i n s ty t u tu u w z g lę d n io n a je s t r ó w n ie ż f o r m a c ja d u c h o w a , za k tó r ą są o d p o w ie d z ia ln i w sz y sc y w y k ła d o w c y , a je d e n z n ic h s p e łn ia d o d a tk o w o f u n k c j ę d u c h o w e g o m o d e r a to r a . F o r m a c ji t e j s łu ż y w s p ó ln e u c z e s tn ic tw o w e M szy św ., s p e ­ c ja l n e n a b o ż e ń s tw a p o lo n ijn e , w s p ó ln a m o d litw a i k o n f e r e n c je d u c h o w n e . P r z e d s ta w io n e t u d zieło s ta n o w i z p e w n o ś c ią s w o is ty e k s p e r y m e n t, k tó ­ r e g o is tn ie n ie n a le ż y o c e n ia ć w k a te g o r ia c h r e lig ijn y c h , k u l t u r a l n y c h i s p o ­