Janusz Tarnowski
"Die vergleichende Pädagogik in der
DDR. Eine disziplingeschichtlische
Untersuchung", Adelheid Busch,
München 1983 : [recenzja]
Collectanea Theologica 54/4, 190-191
j e s t o n a u ję ta z p e rs p e k ty w y litu r g ic z n e j. W p rz e d m o w ie s a m a u to r p r o p o n u je ta k ż e o k re ś le n ie te o lo g ia k u ltu . Z a d a n ie m p r a c y je s t u k a z a n ie r e la c ji p o m ię d z y d o k tr y n ą a k u lte m .
A u to r p isz e z w ia r y i d la w ia ry . C hce, a b y je g o p r a c a p rz y c z y n iła się i p o m o g ła w sz y stk im , k tó r z y c h c ą c h w a lić B o g a w k u lc ie , p rz e z d o k tr y n ę i w ży ciu . N ie u jm u je je d n a k te g o z a d a n ia p r a k ty c y s ty c z n ie . P r a c ę te o lo g a p o jm u je ja k o f u n d a m e n ta ln ie z w ią z a n ą z d o b re m sp o łeczn o ści. T ę sp o łeczn o ść z a w sz e m a n a u w a d z e . S tą d do z a d a ń te o lo g a z a lic z a o c zy w iście w c h rz e ś c i ja ń s k ie j w iz ji ś w ia ta ja ś n ie js z e w id z e n ie i o c e n ę ś r o d k ó w p rz e k a z y w a n ia te j w iz ji, in s p ir o w a n ie h is to rii K o śc io ła i ś w ia ta w św ia d o m e j r e l a c ji do o s ta te c z n y c h z a m ia ró w B ożych. T e z a d a n ia w c h o d z ą ta k ż e do sz e ro k ie g o r o z u m ie n ia k u lt u i to z a ło ż e n ie u s p r a w ie d liw ia u m ie s z c z e n ie w p r a c y tzw . „ z a g a d n ie ń k o n te k s tu a ln y c h ”, d o k tó r y c h z a lic z a e k u m e n iz m , k u l t u r ę , e ty k ę , j a k ró w n ie ż d z ia ła ln o ś ć r u c h u litu rg ic z n e g o .
O so b iście je s te m a u to r o w i sz c zeg ó ln ie w d z ię c z n y z a tr a f n e , k o n s e k w e n tn e p o w ią z a n ie r o z u m ie n ia li tu r g ii z r e a l iz a c j ą o d w ie c z n e g o p la n u B ożego w C h ry s tu s ie i p rz e z C h ry s tu s a , p o d k re ś le n ie n ie tylko· w y ją tk o w e g o m ie js c a C h r y s tu s a w litu r g ii, a le ta k ż e r o li i d z ia ła n ia D u c h a Ś w ię te g o (s. 87— 116), j a k ró w n ie ż „ e sc h a ty c z n e g o n a p ię c ia ” litu r g ii p rz e k a z a n e j K o śc io ło w i i w n im re a liz o w a n e j. D z ię k i te m u K o śció ł je s t „ n a d z ie ją d la ś w ia t a ” (s. 143).
M o ja sz c z e g ó ln a w d z ię c z n o ść d o ty c z y ta k ż e szerokiego- o m ó w ie n ia (aż w d w ó c h ro z d z ia ła c h ·— łą c z n ie 56 stro n ) r o z u m ie n ia w K o śc ie le k a to lic k im i p r o te s ta n ty z m ie z n a n e g o a d a g iu m : le x o ra n d i — le x c re d e n d i.
Z p r a c y p r z e b i ja n ie ty lk o znaw stw o- z a g a d n ie ń , u m iło w a n ie litu r g ii, a le r ó w n ie ż g łę b o k i s z a c u n e k d la m is te r iu m i c h rz e ś c ija ń s k a p o k o ra w o b e c d z ia ła n ia B o g a w li tu r g ii K o ścio ła.
k s. B o g u sła w N a d o ls k i T C h r., W a r s z a w a -P o z n a ń A d e lh e id B U SC H , Die v e r g le ic h e n d e P ä d a g o g ik i n d e r D D R. E in e d is z ip lin g e s c h ic h tlic h e U n te r s u c h u n g , M ü n c h e n 1983, J o h a n n e s B e rc h m a n s V erlag , s. 264. K s ią ż k a s ta n o w i h is to ry c z n o - k ry ty c z n e s tu d iu m z d z ie d z in y p e d a g o g ik i p o ró w n a w c z e j, n a u k i p o w s ta łe j s to su n k o w o n ie d a w n o i p o w o li się r o z w ij a ją c e j. J e j p rz e d m io te m je s t z e s ta w ie n ie zało ż eń , c e ló w i m e to d w y c h o w a n ia , a ta k ż e is tn ie ją c y c h w w ie lu k r a j a c h s y s te m ó w o ś w ia to w y c h w c e lu ich n a u k o w e j a n a liz y o ra z w y p ra c o w y w a n ia s z e ro k ic h h o ry z o n tó w d la w s p ó ł c z e sn e j w ie d z y p e d a g o g ic z n e j.
A u to r k a o g ra n ic z y ła się w sw e j m o n o g r a fii do je d n e g o k r a j u , m ia n o w ic ie do N ie m ie c k ie j R e p u b lik i D e m o k ra ty c z n e j, śle d z ą c ta m ro z w ó j w y m ie n io n e j d y s c y p lin y o d m o m e n tu p o w s ta n ia p a ń s tw a en erd -o w sk ieg o aż do c h w ili o b e c n e j. P r a c a je s t o b fic ie u d o k u m e n to w a n a , n api-sana p rz e jrz y ś c ie . Z a w ie r a t r z y ro z d z ia ły .
W p ie r w s z y m ro z d z ia le z o sta ło n a s z k ic o w a n e p o d ło ż e p e d a g o g ik i w N RD . S k ła d a j ą się n a n ie p rz e d e w s z y s tk im d w a e le m e n ty : a) tw o rz e n ie je d n o ś c i n a ro d o w e j w p a ń s tw ie , k tó r e p o w s ta ło ja k o je d y n ie część d a w n e j R zeszy N ie m ie c k ie j o ra z b) in te r n a c jo n a liz m s o c ja listy c z n y , k s z ta łtu ją c y się p o d z n a c z n y m w p ły w e m p e d a g o g ik i r a d z ie c k ie j.
R o z d z ia ł d ru g i u k a z u je ro z w ó j i in s ty tu c jo n a liz a c ję p e d a g o g ik i p o ró w n a w c z e j w N R D ja k o d y s c y p lin y n a u k o w e j. N a d ro z w o je m ty m z a c ią ż y ł m o cn o p o d z ia ł E u ro p y n a d w a o b o zy : s o c ja lis ty c z n y i k a p ita lis ty c z n y , w s k u te k czego a n a liz a tr e ś c i w y c h o w a w c z y c h p e d a g o g ik i Z a c h o d u n ie b u d z iła w ś r ó d s p e c ja lis tó w e n e r d o w s b ic h z b y t in te n s y w n e g o z a in te r e s o w a n ia .
N ieco o p ty m is ty c z n ie j p r z e d s ta w ia się ro z d z ia ł trz e c i. S tw ie r d z a się w n im o b e c n o ść p rz e d s ta w ic ie li p e d a g o g ik i N R D -o w sk ie j n a w ie lu z ja z d a c h m ię d z y n a ro d o w y c h , ta k ż e u r z ą d z a n y c h n a Z a c h o d z ie . R o z w ija się ró w n ie ż d y s k u s ja , b o g a c ą c a p e d a g o g ik ę p o ró w n a w c z ą e n e rd o w s k ą , a le p r a
R E C E N Z J E
w ie w y łą c z n ie o d n o si się o n a . do m e to d w y c h o w a n ia . Z a ło ż e n ia n a to m ia s t p e d a g o g ic z n e c ra z tr e ś c i i z a d a n ia w y c h o w a w c z e , p rz y ję te w k r a j a c h n ie s o - c ja lis ty c z n y c h , n a d a l n ie w c h o d z ą z a s a d n ic z o w z a k re s p r a c a n a lity c z n y c h p e d a g o g ik i p o ró w n a w c z e j w N RD .
R o z p ra w a A d e lh e id y B u s c h m a c h a r a k t e r w y b itn ie s p e c ja lis ty c z n y . W y d a je się je d n a k , że m o ż n a w y c ią g n ą ć ró w n ie ż w n io s e k p r a k ty c z n y p ro d o m o
su a : n a le ż a ło b y m ia n o w ic ie p o m y ś le ć o tw o r z e n iu ta k ż e u n a s p e d a g o g ik i
p o ró w n a w c z e j, k tó r a o b ję ła b y z a ró w n o c a ło k s z ta łt d o ro b k u k r a jo w e g o , ja k te ż a n a liz ę o sią g n ię ć in n y c h k ra jó w , p r z y n a jm n ie j e u ro p e js k ic h , w te j d z ie d z in ie.
. r ks. J a n u s z T a r n o w s k i, W a r s z a w a
ks. S ta n is ła w K O W A L C Z Y K , D rogi k u B ogu, W ro c ła w 1983, W y d a w n ic tw o W ro c ła w s k ie j K s ię g a r n i A rc h id ie c e z ja ln e j, s. 338.
T y tu ł p r a c y n a w ią z u je do p ię c iu d ró g św . T o m a sz a , n a k tó r y c h m o ż n a ro z u m o w o o d n a le ź ć B oga. S w . T o m a sz n ie m ó w i o śc isły c h d o w o d a c h n a is tn ie n ie B o g a, a le d ro g a c h J e g o p o z n a n ia . P o te j s a m e j lin ii id z ie a u to r . W ' c ią g u c a łe j p r a c y a f i r m u j e w a rto ś ć k o n c e p c ji A k w in a ty , a le się do n ie j n ie o g ra n ic z a , t r a k t u j ą c s w o ją p ra c ę tr a n s s y s te m o w o . D ro g i a n i m e to d a św . T o m a s z a n ie są je d y n e ; a u to r u z u p e łn ia je m e to d a m i, ja k ie s u g e r u je w s p ó ł c z e s n a filo z o fia . Z a s a d n ic z ą ro lę o d g ry w a tu d o ś w ia d c z e n ie ; c a łą p r a c ę m o ż n a p o tr a k to w a ć ja k o . d o w a rto ś c io w a n ie d ro g i d o ś w ia d c z e n ia w m e to d z ie p o z n a n ia B oga. Z n a jd u j e tu z a s to s o w a n ie s t a r a z a s a d a , że c z ło w ie k p o z n a je B oga n ie ty lk o d y s k u r s y w n y m in te le k te m , a le c a ły m sobą.
N a w s tę p ie s w o ic h r o z w a ż a ń s ta w ia a u to r p y ta n ie , czy m o ż n a m ó w ić o k ry z y s ie filo z o fii B oga. O d p o w ia d a n a n ie w z n a c z n e j m ie rz e a f i r m a
ty w n ie . Ś w ia d c z ą o ty m m ię d z y in n y m i ró ż n e r o d z a je a te iz m u , k tó r e ro z s z e rz y ły się w e w sp ó łc z e s n e j filo z o fii. P o w s ta ły one g łó w n ie n a tle a n tr o p o lo g ic z n y m — z c h ę c i p o s ta w ie n ia a b s o lu tu c z ło w ie k a n a m ie js c e B oga, a le te ż n a tle m e to d y n a u k p rz y ro d n ic z y c h . Z tego, że m e to d a t a n ie p ro w a d z i b e z p o ś r e d n io do o d k ry c ia A b s o lu tu , w y p ro w a d z o n o w n io s e k , że A b s o lu t n ie is tn ie je lu b je s t c a łk o w ic ie n ie p o z n a w a ln y . R ó w n o le g le je d n a k do· p o w s ta n ia a te iz m ó w w sp ó łc z e s n y c h p o ja w iły się ró ż n e p ró b y r e i n te r p r e ta c j i m o d e lu filo z o fii B oga. Z a częto tę filo z o fię tr a k to w a ć ja k o d y sc y p lin ę a u to n o m ic z n ą , co p rz y c z y n iło się do je j p o g łę b ie n ia i ścisło ści. O w ie le te ż częściej n iż d a w n ie j d o c h o d z i w n ie j do g ło su e le m e n t a n tro p o lo g ic z n y . C z ło w ie k u ś w ia d a m ia ją c so b ie s w o ją w ła s n ą p rz y g o d n o ść , k ru c h o ś ć i o g ra n ic z o n o ść o d n a j d u je p o tr z e b ę o p a r c ia się n a A b so lu cie. N a s tę p n ie a u to r p r z y s tę p u je do w ła śc iw e g o te m a tu i o m a w ia ro lę d o ś w ia d c z e n ia w p o z n a n iu B oga. A n a liz u ją c ró ż n e k o n c e p c je d o ś w ia d c z e n ia d o c h o d z i do m o ż liw ie sz e ro k ie g o p o ję c ia te j k a te g o r ii i u w a ż a j ą za „ w sz e lk ie b e z p o ś r e d n ie d o c h o d z e n ie do w ie d z y o rz e c z y w is to ś c i p rz e d m io to w e j i p o d m io to w e j b ę d ą c e k o n s e k w e n c ją p o z n a w c z e g o k o n ta k t u c z ło w ie k a w o b e c ś w ia t a b ą d ź z w ią z a n e z b o g a tą s k a lą jeg o w e w n ę tr z n y c h p rz e ż y ć ” (s. 70). T a k ie sz e ro k ie p o ję c ie a d a p tu j e do p o tr z e b te o d y c e i m ó w ią c o d o ś w ia d c z e n iu k o s m o lo g ic z n y m , a n tr o p o lo g ic z n y m i a k s jo lo g ic z n y m w p o z n a w a n iu B o g a. C zło w ie k d o ś w ia d c z a w ię c B o g a w św ie c ie o ta c z a ją c y m go, p o z n a je G o n a d ro d z e tr a n s c e n d e n c j i w ła s n e j o so b y w s t o s u n k u do ś w ia ta m a te r ia ln e g o , ro z p o z n a je G o te ż w ś w ie c ie w a rto ś c i. S z c z e g ó ln y m ty p e m d o ś w ia d c z e n ia je s t d o św ia d c z e n ie re lig ijn e . O k re ś la n e b y w a ja k o p rz e ż y c ie sa c r u m , ta je m n ic y in n o ś c i w s to s u n k u do ś w ia ta . O t t o o k re ś la tę ta je m n ic ę ja k o m is te r iu m w z b u d z a ją c e g ro zę i p o c ią g a ją c e z a ra z e m . D o św ia d c z e n ie r e lig ijn e m oże te ż s ta n o w ić a r g u m e n t z a rz e c z y w is to ś c ią B oga, z w ła sz c z a je ż e li się go u z u p e łn i p rz e z r o z w a ż a n ia m e ta f i zyczne. P e w n ą , sz c z e g ó ln ie b o g a tą k a te g o r ią d o ś w ia d c z e n ia re lig ijn e g o je s t d o ś w ia d c z e n ie m is ty c z n e ja k o b e z p o ś r e d n ie s p o tk a n ie z B ogiem , c a łk o w ita
