Diametros nr 6 (grudzie 2005): 185 – 186
185
Czy epistemologia jest nauk ? Głos w dyskusji
Andrzej Biłat
Odpowied na pytanie, czy epistemologia jest nauk , zale y od odpowiedzi na ogólniejsze pytanie, czy filozofia jest nauk . Je li bowiem filozofia jest nauk , to niew tpliwie nauk jest ka dy z jej działów. Do naturalny jest wi c nast puj cy porz dek rozwa a : najpierw metafilozofia, a potem metaepistemologia.
Taki porz dek przyjmuje prof. Wole ski w swoim tek cie wprowadzaj -cym. Stosuje on w skie znaczenie terminu „nauka”, zgodnie z naturalistycznym schematem: nauka = matematyka + nauki empiryczne. Uznaje jednocze nie (czyni to wprost w odpowiedzi na uwagi dra hab. Piotra Gutowskiego), e z jednej strony filozofia ma swoje specyficzne problemy, nieredukowalne do kwestii naukowych, a z drugiej strony, e „jest uznan i szanowan dyscyplin akademick oraz ma kryteria dobrej roboty”. Prof. Wole ski głosi wi c tez : filozofia nie jest nauk i jest
wa n dyscyplin akademick . Teza ta prowokuje nas do ponownego namysłu nad
natur filozofii i jej stosunku do nauki.
Dla poparcia pierwszej cz ci swojej tezy prof. Wole ski podaje dwa argu-menty. Po pierwsze, specyficzn cech filozofii jest jej domkni to , polegaj ca na tym, e metafilozofia jest cz ci filozofii. Po drugie, dotychczasowe programy filozofii jako nauki – jako psychologii empirycznej (program Brentany i Twardow-skiego), jako fenomenologii (program Husserla), czy te jako logiki (program Russella i neopozytywistów) – nie były udane.
Powy sze argumenty wspieraj tez prof. Wole skiego, ale trzeba przyzna , e to wsparcie nie jest do silne: argumenty te nie maj charakteru dowodu. W szczególno ci teza o pozanaukowo ci filozofii nie wynika z tezy o jej domkni to ci: mo liwe, e ta ostatnia jest prawdziwa (filozofia jest domkni ta), a pierwsza jest fałszywa (filozofia jest nauk ). Stosownym kontrprzykładem jest koncepcja filozofii jako nauki o nauce (jednego z wariantów tej koncepcji dostarcza metafilozofia neopozytywizmu). Z kolei niekonkluzywno drugiego
Andrzej Biłat Czy epistemologia jest nauk ? Głos w dyskusji
186
argumentu jest bezpo rednio widoczna: nie mo na wykluczy , e w przyszło ci pojawi si bardziej udany program filozofii jako nauki (np. wyrastaj cy z podej cia kognitywistycznego czy te ontologiczno-logicznego).
W tej sytuacji wydaje si , e problem stosunku filozofii do nauki, w szcze-gólno ci epistemologii do nauki, pozostaje otwarty. Je li bowiem domkni to filozofii nie musi by cech odró niaj c j od nauki jako cało ci, lecz co najwy ej od innych dziedzin naukowych, to pytanie o jej stosunek do nauki jako cało ci jest nadal aktualne.
Dobrej, bo szerokiej podstawy dla dalszej dyskusji na ten temat dostarcza umiarkowany konwencjonalizm, który przyjmuje prof. Wole ski: wprawdzie filozofia nie jest nauk w przyj tym przez niego sensie tych słów, ale nie mo na wykluczy innych, do naturalnych znacze , zgodnie z którymi filozofia jest nauk . W konsekwencji prof. Wole ski dopuszcza mo liwo istnienia alterna-tywnych schematów poj ciowych, od wyboru których zale y odpowied na pytanie, czy filozofia, a w konsekwencji epistemologia, jest nauk . (Tradycyjnych schematów poj ciowych, w ramach których odpowied na to pytanie jest pozy-tywna, dostarcza neokantyzm i fenomenologia.)
Z punktu widzenia współczesnej metafilozofii analitycznej szczególnie interesuj ce jest pytanie, jakie schematy poj ciowe s dopuszczalne w ramach tej metafilozofii. Czy na przykład dopuszczalny jest nowoczesny, spójny i anty-naturalistyczny schemat poj ciowy, w ramach którego zdania „Filozofia jest nauk ” i „Epistemologia jest nauk ” s prawdziwe?
Warunkiem trafno ci odpowiedzi na tego rodzaju pytania jest odrzucenie – cho by ze wzgl du na przestarzał filozofi logiki, „atomistyczn ” koncepcj analizy i nie do spójn teori ontologicznego zaanga owania – schematu poj ciowego le cego u podstaw programu filozofii logicznej w wersji Russella i neopozytywistów (ten program, przypomnijmy, został te uznany przez prof. Wole skiego jako zasadniczo nieudany). Przy takim ograniczeniu postawiona kwestia wydaje si filozoficznie niebanalna.
