• Nie Znaleziono Wyników

Biuletyn polonijny (46)

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Biuletyn polonijny (46)"

Copied!
25
0
0

Pełen tekst

(1)

Eugeniusz Sakowicz

Biuletyn polonijny (46)

Collectanea Theologica 68/1, 199-222

(2)

C o l l e c t a n e a T h e o l o g i c a 6 8 ( 1 9 9 8 ) n r 1

BIULETYN POLONIJNY (46)*

Z A W A R T O Ś Ć : 1. P r a s a w i l e ń s k a w e w r z e ś n i u 1 9 3 9 r . - I I . P o l s k i e c m e n t a r z e , p o m n i k i o r a z m i e j s c a p a m i ę c i n a r o d o w e j w p i e r w s z y c h l a t a c h n i e p o d l e g ł o ś c i R e p u b l i k i L i t e w s k i e j ( 1 9 9 0 - 1 9 9 4 ) . - I I I . P o c z ą t k i d u s z p a s t e r s t w a p o l o n i j n e g o M i s j o n a r z y O b l a t ó w M a r y i N i e p o k a l a n e j w K a n a d z i e Z a c h o d n i e j . - I V . S a n k t u a r i u m M a t k i B o ż e j K r ó l o w e j P o l s k i w D o y l e s t o w n w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h . V . R e f l e k s j a o P o l o n i i w S t a n a c h Z j e d n o c z o n y c h - W s p ó l n a t r o s k a o t o , c o p o l s k i e . . . - V I . P o l a c y w E s t o n i i - p r ó b a b i l a n s u . S y m p o z j u m n a u k o w e w K a t o l i c k i m U n i w e r s y t e c i e L u b e l s k i m ( 1 2 - 1 3 m a j a 1 9 9 7 r . ) . - V I I . F u n d a c j a P o m o c y S z k o ł o m P o l s k i m n a W s c h o d z i e i m . T a d e u s z a G o n i e w i c z a .

I. P rasa w ileńska we wrześniu 1939 r.

W y b u c h w o j n y p o l s k o - n i e m i e c k i e j w 1 9 3 9 r. s p o w o d o w a ł , ż e n a t e r e n a c h o k u p o w a ­ n y c h p o l s k a p r a s a p r z e s t a ł a s i ę u k a z y w a ć . I n a c z e j b y ł o n a o b s z a r a c h w s c h o d n i c h I I R z e c z y p o s p o l i t e j . T a m w p i e r w s z e j p o ł o w i e w r z e ś n i a p r a s ę w y d a w a n o n a d a l r e g u l a r n i e , j e d n a k ż e w z m n i e j s z o n e j i l o ś c i i w o g r a n i c z o n y m n a k ł a d z i e 1. W W i l n i e w c i ą ż w y c h o d z i ł y n a s t ę p u j ą c e d z i e n n i k i : „ S ł o w o ” , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” , „ R o b o t n i k W i l e ń s k i ” , „ E x p r e s s W i l e ń s k i ” . W i a d o m o ś ć o n a p a ś c i N i e m i e c n a P o l s k ę g a z e t y w i l e ń s k i p o d a ł y 2 w r z e ś n i a . „ K u r i e r W i l e ń s k i ” t e g o d n i a n a p i e r w s z e j k o l u m n i e i n f o r m o w a ł W i l n i a n : N i e m c y w t a r g n ę l i w g r a n i c e P o l s k i . L o t n i c t w o n i e p r z y j a c i e l a b o m b a r d o w a ł o c y w i l n ą l u d n o ś ć . A r m i a p o l s k a m ę ż n i e o d p i e r a n a t a r c i e w r o g a 2. Z k o l e i „ R o b o t n i k W i l e ń s k i ” , c e l e m b a r d z i e j o p e r a t y w ­ n e g o p o d a w a n i a w i a d o m o ś c i o d z i a ł a n i a c h w o j e n n y c h , 2 w r z e ś n i a w y d a ł d o d a t e k p o p o ł u d n i o w y z a m i e s z c z a j ą c r e l a c j ę o b o h a t e r s k i e j o b r o n i e W e s t e r p l a t t e . G a z e t a s z e r o k o w y k o r z y s t y w a ł a n a s w y c h ł a m a c h i n f o r m a c j e z f r o n t u P o l s k i e j A g e n c j i T e l e g r a f i c z n e j , i n f o r m a c j e r a d i a a n g i e l s k i e g o , w ł o s k i e g o , f r a n c u s k i e g o i w ł a s n e . P u b l i k o w a n o r ó w n i e ż w i a d o m o ś c i z ó w c z e s n e j s t o l i c y L i t w y - K o w n a . P i s m a w i l e ń s k i e z a m i e s z c z a ł y n o w y r o z k ł a d j a z d y p o c i ą g ó w , w i a d o m o ś c i o p r z e b i e ­ g u p r a c f o r t y f i k a c y j n y c h w m i e ś c i e , b o m b a r d o w a n i a c h p r z e z n i e m i e c k i e l o t n i c t w o w s i i m i a s t e c z e k W i l e ń s z c z y z n y . * R e d a k t o r e m b i u l e t y n u j e s t E u g e n i u s z S a k o w i c z , W a r s z a w a . ’ T a d e u s z W r o ń s k i , L o s y p o l s k i e j p r a s y w e w r z e ś n i u 1 9 3 9 r . , „ Ż y c i e L i t e r a c k i e ” R . X X I I : 1 9 7 2 , n r . 3 8 ( 1 0 7 7 ) , s . 4 2 W t a r g n i ę c i e S o w i e t ó w n a t e r y t o r i u m P o l s k i , „ K u r j e r W i l e ń s k i ” R . X I V : 1 9 3 9 , n r 2 5 8 ( 4 9 3 4 ) z 1 8 I X , s. 1

(3)

1 7 w r z e ś n i a 1 9 3 9 r ., z g o d n i e z p a k t e m R i b b e n t r o p - M o ł o t o w i t a j n y m p r o t o k o ł e m p o d p i s a n y m m i ę d z y Z w i ą z k i e m S o w i e c k i m i N i e m c a m i , Z S R R z a a t a k o w a ł P o l s k ę z a j m u j ą c j e j w s c h o d n i e w o j e w ó d z t w a . T o s p o w o d o w a ł o z a p r z e s t a n i e w y d a w a n i a g a z e t n a t y c h t e r e n a c h . O s t a t n i e n u m e r y „ R o b o t n i k a W i l e ń s k i e g o ” o r a z „ E x p r e s s u W i l e ń s k i e g o ” u k a z a ł y s ię 1 7 w r z e ś n i a , n a t o m i a s t w y d a n i a „ S ł o w a ” o r a z „ K u r j e r a W i l e ń s k i e g o ” p o r a z o s t a t n i c z y t e l n i c y o t r z y m a l i 1 8 w r z e ś n i a . W n o c y z 1 8 n a 1 9 w r z e ś n i a j e d n o s t k i A r m i i C z e r w o n e j w k r o c z y ł y d o W i l n a . R e d a k t o r „ S ł o w a ” S t a n i s ł a w M a c k i e w i c z w a r t y k u l e p u b l i c y s t y c z n y m t a k ż e g n a ł s ię z c z y t e l n i k a m i : „ W i l n o p o z o s t a n i e w i e r n e s w o i m u c z u c i o m , s w e m u p a t r i o t y z m o w i , W i l n o j e s t m i a s t o w i e r n e . W i l n o b ę d z i e s i ę b r o n i ć . W c h w i l i , k i e d y m o j a 1 7 - l e t n i a p r a c a n a s t a n o w i s k u r e d a k t o r a » S ł o w a « d o b i e g a k r e s u , w z n o s z ę o k r z y k : » N i e c h ż y j e ż o ł n i e r z p o l s k i ! « . B o ż e , d o p o m ó ż w s ł u s z n e j w a l c e i z m i ł u j s i ę n a d W i l n e m ” 3. S t a n i s ł a w M a c k i e w i c z w e w r z e ś n i u s y s t e m a t y c z n i e p i s y w a ł a r t y k u ł y r e d a k c y j n e n a t e m a t w o j n y . W s z a k ż e n i e t y l k o a r t y k u ł y p u b l i c y s t y c z n e m i a ł y d o d a ć c z y t e l n i k o w i d u c h a . W ł a ś n i e w t r a g i c z n y m w r z e ś n i u 1 9 3 9 „ S ł o w o ” z a c z ę ł o s y s t e m a t y c z n i e z a m i e s z c z a ć u t w o r y l i t e r a c k i e o w y d ź w i ę k u p a t r i o t y c z n y m . G a z e t a c e l o w a ł a w p r z y t a c z a n i u f r a g m e n ­ t ó w p r o z y H e n r y k a S i e n k i e w i c z a p i s a n e j p r z e d l a t y , j a k w i a d o m o , k u p o k r z e p i e n i u s e r c . J u ż 1 w r z e ś n i a c z y t e l n i c y d z i e n n i k a c z y t a l i o g ł o s z e n i e : „ W k a ż d y m p o l s k i m d o m u » K r z y ż a c y « , n i e ś m i e r t e l n e d z i e ł o H e n r y k a S i e n k i e w i c z a z a z ł . 3 ” . K a ż d y s e t n y n a b y w c a „ K r z y ż a k ó w ” o t r z y m y w a ł b e z p ł a t n i e p r e n u m e r a t ę „ S ł o w a ” l u b , w e d ł u g s w e g o w y b o r u , i n n e w y d a w n i c t w o Z a k ł a d u N a r o d o w e g o i m . O s s o l i ń s k i c h 4. W c z t e r y d n i p ó ź n i e j „ S ł o w o ” z a c z ę ł o z a m i e s z c z a ć w y b r a n e c y t a t y z d z i e ł H e n r y k a S i e n k i e w i c z a . „ W ś c i e k ł o ś ć w a l c z y ł a z w ś c i e k ł o ś c i ą , p i e r ś u d e r z a ł a o p i e r ś - m ą ż w i ą z a ł s i ę w u ś c i s k u ś m i e r t e l n y m z m ę ż e m ” - p r z y t a c z a n o f r a g m e n t z „ O g n i e m i M i e c z e m ” . J e d n a k ż e n a j c z ę ś c i e j c y t o w a n y m d z i e ł e m b y l i „ K r z y ż a c y ” . P i ę ć r a z y p i s m o c y t o w a ł o H e n r y k a S i e n k i e w i c z a i s ł o w a t e t ł u s t ą c z c i o n k ą b y ł y u m i e s z c z a n e o b o k t y t u ł u . W t y m s a m y m m i e j s c u , w k t ó r y m p u b l i k o w a n o s ł o w a w z y w a j ą c e d o s t a w i e n i a o p o r u z a b o r c y : „ G d y o d d z i a ł w o j s k a z n a j d z i e s i ę w c i ę ż k i c h w a r u n k a c h , t e n j e s t d o w ó d c ą , k t o k a ż e s t r z e l a ć ” . 8 w r z e ś n i a w r e d a g o w a n y m p r z e z S t a n i s ł a w a M a c k i e w i c z a p i ś m i e a u t o r u k r y t y p o d i n c j a ł a m i t.b . ( T e o d o r B u j n i c k i ) w a r t y k u l e z a t y t u ł o w a n y m „ C z y t a j m y S i e n k i e w i c z a ” p i s a ł : „ W c h w i l a c h , g d y b ę d z i e s i ę n a m z d a w a ł o , ż e n i e d a m y j u ż s o b i e r a d y z w ą t p l i w o ś c i a m i , z n i e w i a r ą i d e p r e s j ą , s i ę g n i j m y p o t o m » P o t o p u « , » K r z y ż a k ó w « c z y » O g n i e m i M i e c z e m « . O d w r ó ć m y n a c h y b i ł - t a f i ł k a r t k ę i c z y t a j m y ( . . . ) N a s z w r ó g m a 3 C a t . [ S t a n i s ł a w M a c k i e w i c z ] , W i l n o , „ S ł o w o ” R . X V I I I : 1 9 3 9 , n r 2 5 7 ( 5 5 3 9 ) z 1 8 I X , s . 1 4 W k a ż d y m p o l s k i m d o m u „ K r z y ż a c y ” , n i e ś m i e r t e l n e d z i e ł o H e n r y k a S i e n k i e w i c z a z a z ł . 3 , t a m ż e R . X V I I I : 1 9 3 9 n r 2 4 0 ( 5 5 2 2 ) z 1 I X , s . 6 .

(4)

ś w i e t n i e w y p o s a ż o n ą a r m i ę w n a j n o w s z e z d o b y c z e t e c h n i k i w o j e n n e j . M a s a m o l o t y , d z i a ł a , c z o ł g i , j e g o a r s e n a ł b e z d u s z n y c h m a s z y n j e s t b o g a t y i p o t ę ż n y . N i e m o ż e m i e ć j e d n a k te g o , c o p o s i a d a m y m y : p o c z u c i a , ż e w a l c z y m y o s ł u s z n ą s p r a w ę , o w o l n o ś ć i c a ł o ś ć k r a j u : n i e m a t e ż t y c h h u s a r s k i c h s k r z y d e ł , k t ó r e n a m p r z y p i ą ł H e n r y k S i e n k i e w i c z ” 5. P r o z a H e n r y k a S i e n k i e w i c z a n a ł a m a c h w i l e ń s k i e g o „ S ł o w a ” n i e b y ł a j e d y n ą l e k t u r ą „ k u p o k r z e p i e n i u s e r c ” . G a z e t a z a m i e ś c i ł a m . i n . w i e r s z A d a m a K o w a l s k i e g o p t . „ P o ­ b ł o g o s ł a w , K o m e n d a n c i e ! ” , w k t ó r y m a u t o r z w r a c a s i ę d o m a r s z a ł k a J ó z e f a P i ł s u d s k i e g o : „ B ą d ź z n a m i w ś w i ę t e j g o d z i n i e ! ” P u b l i k o w a n o r ó w n i e ż u t w o r y b a r d z i e j z n a n y c h a u t o r ó w , j a k J e r z y P u t r a m e n t , J e r z y Z a g ó r s k i , A l e k s a n d e r R y m k i e w i c z , J a n M i n k i e w i c z , T e o d o r B u j n i c k i , K a z i m i e r a I ł- ł a k o w i c z ó w n a , u t w o r y M a g d a l e n y S a m o z w a n i e c , F r a n c i s z k a B o h o m o l c a , f r a g m e n t p r o z y S t e f a n a Ż e r o m n s k i e g o . M i e j s c o w y f e l i e t o n i s t a B i l l a r d p i s a ł o „ p a n n i e M a r y n i ” , k t ó r a w s z y s t k o s k u p u j e , a w i e r s z u p t . „ P l u s k w a ” w y ś m i e w a p l o t k a r z a , k t ó r y s i e j e p l o t k i o w o j n i e i p a n i k a r s k i e n a s t r o j e . W p ł y w l e k t u r y „ S ł o w a ” n i e p o z o s t a w a ł p e w n i e b e z e c h a w ś r ó d c z y t e l n i k ó w . W O d e z w i e P o l s k i e j M a c i e r z y S z k o l n e j d o n a u c z y c i e l i o p u b l i k o w a n e j w g a z e c i e z a l e c a n o , a b y w w a r u n k a c h o k u p a c j i z i e m p o l s k i c h p r z y s t o s o w a ć ż y c i e s z k o l n e d o w a r u n k ó w c h w i l i b i e ż ą c e j i z a l e c a n o o d c z y t a ć z u c z n i a m i w y j ą t k i z „ K r z y ż a k ó w ” H e n r y k a S i e n k i e w i c z a i z „ P l a c ó w k i ” B o l e s ł a w a P r u s a , i l u s t r u j ą c e z a b o r c z o ś ć i o k r u c i e ń s t w o a g r e s o r ó w n i e m i e c k i c h 6. R e a s u m u j ą c n a l e ż y s t w i e r d z i ć , ż e u r y w k i z u t w o r ó w H . S i e n k i e w i c z a z a m i e s z c z a n e b y ł y w „ S ł o w i e ” n a c z o ł o w e j k o l u m n i e . Z r e g u ł y z a m i e s z c z a n o j e w t y m s a m y m m i e j s c u , w k t ó r y m d r u k o w a n o w y p o w i e d z i m ę ż ó w s t a n u te j m i a r y , c o p r e m i e r W i e l k i e j B r y t a n i i C h a m b e r l a i n c z y m i n i s t e r E d e n i w k t ó r y m n a p o c z ą t k u w o j n y w y d r u k o w a n o s ł o w a p o e t y K a z i m i e r z a W i e r z y ń s k i e g o : „ ... t e m s i ę t y l k o ż y j e , z a c o s i ę u m i e r a ” 7. J ó z e f S z o s t a k o w s k i , W i l n o

Π. P olskie cm entarze, pom niki oraz m iejsca pam ięci narodow ej

w pierw szych latach niepodległości Republiki Litew skiej (1990-1994)

Z a r y s o w a n e w t y m a r t y k u l e p r o c e s y m i a ł y s w ó j p o c z ą t e k w l a t a c h w c z e ś n i e j s z y c h . J e d n a k ż e w p r z y j ę t y c h r a m a c h c h r o n o l o g i c z n y c h o d o g ł o s z e n i a A k t u N i e p o d l e g ł o ś c i L i t w y ( 1 1 I I I 1 9 9 0 ) p o p o d p i s a n i u T r a k t a t u P o l s k o - L i t e w s k i e g o ( 2 6 I V 1 9 9 4 ) u j a w n i ł y s ię w y r a ź n e p r z e m i a n y i n o w e k i e r u n k i d z i a ł a ń . P r o c e s y , k t ó r e s i ę z a z n a c z y ł y w t y m o k r e s i e m a j ą s w ó j d a l s z y c i ą g , k t ó r e g o a u t o r z e w z g l ę d u n a p r z y j ę t y z a k r e s z a d a ń j u ż n i e u w z g l ę d n i a . 5 t . b . , C z y t a j m y S i e n k i e w i c z a , t a m ż e R . X V I I I : 1 9 3 9 , n r 2 4 7 ( 5 5 2 9 ) z 8 I X , s . 3 . 6 K . S w i ą t e c k i , Z . I w a s z k i e w i c z ó w a , O d e z w a P o l s k i e j M a c i e r z y S z k o l n e j d o N a u c z y c i e l i , t a m ż e R . X V I I I : 1 9 3 9 , n r 2 5 4 ( 5 5 3 6 ) z 15 I X , s . 7 . 7 [ K a z i m i e r z ] W i e r z y ń s k i , . . . t e m s i ę t y l k o ż y j e . . . , t a m ż e R . X V I I I : 1 9 3 9 , n r 2 4 2 ( 5 5 2 4 ) z 3 I X , s. 1.

(5)

P o u t r a c i e p r z e z R z e c z p o s p o l i t ą W i l e ń s z c z y z n y w w y n i k u I I w o j n y ś w i a t o w e j n a o b e c n y m t e r y t o r i u m R e p u b l i k i L i t e w s k i e j p o z o s t a ł o w i e l e p o l s k i c h p o m n i k ó w i c m e n ­ t a r z y . J a k o ś w i a d e c t w a h i s t o r i i , w i e l e p o s t u m e n t ó w i t a b l i c p a m i ą t k o w y c h b y ł o d e w a s ­ t o w a n y c h , a „ n i e z n a n i s p r a w c y ” n i s z c z y l i p o m n i k i n a c m e n t a r z a c h . Z n a c z n e g o z n i s z c z e n i a d o k o n y w a ł r ó w n i e ż c z a s . J a k s t w i e r d z a l i m i e s z k a ń c y , w i e l e c m e n t a r z y n i e p o r z ą d k o w a n o , g d y ż n i e p o z w a l a n o i m n a t o . C z a s a m i b r a k o w a ł o t e ż i n i c j a t y w y 1. N a s t a r y c h c m e n t a r z a c h m o ż n a b y ł o z a o b s e r w o w a ć w r ę c z z j a w i s k o , ż e n a m i e j s c e n i s z c z o n y c h p o l s k i c h g r o b ó w p o j a w i a ł y s i ę n o w e z l i t e w s k i m i n a p i s a m i . Z d a r z a ł y s i ę t e ż z m i a n y f o r m y m e t r y k a l n e j n a z w i s k ; c h o c i a ż b y z n a n y r z e ź b i a r z A n t o n i W i w u l s k i w k i l k a ­ d z i e s i ą t l a t p o ś m i e r c i s t a ł s i ę A n t a n a s e m V i v u l s k i s e m 2. J e d n o c z e ś n i e s t w a r z a n o o g r o m n e t r u d n o ś c i P o l a k o m , n a w e t w t e d y , g d y c h c i e l i p o s t a w i ć p o m n i k b l i s k i e j o s o b i e o d d a w n a s p o c z y w a j ą c e j n a c m e n t a r z u . P o c z ą t k o w o t e n d e n c j a t a u t r z y m y w a ł a s i ę r ó w n i e ż w n i e p o d ­ l e g ł e j L i t w i e , c z e g o d o ś w i a d c z y ł a m . i n . e m e r y t k a E l e o n o r a K o k o s z , k t ó r e j m a t k a s p o c z y w a n a R o s s i e o d 1 9 4 9 r . W t y m p r z y p a d k u p r o b l e m u d a ł o s i ę p o z y t y w n i e r o z w i ą z a ć d o p i e r o p o w i e l u m i e s i ą c a c h s t a r a ń j e s i e n i ą 1 9 9 0 r . d z i ę k i i n t e r w e n c j i d e p u t o w a n e g o d o R a d y N a j w y ż s z e j R L Z b i g n i e w a B a l c e w i c z a 3. P o r e n o w a c j i o g r o d z e n i a c m e n t a r z a n a R o s s i e j e s i e n i ą 1 9 9 0 r . z g i n ę ł o s t a m t ą d w i e l e f r a g m e n t ó w d a w n y c h p o l s k i c h p o m n i k ó w . P o d o b n o w y w i e ź l i j e r o b o t n i c y , g d y u s u w a l i z c m e n t a r z a z ł o m 4. R ó w n i e ż n i s z c z o n e b y ł y i n n e w i l e ń s k i e c m e n t a r z e , j a k B e r n a r d y ń s k i c z y ś w . P i o t r a i P a w ł a . D z i e n n i k a r k a „ K u r i e r a W i l e ń s k i e g o ” H a l i n a J o t k i a ł ł o , o b s e r w o w a ł a s z c z e g ó l n i e t e n o s t a m i i s t w i e r d z i ł a , ż e d e w a s t o w a ł o s i ę t a m p o m n i k i w z a l e ż n o ś c i o d b r z m i e n i a n a z w i s k . N a z n i s z c z e n i e n a j b a r d z i e j n a r a ż o n e b y ł y p o m n i k i , n a k t ó r y c h n a z w i s k a k o ń c z y ł y s i ę n a - s k i , - s k a , - i c z 5. A u t o r a m i z n i s z c z e ń b y l i n i e t y l k o w a n d a l e , a l e i o s o b y w y z n a c z o n e d o o p i e k i n a d m o g i ł a m i . 1 9 - 2 0 l i p c a 1 9 9 0 r . W i l e ń s k i e Z j e d n o c z e n i e Z i e l e ń c ó w b e z ż a d n y c h z a b e z ­ p i e c z e ń ś c i n a ł o s t a r e d r z e w a n a R o s s i e . W e f e k c i e w i e l e p o m n i k ó w z o s t a ł o z d e w a s ­ t o w a n y c h p r z e z p a d a j ą c e p n i e i g a ł ę z i e . N a t o m i a s t s t a ł ą p r a k t y k ą b y ł o t o , ż e u s z k o d z o n e p o m n i k i u s u w a n o w t a j e m n i c y 6. K o l e j n y m p r z y k ł a d e m ś w i a d c z ą c y m o c e l o w e j d e w a s t a c j i b y ł o s p r z ą t a n i e z w a l o n y c h p n i a k ó w p o b u r z y z k o ń c a c z e r w c a 1 9 9 1 r . C o z a s k a k u j ą c e , n a j w i ę k s z e z n i s z c z e n i a p o w s t a w a ł y p r z y p o r z ą d k o w a n i u , g d y p n i a k i b y ł y n a m i e j s c u p i ł o w a n e i p a l o n e 7. N a t y m c m e n t a r z u s ą t e ż g r o b y p o l s k i c h ż o ł n i e r z y - w o w y m c z a s i e z n i s z c z o n e , p o l a n e k w a s e m i p o p ę k a n e , a n i e o p o d a l g r o b y l i t e w s k i c h w o j s k o w y c h w d o s k o n a ł y m s t a n i e . W n o c y z 8 n a 9 w r z e ś n i a 1 9 9 1 r o k u z d e w a s t o w a n o t a m o k o ł o 1 K s . D . S t a ń c z y k , P ł o n ą c e z n i c z e s e r c ( w y w i a d p r z e p r o w a d z o n y p r z e z H . J o t k i a ł ł o ) , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 2 8 p a ź d z i e r n i k a 1 9 9 3 . 2 K o s m a n M . , W i l n o d a w n i e j i d z i ś , T o r u ń 1 9 9 3 , s . 1 3 7 . 3 H . J o t к i a 1 1 o , K i l k a m i g a w e k z R o s s y i A n t o k o l a , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 9 l i s ­ t o p a d a 1 9 9 0 . 4 T a m ż e . 5 T a m ż e . 6 H . J o t k i a ł ł o , K o l e j n e z n i s z c z e n i a n a R o s s i e , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 2 4 l i p c a 1 9 9 0 . 7 H . J o t k i a ł ł o , Z n ó w z n i s z c z e n i a n a R o s s i e , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 1 7 l i p c a 1 9 9 1.

(6)

2 0 m o g i ł p o l s k i c h w o j s k o w y c h i w e d ł u g r e l a c j i j e d n e g o z r o b o t n i k ó w c m e n t a r n y c h t a k i e p r z y p a d k i b y ł y b y n i e m o ż l i w e j e s z c z e p r z e d d z i e s i ę c i u l a t y 8. W s z y s t k i e t e g o t y p u a k t y w a n d a l i z m u m i a ł y n a c e l u z a t a r c i e ś l a d ó w p o l s k i e j o b e c n o ś c i . N i e s t e t y , t e g o t y p u z a c h o w a n i a n i e z o s t a ł y z d e c y d o w a n i e p o t ę p i o n e p r z e z w ł a d z e , k t ó r y c h z a c h o w a n i e m o ż e b u d z i ć p e w n e z d z i w i e n i e . G d y n p . w d w a d n i p o o d s ł o n i ę c i u w K a l w a r i i W i l e ń s k i e j p o m n i k a n a g r o b n e g o ż o ł n i e r z y A r m i i K r a j o w e j 2 0 I X 1 9 9 0 r. „ n i e z n a n i s p r a w c y ” p o r o z b i j a l i p ł y t y i z b e z c z e ś c i l i p o m n i k , w i c e p r e m i e r R L R o m u a l d a s O z o l a s , u s t o s u n k o w u j ą c s i ę d o t y c h w y d a r z e ń , s k u p i ł s i ę g ł o w n i e n a t y m , ż e P o l a c y n ie m i e l i p o z w o l e n i a w ł a d z n a u s t a w i e n i e t a m t a b l i c 9. Z d e c y d o w a n a w i ę k s z o ś ć o b e l i s k ó w i t a b l i c p a m i ą t k o w y c h z o s t a ł a z l i k w i d o w a n a w o k r e s i e f u n k c j o n o w a n i a L i t e w s k i e j S o c j a l i s t y c z n e j R e p u b l i k i R a d z i e c k i e j . P o o d ­ r o d z e n i u n i e p o d l e g ł e g o p a ń s t w a n o w e d e m o k r a t y c z n e w ł a d z e n i e z g a d z a ł y s i ę j e d n a k n a to , b y t e p a m i ą t k i w r ó c i ł y n a s w o j e m i e j s c a . J e d n ą z n i e l i c z n y c h , o d s ł o n i ę t y c h z a z g o d ą w ł a d z , b y ł a t a b l i c a p o ś w i ę c o n a A d a m o w i M i c k i e w i c z o w i , u m i e s z c z o n a n a m u r a c h p o b a z y l i a ń s k i c h , g d z i e w i ę z i o n y b y ł p o e t a 10. N i e l i c z n e t a b l i c e i p o m n i k i , k t ó r e o c a l a ł y , n ie b y ł y j e d n a k n a j l e p i e j „ t r a k t o w a n e ” . W l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h z c o k o ł u z o s t a ł o ś c i ą g n i ę t e i z n i s z c z o n e p o p i e r s i e S t a n i s ł a w a M o n i u s z k i ; p o o d n o w i e n i u p o m n i k a u s z k o d z o n o t w a r z . 1 2 l i p c a 1 9 9 1 r . a u t o r n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i b y ł t e ż ś w i a d k i e m p r ó b y j e g o d e w a s t a c j i p r z e z l i t e w s k i c h w y r o s t k ó w , w b i a ł y d z i e ń p r z y z u p e ł n e j o b o j ę t n o ś c i p r z e c h o d n i ó w 11. B y ł o to n i e w ą t p l i w i e r e z u l t a t d o t y c h c z a s o w e j b e z k a r n o ś c i i „ n i e u c h w y t n o ś c i ” w a n d a l i n i s z ­ c z ą c y c h p o l s k i e n e k r o p o l i e . J e d n o c z e ś n i e p o w s z e c h n ą p r a k t y k ą b y ł o l i t u a n i z o w a n i e n a z w i s k l u d z i z w i ą z a n y c h z p o l s k ą k u l t u r ą i h i s t o r i ą . B y ł o t o w p e w n y m s t o p n i u p r z e j m o w a n i e d o r o b k u d u c h o w e g o . D l a p r z y k ł a d u n i e u ż y w a n o n a z w i s k w ic h o r y g i n a l ­ n y m b r z m i e n i u , j a k M o n i u s z k o , S i e r a k o w s k i c z y K a l i n o w s k i , l e c z M o n i u s z k a s , S i e r a k a u s - k a s , K a l i n a u s k a s , c o m o ż e b u d z i ć m y l n e w r a ż e n i e , i ż b y l i o n i L i t w i n a m i . Z d r u g i e j s t r o n y m e t o d ą f a k t ó w d o k o n a n y c h , p r z y b r a k u p r z y c h y l n o ś c i w ł a d z , P o l a c y n a f a l i o d r o d z e n i e n a r o d o w o ś c i o w e g o r o z p o c z ę l i p o r z ą d k o w a n i e m i e j s c p a m i ę c i n a r o d o w e j . W P o n a r a c h , m i e j s c u k a ź n i P o l a k ó w i Ż y d ó w , t u ż p o w o j n i e u s t a w i o n o d r e w n i a n y k r z y ż , a l e w 1 9 5 2 r . z o s t a ł o n z n i s z c z o n y . W n o w e j s y t u a c j i w l i s t o p a d z i e 1 9 9 0 r . u s t a w i o n o t a m p o n o w n i e k r z y ż i g r a n i t o w y p o m n i k 12. 1 l i s t o p a d a 1 9 9 0 r . n a c m e n t a r z u w R u d n i k a c h p o ś w i ę c o n o k r z y ż p a m i ę c i o f i a r K a t y n i a , g d y j e s z c z e n i e t a k d a w n o o t y c h w y d a r z e n i a c h n i e w o l n o b y ł o n a w e t m ó w i ć 13. W K o l e ś n i k a c h 9 l i p c a 1 9 9 3 r . p o ś w i ę c o n o p o m n i k o r a z 8 H . G ł a d k o w s k a , W a n d a l e w a k c j i . J a k i m s ł o w e m t e o k r u c i e ń s t w a o k r e ś l i ć , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 11 w r z e ś n i a 1 9 9 1 . 9 W . Z i n k i e w i c z , C i ą g l e t e n s a m a k t w a n d a l i z m u , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 1 2 g r u d n i a 1 9 9 0 . 10 W i l e ń s k i e m u r y p o b a z y l i a ń s k i e i „ W i e l k a I m p r o w i z a c j a " , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 4 l i s t o p a d a 1 9 9 2 . 11 J . S z o s t a k o w s k i , M o n i u s z k ę k o p a n o w g ł o w ę , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 1 7 l i p c a 1 9 9 1 . 12 H . S o s n o w s k i , P o m n i k P o n a r s k i , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 3 1 p a ź d z i e r n i k a 1 9 9 0 . 13 J . L e w i с к i, K r z y ż o f i a r o m K a t y n i a w R u d n i k a c h , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 7 l i s ­ t o p a d a 1 9 9 0 .

(7)

g r o b y ż o ł n i e r z y z W i l e ń s k i e j S a m o d z i e l n e j B r y g a d y A r m i i K r a j o w e j . N a s t ę p n e g o d n i a w y ś w i ę c o n o p o m n i k i k w a t e r ę A K - o w c ó w w K o l o n i i W i l e ń s k i e j . P o ś w i ę c o n o t e ż p o m n i k p a r t y z a n t ó w p o l e g ł y c h w w a l c e z o d d z i a ł a m i N K W D w P u s z c z y R u d n i c k i e j 14. O p r ó c z w y ż e j w y m i e n i o n y c h z o s t a ł y u p a m i ę t n i o n e t a k ż e i n n e m i e j s c a p a m i ę c i n a r o d o w e j m . i n . w S k o j d z i s z k a c h , S u r k o n t a c h , S k o r b u c i a n a c h , M i k u l i s z k a c h i K r a w c z u n a c h . Z d a r z a ł o s ię t e ż , c o p r a w d a r z a d k o , ż e d o t y c h p r a c p r z y s t ę p o w a n o z a z g o d ą w ł a d z . T a k b y ł o w l i p c u 1 9 9 1 r . n a R o s s i e o r a z C m e n t a r z u B e r n a r d y ń s k i m , g d z i e p r z y s t ą p i o n o d o p e w n y c h p r a c k o n s e r w a c y j n o - p o r z ą d k o w y c h 13. P o d o b n i e b y ł o w l i s t o p a d z i e - g r u d n i u 1 9 9 2 r . n a R o s s i e w W i l n i e , g d z i e e k s h u m o w a n o c i a ł a 1 9 A K - o w c ó w i 3 n a P i ó r o m o n c i e , a n a s t ę p n i e z ł o ż o n o j e d o w s p ó l n e j k w a t e r y , k t ó r a z o s t a ł a u r o c z y ś c i e p o ś w i ę c o n a 11 l i p c a 1 9 9 3 r . 16 Z d a r z a ł y s i ę t e ż i n n e p o s t a w y w ł a d z , j a k n p . w r e j o n i e w i l e ń s k i m , g d y p o o d g ó r n e j l i k w i d a c j i p o l s k i e g o s a m o r z ą d u z a r z ą d z a j ą c y t y m i t e r e n a m i p e ł n o m o c n i k A r t u r a s M e r k y s p o d j ą ł d z i a ł a n i a z m i e r z a j ą c e d o o d w o ł a n i e s t a r o s t y b u j w i d z k i e g o J a n a S i n i c k i e g o . W z w i ą z k u z t y m p o s t a w i o n o m u z a r z u t n i e g o s p o d a r n o ś c i i r o z r z u t n o ś c i . C h o d z i ł o t u t a j g ł ó w n i e o w y a s f a l ­ t o w a n i e 1 k m d r o g i d o p o m n i k a ż o ł n i e r z y A K w K r a w c z u n a c h 17. W S w i ę c i a n a c h u r o d z i ł s i ę i m i e s z k a ł z n a n y p i l o t F r a n c i s z e k Ż w i r k o . D o d n i a d z i s i e j s z e g o z a c h o w a ł s i ę j e g o d o m , k t ó r y d l a P o l a k ó w s t a n o w i p e w i e n s y m b o l , w i ę c s t a r a l i s i ę , b y u l i c a , p r z y k t ó r e j s t o i p o s e s j a , n o s i ł a j e g o i m i ę . P o d p e t y c j a m i w t e j s p r a w i e z e b r a n o d u ż ą l i c z b ę p o d p i s ó w , l e c z w ł a d z e n i e c h c i a ł y u s t ą p i ć , s t w i e r d z a j ą c w r ę c z : „ C o w y c h c e c i e t u d a w n ą P o l s k ę w r ó c i ć ” 18. O s t a t e c z n i e u z g o d n i o n o k o m p r o m i s i w r o k u 1 9 9 2 n a t y m d o m u o d s ł o n i ę t o t a b l i c ę p a m i ą t k o w ą , a u l i c a u t r z y m a ł a d o t y c h c z a s o w ą n a z w ę P a r t y z a n t ó w . T a b l i c a j e d n a k w 1 9 9 4 r . z o s t a ł a z n i s z c z o n a p r z e z „ n i e z n a n y c h s p r a w c ó w ” . J e d n y m z n a j p o z y t y w n i e j s z y c h z j a w i s k t e g o o k r e s u b y ł a m o ż l i w o ś ć p o m o c y s p e c j a l i s t ó w z P o l s k i , k t ó r z y m o g l i z a j ą ć s i ę r e n o w a c j ą p r z y n a j m n i e j n i e k t ó r y c h p o m n i k ó w n a c m e n t a r z a c h . W a ż n y m e l e m e n t e m t e j p o m o c y b y ł y r ó w n i e ż k w e s t y o r g a n i z o w a n e o d 1 9 9 0 r . p r z e z S p o ł e c z n y K o m i t e t O p i e k i n a d S t a r y m i P o w ą z k a m i w W a r s z a w i e w r a z z p r z e d s t a w i c i e l a m i Z w i ą z k u P o l a k ó w n a L i t w i e p o d h a s ł e m „ P o w ą z k i d l a R o s s y w W i l n i e ” . K o n s e k w e n c j ą t y c h z b i ó r e k b y ł o p o w o ł a n i e p r z y Z w i ą z k u P o l a k ó w n a L i t w i e S p o ł e c z n e g o K o m i t e t u O p i e k i n a d S t a r ą R o s s ą , k t ó r e g o p r e z e s e m z o s t a ł a A l i c j a K l i m a s z e ­ w s k a 19. D z i ę k i i c h d z i a ł a n i o m u d a ł o s i ę u r a t o w a ć o d z n i s z c z e n i a w i e l e p o m n i k ó w n a w i l e ń s k i c h c m e n t a r z a c h . 14 W 4 9 r o c z n i c ę o p e r a c j i w i l e ń s k i e j A K „ O s t r a B r a m a ” , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 13 l i p c a 1 9 9 3 . 15 H . J o t k i a ł ł o , R o d a c y z P o l s k i r a t u j ą n e k r o p o l i e w i l e ń s k i e , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 2 6 l i p c a 1 9 9 1 . 16 H . J o t k i a ł ł o , H o l d p a m i ę c i w y z w o l i c i e l o m W i l n a , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 3 g r u d ­ n i a 1 9 9 2 . 17 M . Ł a w r y n i e c , B r a k w z a j e m n e g o z a u f a n i a , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 1 3 l u t e g o 1 9 9 2 . 18 J . К u 1 к a , K o ś c i e l n e i ś w i e c k i e p r o b l e m y m o i c h r o d a k ó w , „ K u r i e r W i l e ń s k i " z 1 9 w r z e ś n i a 1 9 9 1 19 H . J o t к i a 11 o , A k c j ę r o z p o c z ę t o w W a r s z a w i e , „ K u r i e r W i l e ń s k i ” z 8 c z e r w c a

(8)

R ó ż n e g o r o d z a j u w y ż e j p r z e d s t a w i o n e t r u d n o ś c i b y ł y s t w a r z a n e , g d y ż w ł a d z e n ie c h c i a ł y d o p u ś c i ć d o u t r w a l a n i a p o l s k i e j p r z e s z ł o ś c i W i l e ń s z c z y z n y . N a t o m i a s t u m o ż ­ l i w i e n i e P o l a k o m k u l t y w o w a n i a h i s t o r i i o r a z j e j u p a m i ę t n i a n i a b y ł o b y z a p e w n e j e d n y m z e l e m e n t ó w , k t ó r e m o g ł y b y n i e s p r z y j a ć t e n d e n c j o m w y n a r a d a w i a n i a i a s y m i l a c j i . N a f a l i a n t y p o l s k i c h k a m p a n i i n a s i l i ł y s i ę t e ż s k r y t e a k t y w a n d a l i z m u w y m i e r z o n e w g r o b y i p o m n i k i . W y n i k a ł o t o t e ż z a p e w n e z b r a k u z d e c y d o w a n e j p o s t a w y w ł a d z w t e j k w e s t i i . J e d n a k ż e p o j a w i ł y s i ę t e ż p o z y t y w n e t e n d e n c j e , j a k c h o c i a ż b y m o ż l i w o ś ć o p i e k i n a g r o b a m i A K - o w c ó w o r a z u p a m i ę t n i a n i a m i e j s c i c h w a l k i m ę c z e ń s t w a . N a l e ż y tu t a j z a z n a c z y ć , i ż w c z a s a c h Z S R R b y ł o t o n i e m o ż l i w e . W p i e r w s z y c h l a t a c h n i e p o d l e g ł o ś c i L i t w y t a k ż e c z ę s t o u w a ż a n o t a k i e d z i a ł a n i e z a n i e l e g a l n e , l e c z w ł a d z e w p e w n y m s t o p n i u t o l e r o w a ł y t e n p r o c e s . P o d p i s a n i e T r a k t a t u m i ę d z y R z e c z p o s p o l i t ą P o l s k ą a R e p u b l i k ą L i t e w s k ą o p r z y j a z n y c h s t o s u n k a c h i d o b r o s ą s i e d z k i e j w s p ó ł p r a c y 2 6 k w i e t n i a 1 9 9 4 r. z a k o ń c z y ł o p e w i e n o k r e s t y m c z a s o w o ś c i w z a k r e s i e o p i e k i n a d m i e j s c a m i p a m i ę c i n a r o d o w e j 20. W d o k u m e n c i e t y m z o b o w i ą z a n o s i ę d o z a c h o w a n i a i o b j ę c i a o c h r o n ą p r a w n ą o r a z u t r z y m a n i a , z g o d n e g o z p r a w e m m i ę d z y n a r o d o w y m i z w y c z a j a m i n a r o d o w y m i i r e l i g i j n y m i , w o j s k o w y c h i c y w i l n y c h c m e n t a r z y , g r o b ó w , m i e j s c p o c h ó w k u w r a z z p o m n i k a m i o r a z i n n y c h m i e j s c i o b i e k t ó w p a m i ę c i s t a n o w i ą c y c h p r z e d m i o t c z c i i p a m i ę c i , z a p e w n i a j ą c j e d n o c z e ś n i e d o s t ę p i m o ż l i w o ś ć o p i e k i n a d g r o b a m i , c m e n t a r z a m i o r a z m i e j s c a m i p o c h ó w k u i p a m i ę c i r o d a k ó w 21. A d a m B o b r y k , S i e d l c e

III.

Początki D uszpasterstw a Polonijnego

M isjonarzy O blatów M aryi Niepokalanej w K anadzie Z achodniej

Z a s y g n a l i z o w a n e w t y t u l e d u s z p a s t e r s t w o b y ł o w i e l k ą p r z y g o d ą k a p ł a ń s k ą n a g r a n i c y o d w a g i i h e r o i z m u . S t a n o w i t e ż n i e z w y k l e c i e k a w y t e m a t b a d a w c z y . G d y p o d e j m o w a ł e m g o p o r a z p i e r w s z y ć w i e r ć w i e k u t e m u 1, m i a ł e m o g r a n i c z o n y d o s t ę p d o ź r ó d e ł , a t e r e n b y ł m i z a u t o p s j i n i e z n a n y . O b e c n i e s y t u a c j a j e s t d i a m e t r a l n i e in n a : m a ł o j e s t s z l a k ó w , j a k i e p r z e m i e r z a l i o w i m i s j o n a r z e , k t ó r y c h n i e p r z e b y ł e m ; w i e m , j a k i e z a s o b y d o k u m e n t ó w z a l e g a j ą w a r c h i w a c h z a k o n n y c h , p a r a f i a l n y c h , d i e c e z j a l n y c h i p a ń s t w o w y c h n a p r z e s t r z e n i c a ł e j K a n a d y ; p i ę t r z ą s i ę t a k ż e p r z e d e m n ą s t o s y r ó ż n y c h m a t e r i a ł ó w , p r o s z ą c o g ł o s . T o n i e t y l k o u ł a t w i a p r a c ę , a l e m o ż e , w i n n y m s e n s i e , j ą u t r u d n i a , p o d n o s z ą c o d p o w i e d z i a l n o ś ć . 20 T r a k t a t w s z e d ł w ż y c i e z d n i e m 2 6 l i s t o p a d a 1 9 9 4 r . 21 T r a k t a t m i ę d z y R z e c z y p o s p o l i t ą P o l s k ą a R e p u b l i k ą L i t e w s k ą o p r z y j a z n y c h s t o s u n k a c h i d o b r o s ą s i e d z k i e j w s p ó ł p r a c y, D z i e n n i k U s t a w n r 1 5 z 2 0 l u t e g o 1 9 9 5 , p o z . 7 1 , a r t . 2 3 . 1 A r t y k u ł w p r a c y z b i o r o w e j , D z i a ł a l n o ś ć m ę s k i c h z g r o m a d z e ń z a k o n n y c h w ś r ó d P o l o n i i , K U L , L u b l i n 1 9 8 2 , s . 4 5 3 - 5 6 3 , n i e s t e t y , w y d r u k o w a n y b e z m o j e j k o r e k t y , g d y ż p r z e b y w a ł e m z a g r a n i c ą . J e s t w n i m s p o r o b ł ę d ó w .

(9)

W ł a ś n i e d l a t e g o o g r a n i c z a m s i ę d o s a m y c h p o c z ą t k ó w , a b y p r z e k a z a ć c o ś z i c h a u r y i h i s t o r y c z n e g o r e a l i z m u . S i ł ą f a k t u s k o n c e n t r u j ę s i ę n a h i s t o r y c z n y c h p i o n i e r a c h t e g o d u s z p a s t e r s t w a - o j c a c h K u l a w y c h . 1 . W i e l k i e w y z w a n i e d u s z p a s t e r s k i e O b l a c i M a r y i N i e p o k a l a n e j s t a n ę l i w S t. B o n i f a c e w K a n a d z i e z a c h o d n i e j 2 5 s i e r p n i a 1 8 4 5 r o k u . T o s a m Z a ł o ż y c i e l Z g r o m a d z e n i a , ś w . E u g e n i u s z d e M a z e n o d , z d e c y d o w a ł , ż e b y g r u p a p i e r w s z y c h o b l a t ó w , p r z y b y ł a c z t e r y l a t a w c z e ś n i e j d o M o n t r e a l u , n a z a p r o s z e n i a b i s k u p a I g n a c e g o B o u r g e t a i z a k o t w i c z o n a n i e o p o d a l s t o l i c y b i s k u p i e j p a r a f i i ś w . H i l a r e g o , o b j ę ł a s w o i m d z i a ł a n i e m t a k ż e R z e k ę C z e r w o n ą ( R e d R i v e r ) , d o k ą d w z y w a ł b p N o r b e r t J . P r o v e n c h e r 2. P o t r z e b a b y ł a o c z y w i s t a . C a ł y t e n t e r e n n a l e ż a ł d o d i e c e z j i m o n t r e a l s k i e j ( e r y g o w a n e j 1 8 3 6 ) , m a j ą c n a z w ę Z a c h o d u l u b P ó ł n o c o - Z a c h o d u , a b y ł o n a n i m z a l e d w i e k i l k u k a p ł a n ó w , n a t o m i a s t o d l e g ł o ś ć t y l k o d o S t . B o n i f a c e w y n o s i ł a 1 8 0 0 m i l ( o k o ł o 2 9 0 0 k m ) , p r z y c z y m m i a s t o t o s t a n o w i ł o j a k b y b r a m ę d o o l b r z y m i e j r e s z t y . O b l a t ó w p r z y b y ł o d w ó c h : o . P i o t r A u b e r t i s u b d i a k o n m a ł e g o w z r o s t u , A l e k s a n d e r T a c h é . B i e d n y b i s k u p n i e z d o ł a ł u k r y ć z a w o d u w o b e c t a k s k r o m n e j p o m o c y . A j e d n a k b y ł o t o w y d a r z e n i e w i e l k i e j w a g i i z n a l a z ł o t r w a ł e m i e j s c e w h i s t o r i i K a n a d y . S a m b i s k u p P r o v e n c h e r w k r ó t c e d o c e n i ł z a l e t y m ł o d e g o o b l a t a , k t ó r y o k a z a ł s i ę n i e u s t r a s z o n y m m i s j o n a r z e m n a b e z k r e s n y c h p r z e s t r z e n i a c h m r o ź n e j P ó ł n o c y . W 1 8 4 7 r o k u n a s t ą p i ł a r e s t r u k t u r y z a c j a a d m i n i s t r a c j i k o ś c i e l n e j . S t. B o n i f a c e s t a ł o s i ę s t o l i c ą b i s k u p i ą , a w t r z y l a t a p ó ź n i e j o . T a c h é z o s t a ł m i a n o w a n y b i s k u p e m p o m o c n i c z y m z p r a w e m n a s t ę p s t w a , c o n i e p r z e s z k a d z a ł o , ż e m i a ł s w o j ą b a z ę m i s y j n ą w I l e à l a C r o s s e , p o n a d t y s i ą c k i l o m e t r ó w n a p ó ł n o c n y z a c h ó d , w S a s k a t c h e w a n i e . P o k o l e j n y m t r z y l e c i u o b j ą ł r z ą d y d i e c e z j i , a w 1 8 7 1 z o s t a ł p i e r w s z y m a r c y b i s k u p e m t e j ż e s t o l i c y , j e d n o g ł o ś n i e z a l i c z a n y d o n a j w i ę k s z y c h p o s t a c i K o ś c i o ł a i p a ń s t w a w K a n a d z i e 3. N a j e g o k o a d j u t o r a b ę d z i e p o w o ł a n y o . V i t a l i s G r a n d i n O M I , k t ó r y z o s t a n i e z c z a s e m p i e r w s z y m b i s k u p e m w S t . A l b e r t ( 2 2 I X 1 8 7 1 ) 4. B ę d z i e o n i m m o w a n i e c o p ó ź n i e j . W t y m m i e j s c u t r z e b a p o d k r e ś l i ć j e d n o : o b l a c i p r z y b y l i d o K a n a d y j a k o m i s j o n a r z e I n d i a n . ( I c h l i c z b ę o k r e ś l a s i ę n a 7 0 t y s i ę c y n a p o w i e r z c h n i s e t e k t y s i ę c y k i l o m e t r ó w ) . W p ó ł w i e k u o d p r z y b y c i a o b l a t ó w w c e l u e w a n g e l i z o w a n i a I n d i a n z a c z ę ł o s z y b k o n a r a s t a ć w K a n a d z i e Z a c h o d n i e j n o w e i b a r d z i e j z ł o ż o n e w y z w a n i e d u s z p a s t e r s k i e . B y ł o o n o z w i ą z a n e z p r o g r a m e m z a s i e d l a n i a i u p r z e m y s ł a w i a n i a p u s t y c h p o ł a c i k r a j u . B u d o w a n o l i n i e k o l e j o w e , a d o t e g o p o t r z e b a b y ł o l u d z i . Z k o l e i p o w s t a n i e s z l a k ó w k o m u n i k a c y j n y c h s t a w a ł o s i ę z a c h ę t ą d l a i n n y c h , w e r b o w a n y c h w r ó ż n y c h c z ę ś c i a c h 2 S t a n i s ł a w P u c h n i a k O M I , P o l i s h M i s s i o n a r y O b l a t e s o f M a r y I m . i n C a n a d a 1 8 9 6 - 1 9 7 0 , T o r o n t o 1 9 7 3 ( m p s ) , R . I . 3 A . G . M o r i с e O M I , T h e C a t h o l i c C h u r c h i n t h e C a n a d i a n N o r t h w e s t , w : N o r t h w e s t R e v i e w , 5 0 t h A n n i v e r s a r y , s . 1 1 ; G . C a r r i è r e O M I , D i c t i o n n a i r e b i o g r a p h i q u e d e s O b l a t s d e M - l a u C a n a d a , t. I I I , O t t a w a 1 9 7 9 , s. 2 1 0 ; L e C a n a d a E c c l e s i a s t i q u e , 8 1 - e E d i t i o n D i o c è s e s ; S t. P u c h n i a k , d z . c y t . , s . 1 2 . 4 D i c t i o n n a i r e , t. I I , O t t a w a 1 9 7 7 , s . 1 0 6 - 1 0 7 .

(10)

ś w i a t a p r z e z d o b r z e p ł a t n y c h a g e n t ó w . L u d n o ś ć r o l n i c z ą n ę c i ł a r ó w n i e ż o b i e t n i c a d a r m o w e j ta n i e j z i e m i 5. P o w s t a w a ł y w i ę c o s a d y , a b y w k r ó t k i m c z a s i e z m i e n i ć s ię w o s i e d l a , w i o s k i l u b m i a s t a , a l b o t e ż z n i k n ą ć , p r z e n i e ś ć s i ę d a l e j . T e n n a p ł y w i m i g r a n t ó w s t a ł s i ę p r a w d z i w ą f a l ą o d r o k u 1 8 9 6 , k i e d y p r e m i e r e m z o s t a ł C l i f f o r d S i f t o n . C o r o k u l i c z b a p r z y b y w a j ą c y c h s i ę z w i ę k s z a ł a , a ż o s i ą g n ę ł a s w ó j s z c z y t w 1 9 1 3 , k i e d y to w j e c h a ł o d o K a n a d y 4 0 0 . 8 7 0 i m i g r a n t ó w . P o c h o d z i l i o n i z r ó ż n y c h k r a j ó w E u r o p y , a t a k ż e z A m e r y k i , w k t ó r e j w c z e ś n i e j p r ó b o w a l i s i ę z a d o m o w i ć . W i e l k a f a l a l u d z k a , w i e d z i o n a n a d z i e j ą , z n a l e z i e n i a l e p s z y c h w a r u n k ó w b y t o w a n i a , z r ó ż n i c o w a n a n a r o d o w o ś c i o w o , j ę z y k o w o i r e l i g i j n i e , s t a w a ł a s i ę c o r a z t r u d n i e j s z y m w y z w a n i e m d u s z p a s t e r s k i m d l a b i s k u p ó w n o w y c h d i e c e z j i , k t ó r z y d o t ą d p r z e m i e r z a l i o l b r z y m i e s z l a k i j a k o m i s j o n a r z e I n d i a n i E s k i m o s ó w . O s i e d l e W i n n i p e g w M a n i t o b i e , k t ó r e w y r a s t a ł o p o d r u g i e j s t r o n i e R z e k i C z e r w o n e j n a p r z e c i w S t. B o n i f a c e , m o ż e s t a n o w i ć i l u s t r a c j ę z m i a n , d o k o n u j ą c y c h s i ę w o w y m c z a s i e w K a n a d z i e Z a c h o d n i e j . W r o k u 1 8 7 3 u z y s k a ł o p r a w a m i e j s k i e , w c z t e r y l a t a p ó ź n i e j d o s t a r c z o n o t a m l o k o m o t y w ę , n a z w a n ą C o u n t e s s o f D u f f e r i n , a w n a s t ę p n y m r o k u r u s z y ł a o n a p o s z y n a c h . L u d n o ś ć z w i ę k s z y ł a s i ę d o 1 7 t y s i ę c y , w 1 9 0 1 l i c z y ł a j u ż 3 0 t y s i ę c y , a w d z i e s i ę ć l a t p ó ź n i e j 1 4 2 t y s i ą c e 6. W o b e c t a k i e j r z e c z y w i s t o ś c i s t a l i ó w c z e ś n i d u s z p a s t e r z e , a w s z c z e g ó l n o ś c i A d e l a r d L a n g e v i n O M I , o d 1 8 9 5 a r c y b i s k u p S t . B o n i f a c e , A l b e r t P a s c a l O M I , b i s k u p , w i k a r i u s z a p o s t o l s k i S a s k a t c h e w a n u z r e z y d e n c j ą w P r i n c e A l b e r t i b p V i t a l i s G r a n d i n O M I w S t. A l b e r t .

2. P rzestrzenie i ludność

A b y m i e ć l e p s z e w y o b r a ż e n i e o p o w a d z e u k a z a n e g o w y z w a n i a d u s z p a s t e r s k i e g o , w y d a j e s i ę n i e o d z o w n e p o ś w i ę c i ć n i e c o u w a g i s p e c y f i c e k r a j u i o b r a z o w i j e g o m i e s z k a ń ­ c ó w . „ Z a c h ó d K a n a d y - p i s z e w i e l k i z n a w c a j e j s p r a w , r z e t e l n y b a d a c z , h i s t o r y k i e t n o g r a f , k t ó r y o d d a ł K a n a d z i e 5 8 t w ó r c z y c h l a t ż y c i a , o . A n d r z e j M . M o n i c e , O M I 7 - b y ł n i e z n a n y , a j e g o r o z l e g ł o ś ć o c e n i a n o z n a c z n i e s k r o m n i e j , n i ż s i ę p r z e d s t a w i a ł a w r z e ­ c z y w i s t o ś c i ” 8. T o s p o s t r z e ż e n i e , s ł u s z n e i p o u c z a j ą c e w ó w c z a s w o d n i e s i e n i u d o K a n a d y j c z y k ó w , t y m b a r d z i e j j e s t p o t r z e b n e E u r o p e j c z y k o m , j a k o c e n n a w s k a z ó w k a , ż e t r z e b a k o r y g o w a ć s w o j e w y o b r a ż e n i a o p r z e s t r z e n i a c h , w k t ó r e z a p u s z c z a l i s i ę i m i g r a n c i , o o d l e g ł o ś c i a c h , j a k i e i c h d z i e l i ł y , i o d ł u g o ś c i s z l a k ó w , j a k i e m u s i e l i p r z e b y w a ć ó w c z e ś n i m i s j o n a r z e . B y ł y t o t y s i ą c e k i l o m e t r ó w , c o i s t o t n i e n i e m i e ś c i s i ę w n a s z y m n a w y k o w y m 5 L . G ł o w a c k i , j . w . , s . 4 6 6 ; T h e C a n a d i a n N a t i o n a l R a i l w a y s i n C a n a d a , N o r t h w e s t R e v i e w 4 5 t h A n n i v e r s a r y , s . 2 5 ; J . W . G r a n t M a c E w a n , M a x w e l l F о r a n , A S h o r t H i s t o r y o f W e s t e r n C a n a d a , 1 9 6 8 , s . 3 8 , 9 5 n s ; W . B . M a k o w s k i , H i s t o r y a n d I n t e r a t i o n o f P o l e s i n C a n a d a , 1 9 6 7 , s . 5 0 . 6 H o l y G h o s t , 1 8 9 9 - 1 9 7 4 , S e v e n t y F i f t h A n n i v e r s a r y , s . 9 . 7 G . C a r r i è r e , D i c t i o n n a i r e , s . 4 0 4 - 4 0 5 . 8 N - W R e v i e w , 5 0 - t h A . , s . 1 1 .

(11)

m y ś l e n i u o o d l e g ł o ś c i a c h . ( Ó w „ Z a c h ó d ” , o k t ó r y m t u m o w a - W e s t - p r z e d w y d z i e l e n i e m T e r y t o r i ó w P ó ł n o c n o - Z a c h o d n i c h t o o b s z a r o k o ł o d w u d z i e s t u r a z y w i ę k s z y o d P o l s k i ) . N i e w o l n o t a k ż e z a p o m n i e ć o r z e ź b i e k r a j u i k l i m a c i e : k r ó t k i e , u p a l n e l a t a i d ł u g i e , m r o ź n e z i m y z w i e l k i m i i l o ś c i a m i ś n i e g u . L u d z i e , k t ó r z y m a s o w o n a p ł y w a l i z r ó ż n y c h s t r o n ś w i a t a n a t e o l b r z y m i e t e r e n y , z a c z y n a l i t u s w o j e n o w e ż y c i e , a l e n i e z a c z y n a l i h i s t o r i i k r a j u . Z a s t a w a l i d a w n i e j s z y c h m i e s z k a ń c ó w ( l i c z n e s z c z e p y i n d i a ń s k i e ) , w c z e ś n i e j s z y c h o s a d n i k ó w ( p r z e w a ż n i e A n g l o - s a s ó w i F r a n c u z ó w ) o r a z c z ł o n k ó w r ó ż n y c h k o m p a n i i ( h a n d l o w y c h , k o l e j o w y c h ) , t r a p e r ó w i p o s z u k i w a c z y f o r t u n , a t a k ż e M e t y s ó w - p o t o m k ó w m a ł ż e ń s t w m i e s z a n y c h : b i a ł y c h z k o b i e t a m i m i e j s c o w y m i . O t y c h o s t a t n i c h o p o w i a d a s i ę c o ś w z r u s z a j ą c e g o . R o z s i a n i n a b e z b r z e ż n y c h p u s t k o w i a c h , w ś r ó d p r e r i i , r o z s t a l i s i ę z w i e l u p r a k t y k a m i r e l i g i j n y m i , p o g u b i l i p r a w d y i d a w n e o b y c z a j e . B y l i j e d n a k t e g o g ł ę b o k o ś w i a d o m i i z p o k o l e n i a n a p o k o l e n i e p r z e k a z y w a l i w i a r ę i n a d z i e j ę , ż e k i e d y ś p r z y j d ą l u d z i e m o d l i t w y , w c z a r n y c h s u t a n n a c h , b e z ż o n , i p o u c z ą i c h o p r a w d z i w y m B o g u 9. N o w i p r z y b y s z e , n a i l e t o b y ł o m o ż l i w e , o s i e d l a l i s i ę g r u p a m i , c z y w p e w n e j b l i s k o ś c i , a b y c z u ć s i ę b e z p i e c z n i e j . C z ę s t o d a w a l i s w o j e n a z w y o s a d o m i o s i e d l o m , z a z w y c z a j p r z e n o s z o n e z k r a j u s w e g o p o c h o d z e n i a . N a z w y t e p o j a w i a ł y s i ę i z n i k a ł y , j a k c z a s a m i s a m e o s a d y , g d y l u d z i e p r z e n o s i l i s i ę n a i n n e m i e j s c e , n a p r z y k ł a d w z w i ą z k u z p o s u w a n i e m s i ę b u d o w y l i n i i k o l e j o w e j . N a z w y b y w a ł y t a k ż e z m i e n i a n e s k u t k i e m z m i a n y u k ł a d ó w . O t o p r z y k ł a d : W A l b e r c i e n a d r z e k ą B e a v e r C r e e k b y ł s k l e p , k a r c z m a , h o t e l d l a p o d r ó ż n y c h i s t a j n i a d l a i c h k o n i , a t a k ż e b i u r o p o c z t o w e . O d t e g o s i ę z a c z y n a ł y k a n a d y j s k i e o s a d y . D o o w e g o B e a v e r C r e e k ( b o n a z w y p r z e w a ż n i e b r a n o z p o b l i s k i e g o j e z i o r a c z y r z e k i ) s p r o w a d z i ł a s i ę r o d z i n a p o l s k a . C ó r k a , l a t 1 9 , s p o d o b a ł a s i ę n a c z e l n i k o w i p o c z t y . W z i ą ł j ą z a ż o n ę , d a ł j e j s w o j e i m i ę E d n a , a o d n i e g o n a z w a ł o s a d ę . T a k B e a v e r C r e e k s t a ł o s i ę E d n ą . A t o l i p o j a k i m ś c z a s i e w E d n i e o s i e d l i ł o s i ę w i ę c e j A n g l i k ó w . W y r a z i l i s w o j ą d e z a p r o b a t ę w o b e c n a z w y , n a p i s a l i d o O t t a w y i E d n a o t r z y m a ł a n a z w ę S t a r 10. T ę s w o i s t ą p ł y n n o ś ć i w z g l ę d n o ś ć r ó w n i e ż t r z e b a m i e ć n a u w a d z e , g d y s i ę m y ś l i 0 o w y c h c z a s a c h w K a n a d z i e , a j e s z c z e b a r d z i e j , g d y s i ę p o c h y l a n a d d o k u m e n t a m i c z y m a p a m i . S p r a w a l u d z i t o o d r ę b n y p r o b l e m . P r z y j e ż d ż a l i F r a n c u z i , N i e m c y , C z e s i , S ł o w a c y , W ę g r z y o r a z - „ G a l i c j a n i e ” l u b R u s i n i , n a z y w a n i p o f r a n c u s k u „ R u t h è n e s ” . T e o s t a t n i e n a z w y p o j a w i a j ą s i ę n a j c z ę ś c i e j i t r u d n o s i ę d z i w i ć , b o n a p ł y w a l i l i c z n i e . G o r s z y j e s t b r a k p r e c y z j i i j e d n o z n a c z n o ś c i w i c h s t o s o w a n i u . C z ę s t o u ż y w a s i ę i c h z a m i e n n i e , a m i a r y z a m ę t u t e r m i n o l o g i c z n e g o d o p e ł n i a f a k t i c h u ż y w a n i a d l a o k r e ś l e n i a n a r o d o w o ś c i 1 w y z n a n i a , p r z y c z y m o w i „ R u t e n i ” , R u s i n i P o d k a r p a c c y , t o p o p r o s t u w i e r n i o b r z ą d k u g r e c k o - b i z a n t y j s k i e g o , c o p r z e c i e ż n i e o d d a w a ł o r z e c z y w i s t o ś c i , p o n i e w a ż b y l i w ś r ó d n i c h r ó w n i e ż p r a w o s ł a w n i , a t a k ż e k a t o l i c y . N i e k i e d y w s p o m i n a n i s ą U k r a i ń c y , e w e n t u a l n i e j a k o w y z n a w c y o b r z ą d k u w s c h o d n i e g o u k r a i ń s k i e g o . N a t o m i a s t o P o l a k a c h w t y m o k r e s i e p r a w i e s i ę n i e m ó w i . R z e c z w ty m , ż e p a ń s t w o p o l s k i e n i e i s t n i a ł o , k o n s e k w e n t n i e z a t e m 9 L . G ł o w a c k i , B i s k u p G r a n d i n - k i l k a p o ż y t e c z n y c h z b l i ż e ń . P o s ł o w i e d o : F r a n k J . D o l p h i n , B i s k u p Z a c h o d n i e j K a n a d y , V .J . G r a n d i n , K a t o w i c e 1 9 9 3 , s . 2 2 7 . 10 F a k t y z w y w i a d u z p . T o m e m W a c h o w i c z e m w E d m o n t o n i e , 2 6 V I I 1 9 7 8 .

(12)

p r z y b y s z e z M o n a r c h i i A u s t r o - W ę g i e r s k i e j b y l i t y l k o z w y c z a j n i e G a l i c j a n a m i ; j ę z y k s t a n o w i ł d o d a t k o w ą t r u d n o ś ć d l a u ś c i ś l e ń w t y c h k w e s t i a c h , w c a l e n i e o c z y w i s t y c h d l a lu d z i w y c h o w a n y c h w i n n y c h w a r u n k a c h g e o p o l i t y c z n y c h . W l i ś c i e z 11 g r u d n i a 1 9 0 0 r . d o a b p . A d e l a r d a L a n g e v i n a o . A l b e r t K u l a w y 11 m o c n o p o d k r e ś l a , ż e w ś r ó d e m i g r a n t ó w z t e r e n u p a ń s t w a a u s t r i a c k i e g o j e s t w i e l u P o l a k ó w , k a t o l i k ó w , k t ó r z y p o t r z e b u j ą d u s z p a s t e r z y i k o ś c i o ł ó w . N i e m a w ą t p l i w o ś c i , ż e b i s k u p o m o w y c h t e r e n ó w z a l e ż a ł o n a o b s ł u d z e d u c h o w e j w s z y s t k i c h w i e r z ą c y c h , n i e z a l e ż n i e o d ic h n a r o d o w o ś c i , a l e p r a w d ą j e s t i t o , ż e j ę z y k i s ł o w i a ń s k i e s t a n o w i ł y s z c z e g ó l n ą b a r i e r ę . N a t o m i a s t l i c z b a p r z y b y w a j ą c y c h r o s ł a i p o b u ­ d z a ł a t r o s k ę d u s z p a s t e r s k ą , a n a w e t e m o c j e c z y w y o b r a ź n i ę . M a s w o i s t ą w y m o w ę f a k t , ż e w d w u p i s m a c h , r e d a g o w a n y c h t e g o s a m e g o m i e s i ą c a i r o k u w a r c y b i s k u p s t w i e w S t. B o n i f a c e 12, d a n e l i c z b o w e t y c h s a m y c h g r u p z n a c z n i e s i ę r ó ż n i ą . Ś w i a d c z y t o w y m o w n i e , j a k b a r d z o b i s k u p i b y l i ś w i a d o m i , ż e r o ś n i e l i c z b a i c h w i e r n y c h . W c i ą g u c z t e r e c h l a t p r z y b y ł o w i ę c e j n i ż 3 5 t y s i ę c y k a t o l i k ó w ; w t e j l i c z b i e j e s t p r z y n a j m n i e j 2 0 t y s i ę c y R u s i n ó w ( R u t h è n e s ) , i n n i t o P o l a c y a l b o N i e m c y o b r z ą d k u ł a c i ń s k i e g o , p i s a ł a b p L a n g e v i n , d o d a j ą c , ż e w j e g o d i e c e z j i j e s t 2 0 - 2 5 t y s i ę c y G a l i c j a n , w d i e c e z j i S t. A l b e r t 1 0 t y s i ę c y i w w i k a r i a c i e S a s k a t c h e w a n 5 t y s i ę c y . N a r a s t a ł a s y t u a c j a w y m a g a j ą c a ś r o d k ó w n a d ­ z w y c z a j n y c h .

3. W poszukiw aniu duszpasterskiej odpow iedzi

J e ś l i c h o d z i o l u d z i , n i e z a l e ż n i e o d n a r o d o w o ś c i c z y o b r z ą d k u w y z n a n i o w e g o , w s t o s u n k u d o p o t r z e b r e l i g i j n y c h i m o ż l i w o ś c i i c h z a s p o k o j e n i a , w s z y s c y b y l i m n i e j w i ę c e j w ta k i e j s a m e j s y t u a c j i . Z p o s ł u g i k a p ł a n ó w , k t ó r z y t u b y l i l u b e w e n t u a l n i e d o c i e r a l i , n i e m o g l i k o r z y s t a ć z e w z g l ę d u n a j ę z y k , n a t o m i a s t w a r t o ś ć s a k r a m e n t ó w i s w o j e g o K o ś c i o ł a r o z u m i e l i t y m w i ę c e j , i m b a r d z i e j c z u l i s i ę o b c o n a n o w e j z i e m i i d o z n a w a l i n i e d o s t a t k ó w m a t e r i a l n y c h . R z e c z y w i ś c i e , u b ó s t w o t y c h l u d z i b y ł o u d e r z a j ą c e . C z ę s t o n i e s t a r c z a ł o p i e n i ę d z y n a n a r z ę d z i a , k t ó r e b y ł y k o n i e c z n e , a b y w y k a r c z o w a ć k a w a ł e k z i e m i i j a k n a j s z y b c i e j p o b u d o w a ć c o ś d o z a m i e s z k a n i a , z a n i m n a d e j d ą m r o z y . R o z r z u c e n i w t e r e n a c h r o l n i c z y c h , n i e b a r d z o m o g l i s o b i e p o m a g a ć z p o w o d u o d l e g ł o ś c i , a k o n t a k t z m i a s t e m b y ł j e s z c z e t r u d n i e j s z y . D r o g i p r z e b i j a n e w l a s a c h i w i o d ą c e p r z e z n o w i n y b y ł y p e ł n e n i e s p o d z i a n e k . T e r e n y p o d m o k ł e , j e z i o r a c z y r o z l e w i s k a , r z e k i b e z m o s t ó w . N i e w s z y s c y w r ó w n e j m i e r z e to o d c z u w a l i , a l e z d a r z a ł y s i ę s y t u a c j e d r a m a t y c z n e . ( O . K u l a w y o p i s u j e , j a k j e d n a k o b i e t a 3 0 k m n i o s ł a o k n o , z a k u p i o n e d o s w o j e j c h a t y n k i ) . R z e c z y w i s t a b i e d a i n i e d o s t a t k i , w j a k i c h ż y l i w ó w c z a s n a s i e m i g r a n c i , n i e m o g ł y u j ś ć u w a g i t y c h , k t ó r z y d o n i c h d o c i e r a l i . J e d n a k c e c h a , k t ó r a n a j b a r d z i e j u d e r z a ł a , w y w o ł y w a ł a p o d z i w i u z n a n i e , t o b y ł o i c h p r z y w i ą z a n i e d o w i a r y , K o ś c i o ł a , d u c h o w i e ń ­ 11 A r c h i w a g e n e r a l n e O M I w R z y m i e , d o s s i e r K u l a w y A . 12 A r c h i w a g e n . O M I w R z y m i e : O e u v e r e d e s P o l o n o - G a l i c i e n s a u M a n i t o b a e t a u N o r d - O u e s t , l e 2 0 J u i l l e t 1 9 0 1 ; A u R E V m e P è r e P i c a r d , S u p é r i e u r G é n é r a l d e s A s s o m p t i o n i s t e s , l e 3 0 J u i l l e t 1 9 0 1 .

(13)

s t w a . N i e b r a k o w a ł o p r z e c i e ż l u d z i , k t ó r z y r o z w i j a l i s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć , a b y i c h o d w i e ś ć o d K o ś c i o ł a . C z ę s t e s ą w z m i a n k i o a g e n t a c h s o c j a l i s t y c z n y c h , r o z p o r z ą d z a j ą c y c h s p o r y m i s u m a m i d l a s w o i c h c e l ó w , p o j a w i a l i s i ę d u c h o w n i i n n y c h w y z n a ń z e s w o i m i p r o p o z y c j a m i , w z b u d z a l i n i e u f n o ś ć i u p r z e d z e n i a d o k a p ł a n ó w o b r z ą d k u ł a c i ń s k i e g o . W ł a ś n i e w t y m k o n t e k ś c i e h i s t o r y c z n y m t r z e b a c z y t a ć z d a n i e a b p a L a n g e v i n a : „ G a l i c j a n i e s ą g ł ę b o k o r e l i g i j n i i n i e p o r z u c ą s w o j e j w i a r y z a w s z y s t k o z ł o t o ś w i a t a ” , d o p e ł n i a j ą c j e w n i o s k i e m o . G u è r i n a , ż e t o „ o b o w i ą z e k n a s z , m i s j o n a r z y , z a p e w n i ć i m p o m o c d u c h o w ą ” 13. Z p e r s p e k t y w y c z a s u m o ż n a w r ę c z p o d z i w i a ć t ę w i a r ę , a l e t a k ż e t r z e b a o d d a ć s p r a w i e d l i w o ś ć b i s k u p o m i w i e l u f r a n c u s k i m o b l a t o m , z j a k ą t r o s k ą , n a k ł a d e m t r u d ó w i o d w a g ą s t a r a l i s i ę t y m l u d z i o m z a p e w n i ć d u s z p a s t e r z y 14. „ K o ł a t a l i ” l i s t o w n i e i p r z e z w i z y t y o s o b i s t e w g e n e r a l a t a c h z a k o n ó w , w K o n g r e g a c j i R o z k r z e w i a n i a W i a r y i u P a p i e ż a , u m o n a r c h y a u s t r i a c k i e g o i u b i s k u p ó w ( n p . s ł y n n a p o d r ó ż w i e l k i e g o m i s j o n a r z a P ó ł n o c y , o . A l b e r t a L a c o m b e ’a a ż d o L w o w a i S t a n i s ł a w o w a ) . W y s y ł a n o k a p ł a n ó w n a n a u k ę j ę z y k a p o l s k i e g o , p o w s t a ł n a w e t o d w a ż n y p l a n z a ł o ż e n i a s e m i n a r i u m n a z i e m i p o l s k i e j d l a k s z t a ł c e n i a d u s z p a s t e r z y , p o t r z e b n y c h w t e j s z c z e g ó l n e j s y t u a c j i w K a n a d z i e . O w o c e t y c h z a b i e g ó w , b ę d ą c e n a r a z i e n i e w s p ó ł m i e r n e d o p o t r z e b i p o d j ę t e g o t r u d u , o k a z a ł y s i ę d z i w n i e t r w a ł e i b ł o g o s ł a w i o n e . O w s z e m , t o , c o s i ę w ó w c z a s s t a ł o , s t a n o w i s w e g o r o d z a j u z w r o t w r o z w o j u Z g r o m a d z e n i a , k r o k w e w o l u c j i c h a r y z m a t u i r o z u m i e n i a j e g o c e l ó w . Z a k o n , k t ó r y s p e c j a l i z o w a ł s i ę w m i s j a c h k r a j o w y c h i z a g r a n i c z n y c h , d e c y d u j e s i ę z a a n g a ż o w a ć w d u s z p a s t e r s t w o e m i g r a n t ó w , j a k o s w o j e d z i e ł o . W 1 8 5 7 r . O j c i e c Z a ł o ż y c i e l w r ę c z s t r o f o w a ł s w e g o d u c h o w e g o s y n a , b i s k u p a A l l a r d a w A f r y c e , ż e n i e j e s t d o ś ć m i s y j n y , ż e i c h „ m i s j a c h y b i o n a ” , b o p r z e c i e ż „ n i e w y s y ł a s i ę w i k a r i u s z a a p o s t o l s k i e g o i d o ś ć z n a c z n e j l i c z b y m i s j o n a r z y , a b y s i ę z a j m o w a l i r o z r z u c o n y m i d o m o s t w a m i s t a r y c h k a t o l i k ó w . ( D l a u n i k n i ę c i a d w u z n a c z n o ś c i w j ę z y k u p o l s k i m t r z e b a b y p o w i e d z i e ć r a c z e j : l u d z i o c h r z c z o n y c h , k t ó r z y j u ż s ą k a t o l i k a m i - L . G . ) . J e s t s p r a w ą o c z y w i s t ą , w i k a r i a t u s t a n o w i o n o w t y c h k r a j a c h p o t o , a b y e w a n g e l i z o w a ć K a f a r ó w ” is . W y s t a r c z y o s t a t n i e s ł o w o K a f a r ó w z a s t ą p i ć s ł o w e m „ I n d i a n ” , a b y o c e n i ć w a g ę s p r a w y . T y m c z a s e m o b l a c c y b i s k u p i K a n a d y Z a c h o d n i e j , w t y m w y p a d k u , n i e z a b i e g a j ą o m i s j o n a r z y d l a e w a n g e l i z o w a n i a I n d i a n , a l e d l a p o s ł u g i d u c h o w e j w z g l ę d e m „ s t a r y c h k a t o l i k ó w ” . N i e b y ł o to j e d n a k „ z b o c z e n i e ” z d r o g i , l e c z t w ó r c z a w i e r n o ś ć p i e r w o t n e m u p o w o ł a n i u i c h a r y z m a t o w i . W i ę c t e ż n i e t y l k o s a m o p o c z u c i e p a s t e r s k i e j o d p o w i e d z i a l n o ­ ś c i . M o t y w e m d e c y d u j ą c y m b y ł o t o , c o w r z e c z y s a m e j s t a n o w i ł o i s t o t ę c h a r y z m a t u z a ł o ż y c i e l s k i e g o ś w . E u g e n i u s z a ; o d c z y t a n a p r z e z n i e g o s z c z e g ó l n a p o t r z e b a K o ś c i o ł a l o k a l n e g o - o p u s z c z e n i e d u c h o w e l u d z i b i e d n y c h . W t e d y d o t y c z y ł o t o j e g o w s p ó ł z i o m k ó w w o j c z y s t e j P r o w a n s j i ( F r a n c j a ) . T e r a z w c h o d z i l i w g r ę l u d z i e j e s z c z e b a r d z i e j b i e d n i i o p u s z c z e n i , b o s z u k a j ą c y c h l e b a n a o b c e j z i e m i , z d a n i t y l k o n a s i e b i e z e s w o j ą b i e d ą , w w a r u n k a c h o w i e l e t r u d n i e j s z y c h . 13 Z o b . L . G ł o w a c k i , D u s z p a s t e r s t w o , s . 4 6 8 . 14 O p i s a ł e m t o s z e r z e j w P o s ł o w i u : B i s k u p G r a n d i n , s . 2 3 6 n s , w i ę c t u t a j t y l k o s y g n a l i z u j ę t e m a t . 15 E u g è n e d e M a z e n o d , L e t t r e s a u x c o r r e s p o n d a n t s d e C e y l a n e t d ’A f r i q u e , R o m e 1 9 7 9 , L i s t z d n . 1 0 X I 1 8 5 7 , s . 2 1 0 .

Cytaty

Powiązane dokumenty

/analizując polski materiał zawarty w łacińskiej gramatyce Dana Ursinusa, autorka przedstawia te fragmenty tekstu podręcz­ nikowego, które odsyłają do realiów

Autorka mówi o roli przełomu antypozytywistycznego w histo­ riografii początków XX wieku i o wpływie nowych koncepcji histo­ riograf icznych na literaturę

Autor - dajęc krótkę wykładnię jego poględów na temat idei zła rzą­ dzącego światem oraz sposobu funkcjonowania w nim jednostek« które znajomość tej

Na podstawie informacji zawartych w artykułach i felieto­ nach "Monitora" oraz w niektórych powieściach oświeceniowych stara się autor wycięgnęć wnioski

Część druga prezentuje sylwetki Słowackiego, Norwida, Tuwima, Broniewskiego, Gałczyńskiego, Iwaszkiewicza, Grochowia- ka i Harasymowicza.. Część trzecia zawiera

Artykuł zawiera uwagi dotyczęce funkcji inquitu w ogóle oraz rozważania poświęcone jego zastosowaniu w "Trylogii" (m.in. problematykę dotyczęcę przytoczeń

Żegnający się goście podkreślali swoje zadowolenie z w y ­ sokiego poziomu naukowego sesji i sprawnej organizacji, można więc żywić przekonanie, że sesja

Analizę porównawcza wersji nielicznej i recytacyjnej tekstów prowadzi do stwierdzenia« że tekst pieśni zrytmizowany jest po­ dwójnie: pierwszą rytmizację«