• Nie Znaleziono Wyników

Malarstwo amerykańskie XIX wieku

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Malarstwo amerykańskie XIX wieku"

Copied!
8
0
0

Pełen tekst

(1)
(2)

Malarstwo amerykań skie

XIX wieku

M a ria Poprzę cka

O s ta tn ie ć w i e r ć w i e c z e X V I I I w i e k u p r z y n i o s ł o n a r o d z i ­ n y n o w e g o p a ń s t w a : S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h A m e r y k i . W 1 7 7 6 r o k u o g ł o s z o n o D e k l a r a c j ę N i e p o d l e g ł o ś c i , w 1 789 p r z y j ę t o k o n s t y t u c j ę w r a z z n o w ą f o r m ą r z ą d ó w , w 1781 p o w s t a ł y S t a n y Z j e d n o c z o n e . C z a s t e n b y ł z a r a ­ zem e p o k ą t w o r z e n i a s ię m i t ó w , w z o r c ó w , t r a d y c j i , o b y ­ czajó w , a n a w e t ję z y k a , d z ię k i k t ó r y m m i e s z k a ń c y te j w y z w o lo n e j b r y t y j s k i e j k o l o n ii z a c z ę li s a m i s ie b i e n a z y ­ w ać A m e r y k a n a m i . A r t y ś c i , ja k w s z y s c y i n n i o b y w a t e le , u c z e s tn ic z y li w k r z e p n i ę c i u n o w e g o n a r o d u , w k s z t a ł ­ to w a n iu n a r o d o w e j t o ż s a m o ś c i . B y li ś w i a d k a m i i u c z e s t ­ n ik a m i d o n i o s ł y c h w y d a r z e ń h i s t o r y c z n y c h . I c h lo s w k r a ju w y b i j a j ą c y m s ię n a n i e p o d l e g ł o ś ć , k r a j u , w k t ó ­ ry m d o p i e r o k s z t a ł t o w a ł y s ię n i e m a j ą c e n a o g ó ł p r e c e d e n ­ su n a s t a r y m k o n t y n e n c i e i n s t y t u c j e ż y c ia p u b l i c z n e g o , n ie b y ł ła tw y . W ię k s z o ś ć w y b i t n y c h t w ó r c ó w t e g o c z a s u sp ę d z iła w ie le l a t s w e j k a r i e r y z a g r a n i c ą . E u r o p e j s k i e t e ż b y ło ic h w y k s z t a ł c e n i e i ź r ó d ł a i c h s z tu k i . D w a j m a l a r z e a m e r y k a ń s k ie g o p o c h o d z e n i a : B e n j a m i n W e s t (1 7 3 8 — —1820) i J o h n S i n g l e t o n C o p l e y , o s ie d l i n a s ta ł e w A n g lii, d a ją c ś w i a d e c t w o , ż e d a le k a , u b o g a k u l t u r a l n i e p r o w in c ja m o ż e w y d a ć t a l e n t y r ó w n e p o c h o d z ą c y m z e sta ry c h o ś r o d k ó w a r t y s t y c z n y c h . B y li o n i p i e r w s z y m i A m e r y k a n a m i, k t ó r z y n i e t y l k o c z e r p a l i i u c z y li s ię z e sz tu k i e u r o p e j s k i e j , a le t a k ż e w y w a r l i n a n i ą w p ł y w . Z d r u g ie j s t r o n y , j e s z c z e z a c z a s ó w k o l o n i a l n y c h , d o A m e ry k i p r z y b y w a l i a r t y ś c i e u r o p e j s c y s z u k a j ą c y t u n o ­ w y c h m o ż l iw o ś c i, z w y k le j e d n a k n i e b y l i t o t w ó r c y w y so k iej m i a r y . W n o w y m s p o ł e c z e ń s t w i e s z t u k ę w i d z i a n o p r z e d e w s z y s t ­ k im ja k o i n s t r u m e n t m o r a l n e g o d o s k o n a l e n i a , r o z b u d z a ­ n ia p a t r i o t y c z n y c h u c z u ć , u t r w a l a n i a r e p u b l i k a ń s k i c h cn ó t. N i e k t ó r z y a r t y ś c i w y r a ż a l i n a w e t o b a w ę , a b y s z t u k a - j a k w s t a r y m ś w ie c ie - n i e s ta ł a s ię p r z e d m i o t e m z b y t k u , p r z y w ile je m w ą s k i c h e li t. P r z e k o n a n i e o w y s o k i m p o s ł a n

-[ F r a g m e n t o b r a z u B e n j a m i n a W e s t a Ś m ierć generała W o lfe 'a . W e s t b y ! W o d z o n y m A m e r y k a n i n e m , w i ę k s z o ś ć s w o j e g o ż y c i a s p ę d z i ł w A n g i i i . N a m a l o w a n a p r z e z n i e g o w 1 7 7 0 r o k u Ś m ierć generała W o lfe 'a , k t ó r y z9 M ą i p o d Q u e b e k i e m w 1 7 5 9 r o k u , t o j e d e n z p ie r w s z y c h o b r a z ó w u k a z u ją c y c h w y d a r z e n i a z h i s t o r i i A m e r y k i i w p r o w a d z a j ą c y c h d o M a la r s t w a m i e s z k a ń c ó w N o w e g o Ś w i a t a . P i ó t n o , w y m i a r y c a ł o ś c i 1 51 X 2 1 3 c m ( G a l e r i a N a r o d o w a K a n a d y , O t t a w a ) . ] n i c t w i e t w ó r c z o ś c i c z e r p a l i p r z e d e w s z y s t k i m z k s ią ż e k , d a w n y c h i n o w y c h t r a k t a t ó w o s z t u c e . P i e r w s z e p o k o l e n i e a r t y s t ó w a m e r y k a ń s k i c h u k s z t a ł t o w a ł y p i s m a a k a d e m i c ­ k i c h t e o r e t y k ó w . O d n i c h c z e r p a l i p o u c z e n i a o k o n i e c z n o ­ ś c i u d o s k o n a l a n i a n a t u r y p o p r z e z s t u d i a r z e ź b a n t y ­ c z n y c h , a t a k ż e a r c y d z i e ł m i s t r z ó w r e n e s a n s o w y c h i b a r o ­ k o w y c h , t a k i c h ja k R a f a e l , M i c h a ł A n i o ł , P o u s s i n . T a k w ię c d la m ł o d y c h a r t y s t ó w z e S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h , g d z ie n i e b y ł o w ó w c z a s p u b l i c z n y c h m u z e ó w i p r y w a t ­ n y c h k o l e k c j i, p o d r ó ż n a s t a r y k o n t y n e n t b y ł a k o n i e c z ­ n o ś c ią . W o s t a t n i c h d z i e s i ę c i o le c ia c h X V I I I w i e k u w s z y ­ s c y w z a s a d z ie m a l a r z e u d a w a l i s ię p o n a u k ę d o A n g l i i , p o z o s ta j ą c e j w s z a k k r a j e m m a c i e r z y s t y m . W o s o b i e ż y ją ­ c e g o w L o n d y n i e w s p o m n i a n e g o ju ż B e n j a m i n a W e s t a z n a jd o w a l i h o j n e g o o p i e k u n a i n a u c z y c i e l a , k t ó r y s ta ł s ię w y c h o w a w c ą t r z e c h p o k o l e ń a r t y s t ó w a m e r y k a ń s k i c h . U s c h y ł k u ż y c ia p i s a ł d o j e d n e g o z n i c h , C h a r l e s a W i l l s o n a P e a l e ’a: „ S z t u k a m a l a r s k a m a m o c u s z l a c h e t ­ n i a n i a c z ło w ie k a p o p r z e z u k a z y w a n i e p o t o m n o ś c i je g o s z l a c h e t n y c h u c z y n k ó w i d u c h o w e j s iły , a b y t y m s p o s o ­ b e m p r z e k a z y w a ć b e z c e n n e p o c z u c i e t y c z ą c e r e l i g ii , m i ł o ­ ś c i d o k r a j u i m o r a l n o ś c i ; t a k i e t e m a t y w a r t e s ą p ę d z l a , t a k i e w i n n y b y ć p o k a z y w a n e ja k o n a j b a r d z i e j b u d u j ą c e d la w z r a s t a ją c e g o p o k o l e n i a ” . I d e e t e s z ły w p a r z e z p r z e k o n a n i e m w ł a ś c i w y m A m e r y c e c z a s ó w O j c ó w Z a ł o ż y c i e l i , iż k r a j t e n p o w i n i e n o d e g r a ć w ś w ie c ie s p e c j a l n ą r o l ę , a n a r ó d k i e r u j ą c y s ię w d z i a ł a ­ n i a c h z a s a d a m i c h r z e ś c i j a ń s k i m i m o ż e z b u d o w a ć n o w y E d e n , n o w e , i d e a l n e s p o ł e c z e ń s t w o z d o l n e z m i e n i ć b i e g d z ie j ó w ś w ia ta . A r t y ś c i a m e r y k a ń s c y s ta l i j e d n a k w o b e c c a łk o w ic ie o d ­ m i e n n e j s y tu a c j i i i n n e j p u b l i c z n o ś c i . W m ł o d y m r e p u b ­ l ik a ń s k i m i p r o t e s t a n c k i m k r a j u b r a k o w a ł o d w o r u , b o g a ­ te j a r y s t o k r a c j i i p o t ę ż n e g o K o ś c i o ł a , k t ó r e o d s t u l e c i b y ł y w E u r o p i e g ł ó w n y m i m e c e n a s a m i i z le c e n io d a w c a m i. W z a lą ż k u z n a j d o w a ł o s ię s z k o ln i c tw o a r t y s t y c z n e i z b i o ­ r y s z tu k i . K s z t a ł t o w a ł y s ię d o p i e r o o b y c z a j e i p o t r z e b y k u l t u r a l n e , n i e z a w s z e z r e s z t ą w e d l e e u r o p e j s k i c h w z o r ­ c ó w . S t ą d t e ż a m e r y k a ń s k i c h a r t y s t ó w c e c h o w a ła w ie lk a p o m y s ł o w o ś ć i p r z e d s i ę b i o r c z o ś ć . C h a r l e s W i l l s o n P e a le ( 1 7 4 1 - 1 8 2 7 ) , o j c ie c r o d z i n y a r t y s t y c z n e j , k t ó r e g o s y n o ­ w ie n o s il i i m i o n a R a f a e l , R u b e n s , R e m b r a n d t i T y c j a n

(3)

[ P o r t r e t o w a n y p r z e z J o h n a N e a g l e ' a P a t L y o n z l e c i ł w 1 8 2 6 r o k u m a l a r z o w i , b y p r z e d s t a w i I g o p r a c u j ą c e g o p r z y k o w a d l e , c h c ą c z a p r o t e s t o w a ć p r z e c i w k o n i e u d o w o d n i o n y m o s k a r ż e n i o m o r a b u n e k b a n k u . Z z a k a s a n y m i r ę k a w a m i b i a ł e j k o s z u li, o s ł o n i ę t y s k ó r z a n y m k o w a l s k i m f a r t u c h e m , s p o d k t ó r e g o w y s t a j ą w y t w o r n e , s p ię t e k l a m r a m i p a n t o f l e , P a t L y o n ś w i a d c z y s w ą g o d n ą p o s t a w ą , i ż j e s t o d p o w i e d z i a l n y m o b y w a t e l e m , p r a c u j ą c y m c i ę ż k o i u c z c i w i e n a s w e d o c h o d y , n i e i n a c z e j n i ż z a t r u d n i e n i p r z e z n i e g o r o b o t n i c y . Z d a j e s ię d o w o d z i ć , ż e j e g o r o s n ą c e b o g a c t w o n i e z a k ł ó c a s p o ł e c z n e j r ó w n o ś c i i d e m o k r a c j i . P ł ó t n o , 2 3 2 , 5 x 1 7 0 c m ( M u z e u m S z t u k P i ę k n y c h , B o s t o n ) . ] i w s z y s c y z o s ta l i m a l a r z a m i , j e s t p r z y k ł a d e m a r t y s t y , a z a r a z e m o r g a n i z a t o r a i p r z e d s i ę b i o r c y , u s i ł u j ą c e g o n a r ó ż n e s p o s o b y r o z b u d z i ć z a i n t e r e s o w a n i e p u b l i c z n o ś c i . D z i ę k i je g o n i e z m o ż o n e j a k t y w n o ś c i F i l a d e l f i a s ta ł a s ię o ż y w i o n y m o ś r o d k i e m a r t y s t y c z n y m . W 1 7 8 2 r o k u o t ­ w o r z y ł t a m g a le r ię m a l o w a n y c h p r z e z s ie b i e p o r t r e t ó w g ł ó w n y c h o s o b i s t o ś c i p a ń s t w o w y c h i d o ł ą c z y ł d o n ie j m u z e u m h i s t o r i i n a t u r a l n e j . P ó ź n i e j p r ó b o w a ł p o k a z ó w r u c h o m y c h o b r a z ó w , w y k o r z y s t u j ą c w t y m c e l u r o d z a j l a t a r n i m a g i c z n e j . W r e s z c i e w 1 7 9 4 r o k u u t w o r z y ł w F i ­ la d e l f i i C o l u m b i a n u m , b ę d ą c e p o ł ą c z e n i e m s z k o ły a r t y s ­ t y c z n e j i g a le r ii w y s t a w o w e j , d a ją c p o c z ą t e k w i e l u t e g o /W ie k d o jrz a ły j e s t j e d n y m z c z t e r e c h o b r a z ó w n a m a l o w a n y c h w l a t a c h 1 8 4 0 - 1 8 4 2 , s k ła d a j ą c y c h s ię n a c y k l W ę d ró w k a ż ycia.

W c y k lu t y m T h o m a s C o l e u k a z u j e d u s z ę lu d z k ą w ę d r u j ą c ą p r z e z k r a j o b r a z y s y m b o l i z u j ą c e c z t e r y e t a p y ż y c i a l u d z k i e g o . Rozkwiecony t r o p i k a l n y z i e m s k i r a j z n a c z y j e g o d z ie c ię c y , n i e w i n n y p o c z ą t e k , f a n t a s m a g o r y c z n a b u d o w l a j a w i ą c a s ię n a n i e b i e o b r a z u j e a m b ic je i n a d z i e j e m ł o d o ś c i , r w ą c y w ś r ó d s k a ł n u r t r z e k i i b u r z l i w e n ie b o p r z y p o m i n a j ą o n ie b e z p i e c z e ń s t w i e w i e k u d o j r z a ł e g o , u s p o k o jo n e w o d y , n a d k t ó r y m i w ś w i e t l i s t e j s z c z e li n i e w ś r ó d c h m u r o c z e k u j e a n io ł s t r ó ż - t o o b r a z k r e s u z i e m s k i e j w ę d r ó w k i . P ł ó t n o , 1 3 4 x 2 0 2 c m ( G a l e r i a N a r o d o w a , W a s z y n g t o n ) . ] t y p u i n s t y t u c j o m a r t y s t y c z n y m i n a u k o w y m . R o z w ija ły s ię o n e s z y b k o w m i a s t a c h w s c h o d n i e g o w y b r z e ż a , zw y k le f in a n s o w a n e p r z e z b o g a t y c h p r z e d s i ę b i o r c ó w . W p o c z ą t­ k a c h X I X w i e k u , g d y B o s t o n z a c z ą ł t r a c i ć z n a c z e n ie p i e r w s z e g o m i a s t a a m e r y k a ń s k i e g o n a r z e c z d y n a m ic z n ie r o z w ij a ją c e g o s ię N o w e g o J o r k u , t a m w ł a ś n ie p o w s ta ła w 1 8 0 2 r o k u p i e r w s z a A k a d e m i a S z t u k P i ę k n y c h , o r ­ g a n i z u j ą c a w y s t a w y m a l a r s t w a w s p ó ł c z e s n e g o . K o le jn e a k a d e m i e u t w o r z o n o w 1 8 0 5 r o k u w F i l a d e l f i i , w 1807 w B o s t o n ie . P o m i m o t o „ w i e l k i e m a l a r s t w o ” o b r a z u ją c e t e m a t y h i s t o r y c z n e i r e l i g i j n e , c h o ć p o s t u l o w a n e i n a j­ w y ż e j c e n i o n e , n i e m o g ło l ic z y ć n a d u ż e z a p o tr z e b o w a n ie . S t ą d w i ę k s z o ś ć m a l a r z y p o d e j m o w a ł a s ię s k r o m n y c h , lecz z a t o z a p e w n i a j ą c y c h z b y t z l e c e ń , j a k i m i b y ł y p o r tr e ty , p e j z a ż e c z y a n e g d o t y c z n e s c e n y r o d z a j o w e . S a m u e l F . B. M o r s e ( 1 7 9 1 - 1 8 7 2 ) , n i e m o g ą c o s ią g n ą ć a rty s ty c z n e g o s u k c e s u i z a s p o k o i ć a m b i c j i w d z i e d z i n i e m a la rs tw a h i s t o r y c z n e g o , p o r z u c i ł je , b y s ta ć s ię w y n a la z c ą te le ­ g r a f u . R e m b r a n d t P e a le r o z w i n ą ł p r o d u k c j ę p o r tr e tó w J e r z e g o W a s z y n g t o n a , p o w t a r z a j ą c d w a n a ś c i e r a z y s tu ­ d i u m w y k o n a n e z n a t u r y i r o b i ą c s i e d e m d z i e s i ą t d z ie w ię ć r e p l i k i n n e g o w i z e r u n k u O j c a N a r o d u . W ś r ó d k o n w e n c ­ jo n a l n e j z w y k le t w ó r c z o ś c i p o r t r e t o w e j z d a r z a ją się je d ­ n a k d z ie ł a n i e c o d z i e n n e , d a ją c e w y r a z n o w e j a m e r y k a ń s ­ k ie j m e n t a l n o ś c i , ja k p o r t r e t P a t a L y o n a , n a m a lo w a n y p r z e z J o h n a N e a g l e ’a. S z y b k i r o z w ó j s z t u k i a m e r y k a ń s k i e j p r z y p a d ł n a lata 1 8 2 0 - 1 8 6 0 , o k r e s g w a ł to w n e j i n d u s t r i a l i z a c j i , r o z w o ju u r b a n i s t y k i i n i e p o h a m o w a n e j e k s p a n s j i t e r y t o r i a l n e j. P o d s t a w ą u t r z y m a n i a a r t y s t ó w p o z o s ta w a ł y p o r t r e t y , c o r a z w i ę k s z ą p o p u l a r n o ś ć z y s k iw a ł o m a l a r s t w o r o d z a jo ­ w e i p e jz a ż . W z r a s t a ł a l ic z b a p a t r o n ó w s z t u k i , ła tw ie j b y ło o s ią g n ą ć a r t y s t y c z n e w y k s z t a ł c e n i e . W i e l u m a l a r z y n a d a l p o d e j m o w a ł o p o d r ó ż d o E u r o p y , n i e b y l i ju ż je d n a k n i e ś m i a ł y m i p r o w i n c j u s z a m i , b e z k r y t y c z n y m i w o b e c d z ie ł i m i s t r z ó w s t a r e g o ś w i a ta . W ż y w io ło w o r o z w ija ją ­ c y c h s ię m i a s t a c h r o z p o w s z e c h n i a ł s ię o b y c z a j p u b l ic z ­ n y c h p o k a z ó w s z tu k i . U t w o r z o n e w 1 8 3 2 r o k u n o w o jo r s ­ k ie t o w a r z y s t w o p o p i e r a n i a s z tu k i : A m e r i c a n A r t U n i o n , w k r ó t c e z n a la z ło n a ś l a d o w c ó w w i n n y c h m i a s t a c h , s ta ją ­ c y c h s ię o ś r o d k a m i k r z e w i e n i a s z t u k , a t a k ż e k s z ta ł­ t o w a n i a n o w e g o s t y lu ż y c ia o r a z p o t r z e b a r ty sty c z n y c h i d u c h o w y c h b o g a c ą c e g o s ię s p o łe c z e ń s t w a . C h o c ia ż o b l ic z e A m e r y k i z m i e n i a ł o s ię s z y b k o , z a d a n i a s z tu k i w i d z i a n o n a d a l r ó w n i e i d e a l i s t y c z n i e , ja k w e p o c e O jc ó w Z a ł o ż y c i e l i . W p o s z u k i w a n i u a m e r y k a ń s k i e j t o ż sa m o sc i n a r o d o w e j m a l a r z e p i e r w s z e j p o ł o w y X I X w i e k u z w ró c ili

(4)

się k u r o d z i m e m u k r a j o b r a z o w i , k t ó r e g o o g r o m , d z ik o ś ć i p o t ę g a n i e d a w a ł y s ię p o r ó w n a ć z u j a r z m i o n ą p r z e z c y w iliz a c ję n a t u r ą s t a r e g o k o n t y n e n t u . C u d a n a t u r y n a r ó w n i z p o l a m i b i t e w n y m i z c z a s ó w w o j n y o n i e p o d l e g ­ ło ś ć s ta ł y s ię t y m , c z y m d la E u r o p y b y ł y s z a c o w n e z a b y t k i h i s t o r y c z n e j p r z e s z ł o ś c i . W o d k r y c i u a m e r y k a ń s k i e g o p e jz a ż u o d e g r a ł y r o l ę t a k c z y n n i k i e s t e t y c z n e , ja k i n a c ­ j o n a l is t y c z n e i r e l i g i j n e . W n a t u r z e a m e r y k a ń s k i e j u p a t ­ r y w a n o z a r ó w n o o b r a z u p i ę k n a i s iły N o w e g o Ś w ia t a , ja k o b j a w ie n i a m o c y S t w ó r c y . W i d z i a n o w n ie j n o w y E d e n , k t ó r y b o s k i m z r z ą d z e n i e m z o s ta ł d a n y o s a d n i k o m d la z b u d o w a n i a k r ó l e s t w a B o ż e g o n a z i e m i. T o p o c z u c i e s z c z e g ó ln e j m i s j i u s p r a w i e d l i w i a ł o z r e s z t ą e k s t e r m i n a c j ę I n d i a n i z n i s z c z e n i e r d z e n n e j k u l t u r y k o n t y n e n t u . W s z y ­ s tk ie t e i d e e , u c z u c i a i s k o j a r z e n i a , ja k ie w z b u d z a ł y a m e r y k a ń s k i e p e jz a ż e , s p r a w i ł y , iż p o c z ą t k o w o s k r o m n e p o d e jś c i e m a l a r z y - t o p o g r a f ó w p o c z ę ł a z a s t ę p o w a ć p o ­ s ta w a b a r d z i e j o s o b i s t a i e m o c j o n a l n a . J e d n i d ą ż y li d o u w z n i o ś l e n i a p e j z a ż u , n a s y c e n i a g o t r e ś c i a m i r e l i g i j n y m i i h i s t o r i o z o f i c z n y m i , i n n i , i d ą c z a g u s t e m o d b i o r c ó w , p o ś w ię c a li s ię r e a l i s t y c z n e m u o d z w i e r c i e d l e n i u w id o k ó w w c ią ż n o w o o d k r y w a n y c h c u d ó w n a t u r y . N a j w y b i t n i e j s z y m , c h o ć n i e t y p o w y m p e j z a ż y s t ą a m e r y ­ k a ń s k im p i e r w s z e j p o ł o w y X I X s t u l e c i a b y ł T h o m a s C o le ( 1 8 0 1 - 1 8 4 8 ) , u z n a n y z a t w ó r c ę t a k z w a n e j H u d s o n R i v e r S c h o o l . W r a z z p o e t a m i i p i s a r z a m i , ja k a u t o r

Ostatniego

M ohikanina

J a m e s F e n i m o r e C o o p e r , d la k t ó r y c h k r a j ­ o b r a z a m e r y k a ń s k i t a k ż e s t a n o w i ł o ś r o d e k z a i n t e r e s o w a ­ n i a , s tw o r z y l i o n i p i e r w s z e w s w y m k r a j u ś r o d o w is k o a r t y s t y c z n e , j e d n o c z ą c e p r z e d s t a w i c i e l i r ó ż n y c h r o d z a ­ jó w t w ó r c z o ś c i. W b r e w u p o d o b a n i o m z le c e n io d a w c ó w , p o s z u k u j ą c y c h p r z e d e w s z y s t k i m p e d a n t y c z n i e o d t w o ­ r z o n y c h w id o k ó w n a t u r y , C o l e d ą ż y ł d o w y n i e s i e n i a m a l a r s t w a k r a j o b r a z o w e g o d o r a n g i m a l a r s t w a h i s t o r y c z ­ n e g o . P o p r z e z s w e p e jz a ż e o m o t y w a c h c z e r p a n y c h z k r a j ­ o b r a z u a m e r y k a ń s k i e g o , le c z n i e o g r a n i c z o n e d o ic h s k r u p u l a t n e j r e j e s t r a c j i , s z u k a j ą c w n a t u r z e i s t o t y z ja w is k , a n i e i c h z e w n ę t r z n e j s z a t y , c h c ia ł w y r a ż a ć g ł ę b o k i e i d e e r e l i g i j n e i p o l i t y c z n e . Ż a r l i w i e w i e r z ą c y c z ło n e k k o ś c io ła e p i s k o p a l n e g o , w d z ik ie j n a t u r z e z n a j d o w a ł n a j s t o s o w ­ n i e j s z e m ie js c e d o m ó w i e n i a o B o g u . P o d n o s z ą c n i e z w y k ­ ł o ś ć , o d m i e n n o ś ć , o g r o m i r ó ż n o r o d n o ś ć a m e r y k a ń s k i e j n a t u r y , w s w y c h k o m p o z y c j a c h p o s ł u g i w a ł s ię jej e l e m e n ­ t a m i d la t w o r z e n i a u k ł a d ó w w z o r o w a n y c h n a o b r a z a c h d a w n y c h m i s t r z ó w : C l a u d e ’a L o r r a i n a l u b - b a r d z i e j d r a m a t y c z n y c h - S a l v a t o r a R o s y . P o d r ó ż d o E u r o p y o b u d z i ł a w n i m z a i n t e r e s o w a n i e d l a c y k ló w ja k o t r a d y c y j ­ n y c h f o r m o b r a z o w e j o p o w i e ś c i , k t ó r e u m o ż l i w i a ł y n a d a

(5)

-[ O b r a z F r e d e r i c k a C h u r c h a C o to p a x i z 1 8 6 3 r o k u - t o p a n o r a m i c z n y , u j ę t y z l o t u p t a k a w i d o k s k ą p a n e g o w o r a n ż o w y m b la s k u z a c h o d z ą c e g o s ł o ń c a a n d y j s k i e g o k r a j o b r a z u , n a d k t ó r y m z a w i s a c ię ż k a c h m u r a p y ł u z w y b u c h a j ą c e g o w u l k a n u . B e z k r e s n a , b e z l u d n a s k a ln a p u s t y n i a , w s t r z ą s a n a w u l k a n i c z n ą e r u p c j ą , t o n i e m a l w i z j a p ie r w s z y c h d n i s t w o r z e n i a , o d l e g ł y c h g e o l o g i c z n y c h e p o k . Z i e m i w e w ł a d a n i u p i e r w o t n y c h s i l n a t u r y . P ł ó t n o , 1 2 2 x 2 1 6 c m ( I n s t y t u t S z t u k i , D e t r o i t ) . ] [ W o b r a z i e H andlarze fu te r s p ły w a ją c y M is s o u ri z 1 8 4 5 r o k u G e o r g e C a l e b B i n g h a m o d d a ł u r z e k a ją c ą a t m o s f e r ę o g r o m n e j , z a s n u t e j o p a r a m i r z e k i, n i o s ą c e j m a l o w n i c z ą ł ó d ź t r a p e r ó w . W j e g o dziełach o d n a j d u j e m y ś w i a t z n a n y z p o w i e ś c i M a r k a T w a i n a , ś w i a t p r z y g ó d T o m k a S a w y e r a i H u c k l e b e r r y F in n a . P ł ó t n o ( M u z e u m M e t r o p o l i t a n N o w y J o r k ) . ] w a n i e k r a j o b r a z o m d y d a k t y c z n y c h i r e l i g i j n y c h t r e ś c i

(.Dzieje cesarstwa

, 1 8 3 3 - 1 8 3 6 ,

Wę drówka ż ycia

, 1 8 4 0 ).

Ś m i e r ć p r z e r w a ł a m u p r a c ę n a d c y k le m

Pilgrim’s Progress

w e d ł u g k s ią ż k i J o h n a B u n y a n a , j e d n e j z n a j p o c z y t n i e j ­ s z y c h w d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n e j A m e r y c e . W s w y c h o b r a ­ z a c h i e s e j a c h o s z t u c e C o l e w y r a ż a ł t y p o w e d la m y ś l i a m e r y k a ń s k i e j t a m t e g o c z a s u p o c z u c i e w d z i ę c z n o ś c i z a d o b r o d z i e j s t w a i o b f i t o ś ć d ó b r o f i a r o w a n y c h p r z e z b e z ­ k r e s n e p r z e s t r z e n i e k o n t y n e n t u , a le t a k ż e o b a w y p r z e d z a p r z e p a s z c z e n i e m o w y c h d ó b r p r z e z n i e p o h a m o w a n ą e k s p lo a t a c j ę i z a c h ł a n n o ś ć , w k t ó r y c h z a t r a c a s ię s e n s p r z e z n a c z e n i a i n a r o d o w e j o d p o w i e d z i a l n o ś c i . N a j s ł y n n i e j s z y m u c z n i e m i k o n t y n u a t o r e m C o l e ’a b y ł F r e d e r i c k E . C h u r c h ( 1 8 2 6 - 1 9 0 0 ) . P o s z u k u j ą c w i d o k ó w n i e z w y k ł y c h i w z n i o s ł y c h p o d r ó ż o w a ł d o A m e r y k i P o ł u ­ d n i o w e j , n a d a le k ą a m e r y k a ń s k ą p ó ł n o c , d o E u r o p y i n a B lis k i W s c h ó d , d o M e k s y k u , w k t ó r y m b y ł p a r o k r o t n i e . W s w y c h o b r a z a c h u k a z y w a ł n a t u r ę w c a łe j jej n i e u j a r z - m i o n e j p o t ę d z e , m a l u j ą c w o d o s p a d N i a g a r a ( 1 8 5 7 ) , g ó r y lo d o w e u w y b r z e ż y L a b r a d o r u ( 1 8 6 1 ) , d y m i ą c y w u l k a n C o t o p a x i w E k w a d o r z e (1 8 6 3 ). N i e z w y k ł o ś ć k r a j o b r a z ó w m a l o w a n y c h p r z e z C h u r c h a p o l e g a n i e t y l k o n a w y b o r z e e g z o t y c z n y c h m o t y w ó w , le c z t a k ż e n a p o ł ą c z e n i u p r e c y z j i w o d d a n i u s z c z e g ó łó w ( m a l a ­ r z e je g o p o k o l e n i a w s p o m a g a l i s ię ju ż f o t o g r a f i ą ) z e f e k ­ t a m i ś w i e t l n y m i , n a d a j ą c y m i o b r a z o m c h a r a k t e r i d e a l i s ­ t y c z n e j w i z ji , p e łn e j p a t o s u i u d u c h o w i e n i a . P o d o b n y m i l u m i n i s t y c z n y m i e f e k t a m i p o s ł u g i w a ł s ię w z i ę ty m a l a r z A l b e r t B i e r s t a d t ( 1 8 3 0 - 1 9 0 0 ) , k t ó r y , o d k r y w a j ą c d la m a l a r s t w a a m e r y k a ń s k i e g o d a le k i Z a c h ó d , u k a z a ł o c z o m z a c h w y c o n y c h n o w o j o r c z y k ó w c u d a G ó r S k a l i s t y c h , Y o ­ s e m i t e V a l le y , K a l i f o r n i i . O b o k p e jz a ż y s t ó w - i d e a l is t ó w i w i z j o n e r ó w c z y n n a b y ł a , o c z y w iś c ie , r z e s z a m a la rz y u k a z u j ą c y c h n a t u r ę m a l o w n i c z ą , le c z o s w o j o n ą i b lis k ą , z k t ó r ą l u d z i e h a r m o n i j n i e w s p ó ł ż y ją n a s w y c h f a r m a c h i p l a n t a c j a c h . G a t u n k i e m , k t ó r y z y s k a ł s z c z e g ó ln ą p o p u l a r n o ś ć w sz tu c e a m e r y k a ń s k i e j , b y ł o m a l a r s t w o r o d z a j o w e . O n o cie sz y ło s ię n a j w i ę k s z y m u z n a n i e m z e s t r o n y o d g r y w a ją c y c h is t o t ­ n ą r o lą m e c e n a s o w s k ą t o w a r z y s t w p o p i e r a n i a s z tu k p ię k ­ n y c h , b y ł o c h ę t n i e k u p o w a n e , w y s t a w i a n e , p o w ie la n e w c ią ż n o w y m i i d o s k o n a l s z y m i t e c h n i k a m i r e p r o d u k c y j ­ n y m i . T y p o w e , a n e g d o t y c z n e o b r a z k i z ż y c ia c o d z ie n ­ n e g o z w y k ł y c h l u d z i z r ó ż n y c h s t r o n k r a j u b y ł y s z tu k ą p r a w d z i w i e d e m o k r a t y c z n ą , z d o l n ą z a in t e r e s o w a ć k a ż d ą p u b l i c z n o ś ć , z n a j d u j ą c ą w n ie j o d b i c i e w ła s n e j e g z y s te n ­ c ji. S c e n k i t e c e c h u j e z w y k le p o g o d a , p r o s t o d u s z n o ś ć , h u m o r . B r a k w n i c h p o l i t y c z n y c h c z y s p o łe c z n y c h tre ś c i, w ła ś c i w y c h r e a l i s t y c z n e m u m a l a r s t w u e u r o p e j s k ie m u t a m t e g o c z a s u . U k a z u j ą ż y c ie s p o k o j n e i p r o s t e , b e z ś la d u k o n f l i k t ó w s p o ł e c z n y c h c z y r a s o w y c h . W i e l u a rty s tó w s z c z e g ó ln i e p o c ią g a ł d a le k i Z a c h ó d , o b r a s t a j ą c a w le g e n ­ d y z ie m ia p i o n i e r ó w , t r a p e r ó w , m y ś l i w y c h i o s a d n ik ó w . G e o r g e C a l e b B i n g h a m ( 1 8 1 1 - 1 8 7 9 ) z y s k a ł p o w o d z e n ie g ł ó w n i e d z ię k i o b r a z o m u k a z u j ą c y m ż y c ie to c z ą c e się n a r z e c e M i s s i s i p i , n a j w i ę k s z y m w o d n y m s z la k u k o m u n ik a ­ c y j n y m o g r o m n e g o k r a j u . O b r a z y B i n g h a m a , n a k tó ry c h p r z e z le k k o z a m g l o n e , s z e r o k o r o z l a n e w o d y

Old Man

(6)

[ P o p o lo w a n iu , o b r a z n a m a l o w a n y p r z e z W i l l i a m a H a r n e t t a ( 1 8 4 8 - 1 8 9 2 ) w 1 8 8 4 r o k u . W o s t a t n i c h d e k a d a c h s t u l e c i a

s p e c j a l n o ś c ią m a l a r s t w a a m e r y k a ń s k ie g o s t a ło s ię t a k z w a n e tro m p e l'o e il - i l u z y j n e , ł u d z ą c e w z r o k u k a z y w a n i e p r z e d m i o t ó w . M a l a r z e w y s p e c j a l i z o w a n i w t y m r o d z a j u s z t u k i, j a k W i l l i a m H a r n e t t c z y J o h n P e t o , p o d j ę l i t u t r a d y c j ę m a l a r s t w a s i e d e m n a s t o w i e c z n e g o , l e c z z d o ł a l i p o p r z e z d o b ó r o b r a z o w a n y c h p r z e d m i o t ó w n a d a ć j e j s p e c y f ic z n i e a m e r y k a ń s k ie p i ę t n o . P ł ó t n o , 1 4 0 x 1 0 1 , 5 c m ( I n s t y t u t S z t u k i A m e r y k a ń s k i e j im . B u t l e r a , Y o u n g s t o w n , O h i o ) . ]

River

s u n ą f lis a c k ie t r a t w y i t r a p e r s k i e

canoes

, n o s t a l g i c z ­ n ie p r z y w o ł u j ą m i t a m e r y k a ń s k i e g o Z a c h o d u , n a j t r w a l ­ szy , ja k i s t w o r z y ł t e n n a r ó d . R d z e n n i m i e s z k a ń c y z ie m i a m e r y k a ń s k i e j b y l i p r z e d ­ s ta w ia n i p r z e z m a l a r z y i r y s o w n i k ó w , n i e m a l o d k ą d z a c z ę ła s ię e k s p l o r a c j a N o w e g o Ś w i a t a p r z e z b i a ł y c h . S t o s u n e k d o I n d i a n d ł u g o o k r e ś l a ł y d w i e p o s ta w y : w i ­ d z ia n o i c h b ą d ź ja k o s z l a c h e t n y c h d z i k u s ó w , ż y ją c y c h z g o d n ie z n a t u r ą , b ą d ź - c z ę ś c ie j - ja k o s z k o d li w e i n s e k t y , k tó r e n a le ż y w y p l e n i ć c z y n ią c m ie js c e d l a n o w e j , w y ż s z e j c y w iliz a c ji n i e s i o n e j p r z e z b i a ł y c h o s a d n i k ó w . O d p o c z ą t ­ k u X I X w i e k u a r t y ś c i p e n e t r o w a l i k o n t y n e n t ja k o c z ł o n ­ k o w ie w y p r a w r ó ż n e g o t y p u . I c h p r a c e m ia ł y n a jc z ę ś c ie j c h a r a k t e r d o k u m e n t a c y j n y , b y ł y z a p i s e m w y g l ą d u I n ­ d ia n , i c h s t r o j ó w i o b y c z a j ó w . „ W e s t e r n o w y ” t e m a t w a lk i I n d i a n z b i a ł y m i p o j a w ił s ię d o p i e r o o k o ło p o ł o w y s tu le c ia . W ła ś c iw e p u b l i c z n o ś c i a m e r y k a ń s k i e j u p o d o b a n i e d o o d n a jd o w a n ia w m a l a r s t w i e w i e r n e g o o b r a z u n a jb l iż s z e j r z e c z y w is to ś c i z r o d z i ł o z a p o t r z e b o w a n i e n a j e s z c z e j e d e n g a tu n e k m a l a r s k i - m a r t w ą n a t u r ę . M a o n a b a r d z o r ó ż n o r o d n y c h a r a k t e r , c z a s e m w y s o c e o r y g i n a l n y i o d ­ b ie g a ją c y o d e u r o p e j s k i c h w z o r ó w , t a k z e w z g l ę d u n a d o b ó r o b r a z o w a n y c h p r z e d m i o t ó w , ja k z r a c ji f o r m y , z w y k le ł u d z ą c o p r a w d z i w e j , u k a z u ją c e j r z e c z y „ j a k ż y ­ w e ” . O w o d ą ż e n i e d o i lu z ji z r o d z i ł o j u ż u s c h y ł k u X I X w ie k u a r t y s t y c z n ą m o d ę n a m a r t w e n a t u r y w z o r o w a n e n a s ie d e m n a s t o w i e c z n y c h t a k z w a n y c h

trompe l’oeil

- z ł u ­ d z e n ie o k a , k t ó r e m u w s z a k ż e m a l a r z e p o t r a f i l i n a d a ć s p e c y f ic z n e , a m e r y k a ń s k i e p i ę t n o . P o w o jn ie s e c e s y j n e j , t o c z o n e j w l a t a c h 1 8 6 1 - 1 8 6 5 m i ę ­ d z y ja n k e s k ą P ó ł n o c ą a P o ł u d n i e m k o n f e d e r a t ó w , w o j n i e b ę d ą c e j b a r d z o w y r a ź n ą c e z u r ą w h i s t o r i i , m e n t a l n o ś c i i k u l t u r z e S t a n ó w Z j e d n o c z o n y c h , n a s t ą p i ł y d z ie s i ę c i o ­ lecia b a r d z o d y n a m i c z n e g o r o z w o j u s z t u k i . P r z e p l a t a j ą się w n ie j w ó w c z a s r ó ż n o r o d n e p r ą d y a r t y s t y c z n e , m a n i ­ f e s tu ją r o z m a i t e , c o r a z c z ę ś c ie j z m i e n i a j ą c e s ię p o s ta w y . R e p r e z e n t u j ą je z a r ó w n o a r t y ś c i t w o r z ą c y w A m e r y c e , ja k i t w ó r c y p o c h o d z e n i a a m e r y k a ń s k i e g o , le c z o m i ę d z y ­ n a ro d o w e j f o r m a c j i i s ła w ie , r o b i ą c y k a r i e r y w L o n d y n i e lu b P a r y ż u . C i o s t a t n i , ja k J a m e s A b b o t t M c N e i l l W h i s t ­ le r z w i ą z a n y g ł ó w n i e z l o n d y ń s k i m ś r o d o w i s k i e m a r t y s ­ ty c z n y m , k t ó r e g o t w ó r c z o ś ć z o s ta ł a o m ó w i o n a w r o z ­ d z ia le t r a k t u j ą c y m o m a l a r s t w i e a n g i e l s k i m , b ł y s k o t l iw y 1 e le g a n c k i p o r t r e c i s t a p a r y s k i e g o w i e lk i e g o ś w i a ta J o h n S in g e r S a r g e n t ( 1 8 5 6 - 1 9 2 5 ) c z y z a p r z y j a ź n i o n a z g r u p ą P a r y s k ic h i m p r e s j o n i s t ó w M a r y C a s s a t - t o n a j b a r d z i e j z n a n e n a z w i s k a t a m t e g o c z a s u . N i e z n a c z y t o j e d n a k , iż ó w c z e s n y o b r a z s z t u k i a m e r y k a ń s k i e j j e s t d w o i s t y , o k r e ś ­ l o n y z je d n e j s t r o n y p r z e z a m e r y k a ń s k i i z o l a c j o n i z m i k o n s e r w a t y z m , z d r u g i e j p r z e z a r t y s t y c z n y k o s m o ­ p o l i t y z m , c h ło n ą c y e u r o p e j s k i e s ty l e i m o d y . J a k r ó ż n o ­ r o d n e b y ł y w o w e j e p o c e t e n d e n c j e i i d e e a r t y s t y c z n e , m o ż e ś w i a d c z y ć f a k t , iż w l a t a c h o s i e m d z i e s i ą t y c h X I X s t u l e c i a w p ł y w y f r a n c u s k i e g o i m p r e s j o n i z m u b y ł y r ó w ­ n i e ż y w o t n e , ja k s t y l u o k r e ś l a n e g o m i a n e m a m e r y k a ń s ­ k ie g o r e n e s a n s u , t w o r z o n e g o w p r z e k o n a n i u , ż e A m e r y k a

(7)

[ R e p e r t u a r t e m a t y c z n y m a l a r s t w a W i n s l o w a H o m e r a b y t b a r d z o r o z l e g ł y - o d r e p o r t e r s k ic h u ję ć z w o j n y s e c e s y j n e j p o s c e n y z e l e g a n c k i c h a m e r y k a ń s k ic h k u r o r t ó w . D o p i e r o w p o c z ą t k a c h l a t o s i e m d z i e s i ą t y c h m a l a r z o s i a d l s z y n a o d l u d z i u , n a w y b r z e ż u s t a n u M a i n e , o g r a n i c z y I s w e z a i n t e r e s o w a n i a i o d d a ! s ię u k a z y w a n i u p e j z a ż y m o r s k i c h i l u d z i m o r z a w z m a g a n i u z ż y w i o ł e m l u b w z a g r o ż e n i u j e g o s i ła m i, j a k M u r z y n n a ł o d z i o t o c z o n e j p r z e z r e k i n y w o b r a z i e Prą d z z a to k i z 1 8 9 9 r o k u . F r a g m e n t . P ł ó t n o , w y m i a r y c a ł o ś c i 7 7 , 5 x / 2 5 c m ( M u z e u m M e t r o p o l i t a n , N o w y J o r k ) . ] [ U m i e j ę t n o ś c i p o r t r e c i s t y T h o m a s E a k in s o b j a w i ł w o b r a z ie K linika G rossa z 7 8 7 5 r o k u . S ł a w n y c h i r u r g p r z e d s t a w i o n y z o s t a ł p o d c z a s c h i r u r g i c z n e g o p o k a z u d la s t u d e n t ó w . M a l a r z s t w o r z y/ tu n o w o c z e s n ą w e r s j ę s ł y n n e g o o b r a z u R e m b r a n d t a Lekcja an a to m ii d o k to ra T ulpa. G ó r n e ś w i a t ł o p a d a n a s t ó ł o p e r a c y j n y i p r a c u j ą c y c h p r z y n i m a s y s t e n t ó w , o s t r o w y d o b y w a j ą c z m r o c z n e g o t! a a m f it e a t r u t w a r z w y k ł a d o w c y . A t m o s f e r ę n e r w o w e g o n a p i ę c ia p o t ę g u j e k o n t r a s t m i ę d z y s k u p i e n i e m i s iłą b ij ą c ą z p o s t a c i d o k t o r a G ro s s a a h is t e r y c z n ą r e a k c ją z a k r y w a j ą c e j t w a r z k o b i e t y . T e n h e r o i c z n y w s w e j w y m o w i e w i z e r u n e k c h i r u r g a m i a ł b y ć w y r a z e m h o ł d u d la n o w y c h b o h a t e r ó w ż y c i a w s p ó ł c z e s n e g o : le k a r z y , u c z o n y c h , w y n a l a z c ó w . P ł ó t n o , 2 4 3 x 7 9 9 c m ( J e f f e r s o n M e d i c a l C o l le g e , F i l a d e l f i a ) . ] n e p r z e ż y c i a i m y ś l i w y p i e r a ł a s z tu k ę w y r a s t a j ą c ą z p o ­ c z u c i a n a r o d o w e g o c z y o b y w a t e ls k i e g o o b o w i ą z k u . C o r a z c z ę ś c ie j a r t y ś c i c z u li s ię z w o l n i e n i z p a t r i o t y c z n y c h g e s ­ t ó w , s p o ł e c z n y c h z o b o w i ą z a ń , u r z ę d o w y c h z a le ż n o ś c i, w i e r n i j e d y n i e n a k a z o m s z t u k i i s w e g o a r t y s ty c z n e g o p o w o ł a n ia . B u j n y r o z w ó j ż y c ia a r t y s t y c z n e g o b y ł m o ż l iw y d z ię k i w s p a n i a ł e m u r o z w o jo w i i n s t y t u c j o n a l n e g o z a p le c z a s z tu ­ k i. B y ł to c z a s p o w s t a w a n i a n a j w i ę k s z y c h m u z e ó w a m e r y ­ k a ń s k i c h ( M u z e u m M e t r o p o l i t a n w N o w y m J o r k u , 1 8 7 0 ) , l i c z n y c h s z k ó ł a r t y s t y c z n y c h , s t o w a r z y s z e ń t w ó r ­ c z y c h , w i e l k i c h p r y w a t n y c h k o l e k c ji t w o r z o n y c h p rz e z f i n a n s o w y c h i p r z e m y s ł o w y c h p o t e n t a t ó w , n a s tę p n i e u d o s t ę p n i a n y c h p u b l i c z n o ś c i . I c h o c ia ż w ię k s z o ś ć a r ­ t y s t ó w n a d a l u d a w a ł a s ię d o E u r o p y d la d o p e łn i e n ia a r t y s t y c z n e j e d u k a c j i w a k a d e m i a c h D i i s s e l d o r f u , M o n a ­ c h i u m c z y w p r y w a t n y c h a t e l i e r p a r y s k i c h m i s t r z ó w , b y ło d z ię k i sw e j p o t ę d z e s t a n i e s ię n o w y m R z y m e m , i m p e r i u m d e c y d u j ą c y m o d z i e j a c h i o b l i c z u ś w ia ta . P r z e d e w s z y s t ­ k i m j e d n a k z a s a d n i c z o p o c z ę ł o s ię z m i e n i a ć w ó w c z a s p o j m o w a n i e f u n k c j i i z a d a ń s z t u k i . D o m i n u j ą c e w p i e r w ­ sz e j p o ł o w i e s t u l e c i a d ą ż e n i e d o n a d a n i a m a l a r s t w u s p e c y ­ f ic z n ie a m e r y k a ń s k i e g o c h a r a k t e r u p r z e z p r z e d s t a w i e n i e n a r o d o w e j h i s t o r i i , p e j z a ż u i o b y c z a j u u s t ę p o w a ł o c h ę c i w ł ą c z e n i a s ię w n o w o c z e s n e p r ą d y p ł y n ą c e g ł ó w n i e z ó w ­ c z e s n e j s to l i c y a r t y s t y c z n e g o ś w i a ta - P a r y ż a . T o s p r a w i ­ ło , ż e t a k i s t o t n e d l a p o p r z e d n i c h p o k o l e ń a r t y s t ó w p a t r i o t y c z n e , r e l i g i j n e i m o r a l n e p o w i n n o ś c i s z t u k i z a ­ r z u c a n o n a r z e c z c e ló w ś c iś le a r t y s t y c z n y c h . S z t u k a s u b i e k t y w n a , w y r a ż a j ą c a o s o b o w o ś ć a r t y s t y , je g o p r y w a t

(8)

-[ „ A m e r y k a n i n u r o d z o n y w e W ł o s z e c h , w y k s z t a ł c o n y w e F r a n c ji, z w y g l ą d u p r z y p o m i n a j ą c y N i e m c a , z w y m o w y A n g l i k a , a m a l u j ą c y j a k H i s z p a n " - t o J o h n S i n g e r S a r g e n t , j e d e n z n a j b a r d z i e j w z i ę t y c h p o r t r e c i s t ó w e p o k i. Z r ę c z n i e łą c z ą c w p ł y w y d a w n y c h m i s t r z ó w z m o d n y m i p r ą d a m i a r t y s t y c z n y m i , b y ł n i e z r ó w n a n y j a k o a u t o r w i z e r u n k ó w s z y k o w n y c h k o b i e t i u r o d z i w y c h d z i e c i - j a k w o b r a z ie O d p o c z y n e k z 1 8 9 0 r o k u . P ł ó t n o , 1 1 2 x 1 5 2 c m ( G a l e r i a N a r o d o w a , W a s z y n g t o n ) . ] to ra c z e j w y n i k i e m n i e s ł a b n ą c e j a t r a k c y j n o ś c i i p r e s t i ż u s z tu k i e u r o p e j s k i e j n i ż b r a k i e m m o ż l iw o ś c i i p e r s p e k t y w w k r a j u . O p r ó c z c z y n n e g o g ł ó w n i e w A n g l i i W h i s t l e r a n a j b a r ­ dziej i n t e r e s u j ą c y m i m a l a r z a m i a m e r y k a ń s k i m i t e g o c z a ­ su b y li W i n s l o w H o m e r ( 1 8 3 6 - 1 9 1 0 ) i T h o m a s E a k i n s (1 8 4 4 - 1 9 1 6 ) . O b a j z d o ła l i p r z e k s z t a ł c i ć t a k t r a d y c y j n e g a tu n k i m a l a r s k i e ja k p e j z a ż , p o r t r e t i m a l a r s t w o r o d z a j o ­ w e w b a r d z o o s o b i s t e ś r o d k i a r t y s t y c z n e j w y p o w ie d z i . H o m e r r o z p o c z ą ł k a r i e r ę j a k o i l u s t r a t o r d o s t a r c z a j ą c y n o w o j o r s k i m c z a s o p i s m o m r e p o r t a ż y z w o j n y s e c e s y j n e j , k tó ra t e ż b y ł a t e m a t e m je g o w c z e s n y c h o b r a z ó w

(Jeń cy

frontowi,

1 8 6 6 ). P o d o b n i e ja k d la w i ę k s z o ś c i a m e r y k a ń s ­ k ic h a r t y s t ó w t e m a t y k a w o j e n n a b y ł a d l a H o m e r a j e d y n i e e p iz o d e m . P o w o d z e n i e u p u b l i c z n o ś c i z d o b y ł p l e n e r o w y ­ m i o b r a z a m i , p r z e d s t a w i a j ą c y m i w a k a c y jn e r o z r y w k i i p r z y j e m n o ś c i . T a k j a k w s p ó ł c z e ś n i m a l a r z e f r a n c u s c y , H o m e r i n s p i r o w a ł s ię d r z e w o r y t e m j a p o ń s k i m i k o n c e n t ­ ro w a ł n a a n a li z i e n a t u r a l n e g o ś w i a tł a ja k o g ł ó w n e g o c z y n n ik a k s z t a ł t u j ą c e g o f o r m ę i b a r w ę w o b r a z i e . N i g d y je d n a k g r a ś w i a tł a i k o l o r u n i e s t a ł a s ię d l a ń , ja k d la i m p r e s j o n i s t ó w , s a m o i s t n y m p r z e d m i o t e m tw ó r c z o ś c i. W l a t a c h s i e d e m d z i e s i ą t y c h p o r z u c i ł z r e s z t ą j a s n y , s ł o n e ­ cz n y k o l o r y t i b e z t r o s k ą t e m a t y k ę , ł ą c z ą c ą g o z i m p r e s ­ jo n is ta m i. J a k w i e l u w s p ó ł c z e s n y c h m u a r t y s t ó w u c ie k ł o d w ie lk o m ie js k ie j c y w iliz a c ji, a b y o s ią ś ć w o d o s o b n i e n i u n a s k a li s ty m , p ó ł n o c n y m w y b r z e ż u A t l a n t y k u . G ł ó w n y m te m a te m je g o m a l a r s t w a s ta ł s ię c z ło w ie k l u b z w i e r z ę w k o n f r o n t a c j i z e l e m e n t a r n y m i s ił a m i n a t u r y : w o d ą , z ie m ią , w i a t r e m . W t y c h p o s ę p n y c h o b r a z a c h j e s t w y ­ c z u w a ln y z w i ą z e k z ó w c z e s n ą m y ś l ą f il o z o f i c z n ą i p r z y r o ­ d n ic z ą , o k r e ś l a ją c ą n o w y s t o s u n e k d o n a t u r y , k t ó r a n ie je st ju ż ź r ó d ł e m r e l i g ij n e j i n s p i r a c j i , le c z n i e u b ł a g a n ą i o b c ą s iłą , b ę d ą c ą n i e u s t a n n y m z a g r o ż e n i e m i w y z w a ­ n ie m d la l u d z k i e j e g z y s t e n c j i . G ł ę b o k o p e s y m i s t y c z n ą w y m o w ę d z ie ł H o m e r a w s p ó ł t w o r z y je g o i n d y w i d u a l n y sty l m a l a r s k i , p o w a ż n y i p r o s t y , o m o c n o k s z t a ł t o w a n y c h f o r m a c h i g ł u c h y m , s t ł u m i o n y m k o l o r y c i e . T h o m a s E a k i n s , w y k s z t a ł c o n y w p r a c o w n i a c h s ł y n n y c h f r a n c u s k i c h a k a d e m i k ó w , c a łe ż y c ie p o z o s t a w a ł z w ią z a n y z F i l a d e l f i ą . P o ś w i ę c ił s ię p r z e d e w s z y s t k i m m a l a r s t w u p o r t r e t o w e m u , le c z n i e w c e la c h z a r o b k o w y c h , ja k r z e s z e t u z i n k o w y c h a r t y s t ó w . J e g o p o r t r e t y , g ł ó w n i e r o d z i n y i p r z y j a c i ó ł , n a le ż ą d o n a j b a r d z i e j w n i k l i w y c h i p o r u s z a j ą ­ c y c h , ja k ie p o w s t a ł y w s z t u c e a m e r y k a ń s k i e j . T e n r o d z a j s z t u k i p o r t r e t o w e j n i e m ó g ł lic z y ć n a s z e r o k ą p o p u l a r n o ś ć . N i e z w y k l e w z i ę t y m a m e r y k a ń s k i m p o r t ­ r e c i s t ą t e g o c z a s u , c z y n n y m g ł ó w n i e w E u r o p i e , b y ł J o h n S i n g e r S a r g e n t . O ile E a k i n s b y ł w y r a z ic ie l e m d e k a d e n c ­ k ie g o „ k o ń c a w i e k u ” , o t y l e S a r g e n t p o z o s ta w i ł o b r a z e le g a n c k ie j

belle époque

- p i ę k n e j e p o k i p r z e d I w o j n ą ś w ia to w ą . P o t r a f i ł s t o p i ć w sw e j s z t u c e m a l a r s k ą w i r ­ t u o z e r i ę d a w n y c h m i s t r z ó w : H a l s a i V e l â z q u e z a z i m p r e s ­ j o n i s t y c z n ą b r a w u r ą p ę d z l a i k o l o r y s t y c z n y m i h a r m o n i a ­ m i s w e g o p r z y j a c i e l a W h i s t l e r a . J e g o p o r t r e t y , n i e z w y k le e f e k t o w n e , s z y k o w n e i ś w i a to w e , le c z p ł y t k i e w w y r a z ie i z r ę c z n i e p o c h l e b i o n e , p r z y n i o s ł y m u m i ę d z y n a r o d o w ą s ła w ę i f in a n s o w y s u k c e s .

Cytaty

Powiązane dokumenty

W 1876 roku Alexander Graham Bell opatentował telefon jako swój wynalazek.. Alexander

Kiedy pojawiły się pierwsze oznaki kryzysu na rynku nieruchomości w USA, ceny mieszkań zaczęły spadać.. Coraz więcej osób zaczęło mieć kło- poty ze

Tak głęboki wgląd w utożsamienie człowieka z naturą i grę sił, jaka się z tym wiąże, nie może być rozważany w kategoriach zaangażowania czy plastyczności, gdyż są

Obrazy rodzajowe, ten płód prawie wyłączny Flamandczyków i Francuzów, dotąd nie były u nas w wielkim zamiłowaniu […]. Historyczność i religia zajmowały wszystkich,

Wtedy to Paderewski przyznał się do żartu, a menuet stał się jednym z najpopularniejszych jego kompozycji. Miał słynną

 Stosowanie swobodnego ruchu pędzla, braku wyraźnych konturów, bogatych szczegółów oraz przypadkowej kompozycji;.  Łagodna, przyjemna i jasna

Do w yw ołania w rażenia ruchu przyczynia się również refren: ,,Pędź, la- taw cze białonogi!“...; jest on rów nocześnie jakby łącznikiem pom iędzy

Na Anioł Pański.. Place de la