Jarosław Sokołowski* Rafał JóĨwicki**
O NIEKTÓRYCH PROBLEMACH METODOLOGICZNYCH WYCENY KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO PRZEDSIĉBIORSTWA
1. WSTĉP
Kapitał intelektualny przedsiĊbiorstwa to pojĊcie, które nierozerwalnie związane jest ze współczesnym nurtem nauk ekonomicznych i nauk o zarządza-niu. Szczególnymi cechami tego nurtu są takie koncepcje, jak na przykład kon-cepcja organizacji opartej na wiedzy, organizacji uczącej siĊ, inteligentnej, nie-materialnych czynników wzrostu i rozwoju przedsiĊbiorstwa, wzrostu wartoĞci jako celu działalnoĞci współczesnego przedsiĊbiorstwa. Z punktu widzenia za-rządzania współczesnym przedsiĊbiorstwem kapitał intelektualny stanowi zara-zem czynnik jak i komponent wartoĞci przedsiĊbiorstwa, a w szczególnoĞci eko-nomicznej wartoĞci dodanej jako nadwyĪki jego wartoĞci rynkowej nad warto-Ğcią wniesionych do przedsiĊbiorstwa kapitałów finansowych. Przytaczane wie-lokrotnie w literaturze badania wskazują /niezaleĪnie od konkretnie przytacza-nych liczb/, Īe znacząca czĊĞü wartoĞci współczesprzytacza-nych przedsiĊbiorstw wynika z istnienia aktywów niematerialnych, aktywów „ukrytych” stanowiących główną substancjĊ kapitału intelektualnego. PowyĪsze w całej rozciągłoĞci dotyczy przedsiĊbiorstw działających w sektorach nowych technologii, informatyki i telekomunikacji, mediów itp. WaĪnym zagadnieniem w tej dziedzinie jest po-miar i raportowanie kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstwa, co wciąĪ budzi róĪnorodne wątpliwoĞci metodologiczne.
Celem niniejszego artykułu jest właĞnie wskazanie pewnych dyskusyjnych problemów związanych z wyceną kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstw i przedstawienie zastrzeĪeĔ dotyczących zasadnoĞci dotychczasowego podejĞcia do tego zagadnienia. Artykuł ma zatem charakter wysoce dyskusyjny,
*
Dr, Społeczna Akademia Nauk w Łodzi. **
Dr, Społeczna Akademia Nauk w Łodzi. [51]
jący z pewnymi utartymi kanonami w podejĞciu do wyceny kapitału intelektual-nego przedsiĊbiorstw.
2. KAPITAŁ INTELEKTUALNY JAKO CZYNNIK I REZULTAT ROZWOJU PRZEDSIĉBIORSTWA
Termin „ kapitał intelektualny” pojawił siĊ w odniesieniu do organizacji juĪ w latach szeĞüdziesiątych XX w. Wtedy juĪ zwrócono uwagĊ na znaczenie nie-wymiernych czynników wzrostu i rozwoju przedsiĊbiorstwa, związanych z szeroko rozumianą wiedzą, doĞwiadczeniem i pozostałymi niematerialnymi czynnikami rozwoju przedsiĊbiorstw. ZaczĊto pomału zauwaĪaü, Īe wartoĞü przedsiĊbiorstw rejestrowana na rynkach, znacząco niekiedy odbiega od ich wartoĞci ksiĊgowej, a na ich pozycjĊ konkurencyjną na rynkach dóbr i usług mają wpływ niewymierne czynniki znajdujące siĊ poza dotychczas analizowa-nymi czynnikami kapitałowymi. ZaczĊto zgodnie przypisywaü to zjawisko ist-nieniu róĪnorodnych czynników działalnoĞci przedsiĊbiorstw związanych z ich kapitałem ludzkim, zasobami wiedzy, informacjami o specyficznym znaczeniu, tajnikami technologii, procesów, tajemnic firmy i innymi tego rodzaju czynni-kami, zwanymi teĪ czĊsto ukrytymi aktywami organizacji.
Tak wiĊc moĪna przyjąü, Īe wiedza organizacji, zespołów i pojedynczych pracowników oraz inne aktywa niematerialne, stanowią podstawĊ wyodrĊbnie-nia kapitału intelektualnego organizacji1.
Istotne jest to, Īe wiĊkszoĞü autorów wskazuje na to, Īe składniki kapitału intelektualnego posiadają zdolnoĞü do kreowania wartoĞci, w roĪnym rozumie-niu tego pojĊcia, to jest wartoĞci rynkowej przedsiĊbiorstwa, wartoĞci dla akcjo-nariuszy, czy wartoĞci dla klientów. Koncepcja ta wpisuje siĊ bardzo mocno we współczesne koncepcje wzrostu wartoĞci jako celu współczesnego przedsiĊbior-stwa, zarządzania wartoĞcią przedsiĊbiorprzedsiĊbior-stwa, czy tak zwanej ekonomicznej wartoĞci dodanej /EVA/.
Wydaje siĊ , Īe najbardziej trafnymi i przejrzystymi koncepcjami definiują-cymi istotĊ i zakres pojĊcia kapitału intelektualnego, są koncepcje M. Bratnic-kiego oraz L. Edvinssona i M.S. Malone. Prezentują je odpowiednio rys. 1 i 2.
Obie przedstawione koncepcje za punkt wyjĞcia dla okreĞlenia i ewentual-nego pomiaru kapitału intelektualewentual-nego przedsiĊbiorstwa przyjmują całkowitą wartoĞü rynkową przedsiĊbiorstwa, którą w przypadku przedsiĊbiorstw spółek notowanych na publicznym rynku akcji /giełdzie/ rozumiemy jako tak zwaną giełdową kapitalizacjĊ spółki, czyli iloczyn akcji spółki i ich aktualnego kursu, bądĨ na przykład Ğredniego kursu wyliczonego dla jakiegoĞ okresu. Na wartoĞü
1
A. P. W i a t r a k, Zarządzanie wiedzą i kapitałem intelektualnym w organizacji – istota
rynkową przedsiĊbiorstwa w tych koncepcjach składa siĊ zatem ksiĊgowo okre-Ğlona wartoĞü ich kapitałów materialnych /rzeczowych i finansowych/ oraz war-toĞü ich aktywów niematerialnych bĊdących właĞnie kapitałem intelektualnym. M. Bratnicki nazywa swą koncepcjĊ drzewem wartoĞci przedsiĊbiorstwa2.
Rys. 1. Drzewo wartoĞci przedsiĊbiorstwa
ħr ó d ł o: M. B r a t n i c k i, J. S t r u Ī y n a, W. D y d u c h, Kapitał intelektualny – odwieczne
problemy a nowe propozycje metodologiczne, [w:] Kapitał intelektualny, dylematy i wyzwania,
WSB–NLU, Nowy Sącz 2001.
Rys. 2. Kapitał intelektualny według Leifa Edvinssona
ħr ó d ł o: D. D o b i j a, MoĪliwoĞci pomiaru kapitału intelektualnego organizacji i jego
pre-zentacji w sprawozdaniach finansowych, „Zeszyty Naukowe AE w Krakowie” 2000, nr 553.
2
M. B r a t n i c k i, Pomiar kapitału intelektualnego, „Ekonomika i Organizacja PrzedsiĊbior-stwa” 2000, nr 11. Całkowita wartoĞü przedsiĊbiorstwa Kapitał intelektualny Kapitał finansowy Kapitał strukturalny Kapitał organizacji Kapitał ludzki Kapitał konsumentów Kapitał związany z innowacjami Kapitał wynikający z procesów Całkowita wartoĞü przedsiĊbiorstwa
Kapitał rzeczowy Kapitał finansowy Kapitał społeczny Kapitał ludzki Kapitał strukturalny
Kapitał strukturalny KompetentnoĞü Struktura wewnĊtrzna
Struktura zewnĊtrzna Kapitał rozwojowy ZrĊcznoĞü intelektualna Motywacja Kapitał poznawczy Wymiar stosunków miĊdzyludzkich
Wedle powyĪszych koncepcji, głównymi składowymi kapitału intelektual-nego organizacji są:
− kapitał ludzki, to jest szeroko rozumiana wiedza i kompetencje personelu
i kadry kierowniczej przedsiĊbiorstw,
− kapitał strukturalny /organizacyjny/ tkwiący w strukturach, zarządzaniu,
procesach, wiedzy organizacyjnej, innowacyjnoĞci i wewnĊtrznych relacjach w firmie,
− kapitał relacyjny, wynikający z wiedzy zdobywanej przez
przedsiĊbior-stwo w wyniku budowania relacji z otoczeniem.
WaĪnym, jak siĊ wydaje, komponentem kapitału intelektualnego przedsiĊ-biorstwa jest takĪe tak zwany kapitał społeczny oparty na wewnĊtrznych i ze-wnĊtrznych relacjach, komunikacji, zaufaniu, wspólnych wartoĞciach. Kapitał ten tkwi zarówno w kapitale ludzkim, jak teĪ w kapitale organizacyjnym i rela-cyjnym3.
Przytaczane w literaturze wyniki badaĔ wskazują, iĪ w praktyce funkcjono-wania przedsiĊbiorstw elementami składowymi kapitału intelektualnego są przewaĪnie4:
− zaangaĪowani i efektywni pracownicy, − wiedza aktualizowana i utrwalana, − pełna dostĊpna wiedza o klientach, − trwałe personalne związki z klientami, − efektywna komunikacja,
− innowacyjnoĞü,
− wysoka jakoĞü produktów, − rozwojowy portfel produktowy.
Warto, jak siĊ wydaje zauwaĪyü, Īe wszystkie wymienione składowe kapi-tału intelektualnego przedsiĊbiorstwa są zarówno podstawą rozwoju i budowania wartoĞci przedsiĊbiorstwa, jak równieĪ efektem tego rozwoju. Jest to wiĊc ty-powe zjawisko sprzĊĪenia zwrotnego pomiĊdzy rozwojem przedsiĊbiorstwa, a tworzeniem kapitału intelektualnego i tworzeniem kapitału intelektualnego, a rozwojem przedsiĊbiorstwa. To, co naleĪy uznaü, jak siĊ wydaje, za niewąt-pliwe, to fakt swoistego przekraczania przez kapitał intelektualny tradycyjnie rozumianych granic przedsiĊbiorstwa jako organizacji. Jest to szczególnie oczy-wiste w przypadku przedsiĊbiorstw globalnych, sieciowych, bądĨ wirtualnych, coraz silniej oddziałujących na współczesną gospodarkĊ.
3
A. P. W i a t r a k, op. cit., s. 13. 4
A. S o p i Ĕ s k a, P. W a c h o w i a k, Jak mierzyü kapitał intelektualny w przedsiĊbiorstwie, „E-Mentor” 2004, nr 2.
3. METODY SZACOWANIA KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO PRZEDSIĉBIORSTWA
Szacowanie /pomiar/ kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstwa, zgodnie z przyjĊtymi koncepcjami jego definiowania, moĪe byü dokonywane poprzez okreĞlenie go jako:5
a) róĪnicy wartoĞci rynkowej i wartoĞci ksiĊgowej przedsiĊbiorstwa, b) sumy wartoĞci składników aktywów niematerialnych składających siĊ na kapitał intelektualny oraz wartoĞci kapitału ludzkiego.
JeĞli idzie o metodĊ rynkowej wyceny kapitału intelektualnego przedsiĊ-biorstwa, to najczĊĞciej stosowane są nastĊpujące formuły obliczania wartoĞci kapitału intelektualnego.
Pierwszą jest formuła Edvinssona i Malone, gdzie:
KI = MV – BV
gdzie:
KI – kapitał intelektualny,
MV – wartoĞü rynkowa przedsiĊbiorstwa,
BV – wartoĞü ksiĊgowa przedsiĊbiorstwa.
PrzyjĊtymi kanonami wyceny wartoĞci KI są nastĊpujące:
− wartoĞü MV to tak zwana kapitalizacja giełdowa spółki, czyli iloczyn liczby akcji spółki i tak czy inaczej przyjĊtego jej kursu giełdowego,
− wartoĞü BV okreĞlana jako suma aktywów pomniejszona o zobowiązania, czyli wartoĞü kapitałów własnych przedsiĊbiorstwa.
Pragniemy w tym miejscu zasygnalizowaü, iĪ przyjmowanie wielkoĞci BV do szacowania kapitału intelektualnego moĪe budziü pewne wątpliwoĞci, o czym bĊdzie mowa w nastĊpnej czĊĞci opracowania. Warto takĪe zwróciü uwagĊ na niestabilny charakter kapitalizacji rynkowej, jako podstawy szacowania wartoĞci kapitału intelektualnego.
Kolejną formułą obliczania wartoĞci /a właĞciwie wskaĨnika/ kapitału inte-lektualnego przedsiĊbiorstwa jest formuła Q-Tobina zawarta we wskaĨniku :
Q = MV / RV
gdzie:
Q – wskaĨnik kapitału intelektualnego,
MV – wartoĞü rynkowa przedsiĊbiorstwa,
RV – wartoĞü odtworzeniowa aktywów przedsiĊbiorstwa.
5
J. F i j a ł k o w s k a, Finansowe i nie finansowe metody pomiaru oraz prezentacji w
Nie podwaĪając wartoĞci poznawczej i analitycznej tego wskaĨnika, naleĪy stwierdziü, Īe wycena wartoĞci odtworzeniowej aktywów nastrĊczaü moĪe po-waĪnych problemów metodologicznych i informacyjnych i z natury rzeczy byü bardzo pracochłonną i kosztowną.
Kolejną formułą w tej grupie jest metoda VAIC /value added intellectual
coefficient/. Jest to wielostopniowa procedura wyceny składników kapitału
inte-lektualnego, efektywnoĞci ich wykorzystania w przedsiĊbiorstwie oraz łącznej efektywnoĞci zaangaĪowanych w przedsiĊbiorstwie kapitałów. Nie wchodząc w całoĞü zawartej w tej metodzie analizy, przedstawimy jedynie jej pierwszy krok, który w zasadzie moĪe słuĪyü jako formuła wyceny kapitału intelektualne-go przedsiĊbiorstw, w której za punkt wyjĞcia bierzemy wartoĞü rynkową przy-chodów przedsiĊbiorstwa, w której przecieĪ takĪe zawiera siĊ wycena rynkowa kapitału intelektualnego poprzez wycenĊ rynkową produktów przedsiĊbiorstwa. Postaü formuły jest nastĊpująca:
VA = OUT – IN
gdzie:
VA – wartoĞü dodana,
OUT – przychód ze sprzedaĪy,
IN – wydatki materialne związane ze sprzedaĪą.
Trudno zaprzeczyü, Īe wartoĞü dodana wytworzona w przedsiĊbiorstwie i zrealizowana na rynku zawiera w sobie kapitał intelektualny przedsiĊbiorstwa. NaleĪ jednakĪe zauwaĪyü, Īe w pojemnoĞci tak skonstruowanego miernika war-toĞci dodanej znajduje siĊ amortyzacja, a takĪe całoĞü wydatków na personel, co moĪe budziü wątpliwoĞci, o czym bĊdzie mowa w nastĊpnej czĊĞci artykułu. Dalsze kroki w omawianej metodzie VAIC moĪna w zasadzie zaliczyü juĪ do drugiej grupy metod wyceny kapitału intelektualnego, to jest wyceny jego składników. Omawiana metoda zawiera wyodrĊbnienie kapitału ludzkiego i kapitału organizacyjnego w ramach wyliczonej wartoĞci dodanej zrealizowanej przez przedsiĊbiorstwo. Z uwagi na ograniczone ramy artykułu, nie bĊdziemy rozwijaü problematyki wyceny kapitału intelektualnego w drugiej grupie metod. Ograniczymy siĊ do stwierdzenia, Īe metody te mieszczą siĊ w duĪej mierze w ramach rachunkowoĞci zasobów ludzkich, którą to dziedzinĊ wciąĪ moĪna traktowaü eksperymentalnie, rachunkowoĞci zaewidencjonowanych aktywów niematerialnych i prawnych, czy teĪ koncepcji oceny przedsiĊbiorstwa takich, jak choüby zrównowaĪona karta wyników Kaplana i Nortona. W dalszej czĊĞci artykułu ograniczymy siĊ jedynie do pewnych uwag dyskusyjnych i wstĊpnych propozycji co do szacowania wartoĞci kapitału ludzkiego przedsiĊbiorstwa.
4. WYCENA KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO W WYBRANYCH SPÓŁKACH GIEŁDOWYCH W LATACH 2004–2010
W tym miejscu niniejszego opracowania przedstawiona zostanie wycena kapitału intelektualnego w oparciu wartoĞü rynkową (kapitalizacjĊ) spółek. Ka-pitał intelektualny zostanie tu oszacowany w dwóch wariantach: po pierwsze, jako róĪnica kapitalizacji i sumy bilansowej, po drugie, jako róĪnica kapitalizacji i wartoĞci ksiĊgowej spółki. W analizach wykorzystane zostały dane zaczerpniĊ-te ze sprawozdaĔ finansowych wybranych spółek giełdowych za lata 2004– 2010.
T a b e l a 1 Kapitał intelektualny (kapitalizacja – suma aktywów) wybranych spółek giełdowych
w latach 2004–2010 (według stanu na koniec roku)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 KGHM –2 688 436 1 522 746 5 293 881 8 736 370 1 723 436 7 246 970 14 770 704 AGORA 1 836 834 2 481 947 597 596 1 606 896 –508 495 –221 429 –152 414 PKNORLEN –46 613 7 606 880 –7 069 001 –9 771 707 –20 994 604 –22 495 351 –20 305 058 TPSA –4 252 642 –215 000 5 000 000 3 615 000 136 000 –8 006 000 –6 779 000 PGNIG – 1 269 112 2 010 143 6 525 664 –2 200 498 –1 822 549 –4 487 931 LOTOS – –349 563 –209 348 –2 620 471 –8 132 020 –8 429 630 –9 965 730 TVN 1 180 464 3 561 981 6 125 415 6 159 852 1 078 034 493 823 317 730 KĉTY 749 004 456 665 960 664 538 704 –368 760 245 264 277 370 ASSECOPOL 1 524 956 1 324 190 1 282 135 1 301 445 –521 214 729 790 –787 611 PBG 223 504 390 659 2 393 811 2 815 391 1 291 636 660 282 276 775 ħr ó d ł o: obliczenia własna na podstawie sprawozdaĔ finansowych spółek za lata 2004– 2010
Tabela 1 obrazuje wycenĊ kapitału intelektualnego wybranych spółek gieł-dowych bazując w wyliczeniach na sumie aktywów. W takim podejĞciu, jak widaü w wielu przypadkach zdarzają siĊ sytuacje istnienia ujemnej wartoĞci szacowanego parametru. W przypadku takiej spółki, jak LOTOS kapitał intelek-tualny ma wartoĞü ujemną w kaĪdym z badanych okresów. Z kolei spoĞród 10 wybranych spółek, jedynie KGHM i PBG mają w roku 2010 wyĪszą wartoĞü analizowanej wielkoĞci, aniĪeli w pierwszym roku analiz.
Tabela 2 z kolei przedstawia wielkoĞci kapitału intelektualnego tych sa-mych spółek, jednakĪe za podstawĊ obliczeĔ przyjĊto jedynie kapitał własny. Jak wynika z obliczeĔ, ujemne wartoĞci badanej wielkoĞci pojawiają siĊ juĪ
znacznie rzadziej, niemniej jednak w przypadku LOTOS-u kapitał intelektualny jest równieĪ kilkukrotnie poniĪej zera, a spoĞród wszystkich spółek w całym badanym okresie jedynie KGHM i PBG odnotowują zwiĊkszenie badanej wiel-koĞci.
T a b e l a 2 Kapitał intelektualny (kapitalizacja – kapitał własny) wybranych spółek giełdowych
w latach 2004–2010 (według stanu na koniec roku)
2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 KGHM 923 196 6 285 922 9 869 141 12 194 051 5 032 708 10 796 043 20 143 523 AGORA 2 125 733 2 824 921 923 258 1 943 566 -167 533 58 494 197 184 PKNORLEN 4 892 332 13 952 297 5 392 414 4 364 418 –4 376 876 –2 611 898 49 951 TPSA 12 213 952 15 929 000 17 872 000 16 785 000 13 765 000 7 301 000 8 938 000 PGNIG – 9 105 957 9 218 544 12 294 032 4 058 628 5 021 297 2 399 287 LOTOS – 947 567 1 252 244 –15 515 –3 040 811 –1 350 099 –1 224 053 TVN 2 278 973 4 609 077 7 321 605 7 307 523 3 074 726 3 034 029 3 831 518 KĉTY 930 585 684 294 1 338 505 948 447 32 565 519 339 557 592 ASSECOPOL 1 900 777 1 620 103 1 555 847 1 813 476 381 314 1 365 537 –195 893 PBG 353 169 718 932 2 755 945 3 403 775 1 870 798 1 855 691 1 855 393 ħr ó d ł o: jak do tab. 1.
Rys. 3. Indeks WIG20 w okresie IV.1994–III.2012 r. ħr ó d ł o: Bankier.pl
Analizując dane w obydwu tabelach juĪ na wstĊpie widaü, Īe kapitał inte-lektualny jest wielkoĞcią bardzo niestabilną, wielokrotnie zdarzają siĊ sytuacje zmiany jego wielkoĞci z ujemnej na dodatnią. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest z pewnoĞcią fakt przyjmowania, jako podstawy obliczeĔ wartoĞci rynkowej spółek. Szczególnie widoczne jest to w latach 2007 i 2008, kiedy to mieliĞmy okazjĊ obserwowaü bessĊ na rynku giełdowym w naszym kraju. Rysunek 3 przedstawia indeks WIG20 w latach 1994–2012 i jak z niego wynika, jego war-toĞü w latach 2007–2008 spadła znacząco z poziomu zbliĪonego do 4 000 punk-tów do wartoĞci poniĪej 1 500 punkpunk-tów, co oczywiĞcie musiało przełoĪyü siĊ na znaczny spadek wartoĞci kapitałów intelektualnych spółek.
5. NIEKTÓRE PROBLEMY DYSKUSYJNE SZACOWANIA WARTOĝCI KAPITAŁU INTELEKTUALNEGO
W tej czĊĞci artykułu przedstawimy kilka uwag i propozycji związanych z wczeĞniej zaprezentowanymi formułami szacowania kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstw.
W pierwszej kolejnoĞci pragniemy siĊ zatem odnieĞü do sposobu okreĞlenia wartoĞci ksiĊgowej /BV/ w formule kapitału intelektualnego jako róĪnicy warto-Ğci rynkowej i ksiĊgowej przedsiĊbiorstwa. Jak juĪ wczeĞniej wspomniano, w powszechnie przyjĊtej formule, wartoĞü ksiĊgową traktuje siĊ jako wartoĞü kapitałów własnych przedsiĊbiorstwa. Znajduje to swoje uzasadnienie niewąt-pliwie w fakcie, iĪ w przypadku okreĞlania całkowitej wartoĞci przedsiĊbiorstwa jako skapitalizowanej jego wartoĞci giełdowej, to tak okreĞlona wartoĞü odnosi siĊ do okreĞlonej liczby akcji przedsiĊbiorstwa, co w gruncie rzeczy oznacza kapitał akcyjny, a nie całoĞü kapitałów własnych. A wiĊc w tym sposobie okre-Ğlania wartoĞci ksiĊgowej przedsiĊbiorstwa tkwi pewna niekonsekwencja, bo-wiem wartoĞü przedsiĊbiorstwa liczoną jako iloczyn liczby akcji i ich wartoĞci giełdowej odnosimy nie do kapitału akcyjnego, który odpowiada liczbie akcji, a do całoĞci własnych Ğrodków przedsiĊbiorstwa.
Wydaje siĊ, Īe z ekonomicznego punktu widzenia słuszniejszym byłoby przyjĊcie wartoĞci BV jako sumy aktywów, czyli sumy bilansowej przedsiĊbior-stwa. Autorzy niniejszego artykułu dali temu wyraz we wczeĞniejszej publikacji, szacując kapitał intelektualny spółek giełdowych z grupy WIG20 w latach 2004–20086.
6
J. D u r a j (red.), PrzedsiĊbiorstwo na rynku kapitałowym, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, ŁódĨ 2010, s. 271–288.
Za proponowanym tu sposobem przyjmowania wartoĞci ksiĊgowej prze-mawiają nastĊpujące przesłanki:
− w istocie rzeczy wartoĞü rynkowa przedsiĊbiorstwa obejmuje w swej
po-jemnoĞci kapitały obce, szczególnie, gdy jest wyĪsza od sumy bilansowej,
− rynek wycenia przedsiĊbiorstwa nie na podstawie efektywnoĞci
zastoso-wania kapitałów własnych, ale raczej kapitałów łącznych,
− aktywa intelektualne w istocie rzeczy mogą powstawaü na finansowej
ba-zie zarówno kapitałów własnych jak równieĪ kapitałów obcych,
− biorąc pod uwagĊ stosunkowo duĪy wskaĨnik zadłuĪenia wielu
korpora-cji Ğwiatowych, przekraczający niekiedy znacznie 50% sumy aktywów, w wielu przypadkach moĪe dochodziü do przeszacowania wartoĞci kapitału intelektual-nego.
W odniesieniu do ostatniego z wymienionych argumentów naleĪy wyraĨnie stwierdziü, Īe w przypadku przedsiĊbiorstw o wysokim wskaĨniku finansowania aktywów zobowiązaniami, wartoĞü kapitału intelektualnego moĪe w swoisty sposób podlegaü „pompowaniu” poprzez przyrost wartoĞci wynikający z przyro-stu zobowiązaĔ. Sytuacja taka na pewno powoduje istotne zakłócenia w obiek-tywnym szacowaniu kapitału intelektualnego.
Wydaje siĊ takĪe, Īe istotnym elementem uzupełniającym szacowanie war-toĞci kapitału intelektualnego tą metodą moĪe byü analiza stosunku jego warto-Ğci do wartowarto-Ğci aktywów niematerialnych i prawnych ujĊtych w bilansie przed-siĊbiorstwa, oczywiĞcie pod warunkiem, Īe ich wartoĞü opiera siĊ na pełnej ich ewidencji i prawidłowej wycenie. Warto byłoby moĪe zbadaü, czy wystĊpuje pozytywna relacja pomiĊdzy udziałem aktywów niematerialnych w aktywach bilansowych przedsiĊbiorstwa, a jego kapitałem intelektualnym, który w głów-nej mierze podlega wycenie rynkowej w ramach omawiagłów-nej koncepcji.
Kolejnym zagadnieniem dyskusyjnym jest zagadnienie amortyzacji, jako elementu wyceny kapitału intelektualnego jako wartoĞci dodanej w przedsiĊ-biorstwie. OtóĪ wydaje siĊ, Īe przyjmowanie całoĞci wartoĞci dodanej liczonej jak we wczeĞniej podanym wzorze jest niezasadne, bowiem wartoĞü amortyzacji w tak liczonej wartoĞci dodanej jest przeniesieniem wczeĞniejszych nakładów inwestycyjnych, a nie wartoĞcią rzeczywiĞcie nowo wytworzoną na bazie kapita-łu ludzkiego i intelektualnego danego przedsiĊbiorstwa.
Tak wiĊc proponujemy odejmowanie od wartoĞci dodanej /VA/ amortyzacji rzeczowego majątku trwałego przedsiĊbiorstwa. Amortyzacja jest przecieĪ w swej istocie wartoĞcią przeniesioną z uprzednich inwestycji, a nie wartoĞcią nowo wytworzoną.
NastĊpnym dyskusyjnym zagadnieniem metodologicznym odnoszącym siĊ do omawianej formuły szacowania wartoĞci kapitału intelektualnego jest pozo-stawanie w pojemnoĞci tego miernika kapitału intelektualnego całoĞci kosztów zatrudnienia personelu. Jest sprawą raczej oczywistą, Īe kapitał intelektualny tworzą przede wszystkim tak zwani pracownicy wiedzy, kadra menedĪerska,
specjaliĞci i pracownicy wykwalifikowani. Dlatego proponujemy, by z pojemno-Ğci miernika kapitału intelektualnego jako wartopojemno-Ğci dodanej wyłączaü przynaj-mniej wartoĞü nakładów pracy prostej w przedsiĊbiorstwie, mierzoną iloczynem płacy minimalnej wraz z narzutami publiczno-prawnymi i liczby pracowników. Wydaje siĊ, Īe powyĪsza propozycja daje podstawĊ bardziej realnej wyceny kapitału ludzkiego, jako składowej kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstwa.
Reasumując zatem przedstawione w tym punkcie artykułu propozycje me-todologiczne, szacowanie wartoĞci kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstwa według formuły opartej na róĪnicy jego wartoĞci rynkowej i ksiĊgowej odbywaü siĊ winno według nastĊpującego wzoru:
KI = MV – TBV
gdzie:
KI, MV – jak poprzednio,
TBV – suma aktywów /total book value/.
Natomiast formuła szacowania wartoĞci kapitału intelektualnego przedsiĊ-biorstwa, jako wartoĞci dodanej wytworzonej w przedsiĊbiorstwie i zrealizowa-nej na rynku, byłaby nastĊpująca :
KI = OUT – IN – A – MP
gdzie:
KI, OUT, IN – jak poprzednio,
A – amortyzacja majątku rzeczowego,
MP – wydatki na wynagrodzenia minimalne w przedsiĊbiorstwie PowyĪsze formuły szacowania kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstwa. pozbawione są przynajmniej tych mankamentów, które posiadają formuły do-tychczas stosowane. Zdajemy sobie sprawĊ, Īe są one zapewne teĪ niedoskonałe, ale czy jest szansa w ogóle na doskonały pomiar tak ulotnej kategorii, jaką jest kapitał intelektualny przedsiĊbiorstwa?
6. PODSUMOWANIE
Kapitał intelektualny przedsiĊbiorstwa to kategoria tyleĪ istotna dla rozwoju i konkurencyjnoĞci przedsiĊbiorstwa, co ulotna. To ostatnie nie przekreĞla jed-nakĪe faktu, Īe ze wzglĊdu na wiele okolicznoĞci zarówno wewnĊtrznych, jak i zewnĊtrznych w zarządzaniu przedsiĊbiorstwem, naleĪy dąĪyü do zobiek-tywizowanego pomiaru wartoĞci kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstw. Me-tody pomiaru kapitału intelektualnego, a takĪe szacowania jego wpływu na
war-toĞü i rozwój przedsiĊbiorstwa powinny uwzglĊdniaü róĪnorodne realia ekono-miczne, finansowe i ksiĊgowe, a takĪe mieü istotną wartoĞü poznawczą i anali-tyczną. Tak wiĊc stoimy przed koniecznoĞcią dalszych poszukiwaĔ teoretycz-nych, metodologicznych i praktycznych. WyraĪamy nadziejĊ, Īe niniejszy arty-kuł stanowiü bĊdzie skromną cegiełkĊ w procesie poszukiwaĔ i konstruowania coraz to doskonalszych metod pomiaru i prezentacji kapitału intelektualnego przedsiĊbiorstw jako istotnego komponentu ich wartoĞci. WaĪnym, acz nie poru-szonym w tym artykule zagadnieniem jest tworzenie warunków dla rozwoju kapitału intelektualnego polskich przedsiĊbiorstw, w tym miĊdzy innymi w za-kresie motywacji pracowniczej.
Jarosław Sokołowski Rafał JóĨwicki
CHOSEN PROBLEMS OF ESTIMATING THE VALUE OF INTELLECTUAL CAPITAL OF THE COMPANY
The aim of the modern enterprise is an increase in the broader values. An important component and also factor in the company's value is its intellectual capital. One of the most important problems of theory and practice in this area is the measurement and reporting of intellectual capital of the company. There are two kind of approaches, namely the approach of intellectual capital valuation based on market value of the company and approach to valuation of various components of intellectual capital. This article addresses the methodological problems of estimating the value of intellectual capital in the first of these approaches. The Authors have indicated that the previous methodology for valuation of intellectual capital, in particular, in the formula based on the difference of the market value of companies and its book value has an important methodological flaw. Therefore the Authors proposed two slightly different formulas for estimating the value of intellectual capital.
