R ec en zje 203
0 polskich i duńskich archeologicznych odkryciach zabytków dawnej techniki szkutniczej. N astępnie opublikow ano cyk l artykułów P. Sm olarka: C zy S łow ian ie u m ieli k o rzy sta ć z B a łty k u (nr 22), S zk u tn ic tw o rzem iosło sta re (nr 24), S ta tk i słow iań skie w X —X III w ie k u (nr 29), G d y nie znano te o rii o k rę tu (i ¿rysunku teore tycznego; nr 31), N apęd i u rządzen ia n a w ig a c yjn e (nr 34), B u du lec na gdańskie sia tk i (nr 36 i 37). W nrze 35 H. K nie napisał artykuł o dokum entach pisanych do historii techn iki budow y w czesnośredniow iecznych okrętów.
H. K nie jest też autorem artykułu o eksperym entach m arkiza de Jou ffry z m a szyną parową, którą w 1783 r. zastosow ał na statku na S ek w an ie (nr 20 „Głosu Stoczniow ca”) i artykułu o statkach m ających dziwną konstrukcję (nr 18 tegoż tygodnika). W yjątkową przem yślnością technicznego rozw iązania pom ieszczeń w n ę trza kadłuba odznaczał się statek „Asp”, zbudowany w 1824 r. dla celów prze m ytniczych. Tem u sam em u celow i słu żył zbudowany nieco w cześniej bryg „Ba- dajoz” : w kadłub m iał w budow any — kadłub drugiego statku! Inny statek zbudo w any był znów tak, że m ógł szybko zdjąć sw e om asztow anie i na p ew ien czas zanurzyć się w m orze (zejść poniżej pow ierzchni wody). W 1863 r. zbudowano zaś statek, o n azw ie „Connector”, złożony z trzech części, a w ięc statek „na zaw iasach”. Ciekawe jest, że te dziw aczne p om ysły techniczne k ontynu ow ane są obecnie. Otóż idea statku „na zaw iasach” została w yzysk ana przez Japończyków w czasie ostat niej w ojny: budow ali oni składane transportow ce w ojenn e, obecnie zaś id eę tę zastosow ali w technice w odow ania n ajw iększych okrętów (w odow anie w segm en tach, segm entam i). Także statek „dubeltow y” jest k ontynu ow any przez tzw . statk i z kieszeniam i i(statki rybackie).
W nrze 9/1966 m iesięcznika „Budow nictw o O krętow e” ukazał się referat P. Sm o larka B u do w n ictw o o k rę to w e na ziem iach polskich do końca X V III w ieku , w y g ło szony na VI sesji naukowej okrętow ców w e w rześniu 1966 r. w Gdańsku.
Z. Br.
POZNAJMY MUZEA
Z okazji ostatniego roku obchodów Tysiąclecia P ań stw a P olsk iego redakcja „Sztandaru M łodych” w spólnie z zarządem M uzeów i Ochrony Z abytków M inister stw a K ultury ogłosiła 12 III 1966 (w nrze 60) w ielk i konkurs — an kietę P o zn a jm y m uzea. Przez okres kilku m iesięcy „Sztandar M łodych” pub lik ow ał artyk uły i fo -* toreportaże pośw ięcone różnym muzeom, przede w szystk im tym m niej znanym ,
a zasługującym na szeroką popularyzację. Do października 1966 r. zapoznano czy teln ik ów z ponad 20 m uzeam i, podając ich historię i charakteryzując zbiory w nich gromadzone.
Pierw szą przedstaw ioną placów ką m uzealną było M uzeum Poczty i T elekom u nikacji w e W rocławiu (Aleksander Jałosiński, SM za p ra sza n adaw ców , odbiorców 1 d oręczycieli, nr 61). W nrze 65 czyteln icy zapoznali się z M uzeum Ziem i K aliskiej (HEN, Już P to le m eu sz p isa ł o K aliszu ). A rtyku ł W ie lk i m ieszczan in l(stk., nr 84) b ył pośw ięcony M uzeum Stanisław a Staszica w P ile. W nrze 97 zam ieszczono artykuł o Muzeum F ilum enistycznym w B ystrzycy Kłodzkiej (HEN, P o to m k o w ie krzesiw a). Bogate zbiory tego m uzeum n ie ograniczają się tylko do k olek cji sam ych etyk iet zapałczanych, ale dotyczą także historii ognia. Młoda placów ka m uzealna m a rów nież am bicje podjęcia badań nad początkam i polskiego przem ysłu zapałczanego. Jerzy Eljasiak w artykule S en sacje sp rze d ty sią c a lat na W ałach C hrobrego (nr 108) pisze o M uzeum Pom orza Zachodniego w Szczecinie i jego stałej ekspo zycji P olska nad B a łty k ie m p rze d 1000 lat. O m uzeum w K rośnie i h istorii o św iet lenia m ów i artykuł W k ró le stw ie św ia tła (nr 139). W tym sam ym artykule
przed-204 R ec e n zje
staw iono M uzeum P rzem yślu N aftow ego w Bóbrce, istn iejące na teren ie dawnej kopalni założonej przez sam ego Ł ukasiew icza. Leopold D zikow ski zapoznaje z Mu zeum w C zęstochow ie (P radziadow ie sprzed dw óch ty s ię c y lat, nr 178). Muzeum to obejm uje cm entarzysko góm ośląsk o-m ałop olsk iej grupy łużyckiej z lat 650— 555 p.n.e. Muzeum M arynarki W ojennej w Gdyni dotyczy artykuł Z d zie jó w p o l sk ie j flo ty (rak., nr 181). O Muzeum Johanna G ottfrieda H erdera w Morągu pisze w artykule U tego N iem ca A. P aw łow ska (nr 186). M uzeum M ikołaja Kopernika w e From borku przedstawiono w artykule W m ieście K opern ika (abr., nr 220). D uchy w żupach (ajk., nr 229) to artykuł o Muzeum Żup K rakowskich w W ieliczce. Inne artykuły są p ośw ięcone m uzeom regionalnym i w ojskow ym .
Przed konkursem P o zn a jm y m u zea „Sztandar M łodych” zam ieścił fotoreportaż z M uzeum W iniarstw a w Zielonej Górze (P rasy, beczki i fle ty , nr 52). W szystkie artykuły są bogato ilustrow ane.
J. R.
Z C Z A S O P I S M Z A G R A N I C Z N Y C H
ŻRODŁA ARCHIWALNE DO HISTORII ARCHITEKTURY
W artyk ule L uboia Lancingera w „Archivnim C asopisie” nr 2/1966 (ss. 65—76) poruszone są problem y zw iązane z w ykorzystaniem m ateriałów archiw alnych do badań nad historią architektury. W oparciu o stosunki panujące w archiwach czechosłow ackich, ilu stru jąc sw e w yw od y szeregiem przykładów , Autor om awia poszczególne rodzaje źródeł pod kątem ich przydatności dla tych badań. Zwraca przy tym uwagę, na fakt, że w szelk ie źródła archiw alne m ają w zasadzie charakter p osiłk ow y w stosunku do istniejącego obiektu lub ich zgrupowania. Rzecz ma się zgoła odm iennie w przypadku n ie istnienia obiektu.
N astępnie autor przeprowadza analizę w artości różnych rodzajów źródeł, za trzym ując s ię dłużej nad problem atyką rysunków , p lanów i źródeł ikonograficz nych, które uważa za najw ażniejsze. W dalszym ciągu słusznie podkreśla w agę źródeł pisanych, takich jak pism a i akta towarzyszące planom , z którym i nieraz utraciły one w łaściw y zw iązek na skutek w a d liw ie pojętej akcji form owania k o lekcji planów i ikonografii — co było szczególnie popularne w X IX i w początkach X X w.
Z k olei om ów ione są zagadnienia zw iązane z w ykorzystaniem opisów (inw en tarzy) nieruchom ości, tak typu urzędowego jak pryw atnego, w ystęp ujących w ko respondencji, pam iętnikach itp., oraz zw rócona zostaje uwaga na inw entarze rucho m o ś c i— m ogące m ieć niejednokrotnie bardzo poważne znaczenie zwłaszcza w przy padku podania lokalizacji opisyw anych sprzętów w obrębie danego gmachu. Sporo m iejsca pośw ięcono w artykule problem om w ykorzystania źródeł typu finan so w ego. Zwrócono także uwagę na źródła spraw ozdaw cze i rachunkow e zw iązane z klęskam i elem entarnym i, w ojnam i i rucham i społecznym i — jako w pływ ającym i, nieraz decydująco, na losy i przeznaczenie poszczególnych budowli. A rtykuł pod kreśla w reszcie znaczenie źródeł opisow ych, szczególnie typu regionalnego, jak kro niki lokalne, parafialne itp.
W w yw odach m etodycznych autor w ysu w a szereg postulatów zarówno pod adresem badaczy, jak i archiwistów. Wśród pierwszej grupy szczególny nacisk kładzie na przeprowadzenie badań dotyczących stosunków w łasnościow ych, staw ia jąc siln y akcent na problem ie rozproszenia m ateriałów źródłowych. U stalenie
