Lokalne surowce skalne w budownictwie i architekturze miasta Przedborza
Marcin Krystek*
Przedbórz i najbli¿sze jego okolice s¹ po³o¿one w ca³oœci w po³udniowo-wschodniej czêœci elewacji radomszczañskiej, oddzielaj¹cej nieckê ³ódzk¹ od niecki miechowskiej. Ta czêœæ elewacji jest zbudowana z ci¹gów antyklin i synklin. Samo miasto le¿y na uskoku dziel¹cym antyklinê Kalinek na czêœæ pó³nocn¹ i po³udniow¹. Uskok zosta³ wykorzystany przez Pilicê, która w tym miejscu tworzy odcinek prze³omowy. Badany obszar nale¿y do mezozoicznej os³ony Gór Œwiêtokrzyskich. Zbudowany jest z utworów jury i kredy, ods³aniaj¹cych siê w wielu miejscach, g³ównie w osiach antyklin, które to s¹ przykryte bardzo cienk¹ pokryw¹ osadów czwartorzêdu.
Przedbórz uzyska³ prawa miejskie z r¹k Kazimierza Wielkiego w 1370 r. Wczeœniejsze wzmianki mówi¹ o gro-dzie, gdzie w 1239 r. goœci³ Boles³aw Wstydliwy. W 1370 r. zosta³ wybudowany zamek, wraz z okalaj¹cymi murami oraz koœció³. Do tych budowli zosta³y wykorzystane lokal-ne surowce skallokal-ne: piaskowce, syderyty, wapienie oolito-we, g³azy narzutowe a do zaprawy murarskiej wapienie margliste. Zamek po najeŸdzie Szwedów w 1660 r. popada³ w ruinê. Do dzisiaj zachowa³y siê tylko ruiny zamku oraz resztki murów. Koœció³ z czasów Kazimierza Wielkiego po
potopie szwedzkim równie¿ zosta³ zniszczony; aktu znisz-czenia dope³ni³ po¿ar miasta w 1834 r. Niektóre elementy starego koœcio³a zosta³y zachowane w nowo wybudowa-nym z 1863 r. Od tego roku przybywa³o w koœciele oraz na zewn¹trz elementów architektonicznych wykonanych nie tylko z surowców lokalnych. Z koñca XIX i pocz¹tku XX w. pochodz¹ kamieniczki, których pewne elementy ma³ej architektury wykonano ze ska³ lokalnych. Du¿y udzia³ materia³u lokalnego w budownictwie i architekturze tego miasta jest spowodowany dostêpnoœci¹ materia³u i nisk¹ cen¹.
Lokalny materia³ skalny na potrzeby budownictwa i architektury Przedborza by³ pozyskiwany m.in. w kamie-nio³omach i wyrobiskach:
1. Wapienniki na terenie obecnego miasta (jeden piec wapienniczy) — wapienie margliste kimerydu,
2. Góra Che³mo — czêœciowo zsylifikowane piaskow-ce albu górnego,
3. Sokola Góra — margle i opoki kampanu,
4. Majowa Góra — piaskowce albu œrodkowego, gezy i spongiolity albu górnego,
5. Dêba, Policzko — wapienie oolitowe kimerydu, 6. Nosalewice — zlepieñce i piaskowce dolnojurajskie serii zagajskiej i gromadzickiej,
7. Kalinki — piaskowce zlepieñcowate albu.
Projekt wykorzystania mezozoicznych poziomów energetycznych
dla ³ódzkiego systemu ciep³owniczego
Janusz Trzepierczyñski*, Zbigniew Ma³olepszy*
Niemal równoczeœnie z uruchomieniem pierwszych zak³adów geoenergetycznych, zlokalizowanych na obsza-rach o odmiennej budowie geologicznej Bañska Ni¿na (1993) w niecce podhalañskiej i Pyrzyce (1996) w niecce szczeciñskiej, uzasadniono w publikacjach i konferencjach naukowych organizowanych z inicjatywy Polskiej Geoter-malnej Asocjacji, mo¿liwoœæ wykorzystania energii geo-termicznej w regionie ³ódzkim. Region ³ódzki, usytuowany w czêœci geologicznej struktury niecki szczeciñsko-mogi-leñsko-³ódzko-miechowskiej i wa³u œrodkowopolskiego, znajduje siê w strefie najlepszych warunków geotermal-nych Ni¿u Polskiego, potwierdzogeotermal-nych bezawaryjn¹ prac¹ zak³adów geotermalnych nie tylko w Pyrzycach, ale rów-nie¿ w Uniejowie, Mszczonowie, w Niemczech i Danii. Zaawansowane s¹ starania o utworzenie nowych zak³adów w Stargardzie Szczeciñskim i Sochaczewie. Departament Geologii i Koncesji Geologicznych Ministerstwa Œrodowi-ska mo¿liwoœci budowy zak³adu geotermalnego w
aglome-racji ³ódzkiej (£ódŸ, Zgierz, Konstantynów £ódzki, Alek-sandrów £ódzki) ocenia jako bardzo dobre pod wzglêdem: hydrogeotermalnym, odbiorców ciep³a, zainteresowania w³adz miasta i kosztu pozyskania ciep³a geotermalnego. Pierwsz¹ propozycjê budowy zak³adu geotermalnego w £odzi, popart¹ oszacowaniem zasobów cieplnych zawar-tych w wodach pod £odzi¹, przedstawi³ w 1996 r. J. Soko³owski.
Autorzy wspólnie z pracownikami Zak³adów Pomiaro-wo-Badawczych Energetyki „Energopomiar” w Gliwicach (Cz. Folwarczny, R. Witek, Sz. Paj¹k) opracowali Wstêpn¹
koncepcjê wykorzystania ciep³owni geotermalnej o mocy 20 MW w ³ódzkim systemie ciep³owniczym. Zak³ad ten,
zlo-kalizowany na terenie po Elektrociep³owni £ódŸ I, aby uzyskaæ zak³adan¹ moc ciepln¹ musi otrzymywaæ wody geotermalne o temperaturze 110oC i wydajnoœci 200 m3/h przy ich sch³odzeniu w absorpcyjnej pompie ciep³a do tem-peratury 24oC. Kryteria te ze wzglêdu na koniecznoœæ osi¹gniêcia i przekroczenia temperatury 100o
C spe³niaj¹ w miêdzysolnej niecce Zgierza pod £odzi¹ wêglanowe utwo-ry œrodkowotriasowe po³o¿one na g³êbokoœci poni¿ej 3300 m. Walorem wêglanowego oœrodka skalnego jest szczelino-1008
Przegl¹d Geologiczny, vol. 52, nr 10, 2004
*Katedra Geologii Podstawowej, Wydzia³ Nauk o Ziemi, Uniwersytet Œl¹ski, ul. Bêdziñska 60, 41-200 Sosnowiec; malol@wnoz.us.edu.pl
watoœæ i du¿e prawdopodobieñstwo wystêpowania stref ska-wernowania oraz mo¿liwoœæ udra¿niania oœrodka skalnego poprzez technologiê kwasowania celem uzyskania zak³adanej wydajnoœci wód geotermalnych. Niestety, obecnie nie mo¿na okreœliæ stopnia zawodnienia utworów œrodkowotriasowych, poniewa¿ w niecce Zgierza nie roz-poznano ich wierceniami. Jednak z analizy budowy geolo-gicznej peryferycznych obszarów wzglêdem tej niecki i doœwiadczeñ uzyskane z eksploatacji wód geotermalnych ze ska³ wêglanowych w nieckach podhalañskiej, paryskiej i akwitañskiej oraz w obni¿eniu œrodkowoeuropejskim mo¿na wyci¹gn¹æ pozytywne wnioski.
W przypadku nie uzyskania spodziewanych przyp³ywów wód geotermalnych ze ska³ œrodkowotriaso-wych, proponuje siê opróbowanie poziomów piaskowco-wych dolnojurajskich poni¿ej g³êb. 2200 m, w których temperatura wynosi powy¿ej 70o
C. Dolnojurajskie
pozio-my wodonoœne, jako zasobne w wody geotermalne s¹ naj-bardziej perspektywicznym zbiornikiem dla uzyskania energii cieplnej na Ni¿u Polskim. Doœwiadczenia funkcjo-nowania zak³adu geotermalnego na bazie wód dolnojuraj-skich mamy ju¿ z Pyrzyc oraz wkrótce mo¿emy otrzymaæ ze Stargardu Szczeciñskiego i Czarnkowa. Wartoœæ uzy-skanej energii cieplnej ze zbiornika dolnojurajskiego wód geotermalnych mo¿na podwy¿szyæ, aby osi¹gn¹æ plano-wan¹ moc zak³adu geotermalnego 20 MW, poprzez ich eksploatacjê skojarzon¹ np. z poziomami wodonoœnymi piaskowców retyckich o T = 85oC lub piaskowca trzcino-wego o T = 50o
C, ale o stosunkowo wysokich wydajno-œciach. Szacunkowa analiza kosztów wskazuje, ¿e planowana budowa ciep³owni geotermalnej o ca³kowitych kosztach 40 mln z³ zacznie przynosiæ zyski ju¿ w pierw-szym roku i mo¿e zostaæ ca³kowicie sp³acona w siódmym roku eksploatacji.
1009
