417 Recenzje
kraju ukazywađo sie˛ sto róz˙nego rodzaju periodyków polskich o zróz˙nicowanej z˙y-wotnos´ci.
Prezentowana publikacja jest niew ˛atpliwie znacz ˛acym osi ˛agnie˛ciem autora i stano-wi cenn ˛a pozycje˛ dla badaczy polonijnych oraz Brazylijczyków polskiego pochodze-nia. Warto byđoby sie˛ zastanowic´ nad wydaniem, opieraj ˛ac sie˛ na tej ksi ˛az˙ce, popu-larnego przewodnika s´ladami Polaków w Brazylii. Publikacji tego typu doczekađy sie˛ m.in. polonika w Szwajcarii3.
Ks. Sđawomir Zych Instytut Badan´ nad Poloni ˛a i Duszpasterstwem Polonijnym KUL
Ks. Józef W o
đ c z a n´ s k i, Mie˛dzy zagđad ˛
a a przetrwaniem. Wybrane
obiekty sakralne archidiecezji lwowskiej i diecezji przemyskiej obrz ˛
adku
đacin´-skiego na Ukrainie Zachodniej 1945-1991
, Kraków: Wydawnictwo bđ. Jakuba
Strzemie˛ 2005, ss. 263, fot.
pozostađo nam tylko miejsce przywi ˛azanie do miejsca jeszcze dzierz˙ymy ruiny s´wi ˛atyn´ widma ogrodów i domów
jes´li stracimy ruiny nie pozostanie nic Zbigniew Herbert, Raport z oble˛z˙onego miasta Ksi ˛az˙ka ks. Józefa Wođczan´skiego to pozycja szczególna. Tekstu w niej niewiele: ledwie 10 stron, w znacznej cze˛s´ci zapeđnionych such ˛a wyliczank ˛a nazw miejscowos´-ci, nazwisk ksie˛z˙y, dat, opisów funkcji, jakie peđniđy w Zwi ˛azku Sowieckim odebrane katolikom kos´ciođy. To wyliczanie jednak porusza: proste stwierdzenia o umieszcze-niu w kos´ciele kođchozowego chlewa, magazynu s´rodków chemicznych, wysadzeumieszcze-niu murów po uprzednim rozgrabieniu wyposaz˙enia, w sposób najbardziej bezpos´redni ukazuj ˛a nieludzki charakter rez˙imu komunistycznego z zaciekđos´ci ˛a i bezwzgle˛d-nos´ci ˛a niszcz ˛acego to, co dla ludzi najwaz˙niejsze. Uczucie bezradnego z˙alu narasta w czytelniku, gdy autor dopuszcza do gđosu s´wiadków odbierania kos´ciođów Polakom i katolikom. Jest tych relacji kilka, odnalezionych przez ks. Wođczan´skiego w pol-skich archiwach.
Waz˙niejsza jest druga cze˛s´c´ publikacji: ponad 700 fotografii obiektów sakralnych, kos´ciođów i kaplic znajduj ˛acych sie˛ w 74 miejscowos´ciach ziem wschodnich II
Rze-3 Zob. J. Z i e l i n´ s k i, Nasza Szwajcaria. Przewodnik s´ladami Polaków, Warszawa
1999; Szwajcarskie we˛drówki z Jerzym Ruckim s´ladami polskich z˙ođnierzy internowanych w Szwajcarii. Quer durch die Schweiz mit Jerzy Rucki auf den Spuren internierter polnischer Soldaten, Warszawa 2000.
418 Recenzje
czypospolitej. Ksi ˛adz Wođczan´ski starađ sie˛ – z powodzeniem – aby kaz˙dy z dawnych kos´ciođów rzymskokatolickich ukazany zostađ na kilku fotografiach. W ten sposób nie tylko s´wi ˛atynie ukazuj ˛a sie˛ nam z róz˙nych stron i w róz˙nym stopniu uszczegóđo-wienia, lecz takz˙e – co waz˙niejsze – w kolejnych stadiach poste˛puj ˛acej degradacji lub (duz˙o niestety rzadziej) renowacji. Jak stwierdza autor, recenzowana publikacja nie pretenduje do cađos´ciowego uje˛cia, nie dokumentuje w peđni skali zagđady tra-dycji chrzes´cijan´stwa i polskos´ci na ziemiach Ukrainy Zachodniej dokonanej od 1939 r. re˛koma komunistów i ukrain´skich nacjonalistów. Jest jednak bezcennym s´wiadectwem bogactwa kultury i poziomu rozwoju tych ziem w czasach I i II Rze-czypospolitej. A chociaz˙ zniszczone barbarzyn´sko s´wi ˛atynie nie powstan ˛a z gruzów i popiođów, pozostaje nam pamie˛c´ i s´wiadectwa, których tak wiele w swojej ksi ˛az˙ce umies´ciđ ks. Wođczan´ski. Pozostaje z˙yczyc´ autorowi siđ w dalszych poszukiwaniach ikonograficznych.
Tomasz Panfil Instytut Badan´ nad Poloni ˛a i Duszpasterstwem Polonijnym KUL
Witalij R o s o w s k i,
Dzieje rzymskokatolickiej diecezji kamienieckiej
w latach 1918-1941
, Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2008, ss. 322.
Recenzowana publikacja to przeredagowana wersja doktoratu mđodego badacza napisanego pod kierownictwem ks. prof. Stanisđawa Wilka i obronionego na Katolic-kim Uniwersytecie LubelsKatolic-kim Jana Pawđa II w 2007 r. Ksi ˛az˙ka W. Rosowskiego doskonale wpisuje sie˛ w coraz dđuz˙szy szereg prac publikowanych przez pracowni-ków KUL i instytucji z nim powi ˛azanych, a dotycz ˛acych losów Kos´ciođa na ziemiach wschodnich II Rzeczypospolitej w czasach drugiej wojny s´wiatowej i Zwi ˛azku So-wieckiego, zniszczen´ jego substancji materialnej i martyrologii ksie˛z˙y i wiernych dokonywanych za przyczyn ˛a niemieckich hitlerowców, sowieckich komunistów i ukrain´skich nacjonalistów.
Recenzowana praca jest pierwsz ˛a monografi ˛a dziejów diecezji kamienieckiej restytuowanej w roku 1918, a która po pokoju ryskim z 1921 r. w cađos´ci znalazđa sie˛ w granicach pan´stwa sowieckiego. Naste˛pnych dwadzies´cia lat to prowadzona przez komunistów bezwzgle˛dna i planowa akcja niszczenia chrzes´cijan´stwa w die-cezji, akcja uwien´czona sukcesem, przynajmniej w zakresie likwidacji bazy material-nej i eksterminacji kleru. Witalij Rosowski, opieraj ˛ac sie˛ w znacznej mierze na niewykorzystywanych dotychczas przez polskich badaczy archiwaliach ukrain´skich – to wielka zasđuga autora Ŧ doskonale ukazuje proces niszczenia struktur Kos´ciođa katolickiego w diecezji kamienieckiej. Klarowna jest konstrukcja pracy: po lekturze krótkiego rozdziađu pierwszego opisuj ˛acego pierwsze trzy lata funkcjonowania od-rodzonej diecezji kamienieckiej (do 1921 r.), czytelnik przechodzi do lektury czterech
