Czy Szczecin jest metropolią?

Roman Lewandowski

Czy Szczecin jest metropolią?

Edukacja Humanistyczna nr 1 (28), 99-112

Szczecin 2013

R om an Lewandowski Wyższa Szkoła Hum anistyczna TW P w Szczecinie

CZY SZC Z E C IN JEST M ETROPOLIĄ?

Wstęp

Z am iast ty tu łu opracow ania: „Czy Szczecin je st m e tro p o lią ? ” być m oże b ardziej na m iejscu byłby inny, np. czy Szczecin p re te n d u je do m ia n a m e tro p o lii, lub czy m a szansę zostać m etropolią?

R etoryczne pytanie, czy Szczecin chce być liderem w regionie?, w zasadzie odnosi się do jego m ieszkańców - ludzi, któ rzy w n im żyją, tw orzą go, czy też m ają chęć oraz am bicję tw orzyć - gdyż w łaściwie to oni decydują o jego ran d ze i zam ożności.

Szczecin m a w sobie potencjał, który właściwie ukierunkow any m oże przyczynić się do w zrostu znaczenia m iasta. Jest n im p o ten cjał jego m ieszkańców i położenie geopolityczne, w sposób n a tu ra ln y predysponujące go do m ia n a m etro p o lii, k tó ra m oże się dynam icznie rozwijać.

W niniejszym opracow aniu, n a podstaw ie analizy treści i b ad a ń literatu ry przedm iotu, sta ra m się w sposób sygnalizacyjny ukazać Szczecin n a tle definicyjnym m etro p o lii i m iast zaliczanych do m e tro p o lii w Polsce.

Pojęcie metropolii

W Słow niku socjologii i nauk społecznych p o d pojęciem „m etropolia” znajdujem y w yja­ śnienie; że „m etropolia (m etropolis) jest te rm in em składającym się z greckich słów «matka» i «miasto»; oznacza duże ośrodki m iejskie i otaczające je przedm ieścia, często są to m iasta stołeczne”1.

Rozrastające się m e tropolie tw orzą ta k zw any obszar m etropolitalny, k tó ry rozu m ian y przez M etropolitalny O bszar Statystyczny jest definiow any jako: „funk cjo n aln a klasyfikacja geograficzna obszarów miejskich ( . . . ) MOS składa się z dużego jądra populacji oraz sąsiednich społeczności, charakteryzujących się w ysokim stopniem integracji gospodarczej i społecznej z ją d re m . O b szary m iejskie m o g ą zaw ierać więcej n iż je d e n M etro p o litaln y O bszar Staty­ styczny i są w tedy nazyw ane P ierw o tn y m i M e tro p o lita ln y m i O b szaram i S tatystycznym i”. Z kolei one, w większej liczbie, m o g ą tw orzyć tzw. Skonsolidow ane M etropolitalne O bszary Statystyczne2.

1 Słownik socjologii i nauk społecznych, red. G. M arshall, PW N , W arszawa 2006, s. 193. 2 Ibidem , s. 193.

Inne określenie charakteryzujące rozrastające się m iasto to „m egalopolis”. „M egalopolis, w starożytnej G recji, to duże p lanow o u rzą d zo n e m iasto. T erm in u tego użył L. M u m fo rd (The Culture o f Cities, 1940) n a określenie wielkiej, rozrastającej się w niekontrolow any sp o ­ sób m etropolii. Dziś oznacza on bardzo rozległy, fu nkcjonalnie pow iązany system centrów m iejskich i p rzedm ieść”3.

Jako alternatyw nego, ale i m niej znanego pojęcia określającego aglom eracje i m e tro ­ polie, używ a się te rm in u „konurbacja” „Term in w prow adzony przez P. G eddesa w 1915 roku w opisie w ielkich regionów m iejskich, j ak np. wielki Londyn, N ow y Jork i Boston lub zagłębie Ruhry. N ie jest to pojęcie zdefiniow ane p rze z precyzyjne w skaźniki liczbow e. O d n o si się do jed n eg o m iasta lub k o n g lo m e ratu b ard z o w ielkich m iast otoczonych p rzez ekstensyw ­ n ą strefę podm iejską, łącznie tw orzących ciągłą p rzestrzeń m iejską z w budow anym i w n ią o śro d k am i przem ysłow ym i. W w iększości k o n u rb acji istnieje tra n sp o rt m iejski łączący ze so b ą poszczególne jej części, któ re w te n sposób tw o rzą je d e n m iejski ry n e k p rac y i je d n ą przestrzeń dojazdu do pracy”4.

Na podstawie przytoczonych definicji uzasadnione jest pytanie - czy m etropolia jest jeszcze m iastem, czy to już całkiem inny organizm miejski, społeczny i gospodarczy? Aby w przybliżony sposób odpow iedzieć n a to pytanie, trzeba scharakteryzow ać, czym jest m iasto.

„M iasto - historycznie ukształtow ana jednostka osadnicza, którą w yróżnia od otoczenia znacząca intensyw ność zabudowy, niewielki udział terenów rolniczych i ludności pracującej w rolnictw ie, m iejski styl życia jej m ieszkańców oraz posiadanie odrębnego statusu prawnego (praw m iejsk ich )”5. „W w ielu różn y ch p ań stw ac h k ry te riu m bycia m ia ste m je st różne, ale zazwyczaj chodzi o praw a m iejskie. W Polsce praw a m iejskie były nadaw ane ju ż od X II-X III w ieku”6. Z analizy tych definicji w ynika, że m iasto charakteryzuje się określoną zw artością, n ato m iast m etropolie rozciągają się w przestrzeni, przy czym ich granice są tru d n o do strze­ galne. P o n ad to m iasto jest ściśle skorelow ane z regionem , tw orząc sw oistą w spółzależność, gdzie funkcjonuje określona zbiorow ość obywateli, a w m etropolii m am y do czynienia raczej ze zbiorem jednostek, konsu m en tó w i użytkow ników 7. Z godnie z term in o lo g ią Yi-Fu Tuana m iasto to p rze strzeń uczłow ieczona, a „m etro p o lia jest o bszarem działania anonim ow ych sił, n a k tó ry m z n a jd u ją się ró żn e m iejsca”8. K. N aw rate k stw ierdza, że we w spółczesnych m ia sta ch nie m a m iejsca dla obywateli, p oniew aż przestrzenie publiczne przestały istnieć, n a rzecz p rz e strz e n i dla u ży tk o w n ik ó w i k onsum entów . „A lterglobaliści tw ie rd z ą zaś, że «m iasta należą znacznie bardziej do korp o racji niż do m ieszkańców »”9.

Nie b ra k je d n a k i ro zu m ien ia m e tropolii jako m iasta, z tym że innego, w k tó ry m życie fu n k cjo n u je n a sp o só b m iejski (S ław om ir Gzell i G rzegorz G o rz elak )10. S. G zell p o n a d to tw ierdzi: „W m yśl d o k try n y liberalnej, k tó ra n ie p o d zie ln ie rzą d zi dziś m ia ste m , jest ono przed e w szystkim fabryką pien ięd zy dla inw estorów i dew eloperów , a b u d o w a m ia sta jest działalnością gospodarczą j ak k ażda inna. Aby tem u n ic nie przeszkadzało, m iasto nie m oże być dłużej obrazem zbiorowej pam ięci, a jako p alim p se st11 św iadom ie pozbaw iane jest p o ­

3

Ibidem , s. 189.

4

Ibidem , s. 158.

5

Najnowsza encyklopedia powszechna, red. A. N aw rot Sabak, Kraków, s. 402.

6

http://w w w .slow nik.edu.pl/p/7088533/definicja-m iasta.

7

B. Jałowiecki, Czy metropolia jest miastem?, W arszawa 2009, s. 7.

8

Ibidem .

9

Ibidem .

10

Ibidem , s. 8.

11

Palim psest - rękopis spisany n a używ anym ju ż wcześniej m ateriale piśm iennym , z którego usunięto poprzedni tekst; za Słownik wyrazów obcych, PW N , Warszawa 1980, s. 543. Research by design: projekt badawczy; za http:// pl.bab.la/slow nik/angielski-polski/research.

w iązań p o m ięd zy w arstw ą w spółczesności a w arstw ą przeszłości. ( . . . ) Po to w prow adza się pojęcie chaosu jako m e to d y tw o rzen ia p rze strzen i m iejskiej, choćby przez w rzu can ie tu i ta m wieżowców, i te m u służy w prow adzenie do urbanistyki, zw łaszcza tam , gdzie m ów i się 0 kom pozycji m iejskiej, m e to d y research by d esign’12.

Cechy charakterystyczne m etropolii Relacje z otoczeniem

M etro p o lie je d n a k ró ż n ią się od m ia st i je st to w idoczne. R óżnice dotyczą ro zw ią­ zań u rb an isty czn y ch i arch itek to n iczn y ch , życia k u ltu ra ln eg o , społecznego, zaw odow ego 1 g o sp o d a rc z e g o , łącząc fu n k c je sp o łe c z n e ja k i ek o n o m ic z n e , tj. u słu g o w e, h an d lo w e , finansow e, tra n sp o rto w e , stan o w iące m iejsce siedzib dla ce n tral (np. cen trale b ankow e) i k o rp o ra c ji o zasięg u m ię d z y n a ro d o w y m 13. R ealizacja w y m ie n io n y c h fu n k c ji w y m ag a b ard z o dobrze działających p o łą cz eń k o m unikacyjnych, in form atycznych (telek o m u n ik a­ cyjnych) i tra n sp o rto w y c h , co czyni istn ie n ie i fu n k cjo n o w a n ie m e tro p o lii w stru k tu rz e sieciow ej (tab ela 1).

Tabela 1

W y b r a n e r ó ż n ic e m ię d z y o r g a n iz a c ją t e r y t o r i a l n ą a s ie c io w ą

O r g a n iz a c ja te r y t o r i a l n a O r g a n iz a c ja s ie c io w a

centrum, peryferie węzły, tendencje do decentralizacji wza­

jemnych powiązań

zależność od wielkości brak zależności od wielkości

granice połączenia

zwartość, ciągłość rozproszenie, oddzielenie

przepływy jednokierunkowe przepływy dwukierunkowe

zamknięcie, zasada nieprzenikania na

zewnątrz terytorialne otwarcie

stałość, sztywność krótkotrwałość, elastyczność

bliskość, więzy lokalizacyjne - koszty transportu

niewrażliwość na dystans, wszechobec- ność - koszty informacji

hierarchia terytorialna, więzi pionowe, dominacja wielkości

więzi poziome, współpraca i współza­ wodnictwo

Źródło: Czy m etropolia je s t m iastem ?, red. B. Jałow iecki, W arszaw a 2009.

Funkcjonow anie m e tropolii zm ienia relacje z otoczeniem , które traci n a znaczeniu n a rzecz wielkich m iast. Ponadto następuje zastąpienie jednokierunkow ych przepływ ów na rzecz dw ukierunkow ych relacji, otw artości i decentralizacji relacji, co pow oduje, że hierarchiczne i pionow e w ięzi ustępują sieciow ym w ięziom poziom ym n a bazie w spółpracy i konkurencji. W edług K.R. K u n zm an n a region m e tro p o lita ln y jest tw orzony p rze z14:

12 B. Jałowiecki, Czy metropolia jest miastem?, op. cit., s. 8

13 M. Smętkowski, Nowe relacje m iędzy metropolią a regionem, [w:] Czy metropolia jest miastem?, red. B. Jałowiecki, W arszawa 2009, s. 26.

- „ o b s z a r y p e ł n i ą c e f u n k c j e o z n a c z e n i u g l o b a l n y m l u b s i l n i e p o w i ą z a n e z g l o b a l n ą g o s p o d a r k ą ( c e n t r a m i ę d z y n a r o d o w y c h f i n a n s ó w i u s ł u g , w i e l k i e c e n t r a h a n d l o w e , d z i e l n i c e m i e s z k a n i o w e z a m i e s z k a n e p r z e z k l a s ę m e t r o p o l i t a l n ą p o ł o ż o n e w c e n ­ t r a c h m i a s t , a t r a k c j e t u r y s t y c z n e o z n a c z e n i u ś w i a t o w y m , t e c h n o p o l i e , k o m p l e k s y b i u r o w e p o ł o ż o n e p o z a ś c i s ł y m c e n t r u m ( . . . ) c z ę s t o p r z y l o t n i s k a c h , - o b s z a r y p e ł n i ą c e f u n k c j e o z n a c z e n i u r e g i o n a l n y m s i l n i e p o w i ą z a n e z p o w y ż s z y ­ m i ( o b s z a r y n o w o c z e s n e g o p r z e m y s ł u , m i ę d z y r e g i o n a l n e c e n t r a d y s t r y b u c y j n e , z u r b a n i z o w a n e k o r y t a r z e t r a n s p o r t o w e , o b s z a r y r o z r y w k i i r e k r e a c j i , o b s z a r y z a ­ b u d o w y m i e s z k a n i o w e j n a « z i e l o n y c h » p r z e d m i e ś c i a c h , o b s z a r y i n t e n s y w n e g o r o l n i c t w a ) , - o b s z a r y p e ł n i ą c e f u n k c j e o z n a c z e n i u l o k a l n y m ( z m a r g i n a l i z o w a n e ) , k t ó r e n i e u c z e s t ­ n i c z ą c ą w p r o c e s i e g l o b a l i z a c j i ( p e r y f e r y j n e o b s z a r y r o l n i c z e , o b s z a r y t r a d y c y j n e g o , w y m a g a j ą c e g o r e s t r u k t u r y z a c j i p r z e m y s ł u o r a z d z i e l n i c e m i e s z k a n i o w e z a m i e s z k a n e p r z e z u b o g ą l u d n o ś ć , n a j c z ę ś c i e j i m i g r a n t ó w z k r a j ó w r o z w i j a j ą c y c h s ię , w c e n t r a c h m i a s t ) ” ( r y s . 1).

Rys. I.Funkcjonalne wykorzystanie przestrzeni regionu metropolitalnego

Źródło: Czy metropolia je st miastem?, op. cit.

Architektura i kultura

A rch itek tu ra m e tro p o lii się zm ienia, ale jej zm ian a dokonuje się w oparciu o ju ż ist­ niejącą. Różnice dotyczą realizacji obiektów przez znanych architektów w większej skali i z droższych m ateriałów 15. Jest ona pow iązana z funkcją kulturalną, poniew aż atrakcyjna form a budow li sam a w sobie jest atrakcją d o zwiedzen ia, jak; i t o, co w sobie m ieści, n p. filharm onie, m u zea, g alerie w ystaw ow e, opery, teatry, k tó r e przyciągają zw iedzających także z innych krajów - w spółczesną fo rm ą i tym , co w ystaw iają (zdjęcie 1).

Zdjęcie 1. Historyczne centrum Paryża, Luwr (Francja)

Ź ró d ło :http://wiadomosci.onet.pl.

Istotną rolę w kulturze m e tropolii odgryw a także k u ltu ra p o p u larn a, n a k tó rą składają się k in a, o g ró d k i piw ne, lu n a p a rk i16, k u ltu ra m asow a, której w y zn a cz n ik ie m są w ystępy znanych i m o d n y c h zespołów m uzycznych, oraz k u ltu ra „wysoka” - k o n ce rty m uzyki p o ­ w ażn ej, w w y k o n a n iu artystów , n a k tó ry c h w y n ag ro d ze n ie m e tro p o lię s ta ć .P rz y k ła d e m jest dyrektor m uzyczny paryskiej o p ery C h risto p h E schenbach zarabiający ok. 1 m ln euro rocznie czy skrzypaczka A nne-Sophie M utter, która za kon cept w Paryżu pobiera h o n orarium w ysokości 35 tys. e u ro 17.

E. Sekuła tw ierdzi, że „to kultura stanow i zasadniczy w yróżnik w spółczesnej m etropolii - n ie zaś gęstość zaludnienta, lic zb sm ieszk a ń có w ani ro zw inięta gałąź p rz e m y słu ,n ie w y­ sokość b udy n k ó w w ce n tru m , nie m e d ian a dochodów , nie liczba telefonów czy pow iązania gospodarcze z m ia stam i o śiie n n y m i. W szystkie te w skaźniki pozw alojąjedynie n a uzepeł- n ie n ie zasad n iczeg o o b ra z u sytuacji. Z d ec y d o w an ie k u ltu ra - ro z u m ia n a jako przy jęte i podzielane sp o se b y w sp ciłżycia oraz korzystania z określon ej instytucji - sest k onstytutyw ną cechą m e trs p e lii”18.

D o elem entów k u ltu ry m e tropolii należy zaliczyć także w ydaw nictw a książkowe, p ra ­ sowe i redakcje opinaotw órczych g a z e t.In n y m elem entem , k tó ry w pływ a ny m ieszkańców m etropolii, są dom y m o d y kształtujące gusty w ubiorze oraz turystyka.

W m e tr o p o liin a s tę p u je z m ia n a s p e s n b u życia i k ształtu je się klasa m e tro p o lita lna, k tó rą tw orzą różnego rodzaju specjaliści zarządzania, b iznesm eni, ludzie w olnych zaw odów i arty ści osiągający p o n a d p rz e c ię tn e dochody. M ieszkańcy m e tro p o lii c h a rak te ry z u ją się zróżnicow aniem społecznem i kuSturowym. „K ultora m e tro p olii, to ta kże w d użym sSopniu k u ltu ra m niejszości, społeczność w ykluczonych (. . . ) - in n i stają się coraz bardziej w

idocz-15 B. Jałowiecki, Czy m etropoliajest miastem?, op. cit., s. 8.

16E. Sekuła, Cze isteisjekultura metropolitalna?, [w:] C zy m etrop o lia..., op. cit., s. 75. 17 B. Jałowiecki, Czy metropolia jest miastem?, op. cit., s. 9.

18E. Sekuła, Czy istnieje kultura metropolitalna?, op. cit.,s . (57. 19 B. Jałowiecki, Czy metropolia jest miastem?, op. cit., s. 11.

n i”19. Isto tą w spółczesnej klasy m e tro p o lita ln ej oprócz w spólnego języka i św iatopoglądu ideologicznego „jest także zdo ln o ść o rganizow ania ry n k u posiadanego przez n ią kapitału kulturow ego” (tab ela 2)20.

K apitał ludzki i innowacyjność

W ykształcenie, w iedza i ko n k retn e um iejętności je d n o ste k w pływ ają n a kształtow anie się elit danej społeczności i jej potencjału. M ożna by rzec, że kapitał ludzki jest elem entem , na podstaw ie którego m ożna dokonyw ać analiz nie tylko jednostek, ale i większych zbiorowości, k tóre p o d ty m w zględem m o ż n a charakteryzow ać21. Takim i zbiorow ościam i niew ątpliw ie są m etropolie, gdzie p otencjał k apitału ludzkiego działa n a innow acyjność, stanow iąc o w y­ ró ż n ik u w ty m zakresie. Bazą rozw oju innow acy jn o ści m e tro p o lii je st zaplecze naukow e, badaw cze i gospodarcze oraz charakter tzw. klasy kreatyw nej w spółegzystującej w oparciu o talent, technologie i tolerancję22.

Tabela 2

W y z n a c z n ik i p o z y c ji s p o łe c z n e j m ie s z k a ń c ó w m e tr o p o lii

Cechy Klasa metropolitalna Miejskie warstwy pośrednie

Zawód m enedżerowie, w olne zawody,

specjaliści

pracownicy usług, pracownicy biurowi, robotnicy

Miejsce pracy firmy globalne instytucje międzynarodowe

firmy lokalne

Pewność zatrudnienia duża mała

Wykształcenie wyższe + (perm anentne dokształcanie)

przeważnie średnie, niekiedy wyższe

Dochód powyżej średniej europejskiej średnia krajowa Kapitał kulturowy duży lub braki nadrabiane

aspiracjami

mały, rzadziej degradujący się Miejsce zamieszkania luksusowe mieszkania w centrum lub

wydzierżawione zespoły willowe

wielkie zespoły mieszkaniowe, rzadziej dom y jednorodzinne na przedmieściach

Typ konsumpcji luksusowy standardow y

Ruchliwość liczne podróże na duże odległości przemieszczenia miejscowe Identyfikacja globalna i europejska lokalna i narodowa Źródło: Czy m etropolia je s t m iastem ?, o p. cit.

Założenia metodologii NORDEA METROX w tworzeniu rankingu miast i metropolii

Jedną z form prezentacji m iast i m e tro p o lii jest ich ranking. Jak tw ierdzi M arek Bań- czyk: „R anking jest szczególną fo rm ą prezentacji pew nych tez, której m o ż n a bez większych w ątpliw ości przypisać trzy cechy.

- Po pierwsze, jest w ynikiem m niej lub bardziej uzasadnionego procesu analitycznego. - Po drugie, opiera się n a standaryzacji, a najczęściej - w ręcz na kwantyfikacji zarówno

danych, ja k i wyników.

20 B. Jałowiecki, Społeczne oblicza metropolii, [w:] Czy metropolia jest miastem?, op. cit., s. 53.

21 R. Czyszkiewicz, M. Molewicz, Kapitał ludzki - czynnik rozwoju regionalnego, Roczniki rozwoju sam orządów woj. zachodniopom orskiego 2003-2004, t. IV, Szczecin 2006, s. 21.

- Po trzecie, jest zestawieniem wartościującym i m a nieodzow nie postać hierarchiczną, co jednoznacznie w skazuje n a uw arunkow anie konkurencyjne, czyli n a im peratyw ryw alizacji”23.

M. Bańczyk uważa, że k onstruow anie rankingów m iast polskich jest nie tylko uzasad­ nione, ale i konieczne, a publikow ane dotychczas rankingi, np. po zio m u atrakcyjności lub innych form w artościow ania m iast, nie spełniają należnych funkcji z pow odu następujących przyczyn24:

- „dotychczasow e ran k in g i m iast polskich są o parte n a p orów nyw aniu zasobów ; - rankingi globalne obejm ują najczęściej W arszawę lub opierają się na bezrefleksyjnie,

a naw et nierzetelnie przygotow anych danych;

- pró b y syntetyzacji i obiektyw izacji skali rozw oju m iast polskich po d ejm u ją najczę­ ściej dziennikarze, opierając się n a system ie arbitralnie nadaw anych wag”.

Z tego względu, do uchw ycenia praw idłow ości, które rządzą m etropoliam i, zaistniała potrzeba opracow ania m etodologii uwzględniającej tw ierdzenie, „że czym in n y m jest analiza elem entów m iasta, a czym in n y m - badanie m ech an izm u w iążącego te elementy. P rzekłada się to n a siedem głów nych założeń m etodologii M ETRO X 25:

- ( . . . ) o d rzu c en ie w szystkiego, co nie jest b ez o so b o w y m i b ezlito sn y m b a d a n ie m am oralnej siły tw orzącej m etropolie, a w ięc najw yższy po zio m rozw oju organizm u terytorialnego ( . . . );

- w ykorzystanie p a ra m e tru usieciow ienia w edług fo rm u ły usieciow ienia taylorow- skiego w skali narodow ej. U sieciow ienie fu nkcji biznesow ych definiow ane przez lokalizacje dostaw ców usług ASP jest stosowane w skali globalnej, natom iast analizy narodow e tego ty p u są rzadkie i wybiórcze;

- trze cie za ło żen ie m e to d o lo g ii N O R D E A M E T R O X 2008 d otyczy te rm in o lo g ii. W arstw a słow na teo rii rozw oju m ia st w u jęciu sieciow ym jest problem atyczna w niem al w szystkich językach oprócz angielskiego. G łów ny p roblem polega n a tym , że rozróżnienie m iędzy taylorow skim «towness» a «cityness» jest praktycznie n ie­ przetłum aczalne;

- uściślenie sensu stricto. O znacza to w prow adzenie do m odelow ania rozw oju m iast m ożliw ie w ielu analogii i in stru m e n tó w n a u k ścisłych;

- ( . . . ) m e tro p o lia zaczyna funkcjonow ać po p rzekroczeniu krytycznej m asy gęsto­ ści procesow ej. W a ru n k iem przek ro czen ia tej m asy jest usieciow ienie. G łów nym m e ch a n izm em , dzięki k tó rem u pow stają i rozw ijają się m etropolie, jest d o d atn ie sprzężenie zw rotne;

- o g niskow anie się n a stru k tu rz e o d d ziały w a n ia genero w an eg o p rze z m etropolie. W zajem ne przenikanie się efektów różnych poziom ów oddziaływ ania m iasta u tru d ­ n ia zrozum ienie ich istoty i charakteru;

- postulow anie syntetycznego ch arak teru m etropolitalnej siły sprawczej. ( . . . ) m iasto nie jest zbiorem zasobów, funkcji ani procesów. Miasto na poziom ie m etropolitalnym to p rzede w szystkim m echanizm ”.

23 M. Bańczyk, Rankingi metropolii - ja ka metodologia?, [w:] Czy m etropolia jest miastem ?, op. cit., s. 159. 24 Ibidem , s. 160.

25 Ibidem . Ranking NORDEA METROX 2008 został opracow any przez Instytut Konkurencyjnej Ekonom ii Re­ gionów sp. z o.o. n a podstaw ie autorskiej m etodologii METROX.

Szczecin w rankingu głównych miast polskich

Biorąc p o d uwagę wyżej przytoczone założenia, opracow ano ra n k in g m iast polskich n a podstaw ie trzech składow ych26:

- usieciow ienie biznesow e i koncen tracja procesów, - siła i now oczesność gospodarki,

- jakość i rozm ach życia.

„W ram ach każdej kategorii w yniki zagregow ano za p o m o c ą skali ilorazowej. N astęp­ n ie obliczono śred n ią dla każdego m iasta i wszystkie w yniki przedstaw iono jako % w yniku lidera”27.

W pierw szym obszarze - usieciow ienie biznesow e i k o n centracja procesów - Szczecin w rankingu 17 m iast zajmuje 7 miejsce z w ynikiem 6,34% lidera, którym jest Warszawa (tabela 3). W obszarze d ru g im - siła i now oczesność gospodarki - Szczecin uplasow ał się na pozycji 9 z w ynikiem 19,36% (tabela 4). Z kolei obszarze trzecim - jakość i rozm ach życia - Szcze­ cin zajął 7 m iejsce z w ynikiem 27,40% w artości lidera (tabela 5). N ato m iast n a podstaw ie w yliczenia hipotetycznej m atem atycznej rep rezentacji siły m etro p o litaln ej Szczecin został um iejscow iony n a m iejscu 7 z w ynikiem 5,93% w artości lidera za W arszawą, W rocław iem , K rakow em , P oznaniem , T rójm iastem i Łodzią, co p rzy ogólnym prześw iadczeniu o b rak u znaczących inwestycji w Szczecinie jest w ynikiem niezłym (tabela 6).

Tabela 3 H ie ra rc h ia p o ls k ic h m ia s t w o je w ó d z k ic h w e d łu g s k ła d o w e j „ U s ie c io w ie n ie b iz n e ­ s o w e i k o n c e n tr a c ja p r o c e s ó w " r a n k in g u NORDEA METROX 2 0 0 8 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 M ia sto G or zó w W lk p . Z ie lo n a Gó ra T o ru ń O p o le K ie lc e B y d g o sz c z O ls z ty n Rz es z ó w Biały sto k L ub li n S z c z e c in VN ~0 Ю T ró jm ia st o P o z n a ń Krak ów W ro c ła w (U N 1Л (U г % 2,53 2,70 2,92 2,99 3,26 3,65 3,80 3,88 4,17 5,48 6,34 6,96 12,70 14,60 14,98 15,14 100 Źródło: Czy m etropolia je s t m iastem ?, o p. cit.

Tabela 4 H ie ra rc h ia p o ls k ic h m ia s t w o je w ó d z k ic h w e d ł u g s k ła d o w e j „S iła i n o w o c z e s n o ś ć g o s p o d a r k i " r a n k in g u NORDEA METROX 2 0 0 8 17 16 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 M ia sto Q_ г Ю N O L ub li n Z ie lo n a Gó ra Białys tok O p o le K ie lc e O lsz tyn B y d g o sz c z S z c z e c in Rz esz ów T o ru ń T ró jm ia st o W ro c ła w VN ~0 Ю _Po z n a ń K ra k ó w (U (U N 1Л (U г % 8,10 10,58 12,68 13,27 14,47 15,61 15,61 15,96 19,36 21,72 22,42 32,22 32,71 33,30 41,94 66,25 100 Źródło: Czy m etropolia je s t m iastem ?, o p. cit.

26 M. Bańczyk, Rankingi metropolii - ja ka metodologia?, op. cit., s. 164. 27 Ibidem , s. 165.

Tabela 5

Hierarchia polskich miast wojewódzkich według składowej „Jakość i rozmach życia" rankingu NORDEA METROX 2008

\ l _О» _Ul LO KJ O v£> 00 14 6 Ln -1^ LO NJ 1 M ia s to G o rz ó w W lk p . B ia ły s to k Z ie lo n a G ó ra K ie lc e O p o le T o r u ń B y d g o s z c z L u b li n O ls z ty n R z e s z ó w S z c z e c in VN "Ö Ю T r ó jm ia s to K ra k ó w W ro c ła w P o z n a ń <u (U N w (U г % 17,41 20,28 21,57 21,77 21,89 22,48 22,93 22,98 24,94 25,22 27,40 31,38 38,28 44,36 45,91 47,12 100

Źródło: Czy metropolia je st miastem?, op. cit.

Tabela 6

Hierarchia polskich miast wojewódzkich według rankingu NORDEA METROX 2008 17 16 15 14 14 12 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 M ia sto Q_

г

Ю N O u Zie lo n a Góra O p o le K ie lc e B ia ły sto k B y d g o sz c z T o ru ń L u b lin O ls z ty n R z e sz ó w S z c z e c in VN ~ o Ю T ró jm ia st o W ro c ła w P o z na ń K ra k ó w (U N 1Л (U

г

% 2,06 2,82 3,17 3,40 3,45 3,74 3,84 3,99 3,99 4,64 5,93 8,52 12,60 15,40 17,05 21,23 100 Źródło: Czy metropolia je st miastem?, op. cit.

Innowacyjność Szczecina na tle innych miast Polski

Jednym z elem entów innow acyjności m e tropolii jest jej p otencjał naukow o-badaw czy, k tó ry m ożna w pew ien sposób zobrazow ać n a podstaw ie aktyw ności publikacyjnej instytucji w niej działających oraz przez m iernik nakładów i zatrudnienia w działalności badawczej (B + R). W celu ukazania tego potencjału p o d d an o analizie pow iązanie liczby publikacji pisanych w kooperacji z instytucjam i zagranicznym i28. N a podstaw ie tabeli 7 w ynika, że Szczecin m a bardzo wyskoki, bo 99,8% udział publikacji w regionie, po W rocław iu i Częstochowie. Także p o d w zględem z a tru d n ie n ia w działalności badaw czej zajm uje je d n o z czołow ych m iejsc ze w skaźnikiem 1,61-2,98% z a tru d n ie n ia ogółem (rys. 2). N atom iast n ak ład y n a działalność badaw czą plasują Szczecin ze w skaźnikiem 0,1-0,3% n a niższej pozycji w p o ró w n a n iu do np. P oznania, k tó ry m a w skaźnik 0,8-1,4% (rys. 3).

28 A. Olechnicka, A. Płoszaj, Metropolie a innowacyjność, [w:] Czy metropolia jest miastem?, op. cit., s. 145. „Do zobrazow ania tej zależności posłużono się dw om a niezależnie skonstruow anym i zbioram i danych. Po pierwsze, analizie p o d d an o bazę 72 817 publikacji z co najm niej je d n ą polską afiliacją indeksow anych w bazie Web o f Science w latach 2000-2006 (. . . ) W procesie badawczym w yodrębniono z bazy wszystkie polskie ośrodki miejskie i przypisano im listę publikacji. Po drugie, n a potrzeby niniejszego opracow ania skonstruow ano bazę publikacji indeksowych w bazie Web o f Science w latach 2000-2007 i afiliowanych w stolicy oraz jednym dużym mieście w sześciu celowo wybranych państwach europejskich, tj. w Czechach, we Francji, w Polsce, w Szwecji, n a Węgrzech i we W łoszech. Stolice tych państw powszechnie uznaje się za m etropolie”.

Tabela 7

Potencjał naukowo-badawczy miast Polski

С О " e n OJ " ö О а ' о ■м со пз Z ie lo n a G ór a / zi e lo n o g ó rs k i W ro c ła w /w ro c ła w sk i W a rs z a w a / w a rs z a w sk i i_co

O £

3 c

£ s

Kie lc e /ś w ię to k rz y sk i S z c z e c in / s z c z e c iń s k i R ze szó w /rz es zow sko -ta rn o b rz e sk i P o z n a ń /p o z n a ń sk i O p o le /o p o ls k i O ls z ty n /o ls z ty ń sk i Ł ó d ź /ł ó d z k i L u b lin /l u b e ls k i i_co 0 4 15 ^ Î

1

fü i_

°

ŚZ В Gd a ń sk /g d a ń sk i C z ę st o c h o w a / c z ę st o c h o w sk i K a to w ic e /c e n tr a ln y Ś lą sk Udział największego miasta (%) 98,5 99,9 96,1 99,1 96,7 99,8 98,2 97,6 87,6 98,9 99,6 88,6 98,9 88,7 99,9 49,6 Udział pozostałych miejscowości (%) 1,5 0,1 3,9 0,9 3,3 0,2 1,8 2,4 12,4 1,1 0,4 11,4 1,1 11,3 0,1 50,4

Źródło: Czy metropolia je st miastem?, op. cit.

Rys. 2 . Za tr u d n ie n ie ! w d z ia ła ln o śc i b a d a w c z e j i ro z w o jo w e j w p o d r e g io n a c h w 2 0 0 6 r. Źródło: Czy m etropolia je s t m iastem ?, o p. cit.

Rys. 3. Nakłady na działalność badawczą i rozwojową w podregionach w 2005 r.

Szczeciński obszar m etropolitalny P o w ia t m i a s t a S z c z e c in , l ic z ą c y 4 1 0 ,1 ty s. m ie s z k a ń c ó w , s t a n o w i 2 3 ,8 % o g ó ł u m i e s z k a ń c ó w w o j e w ó d z t w a , j e s t n a j l i c z n i e j s z y m p o d w z g l ę d e m l u d n o ś c i m i a s t e m w w o j e w ó d z t w i e z a c h o d ­ n i o p o m o r s k i m 29. P o w i e r z c h n i a S z c z e c in a w y n o s i 3 0 0 5 5 h a 30, c o s t a n o w i 1 ,3 1 % p o w i e r z c h n i w o j e w ó d z t w a i o k o ł o 0 ,1 % p o w i e r z c h n i k r a j u 31. Je g o g ł ó w n a c z ę ś ć z c e n t r u m a d m i n i s t r a c y j n y m l e ż y p o s t r o n i e z a c h o d n i e j r z e k i O d r y , a le r o z w i j a s ię w k i e r u n k u p o ł u d n i o w o - w s c h o d n i m ( O s i e d l e S ł o n e c z n e ) , t w o r z ą c k l a s y c z n y u k ł a d p o l i c e n t r y c z n y ( r y s . 3 ). Rys. 4 . S tr u k t u r a f u n k c jo n a ln o - p r z e s t r z e n n a S z c z e c in a

Źródło: Koncepcjaz agospodarow ania prz estrze n n e g o w o je w ó d ztw a za c h o d n io p o m o rsk ie g o , Szczecin 2010.

Stowarzyszenie Szczecińskiego O b szaru Metropolitalnego

S z c z e c in g r a n i c z y z m i a s t e m i g m i n ą P o l i c e ( o d p ó ł n o c y ) o r a z g m i n a m i : D o b r a , K o ł ­ b a s k o w o o d z a c h o d u , G r y f i n o i S t a r e C z a r n o w o o d p o ł u d n i a o r a z K o b y l a n k a i G o l e n i ó w o d w s c h o d u . N a b a z i e w s p ó ł p r a c y s a m o r z ą d o w e j p o d j ę t o Z z ia ł a n i a m a j ą c e n a c e l u u t w o r z e n i e s i l n e g o o ś r o d k a m e t r o p o l i t a l n e g o . P o c z ą t k o w o r o z p o c z ę t o d z i a ł a l n o ś ć p o d n a z w ą S a m o r z ą d o w e g o S to w a r zy s z e n i a W s p ó ł p r a c y R e ° i o n a l n e j , k t ó r e p o w o ł a n o d n i a 15 k w i e t n i a 2 0 0 5 r o k n n a m o c y U c h w a ł y n r 1 /2 0 0 5 Z e b r a n i a Z a ł o ż y c i e l s k i e g o S a m o r z ą d o w e g o S t o w a r z y s z e n i a W s p ó ł p r a c y R.e g i o n a ln e9 . D n i a 4 w r z e ś n i a 2 0 0 9 r o k u s t o w a r z y z z e n i s z m i e n i ł o n a a w ę n a „ S t a w a r z y s z e n i e S z c z e c i ń s k i e g o O b s z a r u M e t r o p o l i t a l n e g o ” - U c h w a ł a R M N r / X X X I / 7 8 3 / 0 9 .

29 R aport z w yników w w ojewództwie zachodniopom orskim , N arodow y Spis Powszechny Ludności i M ieszkań 20 11, Szczecin 2012, Urząd St atystyczny w Szczecinie, s. 39.

30 Głów ny U rząd Statystyczny, Warszawa, http://w ww.stat.gov.pl/gus/5840_6112_PLK_HTM L.htm . 31 Obliczen ia w łasns - dokłsdnie 0,09699 pow ierzchni Polski.

A k t u a l n i e c z ł o n k a m i s t o w a r z y s z e n i a s ą : W o j e w ó d z t w o Z a c h o d n i o p o m o r s k i e , G m i n a M i a s t o S z c z e c in , g m i n y : D o b r a , G o l e n i ó w , G r y f i n o , K o b y l a n k a , K o ł b a s k o w o , P o l i c e , S ta r e C z a r n o w o , S t a r g a r d S z c z e c iń s k i , S t e p n i c a , N o w e W a r p n o , M i a s t o S t a r g a r d S z c z e c iń s k i , S t a ­ r o s t w o P o w i a t o w e P o l i c e , Ś w i n o u j ś c i e 32 ( r y s . 5 ).

R ys. 5 . M a p a p r z e d s t a w i a j ą c a z a s ię g t e r y t o r i a l n y j e d n o s t e k a d m i n i s t r a c y j n y c h - c z ło n k ó w S to w a r z y s z e n ia S z c z e c iń s k ie g o O b s z a r u M e t r o p o l ita ln e g o

Źródło: o p ra c o w a n ie w łasne. S t o w a r z y s z e n ie S z c z e c iń s k ie g o O b s z a r u M e t r o p o l i t a l n e g o ( S S O M ) p o s i a d a s w o ją s t r o n ę i n t e r n e t o w ą , n a k t ó r e j m i ę d z y i n n y m i s t w i e r d z o n o 33: „ S t o w a r z y s z e n i e S z c z e c i ń s k i e g o O b s z a r u M e t r o p o l i t a l n e g o ( S S O M ) t o o r g a n i z a c j a b a z u j ą c a n a s o l i d a r n e j w s p ó ł p r a c y s a m o r z ą d ó w i k o o r d y n u j ą c e j p r a c e z m i e r z a j ą c e d o s t w o ­ r z e n i a s i l n e g o o ś r o d k a m e t r o p o l i t a l n e g o . W s p ó l n e p r a c e p o l e g a j ą m . i n . : n a p r z y g o t o w a n i u k o n c e p c j i z a r z ą d z a n i a S z c z e c i ń s k i m O b s z a r e m M e t r o p o l i t a l n y m , s t r a t e g i i r o z w o j u , w p r o ­

32 http://w w w .som .szczecin.pl/SO M /chapter_104017.asp. 33 Ibidem .

w adzeniu u regulow ań legislacyjnych, lobbingu i innych d ziałaniach eksponujących atra k ­ cyjność inw estycyjną, gospodarczą i k ulturow ą obszaru. U po d staw p ow ołania SSOM legło prześw iadczenie, że obecny je d n o lity m o d el g m iny nie stw arza w ystarczających m ożliw ości rozw oju i realizacji ponadgm innych projektów infrastrukturalnych, k tórych celem jest trw ały i zrów now ażony rozwój całego regionu, zwiększenie jego m iędzynarodow ej roli oraz popraw a jakości życia w szystkich jego m ieszkańców ”.

W ram ach Stowarzyszenia Szczecińskiego Obszaru M etropolitalnego, w dniu 19 listopada 2012 roku, w M u z eu m T echniki i K om unikacji - Z ajezdni Sztuki w Szczecinie odbyło się II F o ru m M etropolitalne, n a k tó ry m zapoznano się z dośw iadczeniam i polskich m e tropolii w zakresie integracji tra n sp o rtu publicznego i p odjęto próbę uzyskania odpow iedzi n a py­ tanie, czy zw iązek kom unikacyjny w Szczecińskim O bszarze M etropolitalnym to potrzeba, czy konieczność. W w yniku spotkania opracow ano tezy w zakresie połączeń transportow ych dla Szczecińskiego O b sza ru M etropolitalnego oraz płynące z tego ty tu łu korzyści i koszty integracji34.

W ra m a c h z a d a ń zw iązanych z szeroko p o jętą k o m u n ik acją, jej za rząd z an iem i d o ­ stępnością inform acji o ru c h u pojazdów kom unikacji dla jej użytkowników, w tym i osób z u tr u d n io n ą m ożliw ością k o rzy sta n ia z info rm acji, np. osób n iedow idzących, ak tu aln ie urzeczyw istnienia się realizacja zadania pt. „Poprawa funkcjonow ania tran sp o rtu m iejskiego w aglom eracji szczecińskiej p oprzez zastosow anie system ów telem atycznych”. Pierw szy etap projektu został już zrealizowany. 27 gru d n ia 2012 roku został ogłoszony przetarg n a realizację jego II etapu, którego zakończenie jest planow ane n a okres do połow y 2014 ro k u 35.

In n y m zadaniem , które św iadczy o w sp ó łp racy w ra m a c h SSOM, jest p o d p isa n ie 16 p a ź d z ie rn ik a 2012 ro k u w K siążnicy P om orskiej w S zczecinie p rze z m a rsz ałk a O lgierda G eblew icza i w icem arszałka W ojciecha D rożdża p o ro zu m ien ia z pięciom a gm inam i, które ja k o pierw sze w naszy m regionie przy stąp iły do ogólnopolskiego P ro g ra m u Biblioteka+, polegającego n a w spieraniu rozw oju k u ltu ry w regionie.

Podsumowanie

Rozwój Szczecina, a także, co z ty m się wiąże, jego znaczenia jako m e tro p o lii tran s- granicza m a odzw ierciedlenie w licznych do k u m en tach , będących dow odem studiów , d ia­ gnozy sytuacji i n akreślenia k ie ru n k ó w działań. N a podstaw ie zapisów w Krajowej Strategii R ozw oju R egionalnego, K oncepcji P rzestrzen n eg o Z ag o sp o d a ro w a n ia K raju 2030, Planu zagospodarow ania przestrzennego w ojew ództw a, w celu strateg ic zn y m n r 3 „Z w iększenie przestrzen n ej k o n k u ren cy jn o ści reg io n u ” stw ierdzono, że rozw ój Szczecińskiego O bszaru M etropolitalnego jest jednym z kluczowych elem entów rozw oju województwa. W rozdziale 5 strategii znajduje się Regionalny P rogram O peracyjny W ojewództwa Zachodniopom orskiego, w k tó ry m określono p riorytety rozw oju funkcji m e tropolitalnych oraz p o ten cjał Szczecina i b arie ry rozw oju (tabela 8)36.

34

http://w w w .som .szczecin.pl/SO M /chapter_104017.asp.

35

http://zditm .szczecin.pl/cszkm -w eb/2012/12/przetarg-ogloszony/.

Tabela 8

I d e n ty f ik a c ja p o t e n c ja łu i b a r ie r r o z w o ju S z c z e c in a

Potencjał rozwoju Bariery rozwoju

- Położenie i układ tra n sp o rto w y szczecińskiego o b sz aru fu n k cjo n aln eg o p re d y sp o n u je g o do naw iązyw ania ścisłej w sp ó łp racy z regionam i Berlina, H am burga i 0 re s u n d ; Szczecin m a sz an sę sta ć się głów nym krajowym o śro d k iem przejm ującym w sp ó łp racę z zew n ętrzn y m i układam i inform acyjnym i, tech n o lo g iczn y m i, innow acyjnym i i kulturow ym i. - D obrze rozw inięta sieć kolejow a w ob szarze, przy

je d n o c z e sn y m słabym jej w ykorzystaniu i b ard zo słabym w ykorzystaniu w tra n sp o rc ie publicznym . - T ransgraniczny p o te n c ja ł turystyczny, w tym Zalew

Szczeciński, M orze Bałtyckie, Dolina D olnej Odry. - D obre pow iązania d ro g o w e i śró d lą d o w e z Europą

Zachodnią.

- D uże p o rty m orskie w ujściu Odry, sta n o w iące p o te n c ja ln e p u n k ty w ęzło w e „au to strad y bałtyckiej”, których zap lecz e stan o w i p o g ra n ic z e Polski i Niemiec, zwłaszcza te re n y w zdłuż korytarza CETC-ROUTE65 i m etro p o lia berlińska.

- S łabe sk o m u n ik o w a n ie z ce n tru m Polski oraz z p o łu d n ie m kraju. - S to su n k o w o słab o w ykorzystany

p o te n c ja ł turystyczny szczecińskiego o b sz aru fu n k cjo n aln eg o , zw łaszcza Zalew u Szczecińskiego i jezior. - Peryferyjne p o ło żen ie w zg lęd em

in teg ru ją cej się c e n traln ej części Polski.

- Niskie w ykorzystanie tra n sp o rtu w o d n e g o śró d lą d o w e g o i m orskiego. - N iew ydolny układ d ró g w yjazdow ych

ze Szczecina, zwłaszcza w kierunku po łu d n io w y m (na d ro g ę S3 w ęzeł Klucz) i zach o d n im .

Zadane na wstępie pytanie - Czy Szczecin jest metropolią? - m a swoją odpowiedź w treści niniejszego opracowania. Przytoczone przykłady nie dają odpowiedzi zdecydowanie twierdzącej. Należy jednak stwierdzić, że Szczecin niewątpliwie m a szansę stać się m etropolią w pełnym tego słowa znaczeniu. Świadczy o tym jego potencjał ludzki, łącznie z potencjałem akadem ickim , odbywające się dyskusje w ram ach obywatelskich debat „Forum G ry f” oraz potencjał położenia geopolitycznego jako m iasta transgranicza, mającego „m iędzynarodow ą” historię.

Roman Lewandowski

Czy Szczecin jest metropolią?

Przedmiotem opracowania zatytułowanego „Czy Szczecin jest metropolią?” jest próba anali­ zy usytuowania Szczecina na bazie rankingu największych miast Polski na tle definicji metropolii. W artykule ujęto także potencjał i bariery rozwoju Szczecina oraz podano przykład współpracy gmin w ramach Stowarzyszenia Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego.

Słowa kluczowe: Czy metropolia jest miastem, przestrzeń regionu metropolitalnego, ranking

głównych miast Polski, szczeciński obszar metropolitalny

Does Szczecin is a metropolis?

The following study: “Does Szczecin is a metropolis?” presents analysis of location of Szczecin based on the ranking of the largest Polish cities and definition of metropolis. The article presents also potential and barriers in development of Szczecin. In the article is also described the example of co­ operation of municipalities based on The association of Szczecin Metropolitan Area (Stowarzyszenie Szczecińskiego Obszaru Metropolitalnego).

Keywords: Does a metropolis is a city?, Space of the metropolitan region, Ranking of the major

Polish cites, The metropolitan area of Szczecin