AN NA KOWALSKA, LIDIA OCHALSKA, TADEUSZ WITEK
ZASTOSOWANIE AEROFOTOGRAFII W KARTOGRAFII GLEBOZNAWCZEJ
P ra co w n ia K a rto g ra fii G leb Z akładu G leb o zn a w stw a IU N G P u ła w y
W ykorzystanie aerofotografii dla celów nietopograficznych jest coraz powszechniejsze, o czym świadczy ogromnie bogata literatura. W Polsce najbogatsze doświadczenia w tej dziedzinie ma geologia, a bardzo małe gleboznawstwo. Już w latach trzydziestych używano wprawdzie zdjęć lotniczych przy pracach klasyfikacyjno-gleboznawczych, ale chodziło wówczas przede wszystkim o wykorzystanie fotoplanów dla ustalenia sytuacji topograficznej, nie zaś o fotointerpretację.
Od 1962 r. prace m etodyczne nad zastosowaniem aerofotografii w kar tografii gleboznawczej prowadzi Pracownia Kartografii Gleb IUNG w Puławach. Rozpoczęto od wykorzystania istniejących już zdjęć jedno barwnych, a więc zdjęć wykonanych nie dla celów gleboznawczych. Te renem pracy b yły okolice Chęcin pod Kielcami, dokładniej — arkusz Chęciny mapy topograficznej 1 : 25 000. Zdjęcia te posiadały podziałkę ok. 1 : 18 000. Próbę podjęto z m yślą o wprowadzeniu fotointerpretacji zdjęć lotniczych do prowadzonej przez IUNG pracy nad glebowo-rolni- czą mapą Polski w skali 1 : 25 000. Całość objęła dwa etapy:
— kameralny, przygotowawczy, — połowy.
Przede wszystkim przeprowadzono dokładną analizę porównawczą elem entów topograficznych, posiadana bowiem „25” stanowiła powięk szenie starej mapy rosyjskiej z przed I wojny światowej. Zreambulowano w ięc jej treść, tak aby można ją było użyć jako podkładu do kartowa nia w polu. Drugą ważną czynnością przygotowawczą było przestudiowa nie orografii i morfologii terenu. Trzeba było po prostu „nauczyć się” terenu ze zdjęć lotniczych, oglądanych przez stereoskop. Studium to dało bardzo w iele. Okolica Chęcin to teren, gdzie na pierwszy plan wysuw a się budowa geologiczna oraz związki, jakie zachodzą m iędzy nią a ukształtowaniem powierzchni. Bardzo wyraźnie rysuje się dolina Czar
144 A. K owalska, L. Ochalska, T. W'itek
nej Nidy z system em meandrów oraz podpowierzchniowe cieki wody gruntowej, uchodzące do rzeki.
Po dokładnej analizie zdjęć lotniczych i mapy topograficznej oraz po zaznajomieniu się z budową geologiczną terenu z literatury i map w m niejszych podziałkach można było przystąpić do ustalenia zasięgów gleb ornych, użytków zielonych i lasów. Kontury lasów i użytków zie lonych są bardzo łatw e do uchwycenia na aerofotografii. Znacznie trud niejsze okazało się w ydzielenie typów, gatunków i rodzajów w obrębie gleb ornych. Największą bowiem przeszkodę w ich fotointerpretowaniu stanowiło zagmatwanie obrazu fototonów (będących odbiciem składu petrograficznego i mechanicznego gleby oraz jej wilgotności) drobną, wieloodcieniową szachownicą pól. Jest to duża i bardzo istotna trudność przy stosowaniu fotointerpretacji dla celów gleboznawczych. Szachow nica ta bowiem sama w sobie jest elem entem bardzo ważnym w terenie i może być przedmiotem studiów fotointerpretacyjnych dla rolnika- uprawowca czy ekonomisty. Trzeba jednak dużego doświadczenia, by umieć czytać gatunek gleby pomimo istnienia owej szachownicy. Oczy w iście tam, gdzie na dużych przestrzeniach występuje ten sam gatunek pokrywy roślinnej, fotointerpretacja jest znacznie łatwiejsza. Pomimo tej trudności udało się wyznaczyć w iele konturów. B yły one dość w y raźne, choć nie wiadomo było, co właściw ie oddzielają. Dopiero analiza zdjęcia przeprowadzona w polu pozwoliła odpowiedzieć na to pytanie. W terenie również okazało się, że wydzielone a priori zasięgi stanow iły ok. 30% wszystkich konturów.
Z tak przygotowanym m ateriałem przystąpiono do pracy polo we j. Najpierw grupa pracowników terenowych zupełnie nie zaznajomionych ze zdjęciami lotniczymi okolic Chęcin skartowała teren za pomocą do tychczas stosowanych metod, używając jako podkładu mapy topogra ficznej 1 : 25 000 (stare wydanie rosyjskie). I teraz mając w ręku gotową mapę glebową przystąpiono do jej konfrontacji ze zdjęciem lotniczym. Przede wszystkim chodziło nam o stwierdzenie, jakim jednostkom gle bowym odpowiadają poszczególne foto tony oraz o porównanie dokład ności w ydzielonych kameralnie konturów. Okazało się, że na zdjęciach lotniczych można dokładnie wyróżnić niektóre rodzaje, typy, a nawet gatunki gleb. I tak np. oddzielono gleby piaszczyste od rędzin oraz w y różniono piaski luźne. Zarówno w przypadku występowania piasków, jak i rędzin dzięki interpretacji fototonów udało się na zdjęciach popra wić kontury zasięgów wyznaczonych w polu zwykłą metodą interpolacji. Intensyw niejsze fototony w zagłębieniach terenu z reguły odpowiadały płatom czarnych ziem. Tutaj więc decydującym o widoczności czynnikiem okazała się wilgotność gleby oraz sama jej barwa.
Zastosow anie aerofotografii gleboznawczej 145
Reasumując na podstawie próby wykonanej na arkuszu Chęciny możemy powiedzieć, że fotointerpretacja daje:
— możliwość kameralnego wyodrębnienia kategorii użytków, a więc lasów, użytków zielonych i gruntów ornych,
— dokładny i aktualny zarys owych użytków,
— możliwość wyznaczenia a priori pewnych konturów glebowych (ok. 30°/o), co znakomicie ułatwia rozplanowanie odkrywek i daje pod staw y do ściślejszej interpolacji terenowej,
— pewność, że wyznaczone ze zdjęcia kontury są znacznie dokład niejsze, niż te, które wykreśla się w terenie z samej tylko interpolacji.
Dłuższa praktyka w różnych krajobrazowo i genetycznie terenach da niewątpliwie znacznie więcej doświadczenia w rozpoznawaniu fototonów. Ogromnie pożądana byłaby konfrontacja wykonanej w polu mapy glebowej oraz zinterpretowanego już zdjęcia lotniczego z samym terenem oglądanym z samolotu.
Niezależnie od tych prób m etodycznych dla mapy 1 : 25 000 podjęto prace nad zastosowaniem fotointerpretacji wielkoskalowych zdjęć lot niczych dla planów pojedynczych obiektów rolnych w skali 1 : 5000.
А . К О В А Л Ь С К А , Л . О Х А Л Ь С К А , Т . В И Т Е К П РИ М ЕН ЕН И Е А Э РО Ф О ТО С Ъ ЁМ К И В П О Ч ВЕНН О Й К А РТ О Г Р А Ф И И Л а б о р а т о р и я К а р т о г р а ф и и П о ч в , О т д е л е н и е П о ч в о в е д е н и я И н с т и т у т а А г р о т е х н и к и , У д о б р е н и я и П о ч в о в е д е н и я П у л а в ы Р е з ю м е Опыт использован ия аэроф отосъ ём к и прим енен на листе Х энцины (К е - лец к ая область) при составлении почвенной карты в масш табе 1 :25 000. Д ок а зано, что ф отои н терп ретац и я дает в озм ож н ость оп р едел ен и я ещ е п ер ед началом пол евы х работ около 30°/о п очв ен н ы х элем ентов. К онтуры н анесен ы по ф о т о съ ём к е являю тся знач и тельн о б ол ее чёткими чем получены в поле методом и н терполяции. A . K O W A L S K A , L . O C H A L S K A , Т . W I T E K THE U SE OF A ER O PH O T O G R A PH Y FOR SO IL C A R TO G R A PH Y I n s t i t u t e o f S o i l S c i e n c e a n d P l a n t C u l t i v a t i o n , P u ł a w y . S o i l S c i e n c e D i v i s i o n , S o i l M a p p i n g O f f i c e S u m m a r y
T he p relim in a ry ex p e r im e n t w ith aerop h otograp h y fo r so il su r v e y has b een m ad e on th e sh e e t C h ęcin y (V oyewO dship K ielce) in th e sca le Г : 25 000. It has been fou n d th a t it is p o ssib le to in d ica te wlith good a ccu racy ab ou t 30 per cen t of soils on th e b a ssis of aero p h o to g ra p h y b efo re fie ld w ork .
The so il o u tlin es are m arked on th e a erop h otograp h y w ith m ore d eta ils th a n th ose d eterm in ed b y th e fie ld m eth od s.
