Opracowanie publikacji GUS, Grupa Robocza ds. PSR 2010
Kierujący Artur Łączyński – Dyrektor Departamentu Rolnictwa
Grupa w składzie: Ewa Cypelt, Kazimierz Dziubiński, Anna Kupidura, Tomasz
Milewski, Dariusz Miziołek, Stanisław Niszczota, Wiesława Rafa, Zofia Ruszkowska oraz Bronisław Lednicki i Robert Wieczorkowski w zakresie opisu schematu losowania próby.
Projekt okładki Zakład Wydawnictw Statystycznych
ISBN: 978-83-7027-479-5
Niniejsze opracowanie przedstawia wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 (PSR 2010), przeprowadzonego w dniach 1 września – 31 października 2010 r., dotyczące tematyki użytkowania gruntów. Wyniki z zakresu użytkowania ziemi w gospodarstwach rolnych zostały przedstawione w zbiorczym rozliczeniu dla kraju także według grup użytkowników gospodarstw i według województw. Dodatkowo dane o użytkowaniu ziemi przedstawiono według grup obszarowych powierzchni użytków rolnych.
PSR 2010 był pierwszym spisem przeprowadzonym po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zrealizowanym tylko na formularzu elektronicznym oraz wykorzystującym źródła administracyjne. Oprócz wywiadów przeprowadzanych przez rachmistrzów spisowych z wykorzystaniem urządzeń typu hand-held (CAPI), w spisie zastosowano zbieranie danych poprzez wywiady telefoniczne wspomagane programem komputerowym (CATI) oraz samospis internetowy (CAII).
Szeroki zakres informacji zebranych w spisie pozwoli na ocenę kierunków zmian w użytkowaniu gruntów, w tym również takich, na które znacząco wpłynęło przystąpienie Polski do Unii Europejskiej oraz objęcie polskiego rolnictwa Wspólną Polityką Rolną.
Publikacja „Powszechny Spis Rolny 2010 – Użytkowanie gruntów” jest pierwszą z serii opracowań, zawierającą ostateczne informacje zebrane w spisie. W miarę dalszego opracowywania wyników spisu, sukcesywnie będą ukazywać się kolejne publikacje tematyczne. W 2011 r. wydano raport z wyników spisu szczebla krajowego oraz 16 raportów z wyników PSR 2010 w poszczególnych województwach. Do końca bieżącego roku przewiduje się wydanie kolejnych 4 publikacji na poziomie krajowym.
Publikacja „Powszechny Spis Rolny 2010 – Użytkowanie gruntów” składa się z uwag metodycznych, uwag ogólnych ilustrowanych wykresami i mapami oraz części tabelarycznej. W uwagach metodycznych omówiono podstawowe zasady prezentowania danych, definicje i pojęcia obowiązujące w PSR 2010.
Docelowo korzystanie z wyników spisu będzie też możliwe za pośrednictwem Aplikacji Użytkownika Zewnętrznego, która umożliwi opracowanie szerokiego spektrum zestawień i analiz, zarówno w ujęciu tematycznym, jak i przestrzennym.
Na stronie internetowej GUS (www.stat.gov.pl), znajduje się informacja o terminach wydania kolejnych opracowań. Wszystkie publikacje pospisowe, w wersji elektronicznej, dostępne będą w Internecie.
Janusz Witkowski
Generalny Komisarz Spisowy
Prezes Głównego Urzędu Statystycznego
Presented publication presents the results of the Agricultural Census 2010 (PSR 2010), carried out from 1 September to 31 October 2010 on the agricultural land use. The results on the use of agricultural land in farms are presented for the country level, and also by groups of farm users and by voivodships. In addition, the data on the agricultural land use are presented by area groups of agricultural land.
The PSR 2010 was the first census conducted after the Polish accession to the European Union realised only in an electronic form and using administrative sources. In addition to the interviews conducted by census enumerators, who used hand-held (CAPI) devices, the data were collected through telephone interviews supported by a computer program (CATI) and online self-enumeration (CAII).
A wide range of information collected during the census operation will allow for assessment of trends in land use, including also those that were significantly influenced by the Polish accession to the European Union and the inclusion of Polish agriculture in the Common Agricultural Policy.
“Agricultural Census 2010 – Land use” is the first publication of a series of papers that included final information collected in the census. As the results of the census will be developed, further thematic publications will be gradually issued. In 2011 a report on the results of the national census and 16 reports on the results of the PSR in various voivodships were published. One expects issuing of further 4 publications at the national level to the end of 2011.
The publication “Agricultural Census 2010 – Use of land” includes methodological notes, general notes illustrated with figures and maps, and a tabular part. The methodological notes discuss the basic rules of presenting data, definitions and concepts applicable to the PSR 2010. Ultimately, using the census results will be also possible through the Analytical Microdata Base, which will make it possible to develop of a wide range of summaries and analyses, both thematic and spatial.
The website of the Central Statistical Office (www.stat.gov.pl) provides information about the dates of issuing the subsequent studies. All post-census publications will be available on the Internet in electronic versions.
Janusz Witkowski General Census Commissioner The President of the Central Statistical Office
SPIS TREŚCI
Str.
Przedmowa ... 3
Przedmowa w języku angielskim…...……… 4
Uwagi metodyczne... 7
Uwagi metodyczne w języku angielskim...……… 16
Uwagi ogólne ... 24
TABLICE
UŻYTKOWANIE GRUNTÓW
Tabl. Str.
Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i użytkowników ... 1 44 Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i województw ... 2 46
Liczba gospodarstw rolnych według rodzaju użytków rolnych i województw ... 3 48
Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i województw oraz struktura użytkowania gruntów – ogółem... 4 50 Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i województw oraz struktura użytkowania gruntów – gospodarstwa
indywidualne ... 5 52 Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i grup obszarowych użytków rolnych – ogółem ... 6 54 Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i grup obszarowych użytków rolnych – gospodarstwa indywidualne.... 7 54
Liczba gospodarstw rolnych według rodzaju użytków rolnych i grup
obszarowych użytków rolnych – ogółem ... 8 55 Liczba gospodarstw rolnych według rodzaju użytków rolnych i grup
obszarowych użytków rolnych – gospodarstwa indywidualne ... 9 55 Powierzchnia ogólna gospodarstw rolnych według województw i grup
obszarowych użytków rolnych – ogółem ... 10 56 Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych według województw
i grup obszarowych użytków rolnych – ogółem... 11 56 Liczba gospodarstw rolnych według powierzchni ogólnej, grup obszarowych
użytków rolnych i województw – ogółem... 12 57 Liczba gospodarstw rolnych według powierzchni użytków rolnych, grup
obszarowych użytków rolnych i województw – ogółem... 13 57 Przeciętna powierzchnia gospodarstwa rolnego według grup obszarowych
użytków rolnych i województw – ogółem... 14 58 Przeciętna powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo
rolne według grup obszarowych użytków rolnych i województw – ogółem ... 15 58
Powierzchnia ogólna gospodarstw rolnych według grup obszarowych użytków
Liczba gospodarstw rolnych według powierzchni ogólnej, grup obszarowych
użytków rolnych i województw – gospodarstwa indywidualne... 18 60 Liczba gospodarstw rolnych według powierzchni użytków rolnych, grup
obszarowych użytków rolnych i województw – gospodarstwa indywidualne.... 19 60
Przeciętna powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego według grup
obszarowych użytków rolnych i województw – gospodarstwa indywidualne.... 20 61
Przeciętna powierzchnia użytków rolnych przypadająca na 1 gospodarstwo rolne według grup obszarowych użytków rolnych i województw
– gospodarstwa indywidualne ... 21 61 Gospodarstwa rolne według grup obszarowych powierzchni ogólnej i grup
obszarowych użytków rolnych ... 22 62 Gospodarstwa rolne z powierzchnią zasiewów według grup obszarowych
powierzchni zasiewów i użytków rolnych... 23 70 Gospodarstwa rolne z powierzchnią sadów według grup obszarowych
powierzchni sadów i użytków rolnych ... 24 72 Gospodarstwa rolne z powierzchnią łąk trwałych według grup obszarowych
powierzchni łąk trwałych i użytków rolnych ... 25 74 Gospodarstwa rolne z powierzchnią pastwisk trwałych według grup
obszarowych powierzchni pastwisk trwałych i użytków rolnych ... 26 76 Liczba i struktura gospodarstw rolnych ogółem według ilości działek
w gospodarstwach i województwach ... 27 78 Liczba i struktura gospodarstw indywidualnych według ilości działek
w gospodarstwach i województwach ... 28 79 Gospodarstwa rolne według liczby działek i grup obszarowych użytków
rolnych... 29 80 Użytkowanie gruntów według rodzaju użytków rolnych i regionów ... 30 82
TABLICE WEDŁUG GRUPOWANIA OBOWIĄZUJĄCEGO DO 2006 ROKU
Użytkowanie gruntów w gospodarstwach rolnych według rodzaju użytków
rolnych i użytkowników ... 1/31 84 Użytkowanie gruntów w latach 1980 – 2010... 2/32 86
UWAGI METODYCZNE
Wprowadzenie
Powszechny Spis Rolny 2010 (PSR 2010) przeprowadzony został od 1 września do
31 października 2010 r. według stanu na dzień 30 czerwca 2010 r. o godzinie 24.00.
Podstawę prawną PSR 2010 stanowiły:
a. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1166/2008 z dnia 19 listopada 2008 r. w sprawie badań struktury gospodarstw rolnych i badania metod produkcji rolnej oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 571/88 (Dz. U. UE nr L 321 z dnia 1 grudnia 2008 r.), zwane dalej Rozporządzeniem unijnym;
b. Ustawa z dnia 17 lipca 2009 r. o powszechnym spisie rolnym w 2010 r. (Dz. U. z dnia 10 sierpnia 2009 r., Nr 126 poz. 1040), zwaną dalej Ustawą;
c. Ustawa z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej (Dz. U. z 1995 r., Nr 88, poz. 439; z 1996 r., Nr 156, poz. 775; z 1997 r., Nr 88, poz. 554 i Nr 121, poz. 769; z 1998 r., Nr 99, poz. 632 i Nr 106, poz. 668; z 2001 r., Nr 100, poz. 1080; z 2003 r., Nr 217, poz. 2125; z 2004 r., Nr 273, poz. 2703; z 2005 r., Nr 163, poz. 1362; z 2006 r., Nr 170, poz. 1217; z 2007 r., Nr 166, poz. 1172);
d. Program Badań Statystycznych Statystyki Publicznej.
W powyższych aktach prawnych określono termin i zakres tematyczny spisu, zasady organizacji i realizacji prac spisowych, zobowiązanie respondentów do udzielania informacji oraz sposób zebrania i ochrony danych.
PSR 2010 jest pierwszym spisem zrealizowanym od czasu przystąpienia Polski doUnii Europejskiej. Z członkostwa państwa polskiego w UE wynika szereg zobowiązań, m.in. konieczność dostarczenia informacji z dziedziny rolnictwa w zakresie i terminach określonych przez Komisję Europejską.
Potrzeba przeprowadzenia PSR 2010 r. wynikała ponadto z konieczności zapewnienia bazy informacyjnej o gospodarstwach rolnych, koniecznej dla realizacji krajowej, regionalnej i lokalnej polityki rolnej i społecznej na wsi, a także wykonania zobowiązań Polski w zakresie dostarczenia informacji dla potrzeb innych niż EUROSTAT organizacji międzynarodowych (FAO, OECD i inne).
Wstępne wyniki PSR 2010 zostały przedstawione w „Raporcie z wyników” w lipcu 2011 r. Obok Raportu i publikacji „Użytkowanie gruntów” wyniki spisu zostaną przedstawione w publikacjach krajowych pod następującymi tytułami:
1. Powszechny Spis Rolny 2010 – Uprawy rolne i wybrane elementy metod produkcji roślinnej,
2. Powszechny Spis Rolny 2010 – Uprawy ogrodnicze,
3. Powszechny Spis Rolny 2010 – Zwierzęta gospodarskie i wybrane elementy metod produkcji zwierzęcej,
4. Powszechny Spis Rolny 2010 – Środki produkcji w rolnictwie,
5. Powszechny Spis Rolny 2010 – Charakterystyka gospodarstw rolnych, 6. Powszechny Spis Rolny 2010 – Pracujący w gospodarstwach rolnych.
Dodatkowo wydano raporty szczebla wojewódzkiego, a planuje się wydanie publikacji – Powszechny Spis Rolny 2010 – „Charakterystyka gospodarstw rolnych w województwie…”
Nowym rozwiązaniem w procesie udostępniania danych będzie Analityczna Baza Mikrodanych (ABM), w której znajdą się odpersonalizowane dane uzyskane w spisie i badaniu metod produkcji rolnej. Walorem ABM, istotnym z punktu widzenia użytkowników informacji statystycznej, będzie Aplikacja Użytkownika Zewnętrznego oraz możliwość komunikacji m.in. z Podsystemem Metainformacji czy budowanym obecnie Portalem Geostatystycznym.
Ponadto, w Banku Danych Lokalnych będą zamieszczone informacje ze spisu dla poszczególnych szczebli podziału terytorialnego kraju.
Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego 2010
Spis rolny został przeprowadzony jako: I. badanie pełne w gospodarstwach rolnych:
1. osób fizycznych o powierzchni użytków rolnych wynoszącej: a) co najmniej 1 ha,
b) poniżej 1 ha spełniających następujące progi fizyczne: 0,5 ha dla plantacji drzew owocowych, 0,5 ha dla plantacji krzewów owocowych, 0,5 ha razem dla warzyw i truskawek gruntowych, 0,5 ha dla chmielu, 0,3 ha dla szkółek sadowniczych i ozdobnych, 0,1 ha dla truskawek gruntowych, 0,1 ha dla warzyw i truskawek pod osłonami, 0,1 ha dla tytoniu, 0,1 ha dla kwiatów i roślin ozdobnych pod osłonami, 10 sztuk dla bydła ogółem, 5 sztuk dla krów ogółem, 50 sztuk dla trzody chlewnej ogółem, 10 sztuk dla loch, 20 sztuk dla
owiec ogółem, 20 sztuk dla kóz ogółem, 100 sztuk dla drobiu ogółem oraz 5 sztuk dla koni ogółem.
2. osób prawnych i jednostek organizacyjnych niemających osobowości prawnej. II. badanie reprezentacyjne w gospodarstwach rolnych osób fizycznych o powierzchni
poniżej 1 ha użytków rolnych (innych niż określone w pkt. I.1.b).
Wykaz gospodarstw rolnych do spisu powstał na bazie danych administracyjnych, które przed spisem zostały zweryfikowane przez urzędy gmin oraz rachmistrzów spisowych, w trakcie obchodu przedspisowego.
Do budowy wykazu wykorzystano dane z Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa (ARiMR), dane z gmin (Ewidencja Podatkowa Nieruchomości – EPN – płatnicy podatku rolnego) i starostw powiatowych (Ewidencja Gruntów i Budynków – EGiB), Głównego Inspektoratu Jakości Handlowej Artykułów Rolno-Spożywczych (GIJHAR-S – dane o gospodarstwach ekologicznych) oraz Ministerstwa Finansów (PIT6 – płatnicy podatku od działów specjalnych produkcji rolniczej).
Schemat losowania próby gospodarstw indywidualnych do badania
reprezentacyjnego
Losowanie gospodarstw rolnych przeprowadzone zostało oddzielnie w każdej gminie przy wykorzystaniu schematu losowania warstwowego. Próba gospodarstw o liczebności 150 tys. rozdzielona została pomiędzy gminy w taki sposób, aby błąd względny oszacowania łącznej powierzchni użytków rolnych (tj. z uwzględnieniem gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha, które ujęto w badaniu pełnym) był jednakowy dla wszystkich gmin tj. v(ŷ) ≤ 0,01497.
W celu alokacji próby pomiędzy gminy wykorzystany został specjalny program optymalizacyjny, który jednocześnie:
- rozdzielał próbę gospodarstw pomiędzy gminy,
- w każdej gminie populację gospodarstw o powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha, dzielił w sposób optymalny na trzy warstwy. W efekcie ustalone zostały granice warstw, różne w zależności od gminy,
- wydzielał w danej gminie tzw. warstwę górną zawierającą gospodarstwa największe w klasie gospodarstw poniżej 1 ha. Gospodarstwa te badane były w 100%,
W celu wykonania losowania jako operat wykorzystano wykaz, który obejmował wszystkie gospodarstwa (nie tylko poniżej 1 ha), w którym dla każdego gospodarstwa zapisano m.in. symbol gminy oraz powierzchnię użytków rolnych.
Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania
Gospodarstwo rolne – oznacza grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami
lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.
Gospodarstwo rolne osoby fizycznej (gospodarstwo indywidualne) to gospodarstwo
o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu osoby fizycznej oraz gospodarstwo rolne osoby posiadającej użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha lub nieposiadającej użytków rolnych, która ma co najmniej: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec lub (i) 3 sztuki kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 1 strusia lub (i) 5 sztuk samic królików lub (i) 5 sztuk samic pozostałych zwierząt futerkowych lub (i) 3 sztuki pozostałych zwierząt utrzymywanych na rzeź lub (i) 1 pień pszczeli.
Gospodarstwo rolne osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej to gospodarstwo rolne prowadzone przez osobę prawną lub jednostkę
organizacyjną mniemającą osobowości prawnej, której podstawowa działalność jest zaliczana według Polskiej Klasyfikacji Działalności do sekcji A, dział 01, grupy: 01.1 – uprawy rolne inne niż wieloletnie, 01.2 – uprawy roślin wieloletnich, 01.3 – rozmnażanie roślin, 01.4 – chów i hodowla zwierząt, 01.5 – uprawy rolne połączone z chowem i hodowlą zwierząt (działalność mieszana), 01.6, klasa 01.61 – działalność usługowa wspomagająca produkcję roślinną (utrzymywanie gruntów w dobrej kulturze rolnej przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska), a także niezależnie od zaklasyfikowania działalności podstawowej, gdy w gruntach użytkowanych przez jednostkę powierzchnia użytków rolnych przekracza 1 ha lub jednostka prowadzi chów zwierząt gospodarskich.
Za użytkownika gospodarstwa rolnego uważa się osobę fizyczną, osobę prawną oraz
jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie użytkującą gospodarstwo rolne, niezależnie od tego, czy jest właścicielem, dzierżawcą tego gospodarstwa
czy też użytkuje je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty wchodzące w skład gospodarstwa rolnego są położone na terenie jednej czy kilku gmin.
Powierzchnia gruntów ogółem oznacza łączną powierzchnię użytków rolnych, lasów
i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów niezależnie od tytułu władania – własnych, dzierżawionych (na zasadzie umowy i bezumownie), użytkowanych z tytułu zajmowania określonego stanowiska (leśniczy, ksiądz, nauczyciel, itp.), wspólnych w części przypadających użytkownikowi, a także użytkowane przez gospodarstwo grunty należące do gospodarstw opuszczonych.
Użytki rolne ogółem to powierzchnia:
użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej (użytki rolne utrzymywane zgodnie z normami, spełniające wymogi Rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych norm z dnia 12 marca 2007 r. z późniejszymi zmianami (Dz. U. z 2010 r., nr 39, poz. 211), na którą składają się:
łąki trwałe, pastwiska trwałe,
uprawy trwałe w tym sady (plantacje drzew i krzewów owocowych oraz ich szkółki),
ogrody przydomowe (bez powierzchni przeznaczonej na rekreację), zasiewy,
grunty ugorowane,
użytków rolnych pozostałych (użytki rolne nie użytkowane i nie utrzymywane w dobrej kulturze rolnej w dniu 30 czerwca 2010 r.).
Powierzchnia łąk trwałych to grunty pokryte trwale trawami (5 lub więcej lat), z zasady
koszone, a w rejonach górskich również powierzchnia koszonych hal i połonin. Łąki powinny być utrzymywane w dobrej kulturze rolnej i przynajmniej raz w roku koszone, ale zbiory niekoniecznie wykorzystywane do celów produkcyjnych.
Powierzchnia pastwisk trwałych to grunty pokryte trwale trawami (5 lat lub więcej),
które z zasady nie są koszone, lecz wypasane, a w rejonach górskich również powierzchnia wypasanych hal i połonin utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej (łącznie z pastwiskami trwałymi niewykorzystywanymi do celów produkcyjnych oraz z ekstensywnie wypasanymi pastwiskami położonymi na terenie pagórkowatym lub na znacznej wysokości, na glebach niskiej klasy, na których nie stosuje się nawożenia, podsiewów, melioracji itp.).
Powierzchnia upraw trwałych to łączna powierzchnia plantacji drzew owocowych,
krzewów owocowych, szkółek drzew i krzewów owocowych, szkółek drzew i krzewów ozdobnych, szkółek drzew leśnych do celów handlowych, innych upraw trwałych, w tym wikliny, drzew i krzewów owocowych rosnących poza plantacjami, a także upraw trwałych pod osłonami.
Powierzchnia sadów to plantacje drzew, krzewów owocowych i upraw jagodowych
utrzymywanych w dobrej kulturze rolnej (łącznie z plantacjami leszczyny, malin, winorośli) rosnące w zwartym nasadzeniu, a także szkółki drzew i krzewów owocowych, jeżeli ich łączna powierzchnia nie jest mniejsza niż 0,10 ha. Do sadów nie zalicza się powierzchni uprawy truskawek i poziomek.
Powierzchnia ogrodów przydomowych to powierzchnia zlokalizowana najczęściej
wokół siedziby gospodarstwa, często oddzielona od reszty gospodarstwa. Obejmuje powierzchnię upraw przeznaczonych przede wszystkim na samozaopatrzenie w gospodarstwie domowym użytkownika gospodarstwa rolnego. Sporadycznie nadwyżki zbiorów mogą być sprzedawane. Ogród przydomowy może obejmować zarówno uprawy rolne i ogrodnicze jednoroczne, jak i uprawy wieloletnie. Do ogrodów przydomowych nie należy zaliczać powierzchni trawników i ogrodów ozdobnych oraz powierzchni przeznaczonej na rekreację.
Powierzchnia gruntów ugorowanych to grunty orne niewykorzystywane do celów
produkcyjnych, ale utrzymane według zasad dobrej kultury rolnej, przy zachowaniu wymogów ochrony środowiska. Zaliczamy tu grunty zarówno uprawnione, jak i nieuprawnione (np. gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha) do płatności obszarowych. Do gruntów ugorowanych należy zaliczyć także grunty przygotowane pod tegoroczne zasiewy (np. warzyw), ale do 30 czerwca 2010 r. nieobsiane lub nieobsadzone, a także powierzchnię upraw na przyoranie uprawianych jako plon główny (nawozy zielone).
Powierzchnia zasiewów to powierzchnia wszystkich upraw zasianych i zasadzonych
w gospodarstwie rolnym. Do powierzchni pod zasiewami nie zaliczamy powierzchni szkółek drzew i krzewów ozdobnych, szkółek drzew leśnych do celów handlowych, uprawy wikliny, drzew i krzewów owocowych rosnących poza plantacjami, a także innych upraw trwałych oraz powierzchni upraw trwałych pod osłonami itp. Nie zalicza się tu powierzchni plantacji drzew i krzewów szybkorosnących prowadzonych na użytkach rolnych, które kwalifikowane są do lasów.
Powierzchnia użytków rolnych własnych to powierzchnia użytków rolnych własnych
bez wydzierżawionych osobom trzecim (również gdy są współwłasnością małżeńską oraz współwłasnością członków gospodarstwa domowego).
Powierzchnia użytków rolnych dzierżawionych od innych osób to powierzchnia
użytków rolnych dzierżawionych od innych osób (na podstawie umowy pisemnej, ustnej lub bezumownie), bez areału wydzierżawionego osobom trzecim.
Powierzchnia użytków rolnych użytkowanych wspólnie to powierzchnia użytków
rolnych użytkowanych wspólnie przez właściciela gruntów i wspólników w części przynależnej każdemu z nich, a także powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach prowadzonych z tytułu zajmowania określonego stanowiska (leśniczy, ksiądz, nauczyciel, itp.). Należy tu także ująć grunty uprawiane bez jakiejkolwiek umowy (pisemnej, ustnej), np. grunty należące do gospodarstw opuszczonych.
Powierzchnia lasów i gruntów leśnych to powierzchnia pokryta roślinnością leśną
(zalesiona) lub przejściowo jej pozbawiona (nie zalesiona) oraz grunty związane z gospodarką leśną. Uwzględnia się tu powierzchnię szkółek drzew leśnych założonych na terenach leśnych i wykorzystywanych na potrzeby własne gospodarstwa rolnego (niehandlowe), a także powierzchnię drzew i krzewów szybkorosnących prowadzonych na użytkach rolnych.
Powierzchnia pozostałych gruntów to grunty będące pod zabudowaniami,
podwórzami, placami i ogrodami ozdobnymi, parkami, powierzchnia wód śródlądowych (własnych i dzierżawionych), rowów melioracyjnych, powierzchnia porośniętą wikliną w stanie naturalnym, powierzchnia terenów bagiennych, powierzchnia innych gruntów (torfowiska, żwirownie), nieużytków (w tym gruntów zadrzewionych i zakrzaczonych) oraz powierzchnia przeznaczona dla rekreacji (np. zlokalizowana wokół domu, pola golfowe, itp.). Do pozostałych gruntów zalicza się także powierzchnię gruntów rolnych nie użytkowanych rolniczo, jeżeli grunty te nie powrócą już do użytkowania rolniczego, np. grunty rolne przeznaczone pod budowę drogi, supermarketu.
W związku z wprowadzeniem pojęcia dobrej kultury rolnej (Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 7 kwietnia 2004 r. – Dz. U. z 2004 r., nr 65, poz. 600), poszczególne rodzaje użytków rolnych, np. łąki, pastwiska, grunty ugorowane, sady, a także pozostałe grunty, nie są w pełni porównywalne z wynikami PSR 2002. W PSR 2010 zaprezentowano nowe lub zmienione kategorie użytków rolnych dostosowane definicyjnie do wymogów Eurostatu – np. grunty ugorowane, uprawy
trwałe. Obecna nomenklatura będzie obowiązywała we wszystkich badaniach prowadzonych przez GUS oraz przy publikowaniu ich wyników.
Ważniejsze grupowania i zakres publikowanych danych
W publikacji „Użytkowanie gruntów” prezentowane są podstawowe informacje spisowe na poziomie kraju i województw.
Dane spisowe zostały ujęte w dwóch podstawowych formach własności, tj. w sektorze prywatnym i publicznym.
W sektorze prywatnym podstawowymi formami własności są: własność prywatna krajowa (gospodarstwa indywidualne, gospodarstwa spółdzielcze i spółki prywatne), własność zagraniczna i własność mieszana.
Do sektora publicznego zaliczono gospodarstwa własności państwowej (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), gospodarstwa będące własnością samorządową (gmin) oraz gospodarstwa stanowiące własność mieszaną (spółki z przewagą mienia państwowego).
W ramach sektora prywatnego dane opublikowano dla gospodarstw indywidualnych. Gospodarstwa indywidualne obejmują:
- gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha,
- gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie,
- osoby fizyczne będące właścicielami zwierząt gospodarskich, nie posiadające użytków rolnych lub posiadające użytki rolne o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha. Niezależnie od powyższych zbiorczych grupowań – rozliczeń makroekonomicznych według grup użytkowników – dane Powszechnego Spisu Rolnego 2010 r., w zależności od tematyki, opracowano według niżej wymienionych klasyfikacji:
♦ grup obszarowych powierzchni ogólnej, wyodrębniając następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-300, 300-500, 500-1000, 1000 ha i więcej.
♦ grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, wyodrębniając następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-300, 300-500, 500-1000, 1000 ha i więcej.
♦ grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, według poszczególnych rodzajów użytków, wyodrębniając następujące grupy; do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50 ha i więcej;
♦ grup obszarowych gruntów pod zasiewami według upraw, wyodrębniając następujące grupy; do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50 ha i więcej;
Zastosowane w publikacji przedziały w/w grup obszarowych są lewostronnie zamknięte, z wyjątkiem grup:
„0 – 1”, gdzie przedział jest obustronnie zamknięty <0,00 – 1,00>, „1 – 2”, gdzie przedział jest obustronnie otwarty (1,01 – 1,99).
Dane prezentowane w publikacji zostały naliczone według siedziby użytkownika gospodarstwa rolnego.
W tablicach zawierających sumaryczne dane dotyczące użytkowania gruntów mogą wystąpić pewne nieścisłości rachunkowe wynikające z uogólnień badania reprezentacyjnego oraz zaokrągleń automatycznych (zaokrąglenia od arów do pełnych hektarów oraz od hektarów do tys. ha). Informacje liczbowe w ujęciu odsetkowym zaprezentowano z jednym znakiem po przecinku i z uwagi na elektroniczną technikę zaokrągleń mogą nie sumować się na 100%.
METHODOLOGICAL NOTES
Introduction
The National Agricultural Census (PSR 2010) was conducted in the period from
1 September to 31 October 2010 as at 30 June 2010 at 12 p.m. (midnight).
The legal basis for the PSR 2010 constituted:
a. The Regulation of the European Parliament and the European Council (EC) No. 1166/2008 of 19 November 2008 on farm structure surveys and the survey on agricultural production methods and repealing Council Regulation (EEC) No. 571/88 (Journal of Laws EU No. L 321 of 1 December 2008), hereinafter referred to as the EU Regulation;
b. The Act of 17 July 2009 on the National Agricultural Census in 2010 (Journal of Laws of 10 August 2009, No. 126 item 1040), hereinafter called the Act;
c. The Act of 29 June 1995 on official statistics (Journal of Laws of 1995, No. 88, item 439; of 1996, No. 156, item 775; of 1997, No. 88, item 554 and No. 121, item 769; of 1998, No. 99, item 632 and No. 106, item 668; of 2001, No. 100, item 1080; of 2003, No.217, item 2125; of 2004, No. 273, item 2703; of 2005, No. 163, item 1362, of 2006, No. 170, item 1217; of 2007, No. 166, item 1172);
d. The Official Statistics Survey Programme.
The time and scope of the census, the organisation and implementation of the census work, respondents’ obligation to provide information, and the method of collecting and protecting the data, were specified in the above mentioned acts.
The PSR 2010 is the first census conducted since Poland’s accession to the European Union. The membership of Poland in the EU is connected with many obligations, including the need to provide information in the field of agriculture in the scope and within time limits set by the European Commission.
The need for the PSR 2010 stemmed also from the need to provide an information base on farms, required for the implementation of national, regional and local agricultural and social policies in rural areas, as well as for fulfilling the obligations of Poland in the area of providing information for the needs of international organisations other than EUROSTAT (FAO, OECD and other).
Preliminary results of the PSR 2010 were presented in the “Report on the results” in July 2011. Apart from the Report and the publication entitled “Land use”, the census results will be presented in national publications under the following titles:
1. The National Agricultural Census 2010 – Agricultural crops and selected elements of plant production methods,
2. The National Agricultural Census 2010 – Horticultural crops,
3. The National Agricultural Census 2010 – Livestock and selected elements of animal production methods,
4. The National Agricultural Census 2010 – Means of production in agriculture, 5. The National Agricultural Census 2010 – Characteristics of agricultural farms, 6. The National Agricultural Census 2010 – Labour force in agricultural farms.
Additionally, reports on a voivodship level have already been published, and the publication of The National Agricultural Census 2010 – “Characteristics of farms in … voivodship”
A new solution in the process of data dissemination will be the Analytical Microdata Base (ABM), in which one will find depersonalised data obtained in the census and the survey on agricultural production methods. The advantage of the AMB, important from the standpoint of statistical information users, will be the External User Application and the possibility to communicate with the Metainformation Subsystem, or the Geostatistics Portal which is currently being built.
Moreover, the Local Database will store census information on different levels of territorial division.
The scope and coverage of the National Agricultural Census 2010
The agricultural census was conducted as a: I. Complete survey in agricultural farms
1. of physical persons with agricultural land of: a) at least 1 ha,
b) less below 1 ha meeting the following thresholds: 0,5 ha for fruit trees plantations, 0,5 ha for fruit-bearing shrubs plantations, 0,5 ha in total for ground vegetables and strawberries, 0,5 ha for hops, 0,3 ha for orchard and ornamental nurseries, 0,1 ha for ground strawberries, 0,1 ha for vegetables and strawberries under covers, 0,1 ha for tobacco, 0,1 ha for flowers and ornamental plants under covers, 10 heads of cattle in total, 5 heads of cows in total, 50 heads of pigs in total, 10 heads of sows, 20 heads of sheep in total,
20 heads of goats in total, 100 heads of poultry in total and 5 heads of horses in total.
2. Legal persons and organizational units without legal personality.
II. Sample survey in agricultural farms of physical persons with agricultural land below 1 ha of agricultural land (other then specified in point I. 1. b).
The list of farms to be covered by the census was based on administrative data, which before the census were verified by gmina offices and census enumerators, during a pre-census interview.
To prepare the list one used the data from the Agency for Restructuring and Modernisation of Agriculture (ARiMR), data obtained from gminas (Property Tax Register – EPN – agricultural tax payers) and powiat starosties (Land and Buildings Register – EGiB), the Agricultural and Food Quality Inspection (GIJHAR-S – data on organic farms) and the Ministry of Finance (PIT6 – payers of tax on special branches of agricultural production).
The farm sampling scheme
The sampling of farms was conducted in each gmina separately by using a stratified sampling scheme. The sample consisting of 150 thousand farms was divided between gminas in such a way that the relative standard error of the total area of agricultural land (i.e. including farms with an area of over 1 ha, which were covered in the full-scope survey) was the same for all gminas i.e. v(ŷ) ≤ 0.01497.
In order to allocate the sample between gminas, a special optimisation program was used, which simultaneously:
- divided the sample of farms between gminas,
- in each gmina divided in an optimal way the population of farms with an area below 1 ha of agricultural land into three strata. As a result, the boundaries of strata were identified for particular gminas,
- in a given gmina it separated an upper strata including the largest farms in the class of farms with an area below 1 ha. 100% of these farms were surveyed,
- optimally divided the sample between the remaining strata.
In order to perform the sampling, the list of all farms was used as a sampling frame (not just those with an area below 1 ha) in which each farm was given, among others, a symbol of its gmina and the area of agricultural land.
Important definitions, census terms and enumeration rules
An agricultural farm is understood as agricultural area, including forest land, buildings
or their parts, equipment and livestock, if they constitute or may constitute an organised economic unit, as well as rights and obligations arising in connection with running an agricultural farm.
A farm owned by a natural person (private farm) is understood as an agricultural farm with the area of agricultural land of at least 0.1 ha, either owned or used by a natural person, or as an agricultural farm of a person who does not possess any agricultural land, or possesses agricultural land with an area of less than 0.1 ha, and keeps at least: 1 head of cattle, or (and) 5 head of pigs, or 1 sow, or (and) 3 head of sheep or goats, or (and) 1 horse, or (and) 30 head of poultry, or (and) 1 ostrich, or (and) 5 head of female rabbits, or (and) 3 head of other animals for slaughter, or (and) 1 beehive.
Agricultural farm of legal persons, or organisational unit without legal personality, is
an agricultural farm run by a legal person or by an organisational unit without legal personality, the principal activity of which is classified, according to the Polish Classification of Activities, to Section A, Division 01, Groups 01.1 – growing of non-perennial crops, 01.2 – growing of perennial crops, 01.3 – plant propagation, 01.4 – animal production, 01.5 – agricultural crops mixed with animal breeding (mixed farming), 01.6, class 01.61 – support activities for plant production (maintaining land in a good agricultural condition and complying with environmental protection requirements), as well as any activity, irrespective of the principal activity classification, where the area of agricultural land cultivated by one person or unit exceeds 1 ha, or where this person or unit conducts farm animal breeding.
A holder of a private farm is understood as a natural person or a group of persons
actually using the land, regardless whether as owners or leaseholders, or who use the land in any other respect, regardless whether this land is situated in one or in several gminas.
Total land area stands for the total area of agricultural land, forest and wooded area and other land. regardless of whether it is owned, leased (with or without contract), used in respect of occupying a certain position (e.g. forester, priest, teacher, etc.), common in the part sharing by the holder, as well as land actually cultivated by the household, which belongs to deserted households.
Land cultivated by the farm covers agricultural land, forests and forest land and other land (e.g. developed land), regardless of whether it is owned, leased (with or without
contract), or used in any other respect, e.g. jointly in the part assigned to the holder, except for land leased to other persons.
Total agricultural land covers the area of:
agricultural land maintained in a good agricultural condition (i.e. in compliance with the common standards and in conformity with the requirements stipulated in the Regulation of the Minister of Agriculture and Rural Development on Minimum Standards of 12 March 2077 with subsequent amendments (Journal of Laws of 2010, No. 39, Item 211), which covers:
permanent meadows, permanent pastures,
permanent crops of which orchards (plantations of fruit-bearing trees and shrubs, and nurseries),
kitchen gardens (except for the area intended for recreation), sown land,
fallow land,
other agricultural land (agricultural land not cultivated and not maintained in a good agricultural condition as at 30 June 2010).
The area of permanent meadows is the land permanently overgrown with grass (for 5
years or more), which in principle is mown. In mountainous regions it also includes the area of mown mountain pastures. Meadows should be maintained in a good agricultural condition and mown at least once a year, but the crops do not have to be used for production purposes.
The area of permanent pastures is the land overgrown with grass (for 5 years or more),
which in principle is not mown but left for grazing. In mountainous regions it also includes the area of mountain pastures left for grazing and maintained in a good agricultural condition (including permanent pastures not used for production purposes and pastures for extensive grazing, located on mountainous land or at high attitudes with low-class soil, where no fertilisation, sub-sowing, melioration, etc, is performed).
The area of permanent crops is the total plantation area of fruit-bearing trees and shrubs,
nurseries of ornamental trees and shrubs, and nurseries of forest trees for commercial purposes, as well as other permanent crops, of which wicker, fruit-bearing trees and shrubs grown outside plantations, as well as other permanent crops cultivated under covers.
The area of orchards is the land planted with fruit-bearing trees and shrubs, as well as
berries, maintained in a good agricultural condition (including hazel, raspberry and grapevine plantations) and densely planted, including nurseries of fruit-bearing trees and shrubs, provided that their total area is not smaller than 0.10 ha. The areas of strawberry and wild strawberry crops are not included as orchards.
The area of kitchen gardens is the land located usually around the household residence,
often separated from the remaining farm area. It covers the area of crops which mainly serve as self-supplies for the household of the farm holder. Infrequently the crop surplus may be sold. A kitchen garden may cover both agricultural and orchard crops, perennial and non-perennial. The area of lawns and ornamental gardens, as well as recreation area, should not be treated as part of the kitchen garden.
The area of fallow land is the arable land not used for production purposes but maintained
in a good agricultural condition, in compliance with the environmental protection requirements. It includes both entitled and not entitled to area payments (e.g. farms with the area of agricultural land of less than 1 ha). Fallow land also includes land prepared for this year’s sowing (e.g. of vegetables), which was not sown or planted as of 30 June 2010, as well as the crop area intended for ploughing of plants cultivated as major crops (green fertilisers).
Sown area is the land that is sown (planted) with plants and crops. Sown area does not
include the area of nurseries of ornamental trees and shrubs, nurseries of forest trees for commercial purposes, the crops of wicker, and fruit-bearing trees and shrubs outside plantations, as well as any other permanent crops and the area of permanent crops cultivated under cover, etc. The area of fast-growing trees and shrubs cultivated on agricultural land, and classified as forests, is not included in this category.
The area of agricultural land owned is the area of agricultural land owned, excluding
land leased to third parties (also as part of joint marital ownership or joint ownership of household members).
The area of agricultural land leased from other persons is the area of agricultural land
leased from other persons (under a written or oral contract, or without contract), except for the acreage leased to third parties.
The area of agricultural land used jointly is the area of agricultural land used jointly by
the land owner and co-owners, in the part assigned to each of them, and the area of agricultural land in agricultural farms run in respect of occupying a certain position (e.g.
forester, priest, teacher, etc.). Land cultivated without contract (whether written or oral), e.g. land which belongs to abandoned households, should also be included in this category.
The area of forests and forest land is the area covered with forest plants (forested) or
lacking such plants for a temporary period of time (non-forested), as well as land associated with forestry management. This category includes the area of forest nurseries established on forest land and used for own (non-commercial) purposes of the household, as well as the area of fast-growing trees and shrubs cultivated on agricultural land.
The area of other land is the land under buildings, courtyards, ornamental squares and
gardens, parks, inland water areas (owned and leased), melioration ditches, areas naturally covered by wicker, marshland, other land (e.g. peatbogs or gravel pits), fallow land (including forested and bushed land), as well as recreation areas (e.g. located around the house, golf courses, etc.). Other land includes also the area of agricultural land not used for agricultural purposes and permanently excluded from such use, e.g. agricultural land intended for road or supermarket construction.
Further to introducing the notion of good agricultural condition (Regulation of the Minister of Agriculture and Rural Development of 7 April 2004 – Journal of Laws of 2004, No. 65, Item 600), specific types of agricultural land, e.g. meadows, pastures, fallow land, orchards and other land, are not fully comparable with the results of the Agricultural Census 2002. The Agricultural Census 2010 contains new or modified categories of agricultural land, conforming in terms of definitions to the requirements of Eurostat – e.g. fallow land and permanent crops. The current nomenclature shall be binding in all surveys conducted by the CSO and in all survey result publications.
Major groups and the scope of published data
The publication entitled “Land use” features basic census information at the national and voivodship level.
The census data was presented for two basic ownership forms, i.e. for the private and public sector.
The private sector includes: entities of state domestic ownership (private farms,
The public sector includes state-owned farms (of the State Treasury or to state legal
persons), farms owned by self-government units (gminas) and entities of mixed ownership (companies with a predominance of public property).
As regards the private sector the data was published for private farms. Private farms include:
- farms with the area of agricultural land exceeding 1 ha,
- farms with the area of agricultural land from 0.1 ha to 1 ha inclusive,
- natural persons who own farm animals, and who do not own agricultural land, or the area of agricultural land is less than 0.1 ha.
Regardless of the aforementioned collective groups – macro-economic settlements by holder group – the data from the Agricultural Census 2010 was compiled according to the following classifications:
♦ area groups of total land, specifying the following groups: up to 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-300, 300-500, 500-1000, 1000 ha or more.
♦ area groups of agricultural land, specifying the following groups: up to 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50-100, 100-200, 200-300, 300-500, 500-1000, 1000 ha or more.
♦ area groups of agricultural land by specific type of land, specifying the following groups: up to 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50 or more;
♦ area groups of land sown by crop, specifying the following groups: up to 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50 ha or more;
The intervals of area groups used in the publication are left-closed, except for groups: “0 – 1”, where the interval is closed on both sides <0.00 – 1.00>,
„1 – 2”, where the interval is open on both sides (1.01 – 1.99).
The data presented in the publication was calculated according to the location of the farm holder.
The tables containing summary data on land use may exhibit certain calculation inconsistencies caused by generalizing of the sampling survey results, an automatic rounding process (rounding from ares to full hectares, and from hectares to thousand ha). Numerical data, in percentage terms, was presented to one decimal place and, considering an electronic rounding technique, it may not sum up to 100%.
UWAGI OGÓLNE
W latach 2002 – 2010 r., obejmujących okres pomiędzy dwoma spisami rolnymi, podstawowe znaczenie dla procesu przemian w rolnictwie polskim miało najpierw przygotowywanie się Polski do akcesji, a w szczególności dostosowywanie krajowej polityki rolnej do acquis communautaire oraz realizacja przedakcesyjnych programów pomocowych (lata 2002-2004), a następnie wprowadzenie od 2004 r. narzędzi Wspólnej Polityki Rolnej.
Z jednej strony wyżej wymienione działania spowodowały m. in. zintensyfikowanie procesu specjalizacji i modernizacji w rolnictwie, czego najlepszym przykładem jest zwiększenie się średniej powierzchni gospodarstwa rolnego oraz zmiany zachodzące w poszczególnych grupach obszarowych, z drugiej zaś strony na wielu terenach nastąpiła ekstensyfikacja produkcji, ograniczająca presję na środowisko naturalne. Zmiany te były efektem przedefiniowania celu prowadzenia działalności rolniczej, która polega na utrzymywaniu gruntów w dobrej kulturze rolnej, bez konieczności realizowania funkcji produkcyjnych z zachowaniem wymogów dotyczących ochrony środowiska naturalnego. Ponadto, w ostatnich latach pojawiła się tendencja do wykorzystywania znacznych powierzchni gruntów rolnych na cele nierolnicze, w tym rekreacyjne, czy też jako lokatę kapitału. Pomimo, że na przestrzeni ostatnich kilku lat zmiany w strukturze gospodarstw rolnych zachodzą niezwykle dynamicznie gospodarstwa rolne są nadal rozdrobnione i niewielkie obszarowo.
Należy mieć na względzie, że rolnictwo podlega zmianom związanym z biologicznym charakterem produkcji rolniczej, w tym wpływowi warunków atmosferycznych, często bardzo niekorzystnych i dynamicznych. Zmiany klimatyczne przyczyniają się do dostosowania sposobu użytkowania gruntów, doborze uprawianych gatunków i odmian, natomiast powodzie i inne gwałtowne zjawiska pogodowe mogą powodować trwałe lub czasowe wyłączenia gruntów z użytkowania rolniczego.
Podstawowe wyniki Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 2010 r. w zakresie użytkowania gruntów w porównaniu z Powszechnym Spisem Rolnym z 2002, wskazują na:
spadek ogólnej powierzchni gruntów w użytkowaniu gospodarstw rolnych z 19,3 mln ha
do około 18,1 mln ha, a więc o blisko 1,3 mln ha, tj. o 6,5% przy jednoczesnym zmniejszeniu liczby gospodarstw rolnych o 656 tys. tj. o 22,4%, przy czym 262 tys. – to gospodarstwa użytkujące do 1 ha użytków rolnych, a 394 tys. to gospodarstwa użytkujące powyżej 1 ha
użytków rolnych. Zmiany te wynikają z kumulacji gruntów w gospodarstwach dużych (powyżej 20 ha) oraz z ich na cele nierolnicze np. pod zabudowę, inwestycje drogowe itp.,
zmiany w strukturze gospodarstw rolnych, a mianowicie znaczny spadek w porównaniu
do 2002 r. liczby gospodarstw rolnych najmniejszych, tj. o powierzchni 0-1 ha użytków rolnych – o ponad 262 tys. gospodarstw (spadek o 1,9 pkt. procentowego), a także znaczny spadek liczby gospodarstw o powierzchni użytków rolnych 1-2 ha – o blisko 175 tys. (spadek o 2,6 pkt. proc.), wzrost o blisko 12 tys. (o 1 pkt. proc.) gospodarstw użytkujących 30 ha i więcej użytków rolnych, a utrzymanie się na zbliżonym poziomie liczby gospodarstw z grupy obszarowej 20-30 ha użytków rolnych,
w strukturze gospodarstw rolnych nadal najwyższy odsetek – blisko 70% stanowią
gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych do 5 ha, nieco ponad 25% ogólnej liczby stanowią gospodarstwa o powierzchni od 5 do 20 ha użytków rolnych, natomiast 5,5% to gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych 20 ha i więcej,
wzrost średniej powierzchni ogólnej gospodarstwa rolnego z 6,59 ha do 7,93 ha, tj. o 1,34 ha. Istnieje tendencja do powiększania powierzchni gospodarstw rolnych w wyniku zakupu ziemi bądź dzierżawy,
użytki rolne ogółem stanowiły 85,8% ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych, udział powierzchni lasów i gruntów leśnych stanowił 7,2%, a powierzchni pozostałych gruntów – 7,0% ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych,
zmniejszenie powierzchni użytków rolnych z 16,9 mln ha do 15,5 mln ha, tj. o blisko 1,4 mln ha o 8,3%,
wzrost średniej powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie rolnym z 5,76 ha do 6,85 ha, tj. o 1,09 ha, przy jednoczesnym zmniejszeniu o 652 tys. liczby gospodarstw rolnych posiadających użytki rolne,
w ogólnej powierzchni użytków rolnych dominował udział powierzchni zasiewów
i wynosił 67,3%, udział powierzchni łąk trwałych – 17,0%, a powierzchni pastwisk trwałych – 4,2%. Udział powierzchni sadów w ogólnej powierzchni użytków rolnych wynosił 2,4%, powierzchnia gruntów ugorowanych stanowiła 2,9%, natomiast powierzchnia ogrodów przydomowych – 0,3%. Powierzchnia użytków rolnych nie będących w dobrej kulturze rolnej stanowiła 5,8% ogólnej powierzchni użytków rolnych,
niewielkie zmniejszenie ogólnej powierzchni zasiewów z 10,8 mln ha do 10,4 mln ha tj. o blisko 337 tys. ha (o 3,1%), przy dużym spadku powierzchni zasiewów w gospodarstwach posiadających do 1 ha włącznie użytków rolnych (o 51,6%), oraz znaczącym wzroście powierzchni zasiewów w gospodarstwach rolnych posiadających od 30 do 50 ha użytków rolnych (o 14%) oraz w gospodarstwach rolnych posiadających50 ha i więcej użytków rolnych (o 18%),
zmiany w strukturze zasiewów, gdzie znacząco zmniejszyła się powierzchnia uprawy
zbóż ogółem z 8,3 mln ha do 7,6 mln ha (o 647 tys. ha tj. o 7,8%), ziemniaków z 0,8 mln ha do niespełna 0,4 mln ha (o 415 tys. ha tj. o 51,7%), buraków cukrowych z 0,3 mln ha do 0,2 mln ha (o 97 tys. ha, tj. o 31,9%). Wzrosła natomiast powierzchnia uprawy rzepaku i rzepiku w porównaniu do powierzchni zasiewów odnotowanej w spisie 2002 r. z ponad 0,4 mln ha do ponad 0,9 mln ha (o 507 tys. ha, tj. o 115,5%) oraz powierzchni upraw pastewnych z blisko 0,6 mln ha do blisko 0,9 mln ha (o 302 tys. ha, tj. o 53,8%),
wzrost powierzchni specjalistycznych gospodarstw sadowniczych z 271 tys. ha do
374 tys. ha (o ponad 103 tys. ha), tj. o 38,1% przy jednoczesnym spadku powierzchni sadów w gospodarstwach posiadających od 1 do 2 ha użytków rolnych (o 7,9%), a wzroście powierzchni w gospodarstwach rolnych z pozostałych grup obszarowych użytków rolnych. Największy wzrost powierzchni sadów odnotowano w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych 50 ha i więcej (o 226,1%). Zmniejszyła się w porównaniu do 2002 r. liczba gospodarstw posiadających sady z 317 tys. do 285 tys. (o 32 tys., tj. o 10,2%). W gospodarstwach użytkujących powyżej 1 ha użytków rolnych wzrosła również średnia powierzchnia sadów z 1,10 ha do 1,52 ha (o 38,2%). Wzrost powierzchni uprawy owoców wynikał z rozwoju eksportu i przetwórstwa,
wzrost powierzchni łąk trwałych z 2,5 mln ha do 2,6 mln ha, tj. o 98 tys. ha (o 3,9%), przy jednoczesnym spadku powierzchni łąk trwałych w gospodarstwach posiadających do 15 ha użytków rolnych, a wzroście powierzchni łąk trwałych w gospodarstwach rolnych z pozostałych grup obszarowych użytków rolnych. Największy wzrost powierzchni łąk trwałych odnotowano w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych 30-50 ha (o 45,4%). Wzrost powierzchni łąk trwałych nastąpił w wyniku znacznego ograniczenia powierzchni pastwisk trwałych,
spadek powierzchni pastwisk trwałych z 1,0 mln ha do blisko 0,7 mln ha tj. o ponad 376 tys. ha, tj. o 36,5% we wszystkich grupach obszarowych gospodarstw rolnych posiadających użytki rolne, przy czym największy spadek powierzchni pastwisk trwałych odnotowano
w gospodarstwach rolnych posiadających do 5 ha użytków rolnych. Znaczne ograniczenie powierzchni pastwisk trwałych wynika ze zmian w sposobie żywienia bydła tj. przejścia na żywienie oborowe.
wzrost powierzchni lasów i gruntów leśnych w gospodarstwach rolnych do blisko
1,3 mln ha – o ponad 92 tys. ha, tj. o 7,7%. Wzrost tej powierzchni nastąpił zarówno w gospodarstwach mniejszych, jak i największych. Wzrost powierzchni lasów i gruntów leśnych w gospodarstwach rolnych posiadających do 5 ha użytków rolnych wyniósł 17,3%, a w grupie gospodarstw posiadających od 30 do 50 ha użytków rolnych wzrost był największy i wyniósł – 39,0%. Spadek powierzchni lasów i gruntów leśnych odnotowano jedynie w gospodarstwach rolnych posiadających od 7 do 15 ha użytków rolnych. Świadczy to o przeznaczaniu pod zalesianie gruntów w tych gospodarstwach rolnych, gdzie produkcja rolna staje się nieopłacalna;
wzrost powierzchni pozostałych gruntów do 1,3 mln ha, tj. o ponad 49 tys. ha(o 4,0%), przy czym największy wzrost powierzchni gruntów pozostałych odnotowano w gospodarstwach najmniejszych, tj. posiadających do 1,0 ha włącznie użytków rolnych (o 95,5%). Działalność rolnicza w małych gospodarstwach staje się nieopłacalna i często grunty nie są użytkowane rolniczo, a ostatecznie zmieniają sposób użytkowania na nierolniczy
utrzymanie się zróżnicowania regionalnego struktury gospodarstw rolnych. Nadal
województwa południowo-wschodnie charakteryzują się dużą liczbą mniejszych obszarowo gospodarstw rolnych, podczas gdy w województwach północnych występują gospodarstwa największe obszarowo Najniższą średnią powierzchnią ogólną gospodarstwa rolnego charakteryzowały się województwa: małopolskie (3,00 ha), podkarpackie (3,23 ha), śląskie (3,37 ha) oraz świętokrzyskie (4,59 ha). Największa średnia powierzchnia ogólna gospodarstwa rolnego występowała w województwach: zachodniopomorskim (22,58 ha), warmińsko-mazurskim (18,74 ha), pomorskim (15,77 ha) oraz kujawsko-pomorskim (14,33 ha).
pogłębiające się zróżnicowanie regionalne związane ze specjalizacją danego regionu np. duże skupienia sadów znajdują się w województwie mazowieckim i lubelskim. Natomiast w zachodniej Polsce częściej występuje uprawa buraków cukrowych i rzepaku. W województwie podlaskim znaczne powierzchnie przeznaczone są pod uprawę kukurydzy, która jest istotnym składnikiem pasz dla krów mlecznych.
Reasumując, rolnictwo polskie podlega dynamicznym przemianom, które można zaobserwować w zmianach struktury gospodarstw, sposobie użytkowania gruntów, specjalizacji i modernizacji gospodarstw. Występuje również zjawisko wycofywania się z produkcji rolniczej, dotyczące głównie gospodarstw niewielkich – do 2 ha. Wyżej opisane zmiany nastąpiły wskutek czynników bezpośrednio oddziaływujących na rolnictwo tj. mechanizmów Wspólnej Polityki Rolnej, otwarcia rynku unijnego na polskie produkty rolne, zwiększenia możliwości eksportowych, a także oddziaływań pośrednich m.in. trendów demograficznych, migracji, zmian kulturowych.
UŻYTKOWANIE GRUNTÓW
Rolnictwo polskie charakteryzuje się ciągłym procesem zmian zachodzących zarówno w strukturach własnościowych, jak i kierunkach użytkowania ziemi. W ciągu 8 lat zmniejszyła się ogólna powierzchnia gruntów należących do gospodarstw rolnych. Przeprowadzony w 2010 r. Powszechny Spis Rolny wykazał, że powierzchnia gospodarstw rolnych wyniosła 18069,8 tys. ha i w porównaniu z danymi z 2002 r. była mniejsza o 1255,0 tys. ha, tj. o 6,5%.
Areał użytków rolnych w gospodarstwach rolnych w 2010 r. zmniejszył się w porównaniu do 2002 r. do 15503,0 tys. ha, tj. o 1396,3 tys. ha (o 8,3%). Powierzchnia zasiewów w gospodarstwach rolnych wyniosła 10427,7 tys. ha i była mniejsza o 336,6 tys. ha, tj. o 3,1% od powierzchni zasiewów z 2002 r.
Z ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych wynoszącej 18069,8 tys. ha w użytkowaniu jednostek sektora prywatnego znajdowało się 17267,2 tys. ha, tj. 95,6% gruntów, w tym w użytkowaniu gospodarstw indywidualnych – 15775,3 tys. ha, tj. 87,3% powierzchni gruntów ogółem, natomiast jednostki sektora publicznego użytkowały 802,6 tys. ha, tj. 4,4 % powierzchni gruntów ogółem.
Według wyników Powszechnego Spisu Rolnego w 2010 r. liczba gospodarstw rolnych wyniosła 2277,6 tys. gospodarstw rolnych, z których 1448,7 tys., tj. 63,6% zajmowało się uprawą ziemiopłodów rolnych. W porównaniu z wynikami PSR 2002, w 2010 r. liczba gospodarstw rolnych ogółem zmniejszyła się o 656,0 tys. tj. o 22,4 %. Z łącznej liczby 2277,6 tys. gospodarstw rolnych 715,0 tys. gospodarstw rolnych posiadało do 1 ha powierzchni użytków rolnych. Spośród 1562,6 tys. gospodarstw rolnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych – 1558,4 tys. to gospodarstwa indywidualne.
Średnią powierzchnię ogólną gospodarstw rolnych obliczono na 7,93 ha, przy czym średnia powierzchnia ogólna w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha wynosiła 11,22 ha, a średnia powierzchnia ogólna w gospodarstwach o powierzchni
użytków rolnych do 1 ha – 0,76 ha, natomiast średnia powierzchnia gospodarstwa rolnego
o powierzchni ogólnej powyżej 1 ha wynosiła 10,51 ha, a w gospodarstwach o powierzchni
ogólnej do 1 ha – 0,42 ha.
Największy udział w powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych posiadały gospodarstwa o powierzchni ogólnej gruntów 10-15 ha i było to 7,8% ogólnej liczby gospodarstw użytkujących 12,0% powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych oraz w grupie obszarowej 20-30 ha i było to 3,3 % ogólnej liczby gospodarstw użytkujących 10,0% powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych.
Największy zaś udział w ogólnej liczbie gospodarstw odnotowano w grupie obszarowej do 1 ha powierzchni ogólnej – 25,5% gospodarstw rolnych, posiadających jedynie 1,4% powierzchni ogółem oraz w grupie obszarowej 1 – 2 ha powierzchni ogólnej – 15,4% gospodarstw rolnych, w których znajdowało się 2,8% powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych.
W kraju odnotowano jedynie 581 gospodarstw rolnych z powierzchnią ogólną powyżej 1000 ha, które użytkowały 9,4% ogólnej powierzchni gospodarstw rolnych oraz 1053
gospodarstwa posiadające od 500 do 1000 ha powierzchni ogólnej, użytkujące 4,0% powierzchni ogólnej gospodarstw rolnych.
W gospodarstwach indywidualnych 55,4% powierzchni ogólnej znajdowało się w gospodarstwach posiadających 7-50 ha powierzchni ogólnej (25,4% ogólnej liczby gospodarstw), a 1,5% powierzchni ogólnej gospodarstw indywidualnych zajmowały gospodarstwa o powierzchni do 1 ha (25,6% ogólnej liczby gospodarstw indywidualnych) natomiast 3,2 % powierzchni ogólnej gospodarstw indywidualnych zajmowały gospodarstwa o powierzchni 1 do 2 ha użytków rolnych, ale było to aż 15,5% ogólnej liczby gospodarstw.
Użytki rolne
Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 2010 r. wykazały, że powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych wynosiła 15,5 mln ha. W kraju znajduje się 2264,7 tys. gospodarstw posiadających użytki rolne, w tym 702,1 tys. gospodarstw posiadających powierzchnię użytków rolnych do 1,0 ha włącznie i blisko 1562,6 tys. gospodarstw posiadających powyżej 1 ha użytków rolnych. Odnotowano 1,8 tys. gospodarstw właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających powierzchni użytków rolnych.
Powierzchnia użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej w gospodarstwach rolnych wyniosła 14603,2 tys. ha i stanowiła 94,2 % ogólnej powierzchni użytków rolnych ogółem.
Powierzchnię użytków rolnych w dobrej kulturze rolnej posiadało 1867,6 tys. gospodarstw rolnych.
Powierzchnia użytków rolnych pozostałych w gospodarstwach rolnych wyniosła blisko 900,0 tys. ha i stanowiła 5,8% ogólnej powierzchni użytków rolnych ogółem. Powierzchnię użytków rolnych pozostałych posiadało 660,5 tys. gospodarstw rolnych. Tabl. 1. Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych
Powierzchnia Wyszczególnienie w ha w procentach użytków rolnych ogółem
Użytki rolne ogółem
użytki rolne w dobrej kulturze rolnej pod zasiewami grunty ugorowane uprawy trwałe w tym sady ogrody przydomowe łąki trwałe pastwiska trwałe użytki rolne pozostałe
15502969 14603238 10427711 449849 397959 374163 44190 2629234 654295 899731 100,0 94,2 67,3 2,9 2,6 2,4 0,3 17,0 4,2 5,8 W Polsce przeciętna powierzchnia użytków rolnych ogółem przypadająca na 1 gospodarstwo rolne w 2010 r. wynosiła 6,85 ha i była wyższa o 1,09 ha, tj. o 18,9% od odnotowanej w 2002 r., w tym powierzchnia użytków rolnych 1 gospodarstwa posiadającego powyżej 1 ha użytków rolnych wyniosła 9,76 ha.
Tabl. 2. Przeciętna powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych w latach 2002 i 2010
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
ogółem do 1 1-2 2-3 3-5 5-7 7-10 10-15 15-20 20-30
2002 r. 5,76 0,41 1,40 2,44 3,88 5,90 8,34 12,13 17,16 23,98
2010 r. 6,85 0,37 1,46 2,45 3,89 5,91 8,36 12,14 17,21 24,13
Grupy obszarowe użytków rolnych w ha
30-50 50-100 100-200 200-300 300-500 500-1000 1000 i więcej
2002 r. 37,30 66,96 137,12 244,70 392,43 692,23 2611,36
2010 r. 37,71 67,99 135,89 243,89 384,48 683,65 2639,60
Największy wzrost średniej powierzchni użytków rolnych przypadającej na jedno gospodarstwo rolne odnotowano w grupie obszarowej 1000 ha i więcej – o 28,24 ha.
W pozostałych grupach obszarowych wzrost średniej powierzchni użytków rolnych był niewielki i nie przekraczał 0,50 ha. W grupie obszarowej do 1,00 ha użytków rolnych, a także w grupach obszarowych od 100 do 1000 ha użytków rolnych odnotowano niewielkie zmniejszenie średniej powierzchni użytków rolnych przypadające na 1 gospodarstwo.
W przekroju terytorialnym największą średnią wielkość użytków rolnych w gospodarstwie rolnym odnotowano w województwie zachodniopomorskim (20,01 ha, w 2002 r. – 14,27 ha), warmińsko-mazurskim (16,30 ha, w 2002 r. – 14,00 ha) i pomorskim (13,34 ha, w 2002 r. – 11,33 ha). Najmniejszą powierzchnię użytków rolnych w 1 gospodarstwie rolnym odnotowano w województwach: małopolskim (2,35 ha, w 2002 r. – 2,10 ha), podkarpackim (2,66 ha, w 2002 r. – 2,59 ha) i śląskim (2,80 ha, w 2002 r. – 2,15 ha).
W ogólnej powierzchni użytków rolnych dominował udział powierzchni zasiewów i wynosił 67,3 %, udział powierzchni łąk trwałych wynosił 17,0%, a pastwisk trwałych zmniejszył się do 4,2%. Powierzchnia gruntów ugorowanych stanowiła 2,9% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Udział powierzchni upraw trwałych wynosił 2,6%, w tym powierzchnia sadów stanowiła 2,4% ogólnej powierzchni użytków rolnych, natomiast powierzchnia ogrodów przydomowych 0,3%.
Dominujące w rolnictwie gospodarstwa rolne sektora prywatnego posiadały w użytkowaniu prawie 14,9 mln ha użytków rolnych, tj. 96,3% ogólnej powierzchni użytków rolnych. Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach indywidualnych wyniosła prawie 13,7 mln ha, tj. 88,1% ogólnej powierzchni użytków rolnych.
W przekroju terytorialnym największy udział użytków rolnych sektora prywatnego w ogólnej powierzchni użytków rolnych wystąpił w województwach: lubelskim, podlaskim i świętokrzyskim – po 99,4% oraz śląskim – 99,2%.
Najmniejszy udział użytków rolnych sektora prywatnego w ogólnej powierzchni użytków rolnych wystąpił w województwach: zachodniopomorskim – 89,8%, warmińsko- -mazurskim – 91,4% oraz pomorskim – 91,7%,
Udział powierzchni użytków rolnych gospodarstw indywidualnych w ogólnej powierzchni użytków rolnych wyniósł 88,1%. W poszczególnych województwach udział powierzchni użytków rolnych gospodarstw indywidualnych w powierzchni użytków rolnych ogółem kształtował się następująco:
do 70% – zachodniopomorskie;
70% – 80% – opolskie, lubuskie dolnośląskie, pomorskie;
80% – 90% – warmińsko-mazurskie, wielkopolskie, kujawsko-pomorskie;
powyżej 90% – podkarpackie, śląskie, mazowieckie, małopolskie, lubelskie, łódzkie, podlaskie i świętokrzyskie.
Gospodarstwa rolne sektora publicznego posiadały w użytkowaniu zaledwie 566,9 tys. ha (w 2002 r. 933,5 tys. ha) użytków rolnych, tj. 3,7% ogólnej powierzchni użytków rolnych.
Największy udział użytków rolnych sektora publicznego w ogólnej powierzchni użytków rolnych mają województwa: zachodniopomorskie – 10,2%, warmińsko-mazurskie – 8,6% i pomorskie – 8,3%. Najmniejszy udział użytków rolnych sektora publicznego w ogólnej powierzchni użytków rolnych mają województwa: lubelskie, podlaskie i świętokrzyskie – po 0,6% oraz śląskie – 0,8%.
Tabl. 3. Powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwach rolnych ogółem, liczba gospodarstw posiadających użytki rolne oraz średnia powierzchnia użytków rolnych
Ogółem Grupy obszarowe użytków rolnych w ha powierzchnia użytków rolnych w ha udział w powierzchni użytków rolnych ogółem w % liczba gospodarstw posiadających użytki rolne udział w ogólnej liczbie gospodarstw posiadających użytki rolne w % średnia powierzchnia użytków rolnych w gospodarstwie w ha Ogółem 15502969 100,0 2264657 100,0 6,85 Do 1 ha 256351 1,7 702052 31,0 0,37 Razem powyżej 1 ha 15246618 98,3 1562605 69,0 9,76 1 – 2 500380 3,2 342270 15,1 1,46 2 – 3 564952 3,6 230817 10,2 2,45 3 – 4 569781 3,7 164404 7,3 3,47 4 – 5 553723 3,6 124301 5,5 4,45 5 – 7 1056872 6,8 178701 7,9 5,91 7 – 10 1446190 9,3 173040 7,6 8,36 10 – 15 1849495 11,9 152343 6,7 12,14 15 – 20 1244552 8,0 72302 3,2 17,21 20 – 30 1478839 9,5 61281 2,7 24,13 30 – 50 1357488 8,8 35996 1,6 37,71 50 – 100 1170022 7,5 17208 0,8 67,99 100 – 200 748464 4,8 5508 0,2 135,89 200 – 300 414123 2,7 1698 0,1 243,89 300 – 500 529425 3,4 1377 0,1 384,48 500 – 1000 637843 4,1 933 0,0 683,65 1000 i więcej 1124470 7,3 426 0,0 2639,6
Analizując strukturę użytkowania gruntów w poszczególnych grupach obszarowych należy zauważyć, że 14,3% gospodarstw posiadających użytki rolne w grupie obszarowej 7-15 ha użytków rolnych, użytkowało 21,2% areału użytków rolnych w gospodarstwach rolnych, a 8,3 % gospodarstw posiadających od 15 do 100 ha użytków rolnych użytkowało 33,8% areału użytków rolnych w gospodarstwach rolnych.
Gospodarstwa indywidualne w analogicznych grupach obszarowych użytkowały 24,1% powierzchni użytków rolnych znajdujących się w 14,3% liczby gospodarstw indywidualnych, a 38,1% powierzchni użytków rolnych znajdowało się w użytkowaniu 8,2% liczby gospodarstw indywidualnych.
