ISSN: 1896-382X | www.wnus.edu.pl/pl/edu/ DOI: 10.18276/epu.2016.122-13 | strony: 145-153
&(=$5<67ĉ31,$. 3ROLWHFKQLND&]ĊVWRFKRZVND1
WYBRANE ASPEKTY DOTY&=ą&(:6.$Ĩ1,.Ð:()(.7<:12Ğ&,PROCESÓW W GOSPODARCE ELEKTRONICZNEJ
Streszczenie
$UW\NXáSRUXV]DZ\EUDQe ]DJDGQLHQLDGRW\F]ąFHEXGRZ\ZVkDĨQLNyZHIHNW\ZQo-ĞFL GOD SURFHsów biznesowych realizowanych w ramach gospodarki elektronicznej. 2PDZLDQHZVNDĨQLNLWUDNWRZDQHVąMDNRF]ĊĞüPRGHOX procesu biznesowego. Ich celem MHVW XPRĪOLZLHQLH DXWRPDW\F]QHM DQDOL]\ VNXWNyZ UHDOL]DFML SRV]F]HJyOQ\FK RSHUDFML FDá\FK LQVWDQFML SURFHVyZ RUD] RFHQ\ FDáHJR PRGHOX SRG NąWHP PRĪOLZRĞFL MHJR Go-VNRQDOHQLD :VNDĨQLNL HIHNW\ZQRĞFL VWDQRZLü EĊGą ZEXGRZDQH IRUPXá\ V\VWHPyZ LQIRUPDW\F]Q\FK L XVáXJ wHERZ\FK RUD] SRZLQQ\ RG]ZLHUFLHGODü LQWHUHV\ ZV]\VWNLFK LQWHUHVDULXV]\]DDQJDĪRZDQ\FKZUHDOL]DFMĊPRGHORZDQ\FKSURFHVyZ.
6áRZDNOXF]RZH ZVNDĨQLNLHIHNW\ZQRĞFLSURFHV\ZJRVSRGDUFHHOHNtronicznej,
podej-ĞFLHSURFHVowe.
Wprowadzenie
Rozwój gospodarki elektronicznej wydaje sLĊ E\ü ]MDZLVNLHP QLHRJUDQLF]o-nym i nic nie jest w stanie go powstU]\PDü-HGQDNĪHZJRVSRGDUFHHOHNWURQLF]QHM Z\VWĊSXMąSHZQHQHJDW\ZQH]MDZLVNDNWyUHPRJąSRZRGRZDüVWUDW\OXEQLHSRZo-dzenia niektórych jej uczestników. Po burzliwym rozwoju w latach dzieZLĊüG]Le-VLąW\FKXELHJáHJRZLHku na zasadach terra incognita SU]\V]áDSRUDSRGejmowania SUyE F\ZLOL]RZDQLD SURFHVyZ EL]QHVRZ\FK ]DFKRG]ąF\FK Z JRVSRGDUFH HOHktro-QLF]QHM DSU]\RND]MLUyZQLHĪFRUaz silniejszej regulacji prawnej, w tym fiskalnej).
Rozwój gospodarki elektronicznej jest wielokierunkowy. Odbywa sLĊ Z UyĪ Q\FKĞURGRZLVNDFKJG]LHUHDOL]RZDQHVą]UyĪQLFRZDQHSURFHV\EL]QHVRZHZNtóre ]DDQJDĪRZDQH PRJą E\ü UyĪQH JUXS\ LQteresariuszy. KaĪGD ] JUXS RF]Hkuje ja- sQ\FKUHJXáJU\EL]QHVRZHMLFKFHSRVLDGDüRGSRZLHGQLHPHFKDQL]P\]DEH]SLHF]a-MąFHLFKLQteresy.
W QLQLHMV]\FK UR]ZDĪDQLDFK SRGMĊWR tePDW\NĊ ZVkDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL procesów biznesowych jako potencjalnego elementXPRJąFeJRZSá\ZDüQDregula-FMĊLkRQWUROĊSURFHsyZ]DFKRG]ąF\FKZUDPDFKJRVSRGDUNLHOHNtronicznej. Mecha-nizmy stworzone ] Z\NRU]\VWDQLHP ZVNDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL SRZLQQ\ SRPyF ]DDQJDĪRZDQ\PLQWHUHVDULXV]RPZUHVSHktowaniu ich interesów.
&HOHPDUW\NXáXMHVWZVND]DQLHZ\EUDQ\FK ZąWNyZGRW\F]ąF\FKPRĪOLZRĞFLZy-NRU]\VWDQLD ZVNDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL GR ZVSLHUDQLD SURFHVyZ UHDOL]RZDQ\FK Z Ua-PDFK JRVSRGDUNL HOHNWURQLF]QHM 2SUDFRZDQLH ED]XMH QD ]DáRĪHQLDFK PRĪOLZRĞFL Lm-SOHPHQWDFML PHFKDQL]PyZ SRPLDUX UHDOL]RZDQ\FK Z UDPDFK SRGHMĞFLD SUocesowego GR SURFHVyZ UHDOL]RZDQ\FK Z ĞURGRZLVNX JRVSRGDUNL HOHNWURQLF]QHM 3U]HGVWDZLRQR ZQLPZ\EUDQH]DJDGQLHQLDGRW\F]ąFH]DVWRVRZDQLDZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFLSURFe-VyZRGQRV]ąFHVLĊJáyZQLHGRDVSHNWyZRUJDQL]DF\MQ\FKLPHWRGRORJLF]Q\FK
1. ĝURGRZLska procesów biznesowych w gospodarce elektronicznej
.LONXG]LHVLĊFLROHtQL OLF]ąF\ SRQDG ODW RNUHs rozwoju gospodarki elektro-nicznej VSRZRGRZDá ĪH REHMPXMH MXĪ RQD ZLĊNV]RĞü VIHU Ī\FLD OXG]NLHJR:VSyá F]HĞQLH ZLHOH tRZDUyZ L XVáXJ PRĪe E\ü GRVWDUF]DQych Z\áąF]QLH GURJą HOHktro-QLF]QąDZNROHMQ\FKsIHUDFKXĪ\tkownik PRĪHX]\VNDüUyĪQHJRt\SXWRZDU\EąGĨ XVáXJL EĊGąFe swego rodzaju substytutami rzeczywistych dostaw, mowa tu m.in. R U]HF]\ZLVWRĞFL ZLUWXDOQHM 3R]RVWDáH VIHU\ PRJą E\ü Z F]ĊĞFL ZVSLHUDQH przez QDU]ĊG]LD ,7 QS Z ]Dkresie finansów, pozyskiwania partnerów biznesowych czy wymiany wiedzy).
%LRUąFSRGXZDJĊV]HURNL]DNUHV]DJDGQLHQLD, jakim jest gospodarka elektro-niczna, SRGMĊWR UyĪQH SUyE\ MHM NODsyfikacji (patrz m.in. Olszak i Ziemba [red.] =DF]Ċto UyZQLHĪWZRU]\üUyĪQe PRGHOHEL]QHVRZH-HGQą]SRSXODUQLHMV]\FK klasyfikacji modeli biznesowych stosowanych w gospodarce elektronicznej sąPo-dele opisywane literami: (A – administracja, B – biznes, C – klient [ang. Customer], E – pracownik [ang. Employee], F – RUJDQL]DFMH ILQDQVRZH JáyZQLH EDQNL 1 – organizacje QRQ SURILW L LQQH 0RGHOH Vą ]DSLV\ZDQH PLQ Z IRUPLH %% DQJ
Business to Business), B2C (ang. Business to Customer) i inne. Wraz z rozwojem
gospodarki elektronicznej prawdopoGREQLH NROHMQH OLWHU\ R]QDF]Dü EĊGą QDstĊSQH JUXS\]DDQJDĪRZDQ\FKSRGPLRtów.
Wspomniane PRGHOH PDMą konkretne zastosowanie w praktyce biznesowej. 0RJąVLĊQDWRPLDVWUyĪQLüV]F]HJyáDPLUHDOL]DF\MQ\PL3XQkWHPZ\MĞFLDMHst
okre-ĞOHQLH, ZMDNLPĞURGRZLVNXUHDOL]RZDQHVąEDGDQHSURFHV\3U]\MPXMąFĪHĞURGo-wiskiem procesów biznesowych jest zbiór wszystkich rzeczywistych i potencjal-nych podmiotów, które PRJą]RVWDü]DDQJDĪRZDQHZGDQHSURFHV\ZUD]]UHODFMa-mi, jakLHPLĊG]\Z\UyĪQLRQ\PLRUJDQL]DFMDPLPRJą]DFKRG]LüZWUDNFLHUHDOL]DFML procesów. StąG PRĪQD SU]\Mąü ĪH ĞURGRZLVND PRGHOL SURFHVyZ EL]QHVRZ\FK w gospodarce elektroniczneM WZRU]ą ]DDQJDĪRZDQH Z LFK UHDOL]DFMH W\S\ SRGPLo-WyZ 1D WHM SRGVWDZLH PRĪQD RkUHĞOLü LQWHUHsariuszy zainteresowanych realizaFMą danych procesów.
*HQHUDOQLH ĞURGRZLVNR VLHFL ,Qternet jest otwarte dla wszystkich zaintereso-wanych podmiotów. -HGQDNĪHZSUDNtyce niekWyUHĞURGRZLsND]UyĪQ\FKZ]JOĊGyZ PRJąE\ü]DPNQLĊte i uczestQLF]\üZQLFKPRJąMHG\QLHZ\Velekcjonowane pod-mioty. MRĪQDSU]\MąüĪHZUDPDFKĞURGRZLVk procesyZEL]QHVRZ\FKEXGRZDQHVą VSRáHF]QRĞFL HOHNtroniczne. W praktyce PRĪQD Z\UyĪQLü ZLHOH W\SyZ ĞURGRZLVk. =DFKDUDNWHU\VW\F]QHĞURGRZLsNDPRĪQDX]QDüPLQ
RWZDUWHĞURGRZLVNDSU]HGVLĊZ]LĊüHOHNWURQLF]Q\FK otwarte projekty biznesowe,
organizacje wirtualne,
]DPNQLĊWHĞURGRZLVND biznesowe.
: UDPDFK Z\UyĪQLRQ\FK t\SyZ ĞURGRZLVN PRJą E\ü elektroniczne aukcje i sklepy, elektroniczne konsorcja budowane dla potrzeb realizacji jakLHJRĞSURMHNWX gdzie zainteresowane podmioty PRJąSU]\áąF]\üVLĊSRGZDUXQNLHPUHVSHNtowania podstawowych zasad organizacji i dysponowania odpowiednimi zasobami. 0RJąWR E\üWDkĪHĞURGRZLVND]DPNQLĊWHWDNLHMDNSU]HGsLĊELRUVtwa elektroniczne czy poro-zumienia gospodarcze stworzone do realizacji konkretnej inwestycji. %H] Z]JOĊGX na to, F]\ EĊGą WR ĞURGRZLVND RWZDUWH, F]\ ]DPNQLĊWe, LFK ZVSyOQą FHFKą MHVW IDNW ]DFKRG]HQLD Z QLFK UyĪQHJR W\SX SURFHVyZ 6SHF\ILką ĞURGRZLska w gospodarce elektronicznej jest toĪHED]XMąRQHQDV\Vtemach informatycznych i innych narzĊ dziach informacyjno-komunikacyjnych (ang. ICT – Information and
Communica-tion Tools). Systemy informatyczne VSU]\MDMą IRUPDOL]DFML procedur biznesowych.
=ZáDV]F]D ĪH WR ZáDĞQLH GR EXGRZ\ V\VWHPyZ LQIRUPDW\F]Q\FK Z\korzystywano pierwowzory nDU]ĊG]LVWRVRZDQ\FKZVSyáF]HĞQLHGRPRGHORZDQLDSURFHVyZEL]Qe-sowych, takie jak np. BPMN (ang. Business Process Model and Notation) (Gawin i Marcinkowski 2013) czy BPEL (ang. Business Process Execution Language) (BPEL 2016).
Modelowanie procesów EL]QHVRZ\FK MHVW MHGQ\P ] Z\UDĨQ\FK VSRVREyZ egzemplifikacji stosowania SRGHMĞFLD SURFHVRZHJR Z G]LDáDOQRĞFL EL]QHVRZHM 2F]\ZLĞFLHQLHURELVLĊtego na zasadzie „sztuka dla sztuki”. Stosowanie modelo-wania SRZLQQRSU]\QRVLüNRQNUHtne kRU]\ĞFL=DOLF]\üGRQLFKPRĪQDPLQ
sformalizowanie proceVyZ]PRĪOLZRĞFLą]DVWRVRZDQLDbest practices oraz SHáQHJRRSLVXFRPRĪHVWDQRZLüHOHPHQWUR]EXGRZ\ZLHG]\NRUSRUDF\MQHM;
PRĪOLZRĞüGRSDsRZDQLDRGSRZLHGQLFKUR]ZLą]DĔLQIRUPDtycznych do ob-VáXJL UHDOL]DFML modelowanych procesów zarówno w postaci stosowanych systemów informatycznych, jak i dostĊSQ\FK Web services;
zastosowanie QDU]ĊG]L GRDXWRPDW\F]QHJR SRPLDUX HIHkW\ZQRĞFL UHDOL]o-wanych procesyZJG]LHZ\VWĊSXMHPRĪOLZRĞüELHĪąFHMDQDOL]\Vtanu FDáe-go procesu, jak i jeFDáe-go poszczególnych operacji.
-DN MXĪ ZVSRPQLDQR, ĞURGRZLVND SURFHVyZ UHDOL]RZDQ\FK Z UDPDFK JRVSo-darki elektroniczneM PRJą E\ü EDUG]R ]UyĪQLFRZDQH 0RJą Z QLFK Z\VWĊSRZDü UyĪQH JUXS\ LQWHUHVDULXV]\ ,QWHUHV\ ZVSRPQLDQ\FK JUXS PRJą E\ü Z]DMemnie sprzeczne z natury, jednakĪHZ]DsDG]LHNDĪG\]]DLQteresowanych w danym proce-VLH FKFLDáE\ RVLąJQąü VZRMH FHOH 6WąG PLPR Z\VtĊSXMąF\FK VSU]eF]QRĞFL NDĪG\ uczestnik jest zainteUHVRZDQ\Z PRĪOLZLHQDMZ\ĪV]HMHIHkW\ZQRĞFLUHDOL]RZDQ\FK procesów. Dlatego istotnym eOHPHQWHP PRGHORZDQ\FK SURFHVyZ SRZLQQ\ E\ü zdefiniowane wskDĨQLNLHIHNW\ZQRĞFL
2. Specyfika proFHVRZ\FKZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFL
:GURĪHQLH SURFHVRZ\FK ZVNDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL MHVW ]D]Z\F]DM NRQVe-NZHQFMą ]PLDQ ]DFKRG]ąF\FK Z RUJDQL]DFMDFK Z ]ZLą]NX ] ZGURĪHQLHP ]DVDG ]DU]ąG]DQLD SURFHVRZHJR %LWNRZVND 'RW\F]\ WR UyZQLHĪ SURFHVyZ UHDOi- ]RZDQ\FKZUDPDFKJRVSRGDUNLHOHNWURQLF]QHM/RJLNą]PLDQ]ZLą]DQ\FK]]DVWo-VRZDQLHP SRGHMĞFLD SURFHVRZHJR MHVW SU]HGHILQLRZDQLH FHOyZ IXQNFMRQRZDQLD przHGVLĊELRUVWZ 1DVWDZLHQLH QD SURFHV\ SRZRGXMH ĪH JáyZQ\P FHOHP SU]HGVLĊ ELRUVWZ VWDMH VLĊ QDVWDZLHQLH QD HIHNW\ZQRĞü SURFHsyZ (IHNW\ZQRĞü SU]HGVLĊ ELRUVWZMDZLVLĊMDNRZ\SDGNRZDskutecznej realizacji procesów.
-HGQDNĪH EDGDQLH HIHNt\ZQRĞFL SURFesów biznesowych wymaga odpowied-QLFKQDU]ĊG]L*HQHUDOQLHSUDFHQDGEDGDQLHPHIHkW\ZQRĞFLSURFHsyZSRZLQQ\E\ü SRGMĊte na etapie LFKSODQRZDQLDDQDVWĊSQLHPRGHORZDQLD, LWRZDU]\V]\üFDáHPX cykORZLĪ\FLDGDQHJRSURFHsX:SU]HFLZLHĔVtwie GRZVNDĨQLNyZHNRQRPLF]Q\FK i finansowych stosowanych w podeMĞFLXIXQkcjonalnym wsNDĨQLNyZSURFHVRZ\FK jest ]D]Z\F]DMZLĊFHMDSR]Dt\PVąRQe charakterystyczne dla konkretnego proce- VXLUDF]HMWUXGQRMHVWMHSU]HQRVLüGRLQQ\FKW\SyZSURFHVyZ:VkDĨQLNLSURFHso-we dot\F]ą UyĪQ\FK]DJDGQLHĔDLFK]DVWRVRZDQLHRGQRVLVLĊGRUyĪQ\FKDVSHNtów ]DU]ąG]DQLD GDQ\P W\SHP SURFHVX SRGMĊW\PL LQVWDQFMDPL RUD] LFK RSeracjami. 0RJąRQHGRW\F]\üPLQ
analizy i oceny realizacji pojedynczych operacji i instancji procesów, zasad oceny pojedynczych pracowników czy jednostek organizacyjnych,
DQDZHWSU]HGVLĊELRUVWZSHáQLąF\FKUROĊDNWRUyZZUDPDFKLQVWDQFMLSUo-cesów,
regulaminów korporacyjnych budowanych m.in. na podstawie ZVNDĨQików HIHNW\ZQRĞFL.
0RĪQDSU]\MąüĪHGODSRWU]HE]DU]ąG]DQLDSURFHVRZHJRQLH]EĊGQHMHVWVWZo-U]HQLH FDáHJR V\VWHPX ZVkDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL 3XQNWHP Z\MĞFLD są ZVNDĨQLNL V]F]HJyáRZH RNUHĞODMąFH HIHNt\ZQRĞü poszczególnych operacji. Na ich podstawie PRĪQD RSUDFRZDü ZVNDĨQLNL RJyOQH RSLVXMąFH UHDOL]RZDQH SURFHV\ ZHGáXJ ]DGa-nych kryteriów. Specyfiką ZsNDĨQLNyZ SURFHVRZ\FK MHVt fakt Īe LFK ZDUWRĞFL Vą DNWXDOL]RZDQHQDELHĪąFRZUD]]UHMHVWUDFMąRSLVXkolejnej wykonanej operacji.
WsNDĨQLNL V]F]HJyáRZH PRJą RGQRVLü VLĊ GR UyĪQ\FK DVSHNtów realizacji SURFHVyZ'ODWHJRZ\VWĊSXMąUyĪQHLFKW\S\WDNLHMDNPLQ
ekonomiczne – RGQRV]ąFHVLĊPLQGRNZHVWLLPLQLPDOL]DFMLNRV]WyZOXE HIHNW\ZQRĞFLSU]\FKRGyZ
czasowe – ]DSHZQLDMąFHV]\ENąLVSUDZQąUHDOL]DFMĊRSHUDFML
jDNRĞFLRZH – ZVND]DQLH Z\PRJyZ MDNRĞFLRZ\FK Z]JOĊGHP Z\NRQ\Za-Q\FKZ\UREyZOXEXVáXJ UyZQLHĪQDSR]LRPLHRSHUDFML– QSZSRZLą]a-niu z normami ISO),
NUDĔFRZH– to opis sytuacji, ZNWyU\FKQDOHĪ\SU]HUZDüOXE]DNRĔF]\üGa-QąLQVWDQFMĊSURFHVX
W gospodarce HOHNWURQLF]QHM LVWRWQą NZHVWLą MHVW ]DXIDQLH GR NRQWUDKHQWyZ ,QQ\PL VáRZ\, istotna jest ocena poszczególnych LQVWDQFML SURFHVyZ ] UyĪQych punktów widzenia, m.in. DNWRUyZ NOLHQWyZ D WDNĪH SRGPLRWyZ RUJDQL]uMąF\FK SU]HGVLĊZ]LĊFLDHOHNWURQLF]QH QSSRUWDOHDXNF\MQH 'ODNDĪGHMJUXS\SRGPLRWyZ HIHNW\ZQRĞüSRV]F]HJyOQ\FKRSHUDFMLPRĪHE\üUyĪQLHUR]XPLDQD5]HF]ZW\PĪH ] PDUNHWLQJRZHJR SXQNWX ZLG]HQLD PRĪOLZRĞü GRVWĊSX GR ELHĪąFHJR ĞOHG]HQLD VWDQXUHDOL]DFMLGDQHMLQVWDQFMLSURFHVXPRĪHE\üEDUG]RLVWRWQa dla klienta. Rów-QLHĪLQWHJUDWRU QSZáDĞFLFLHO SU]HGVLĊZ]LĊFLD elektroniczQHJR PRĪHE\ü]DLQWHUe-VRZDQ\ Z SRGJOąG]LH VWDQX UHDOL]DFML SRV]F]HJyOQ\FK LQVWDQFML 0RĪH ZyZF]DV áDWZLHMUHDJRZDüZUyĪQHJRW\SXV\WXDFMDFK QSHOLPLQRZDüQLHU]HWHOQ\FKGRVWDw-ców).
3. %XGRZDV\VWHPXZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFL
: SRGVWDZRZ\P XMĊFLX PRGHORZDQLD SURFHVyZ EL]QHVRZ\FK QLH ]DZV]H XMPXMHVLĊEXGRZDQLHZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFL*áyZQ\QDFLVNNáDG]LRQ\MHVWQD ]GHILQLRZDQLH DOJRU\WPX SURFHVX 'HILQLRZDQLH ZVNDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL MHVW SU]\SRU]ąGNRZDQHRSHUDFMRP]DSLVDQ\PZDOJRU\WPLHLED]XMHQDSU]HSá\ZLHGa-nych (ang. data flow *HQHUDOQLH]DNáDGDVLĊĪHNDĪGDRSHUDFMDSRZLQQDVNRĔF]\ü VLĊUHMHVWUDFMąDNWXDOQHJRVWDQXSURFHVX
Jednym z podstawowych wymogów, jakie pRZLQQ\ VSHáQLDü PRGHOH SURFe-sów, MHVWLFKVSyMQRĞü3RV]F]HJyOQHHOHPHQW\PRGHOXSRZLQQ\E\ü]JRGQH]HVREą
L ED]RZDü QD ZVSyOQ\P VáRZQLNX SRMĊü :VSRPQLDQ\ Z\PyJ dRW\F]\ UyZQLHĪ ZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFL-HVWWRLVWRWQH]ZáDV]F]DZWHG\JG\REVáuga procesów EĊG]LH]LQIRUPDW\]RZDQD DG]LĊNLWHPXQDVWĊSRZDüEĊG]LHELHĪąFDDQDOL]DLNRn-WUROD VWDQyZ SURFHVX =GHILQLRZDQH ZVNDĨQLNL HIHNW\ZQRĞFL SRZLQQ\ E\ü ]UR]u-PLDáHLLQWHUSUHWRZDOQHGODSURFHGXUV\VWHPyZLQIRUPDW\F]Q\FK 'HILQLRZDQLHZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFL SRZLQQRREHMPRZDüF]WHr\QDVWĊSu-MąFe elementy: ]ELyUZVNDĨQLNyZ SU]HZLG\ZDQąG]LHG]LQĊZDUWRĞFL RF]HNLZDQHZDUWRĞFLZVNDĨQLNyZ procedury weryfikacyjne.
: JRVSRGDUFH HOHNWURQLF]QHM ]D EXGRZĊ ZVNDĨQLNyZ RGSRZLDGD LQWHJUDWRU procesu (podmiot RGSRZLHG]LDOQ\]DUHDOL]DFMĊSURFHVX 3RZLQQ\E\üRQHZEXGo-ZDQH Z SURFHGXU\ REVáXJXMąFH UHDOL]DFMĊ SRV]F]HJyOQ\FK SURFHVyZ ,FK ĞOHG]HQLH PRĪHE\üGRVWĊSQHZ\áąF]QLHdla integratora OXEZ\EUDQHZVNDĨQLNLPRJąE\üXGo-VWĊSQLRQHUHDOL]DWRURPLNOLHQWRPSURFHVyZ5HDOL]DWRU]\LQIRUPRZDQLVąRVZRMHM HIHNW\ZQRĞFL : SU]\SDGNX QHJDW\ZQ\FK RFHQ PRJą ]RVWDü QDZHW Z\NOXF]HQL ]XG]LDáXZGDQ\PSURFHVLH'ODNOLHQWDGRVWĊSGRRSLVXELHĪąFHJRVWDQXUHDOL]DFML GDQHM LQVWDQFML SURFHVX PD ]QDF]HQLH JG\Ī Z NDĪGHM FKZLOL PRĪH RQ SR]QDü VWDQ UHDOL]DFMLMHJR]OHFHQLD0DWRZHIHNFLHUyZQLHĪSHZQHFHFK\PDUNHWLQJRZH
=ELyUZVNDĨQLNyZMHVWEXGRZDQ\DGHNZDWQLHGRDOgorytmu procesu. Powinien E\ü RQ VSyMQ\ ZHZQĊWU]QLH &KRG]L R WR ĪHE\ ]VXPRZDQH ZVNDĨQLNL RFHQLDMąFH poszczególQHRSHUDFMHQLHE\á\VSU]HF]QH]HZVNaĨQLNDmi ZHU\ILNXMąF\PLSURFHV\ MDNR FDáRĞü 'HILQLRZDQLH ZVNDĨników musi byü GRSDVRZDQH GR VáRZQLND SRMĊü stosowanych w systePLH LQIRUPDW\F]Q\P OXE XVáXJDFK VLHFLRZ\FK RUD] ]JRGQH ] GRNXPHQWDFMą MDND ]RVWDáD SU]\SLVana poszczególnym operacjom. W efekcie SRV]F]HJyOQHZVNDĨQLNLSU]HGVWDZLDQHVąZSRVWDFLIRUPXá\LĨUyGáD)RUPXáDRSa-WU]RQDMHVWQD]ZąRUD]DOJRU\WPHPREOLF]DQLDMHMZDUWRĞFLħUyGáRZVND]XMH, jakie GDQHQDOHĪ\SREUDüDE\Z\OLF]\ü ZDUWRĞüGDQHJRZVkDĨQLNa. W znacznej mierze RGSRZLHGQLH GDQH SRZLQQ\ E\ü ]DSLV\ZDQH Z GRNXPHQFLH ]GHILQLRZDQ\P GOD GDQHMRSHUDFMLOXEGRNXPHQWyZNRĔFRZ\FKGODFDáHJRSURFHVX'ODWHJRW\SXGa-Q\FKQDOHĪ\ZVND]DüRGSRZLHGQLHSRODLQIRUPDF\MQH]NRQNUHWQ\FKGRNXPHQWyZ 0RJą E\ü MHGQDN SRWU]HEQH LQQH GDQH SRFKRG]ąFH ] LQQ\FK ĨUyGHá, FR UyZQLHĪ QDOHĪ\]GHILQLRZDü=GHILQLRZDQHIRUPXá\LĨUyGáDGDQ\FKPXV]ąE\üMHGQR]QDFz-nHWDNDE\V\VWHP\ LQIRUPDW\F]QHREVáXJXMąFHSURFHV\ E\á\ZVWDQLHXVWDOLüZDr-WRĞüZVNDĨQLNDLMHJR]QDF]HQLH0DWRLVWRWQH]QDF]HQLHRW\OHĪHZRNUHĞORQ\FK sytuacjach V\VWHP\LQIRUPDW\F]QHQDSRGVWDZLHZDUWRĞFLZVNDĨQLNyZNUDĔFRZ\FK PRJą SU]HU\ZDü UHDOL]DFMĊ poszczególnych instancji procesów. Natomiast nega-W\ZQHRFHQ\DNWRUyZPRJąXQLHPRĪOLZLüLPGDOV]\XG]LDáZNRlejnych instancjach GDQHJR SURFHVX SU]\NáDGRZR NLOND QHJDW\ZQ\FK RFHQ GDQHJR GRVWDZF\ PRĪH
] DXWRPDWX GRSURZDG]Lü GR EORNDG\ PRĪOLZRĞFL MHJR GDOV]HM VSU]HGDĪ\ QD GDQ\P portalu).
'HILQLXMąFIRUPXá\ZVNDĨQLNyZ, QDOHĪ\RNUHĞOLüUyZQLHĪ, MDNąZDUWRĞüPRJą oQH SU]\Mąü RV]DFRZDü PRĪOLZą G]LHG]LQĊ ZDUWRĞFL ']LĊNL WHPX PRĪQD ZHU\Ii-NRZDü SRSUDZQRĞü ZDUWRĞFL Z\OLF]DQ\FK ZVNDĨQLNyZ -HGQDNĪH LVWRWQLHMV]\ MHVW fakt stwierdzenia, F]\Z\OLF]DQH SRELHUDQH ZDUWRĞFLZVNDĨQLNyZPLHV]F]ąVLĊZ UDPDFK ZDUWRĞFL RF]HNLZDQ\FK FR R]QDF]D SR]\W\ZQą RFHQĊ GDQHM RSHUDFML OXE SURFHVX EąGĨ QLH – ZyZF]DV RFHQD MHVW QHJDW\ZQD L ZWHG\ QDOHĪ\ SRGMąü RGSo- ZLHGQLHG]LDáDQLDQDSUDZF]HOXE]DWU]\PDüSURFHV:ZLĊNV]RĞFLSURFHVyZUHDOi-zowanych w ramach gospodarki elektronicznej zadania ZHU\ILNDF\MQH UHDOL]XMą procedury systemów informatycznych,
: SU]\SDGNX QHJDW\ZQ\FK ZDUWRĞFL ZVNDĨQLNyZ RFHQLDMąF\FK QDOHĪ\ XUu-FKRPLüSURFHGXU\ZHU\ILNDF\MQHNtyUHRNUHĞOą powody negatywnego wyniku oce-Q\ RUD] ZGURĪą RGSRZLHGQLH SURFHGXU\ QDSUDZF]H Im wLĊNV]D EĊG]LH OLF]ED Ln-stancji danego procesu, t\P Z\PDJDü RQ EĊG]LH EDUG]LHM ]DDZDQVRZDQ\FK SURFe-dur weryfikacyjnych.
4. =DVWRVRZDQLHZVNDĨQLNyZHIHNW\ZQRĞFL
W SRGHMĞFLX SURFHVRZ\P HOHPHQteP Z\ZRáXMąF\P MDkLHNROZLHN G]LDáDQLD jest ich cel. Wizja inicjatora procesu powinna okreĞODüUyZQLHĪ, na czym ma pole-JDü RVLąJQLĊFLH ]DkáDGDQ\FK FHOyZ : JRspodarce elektronicznej RNUHĞOHQLH Zy-]QDF]QLNyZVXNFHVXSRZLQQRE\ü]GHILQLRZDQHZVSRVyEVIRUPDOL]RZDQ\:\QLND tR]IDNWXĪe pierwszym weryfikatorem oceniDMąF\PHIHNW\NDĪGHMLQstancji proce-VXEĊG]LHV\Vtem informatyczny, kWyU\XPRĪOLZLDüEĊG]LHMHJRUHDOL]DFMĊ1DHWDSLH SODQRZDQLDSURFHVXMHJRLQLFMDWRURNUHĞODMHG\QLHSRGstawowe ]DáRĪHQLDSRGHMPo-ZDQHJRSU]HGVLĊZ]LĊFLD
Dopiero na etapie modelowania defiQLRZDQH Vą ZVNDĨQLNL HIHNW\ZQRĞFL =a-]Z\F]DM ]DMPXMą VLĊ W\P VSHFMDOLĞFL ] ]DNUHVX ]DU]ąG]DQLD SURFHVRZHJR ]ZáDV]F]D DQDOLW\F\SURFHVyZ RUD]VSHFMDOLĞFL]]DNUHVXPRGHORZDQLDV\VWHPyZLQIRUPDW\Fz-Q\FK-DNZVSRPQLDQRZVNDĨQLNLHIHNW\ZQRĞFLVąX]XSHáQLHQLem do opisu algoryt-mów, dokumentacji i zasobów przewidzianych do realizacji pojedynczych operacji RUD]FDá\FKSURFHVyZ2SLV PRGHOL PRĪHE\üGRNRQ\ZDQ\Z UyĪQ\FKQDU]ĊG]LDFK 'ODSURFHVyZSU]H]QDF]RQ\FKGRJRVSRGDUNLHOHNWURQLF]QHMZ\EUDQHQDU]ĊG]LDPo- deloZDQLDSRZLQQ\E\üNRPSDW\ELOQH]XVáXJDPLwHERZ\PLNWyUHZGXĪ\P]DNUe-VLH NRU]\VWDü EĊGą ] WHFKQRORJLL VHPDQW\F]Q\FK PLQ Z WUDNFLH VáRZQLNRZDQLD ZVNDĨQLNyZLLFKHOHPHQWyZVNáDGRZ\FK (patrz m.in. Weber 2009).
Sformalizowane modele procesów biznesowycK SRZLQQ\ E\ü ZGURĪRQH Z SRVWDFL RGSRZLHGQLFK XVáXJ VLHFLRZ\FK L SURFHGXU V\Vtemów informatycznych stosowanych przez potencjalnych ich akWRUyZ &]ĊĞü PRGHOL PRĪH E\ü
NRQZHUWo- ZDQDGRSURFHGXULQIRUPDW\F]Q\FKLQQąF]ĊĞüPRĪQDQDNáDGDüQDZ\PDJDQHXsáu-gi siHFLRZH QS Z\NRU]\VWXMąF PLQ DUFKLWHNWXUĊ 62$ – ang. Service-Oriented
Architecture). 'RNRQXMąF DXtomatycznej NRQZHUVML PRGHOX QDOHĪ\ ]DNáDGDü ĪH
ZVNDĨQLNL HIHNt\ZQRĞFL ]RVWDá\ RSLVDQe w postaci podprocedur opracowanych al-JRU\WPyZ SURFHVX (IHNWHP NRQZHUVML SRZLQQ\ E\ü RGSRZLHGQLH PRGXá\ V\VWe-PyZLQIRUPDW\F]Q\FKRUD]Z\NRU]\VW\ZDQHXVáXJLVLHFLRZH
Z ekonomicznego punktu widzenia podstDZRZą ID]ą MHVW UHDOL]DFMD Lnstancji procesu (egzekucja procesu). W gospodarce elektronicznej realizacja instancji pro-ceVX Z GXĪHM PLHU]H RGE\ZD VLĊ SRSU]H] RSLV\ZDQLH skutków kolejnych operacji. -HG\QLH G]LDáDQLD QD ]DVREDFK PDteULDOQ\FK Z\PDJDü EĊGą G]LDáDĔ klasycznych. -HGQDNĪHRSis ich skutków UyZQLHĪEĊG]LHPLDáFKDUDNter elektroniczny. Owe skut-ki powinny zostDüRSLVDQe w dokXPHQWDFMLHOHNWURQLF]QHMLQDWHMSRGVWDZLHPRĪQD EĊG]LH QD ELHĪąFRNRQWURORZDü stan ZVNDĨQLNyZ HIHNt\ZQRĞFL GOD NDĪGej realizo-wanej instancji procesu.
Wyniki weryfikacji realizowanych instancji SURFHVyZSRZLQQ\E\üQDELHĪąFR udostĊSQLDQe ]DLQWHUHVRZDQ\P L XSUDZQLRQ\P LQWHUHVDULXV]RP 'OD ]DDQJDĪRZa-Q\FKDNWRUyZLNOLHQWyZGRVWĊSQHGDQHPDMąFKDUDNWHULQIRUPDF\MQ\LRFHQLDMąF\ Dla integratorów procesów uzyskiwane dane, ]ZáDV]F]D R FKDUDNWHU]H ]ELRUF]\P, GRW\F]ąFH SURFHVyZ MDkR FDáRĞFL, powinny sSU]\MDü GRVNRQDOHQLX GRtychczas sto-sowanych modeli.
Podsumowanie
:VNDĨQLNL HIHkW\ZQRĞFL SURFHVyZ są LVtotnym zagadnieniem w ramach go-spodarki elektronicznej. ']LĊkL QLP PRĪQD PLHU]\ü HIHNW\ZQRĞü L skutHF]QRĞü UHDOL]RZDQ\FKLQVWDQFMLSURFHVyZLSURFHVyZMDNRFDáRĞFL*RVSRGDUNDHOHNtronicz-na jeVWĞURGRZLVkiem dyUHDOL]RZDQ\FKLQVWDQFMLSURFHVyZLSURFHVyZMDNRFDáRĞFL*RVSRGDUNDHOHNtronicz-namicznym, gdzie stosunkowo szybko trzeEDUHDJRZDüQD ]PLDQ\ ]DFKRG]ąFH Z RWRF]HQLX 'ODWHJR DVSHkt organizacyjny schodzi na plan GUXJLZ]JOĊGHPNZHVtii efekt\ZQRĞFLSURFesów.
Zagadnienie wskDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL MHst stosunkowo nowe, MHĞOL LG]LH o modelowanie procesów biznesowych, w tym tych realizowanych w ramach go-spodarki elektronicznej. Wynika to z IDNWXĪHSU]\WZRU]HQLXQDU]ĊG]LPRGHORZa-nia podstDZRZą kwestLą E\áD NRQVWUXNFMD SURFHVX ,FK HIHNW\ZQRĞü SU]HQRV]RQD E\áDQDGUXJLSODQLZGXĪej mierze lokRZDQDE\áDZUDPDFKQLH]EĊGQLHNRQLHF]QHM sSUDZR]GDZF]RĞFL =DNáDGDMąF ĪH SRGHMĞFLH SURFHVRZH SRZLQQR ]DRZRFRZDü przeksztDáFHQLHP ]DVDG P\ĞOHQLD R HIHNW\ZQRĞFL IXQNFMRQRZDQLD SU]HGVLĊELRUVWZ L ĞURGRZLVN JRVSRGDUNL HOHNWURQLF]QHM UROD ZVNDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL SRZLQQD VWRSQLRZRURVQąü
2F]\ZLĞFLH EXGRZD ZVNDĨQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL QLH MHVW ]DGDQLHP SURVW\m. Wymaga odpowiedniej wiedzy na temat modelowanych procesów, wymogów
or-JDQL]DF\MQ\FK D WDNĪH VDP\FK QDU]ĊG]L PRGHORZDQLD 'RGDWNRZR ZVSyáF]HVQH QDU]ĊG]LDPRGHORZDQLDQLH]DZV]HSR]ZDODMąQDRSUDFRZ\ZDQLHDQDVWĊSQLHNRn-ZHUVMĊ SURFHGXU REVáXJXMąF\FK ZVNDĨQLNL HIHNt\ZQRĞFL :\GDMH VLĊ ZLĊF ĪH QD ZGUDĪDQLHSHáQ\FKPRGHOLSURFeVyZEL]QHVRZ\FKXPRĪOLZLDMąF\FKELHĪąFąDQDOL]Ċ VWDQXSRV]F]HJyOQ\FKLQVWDQFMLDED]XMąF\FKQDZVkDĨQLNDFKHIHNW\ZQRĞFLSURFe-sowej, trzeba EĊG]LHMHV]F]HSRF]HNDüQLPZSHáQL]RVtaną]DVWRVRZDQe.
Literatura
1. Bitkowska A. (2015), 5ROD PLHUQLNyZ HIHNW\ZQRĞFL SURFHVyZ Z SHUVSHNW\ZLH
]DU]ąG]DQLDZLHG]ą, Ä3U]HJOąGOrganizacji”, nr 8.
2. Gawin B., Marcinkowski B. (2013), Symulacja procesów biznesowych. Standardy
BPMS i BPMN w praktyce, Wydawnictwo „Helion”. Gliwice.
3. Strategie i modele gospodarki elektronicznej (2007), red. C.M. Olszak, E. Ziemba,
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
4. Weber I. (2009), Semantic Methods to Execution-level Business Process Modeling.
Modeling Support Through Process Verification and Service Composition,
Sprin-ger-Verlag, Berlin – Heidelberg.
5. http://searchsoa.techtarget.com/definition/BPEL >GRVWĊS10.02.2016].
SELECTED ASPECTS CONCERNING PERFORMANCE INDICATORS OF PROCESSES IN THE ELECTRONIC ECONOMY
Summary
The article focuses on selected issues concerning the construction of performance indicators for the business processes within the electronic economy. These indicators are considered a part of the business process model. Their aim is to enable the automatic analysis of the effects of implementation of individual operations, all instances of pro-cesses and evaluation of the overall model at an angle of the possibility of its improve-ment. Performance indicators will be the embedded formula of IT systems and Web services, and they should reflect the interests of all stakeholders involved in the imple-mentation of modeled processes.
Keywords: performance indicators, processes in electronic economy, process approach.
