Mikroprzedsiębiorstwa w przestrzeni wirtualnej : analiza sektora w Polsce

(1)

Mirosław Moroz

Mikroprzedsiębiorstwa w przestrzeni

wirtualnej : analiza sektora w Polsce

Ekonomiczne Problemy Usług nr 63, 433-440

(2)

NR 638 EKONOMICZNE PROBLEMY USŁUG NR 63 2011

MIROSŁAW MOROZ

Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu

MIKROPRZEDSIĘBIORSTWA W PRZESTRZENI WIRTUALNEJ – ANALIZA SEKTORA W POLSCE1

Wprowadzenie

Biznes internetowy w Polsce podlega dynamicznemu rozwojowi, zarówno w ujęciu ilościowym (wartość sektora, liczba firm), jak i jakościowym (ulepszone funkcje, profesjonalizacja obsługi, rozwój łańcuchów logistycznych, konsolidacje). Biznes internetowy obejmuje przedsiębiorstwa internetowe, które funkcjonują w wirtualnej przestrzeni i czerpią przychody z działalności w Internecie. Chodzi tu zatem o takie grupy przedsiębiorstw, jak serwisy i usługi internetowe, agencje e-marketingowe, handel elektroniczny i firmy obsługi e-biznesu. Według szacun-ków dokonanych przez autora liczba firm, które funkcjonują w przestrzeni wirtual-nej i zostały zarejestrowane w Polsce, sięga 14 tys. podmiotów gospodarczych. Dużą część tej liczby stanowią mikropodmioty, a więc przedsiębiorstwa zatrudnia-jące mniej niż 10 osób. Taki stan rzeczy podyktowany jest czynnikami związanymi bądź ze specyfiką biznesu internetowego, bądź ogólnymi zasadami przedsiębior-czości, właściwymi dla każdego przedsiębiorstwa. Rola mikroprzedsiębiorstw wśród przedsiębiorstw internetowych jest pochodną ich dużej liczby i dużego udziału w ogólnej liczbie przedsiębiorstw internetowych.

Autor artykułu wyznaczył sobie dwa cele. Pierwszym jest sprecyzowanie pojęcia przedsiębiorstwa internetowego, jego istoty i wyróżników. Drugim jest wskazanie znaczenia mikroprzedsiębiorstw w biznesie prowadzonym w wirtualnej przestrzeni.

1

Niniejszy artykuł finansowany jest ze środków budżetowych na naukę w latach 2010– 2012 jako projekt badawczy nr NN 115 0055639.

(3)

Mirosław Moroz 434

1. Istota przedsiębiorstwa internetowego

Biznes internetowy jest relatywnie nowym rodzajem działalności gospodar-czej. Pierwsze tego typu przedsiębiorstwa pojawiły się w latach 90. XX wieku w USA. Przyjmuje się, że pierwsze firmy internetowe powstały w Polsce w drugiej połowie lat 90. XX wieku, a jako przykład podaje się założenie portalu Wirtualna Polska w 1995 roku.

Upowszechnienie globalnej sieci Internet sprzyja rozwojowi przedsiębiorstw internetowych. Sieć Internet obok realizacji innych zastosowań okazała się także nowym środowiskiem prowadzenia biznesu. Jednocześnie specyfika działalności gospodarczej w wirtualnej przestrzeni skłania do zastanowienia się nad precyzyj-nym uchwyceniem istoty i wyróżników przedsiębiorstwa internetowego. Istnieje bowiem kilka kryteriów, które różnicują omawiany typ przedsiębiorstwa od przed-siębiorstwa tradycyjnego.

Podstawową i pierwotną przesłanką wyodrębnienia biznesu internetowego jest funkcjonowanie w wirtualnej przestrzeni. Klienci i pozostali kontrahenci komuni-kują się z przedsiębiorstwem internetowym, wykorzystując narzędzia teleinforma-tyczne (strony WWW, komunikatory, pocztę elektroniczną, aplikacje internetowe). Przedsiębiorstwo internetowe z mocy prawa musi mieć siedzibę, ale służy ona ge-neralnie jako miejsce zarządzania całością przedsięwzięcia. Umowa pomiędzy fir-mą a innym podmiotem zawierana jest poza lokalem (siedzibą) przedsiębiorstwa, co w sensie prawnym rodzi określone konsekwencje. Tak więc podstawowym wy-różnikiem przedsiębiorstwa internetowego jest generowanie przychodów z działal-ności w przestrzeni wirtualnej2. Przyjmuje się przy tym, że ze względu na transfor-mację biznesu internetowego nie wszystkie strumienie przychodów muszą być generowane w Internecie. Zdarza się bowiem, że przedsiębiorstwa internetowe, aby poprawić własną pozycję konkurencyjną, otwierają fizyczne punktu obsługi klien-tów. Egzemplifikacją w omawianym kontekście mogą być takie firmy, jak mBank czy Merlin.pl. Dlatego też uwzględniając złożoną rzeczywistość e-biznesu, przyję-to, że aby mówić o biznesie internetowym, co najmniej 50% przychodów musi pochodzić z umów zawartych w Internecie3_.

Drugą przesłanką jest potencjalnie globalny charakter oddziaływania przed-siębiorstwa internetowego4_{. Tak szeroki zakres (promień) współpracy wynika}

z globalnego zasięgu sieci Internet. Opublikowana oferta przedsiębiorstwa tech-nicznie może być odczytana w każdym zakątku świata. W praktyce globalny zasięg

2

W.G. Bremser, Q.B. Chung, A Framework for performance measurement in the

e-business environment, „Electronic Commerce Research and Applications” 2005, vol. 4, s. 396.

3

P. Kossecki, Wycena i budowanie wartości przedsiębiorstw internetowych, Wydawnic-twa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008, s. 30.

4

J. Reynolds, E-Business. A Managerial Perspective, Oxford University Press, New York 2010, s. 49

(4)

e-biznesu występuje relatywnie rzadko, ze względu na odmienne uwarunkowania językowe, kulturowe, prawne i koszty obsługi logistycznej odległych kontrahentów. Jednakże relatywnie często dochodzi do współpracy o charakterze transgranicznym, a standardowo zakres działania ma charakter co najmniej krajowy. Stanowi to drugą istotną różnicę w stosunku do przedsiębiorstw tradycyjnych.

Biznes internetowy opiera się na informacji jako podstawowym przedmiocie pracy. Informacja jest głównym składnikiem procesu gospodarczego wykonywane-go przez przedsiębiorstwo. Funkcjonowanie w ramach niematerialnewykonywane-go łańcucha tworzenia wartości jest kolejnym wyróżnikiem przedsiębiorstwa internetowego5

. W każdym przedsiębiorstwie ważna jest odpowiednia informacja, aby móc podejmować właściwe decyzje. Natomiast dla biznesu internetowego, obok wystę-pujących procesów informacyjno-decyzyjnych, informacja jest tworzywem procesu podstawowego. Jako egzemplifikację można podać porównywarkę cen, której pro-ces podstawowy polega na przetworzeniu informacji na temat cech danego produk-tu (między innymi cena, oferujący sklep, termin dostawy, dostępność). Z kolei tra-dycyjne przedsiębiorstwo bazuje w dużej mierze na materialnych składnikach pro-cesu podstawowego.

2. Sektor przedsiębiorstw internetowych w Polsce

Biznes internetowy nie jest wewnętrznie jednorodny. Składa się czterech seg-mentów, takich jak serwisy i usługi internetowe, agencje e-marketingowe, handel elektroniczny oraz obsługa e-biznesu. W tabeli 1 w syntetyczny sposób wskazano przykłady przedsięwzięć w ramach każdego segmentu wraz z egzemplifikacjami z rynku polskiego.

Według dostępnych danych wartość poszczególnych segmentów e-biznesu za rok 2009 oszacować można następująco6

:  serwisy i usługi internetowe – 3 mld zł,  agencje e-marketingowe – 0,2 mld zł,  handel internetowy – 13,4 mld zł,  obsługa e-biznesu – 0,5 mld zł.

Łącznie sektor przedsiębiorstw internetowych wygenerował obroty na pozio-mie około 17 mld zł.

5

T. Kollmann, What is e-entrepreneurship? – fundamentals of company founding in the

net economy, „International Journal of Technology Management” 2006, vol. 33, no. 4, s. 327.

6

Obliczenia własne na podstawie: M. Grzechowiak i in., Internet 2k10, International Data Group Poland SA, Warszawa 2010, http://files.idg.pl/news/Raport_Internet_2k10.zip, s. 6, 16; M. Lemańska, Coraz więcej pieniędzy z cyfrowej rozrywki w Polsce, „Rzeczpospolita”, 1.09.2010, http://www.rp.pl/artykul/9211,529708-Coraz-wiecej-pieniedzy-z-cyfrowej-rozrywki-w-Polsce.html.

(5)

Według szacunków autora pod koniec 2010 roku łączna liczba aktywnych firm internetowych w Polsce wynosi około 14 tys. Powyższy szacunek wynika z analizy różnych rodzajów raportów komercyjnych oraz prowadzonego przez Główny Urząd Statystyczny rejestru przedmiotów działalności przedsiębiorstw. GUS w ramach Polskiej Klasyfikacji Działalności wyodrębnia podklasy związane z działalnością internetową.

Tabela 1 Segmenty biznesu internetowego

Segment e-biznesu Typy przedsięwzięć Przykłady przedsiębiorstw

Serwisy i usługi internetowe

Portale Onet.pl Serwisy ogłoszeniowe Gratka.pl Serwisy społecznościowe Nk.pl

Wortale Money.pl Współdzielenie się filmami Wrzuta.pl Porównywarki cenowe Ceneo.pl Agencje

e-marketingowe

Agencje interaktywne K2.pl Agencje SEO/SEM Bluerank.pl Internetowe sieci reklamowe IDMnet.pl E-commerce Sklepy internetowe Merlin.pl

Serwisy aukcyjne Allegro.pl Obsługa

e-biznesu

Obsługa płatności internetowych Platnosci.pl Oprogramowanie dla e-biznesu Sote.pl

Hosting Home.pl

Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Grzechowiak i in., op.cit., s. 6. 3. Rola mikropodmiotów w biznesie internetowym

Znaczenie mikropodmiotów w biznesie internetowym wynika z ich udziału w ogólnej liczbie wszystkich przedsiębiorstw internetowych. Mikroprzedsiębior-stwa internetowe stanowią największy odsetek przedsiębiorstw internetowych. Wi-dać tutaj analogię do tradycyjnych przedsiębiorstw, wśród których również naj-większy udział mają podmioty zatrudniające do 10 osób, których roczny obrót (lub suma bilansowa) nie przekraczają równowartości 2 mln euro.

Udział mikroprzedsiębiorstw w całkowitej liczbie przedsiębiorstw interneto-wych zostanie dokonany w przekroju najpopularniejszych rodzajów działalności dla trzech segmentów e-biznesu. Pod uwagę zostaną wzięte przedmioty działalności odnotowane w publicznej statystyce, a więc działalność portali internetowych, po-średnictwo w sprzedaży miejsca na cele reklamowe w mediach elektronicznych oraz sprzedaż detaliczna prowadzona przez domy sprzedaży wysyłkowej lub

(6)

Inter-net. Ze względu na ograniczoną objętość niniejszego opracowania w analizie zosta-nie uwzględnionych pięć województw najprężzosta-niejszych pod kątem e-biznesu.

Strukturę podmiotową segmentu portali internetowych zamieszczono w tabeli 2.

Tabela 2 Klasy wielkości przedsiębiorstw w segmencie portali internetowych

Zatrudnienie Polska Mazowieckie Małopolskie Śląskie Wielkopolskie Dolnośląskie do 9 osób 3610 1204 374 334 328 287 10–49 osób 56 24 7 7 4 3 50–249 osób 7 3 1 0 0 0 ponad 250 osób 2 0 2 0 0 0 Ogółem 3675 1231 384 341 332 290 Źródło: opracowanie własne na podstawie M. Grzechowiak i in., op.cit., s. 27.

Wśród 3675 portali internetowych, które funkcjonowały w Polsce pod koniec 2009 roku, aż 98,23% stanowią mikroprzedsiębiorstwa. Oznacza to dominację tej klasy przedsiębiorstw, która jest widoczna we wszystkich województwach. Co ciekawe, w skali całego kraju były jedynie dwa duże przedsiębiorstwa prowa-dzące portal internetowy.

Kolejnym przedmiotem działalności poddanym analizie jest pośrednictwo w sprzedaży miejsca na cele reklamowe w mediach elektronicznych. Dane o wielkości podmiotów dla wymienionego przedmiotu działalności przedstawiono w tabeli 3.

Również pod względem sprzedaży instrumentów reklamowych w Internecie widać zdecydowaną dominację firm mikro. Na liście firm o analizowanym profilu działalności reklamowej nie ma ani jednego dużego przedsiębiorstwa. Sprzedażą miejsca reklamowego w Internecie w 96,81% zajmowały się mikroprzedsiębior-stwa. Jakkolwiek odsetek firm z sektora mikro jest nieco mniejszy niż w przypadku portali internetowych, ale warto odnotować, że w wielu województwach występują tylko podmioty mikro, jeżeli chodzi o sprzedaż miejsca reklamowego on-line (Za-chodniopomorskie, Lubelskie, Opolskie itd.).

Transakcyjne wykorzystanie Internetu z punktu widzenia wielkości przedsię-biorstw przedstawiono w tabeli 4.

(7)

Tabela 3 Klasy wielkości przedsiębiorstw w segmencie pośrednictwo w sprzedaży miejsca na cele

reklamowe w mediach elektronicznych

Tabela 4 Klasy wielkości przedsiębiorstw w segmencie handlu elektronicznego

i sprzedaży wysyłkowej

Handel elektroniczny opiera się na mikropodmiotach, które stanowią 99,42% ogólnej liczby przedsiębiorstw internetowych. Wśród firm sprzedających na odle-głość nie ma ani jednej dużej. Warto jednak zaznaczyć, że nie wszystkie z wymie-nionych w tabeli 4 firm zajmują się handlem elektronicznym. Część trudni się sprzedażą wysyłkową. Niestety, podklasa 4791Z nie pozwala na precyzyjne uchwy-cenie ich liczby. Dlatego też autor założył ostrożnie, że handlem elektronicznym zajmuje się około 70% podmiotów przypisanych do tej klasy, co daje w liczbach bezwzględnych około 12,5 tys. zarejestrowanych firm handlu elektronicznego.

Dane statystyczne potwierdzają zdecydowaną przewagę liczebną mikroprzed-siębiorstw. W związku z tym nasuwa się pytanie o przesłanki takiego stanu rzeczy. Przesłanki te można podzielić na dwie grupy: właściwe dla wszystkich przedsię-biorstw oraz specyficzne dla e-biznesu. Pierwsza grupa związana jest z naturalnym przebiegiem procesu przedsiębiorczości. Każde przedsiębiorstwo prywatne było na

(8)

początku swej drogi małe. Jak wspomniano wcześniej, biznes internetowy jest rela-tywnie młodym sektorem, przed którym są kolejne etapy wzrostu.

W grupie czynników specyficznych dla e-biznesu wymienić można następują-ce przesłanki dużego zatomizowania sektora:

 odmienny zakres oddziaływania konkurencji – ze względu na fakt, że za-kres geograficzny przedsiębiorstwa internetowego obejmuje skalę co naj-mniej krajową, natężenie konkurencji jest znacząco wyższe niż w przypad-ku firm tradycyjnych, często konprzypad-kurujących jedynie lokalnie. Powoduje to problem z agregacją popytu – wystarczy, że jest kilku poważnych rywali, a cały segment odczuwa bariery wzrostu;

 bariery wejścia i wyjścia w biznes internetowy są relatywnie niskie, niższe niż dla przedsiębiorstw tradycyjnych o porównywalnej skali działalności. Niskie bariery wejścia wynikają z rosnącego na znaczeniu modelu ASP (obniżka kosztów stałych) w zakresie outsourcingu poszczególnych kom-ponentów biznesu internetowego (na przykład oprogramowanie sklepu in-ternetowego, moduł płatności on-line itp.);

 niematerialny charakter łańcucha tworzenia wartości dla e-biznesu – rela-tywnie łatwo jest powielić skuteczny model biznesowy, co powoduje okre-sowo dużą liczbę nowo wchodzących do sektora.

Podsumowanie

Przedsiębiorstwa internetowe stanowią żywą, dynamicznie rozwijającą się tkankę współczesnego życia gospodarczego. Takie podmioty, jak portale, porów-nywarki, serwisy społecznościowe, sklepy internetowe, odgrywają coraz większa gospodarczą rolę. Ekonomiczne znaczenie tego typu podmiotów będzie rosło wraz z wchodzeniem w wiek produkcyjny generacji X i Y oraz przekształceniami w kierunku gospodarki opartej na wiedzy.

Biznes internetowy opiera się na mikroprzedsiębiorstwach. Przeanalizowane dane wskazują, że udział mikropodmiotów przekracza 96% ogółu wszystkich przedsiębiorstw internetowych. Co więcej, widoczny jest brak dużych przedsię-biorstw funkcjonujących w przestrzeni wirtualnej. Widać tutaj analogię do trady-cyjnych przedsiębiorstw, wśród których również największy udział mają podmioty zatrudniające do 10 osób. Jednakże przyczyny przeważającego udziału mikropod-miotów internetowych mają swoje źródło nie tylko w ogólnych prawidłach rozwoju gospodarczego, ale także w przesłankach specyficznych dla omawianego sektora.

Znaczenie mikroprzedsiębiorstw w biznesie internetowym wynika z ich dużej liczebności i dużego udziału w całkowitej liczbie przedsiębiorstw internetowych. Duża liczba niewielkich podmiotów kreuje generalny obraz, postrzeganie sektora w oczach kontrahentów, jest przesłanką uruchomienia przez państwo określonej

(9)

polityki względem sektora (patrz działanie 8.1 i 8.2 w ramach Programu Operacyj-nego Innowacyjna Gospodarka) oraz stanowi alternatywny – wobec tradycyjnych rozwiązań – wzorzec rozpoczynania działalności gospodarczej dla potencjalnych przedsiębiorców.

MICRO-ENTERPRISES IN CYBER SPACE – AN ANAYLYSIS OF THE SECTOR IN POLAND

Summary

The Internet Firms are vibrant, dynamically transforming part of modern econom-ic life. Entities such as portals, search engines, preconom-ice comparison engines, auctions sites, e-shops, interactive agencies, etc. are playing an increasingly greater economic role.

The online business is based on micro-enterprises. The analyzed data indicate that the share of micro-entities exceeds 96% of all Internet companies in Poland. Moreover, there is general lack of large companies operating in the virtual space.