Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki

Pełen tekst

(1)632. 2004. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Czes³awa Pilarska Katedra. Mikroekonomii. Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki 1. Przekszta³cenia w³asnoœciowe przedsiêbiorstw pañstwowych w latach 1990–2000 Podstawow¹ form¹ realizowanych obecnie w Polsce przekszta³ceñ w³asnoœciowych jest prywatyzacja, rozumiana jako przekszta³cenie dotychczasowej w³asnoœci pañstwowej we w³asnoœæ prywatn¹. Nale¿y przy tym nadmieniæ, ¿e dla potrzeb oceny tempa i zakresu prywatyzacji proponuje siê wprowadzenie rozró¿nienia miêdzy prywatyzacj¹ w szerokim i w¹skim ujêciu1. W szerokim ujêciu chodzi o prywatyzacjê gospodarki, któr¹ mo¿na okreœliæ jako proces takich przekszta³ceñ w³asnoœciowych, w efekcie których w³asnoœæ prywatna staje siê dominuj¹ca w gospodarce. Na tak rozumian¹ prywatyzacjê sk³adaj¹ siê ³¹cznie trzy zasadnicze rodzaje dzia³añ2: – zak³adanie i rozwijanie nowych przedsiêbiorstw prywatnych, – przekazywanie przedsiêbiorstw pañstwowych w rêce prywatne, czyli w¹sko rozumiana prywatyzacja, – zwrócenie przejêtego przez pañstwo maj¹tku dawnym w³aœcicielom prywatnym, tzn. reprywatyzacja. Zatem prywatyzacja w szerokim ujêciu polega na zwiêkszaniu siê absolutnych rozmiarów udzia³u i jakoœci sektora prywatnego w gospodarce3. Rozwój tego sek1 L. Balcerowicz, Determinanty i kierunki prywatyzacji w Polsce: próba przegl¹du zagadnieñ [w:] Prywatyzacja w Polsce. Szanse i zagro¿enia, red. J.W. Bossak, SGH, Warszawa 1994, s. 3–17. 2 J. Rosiek, Nap³yw inwestycji zagranicznych do Polski w œwietle przekszta³ceñ w³asnoœciowych w gospodarce polskiej [w:] Wybrane problemy handlu zagranicznego, cz. 2, pod red. K. Budzowskiego i S. Wydymusa, AE w Krakowie, Kraków 1997, s. 106. 3 Szybki i dynamiczny przyrost nowo tworzonego sektora prywatnego, który sta³ siê baz¹ dla dynamicznego wzrostu ca³ej gospodarki, jest niekwestionowanym osi¹gniêciem przemian systemowych w Polsce, przy czym nale¿y podkreœliæ, ¿e iloœciowy wzrost tego sektora w naszym kraju jest g³ównie.

(2) Czes³awa Pilarska. 6. tora mierzony jest m.in. jego udzia³em w produkcie krajowym brutto, w liczbie pracuj¹cych, w sprzeda¿y detalicznej, w przychodach przedsiêbiorstw oraz obrotach towarowych z zagranic¹ (rys. 1).. 96,4. 95,2. 100. 84,0. 80. 72,5. 71,0. 71,9. 60. 51,0. 49,0. % 40,0. 40,0. 40 30,0 18,0. 20. 0. Produkt krajowy brutto. 1990. Liczba pracujących. Handel Budownictwo Przemysł sprzedaż produkcja produkcja detaliczna sprzedana sprzedana. Eksport i import. 2000. Rys. 1. Udzia³ sektora prywatnego w gospodarce w latach 1990 i 2000 Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych Ministerstwa Gospodarki, http://www.mg.gov.pl/ struktur/DaiP/2000_pl/w_13.htm. Z danych przedstawionych na rys. 1 wynika, ¿e od pocz¹tku lat 90. nastêpuje systematyczny wzrost roli sektora prywatnego w polskiej gospodarce. Jego udzia³ w produkcie krajowym brutto wzrós³ z 40% w 1990 r. do oko³o 71% w 2000 r., wynikiem procesu tworzenia nowych przedsiêbiorstw w sektorze prywatnym, a w znacznie mniejszym stopniu prywatyzacji by³ych przedsiêbiorstw pañstwowych. Liberalne regulacje systemowe umo¿liwi³y ³atwe wejœcie na rynek setek tysiêcy nowych firm. Od 1990 do 31 grudnia 2000 r. liczba prywatnych spó³ek prawa handlowego w ca³ej gospodarce wzros³a z ok. 35 tys. do 159,7 tys., w tym z udzia³em zagranicznym z 1,6 tys. do 14,7 tys. Liczba najmniejszych przedsiêbiorstw prywatnych prowadzonych przez osoby fizyczne wzros³a zaœ z 1,1 mln do 2,5 mln. Liczba przedsiêbiorstw pañstwowych zmniejszy³a siê w tym okresie z 8453 do 2268, natomiast liczba jednoosobowych spó³ek skarbu pañstwa wzros³a z 248 do 1480. Powsta³o wiele podmiotów o mieszanych formach w³asnoœci, a du¿a liczba przedsiêbiorstw pañstwowych znajduje siê w przejœciowych stadiach przekszta³ceñ w³asnoœciowych. Por. B. B³aszczyk, Prywatyzacja a sektor prywatny, ,,Parkiet” – Gazeta Gie³dy, Polski Rynek Kapita³owy 97/98, s. 52– 53; Dzia³alnoœæ gospodarcza spó³ek z udzia³em kapita³u zagranicznego w 2000 roku, GUS, Warszawa 2001, s. 8; Raport o stanie gospodarki w roku 2000, Ministerstwo Gospodarki, Warszawa 2001, s. 163; Zmiany strukturalne grup podmiotów gospodarki narodowej w 2000 r., GUS, Warszawa 2001, s. 14–15 oraz Ma³y Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2001, s. 451..

(3) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 7. w liczbie pracuj¹cych z 49% do 72,5%, natomiast w sprzeda¿y detalicznej z 51% do 95,2%. Wzrasta tak¿e rola przedsiêbiorstw prywatnych w produkcji budowlanomonta¿owej oraz w przemyœle. W 2000 r. udzia³ sektora prywatnego w produkcji sprzedanej budownictwa kszta³towa³ siê na poziomie 96,4%, wobec 40% w 1990 r., z kolei udzia³ tego sektora w produkcji sprzedanej przemys³u wynosi³ 71,9%, tj. o 54% wiêcej w porównaniu z 1990 r. Prywatyzacja w w¹skim ujêciu rozumiana jest jako prywatyzacja przedsiêbiorstw pañstwowych, czyli przesuwanie tych przedsiêbiorstw do sektora prywatnego w gospodarce. Zgodnie z ustaw¹ uchwalon¹ w 1990 r. o prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych4 ka¿de przedsiêbiorstwo pañstwowe, bez wzglêdu na wielkoœæ, rentownoœæ czy pozycjê na rynku, mo¿e byæ poddane przekszta³ceniom w³asnoœciowym, przy czym dla przedsiêbiorstw du¿ych, bêd¹cych w dobrej kondycji finansowej, przewidziana jest prywatyzacja metod¹ kapita³ow¹ (poœredni¹), natomiast dla ma³ych i œrednich firm metod¹ likwidacyjn¹ (bezpoœredni¹)5. Prywatyzacja œcie¿k¹ poœredni¹ przebiega dwuetapowo. Pierwszym etapem jest komercjalizacja, polegaj¹ca na zmianie formy prawnej przedsiêbiorstwa pañstwowego w spó³kê kapita³ow¹ – jednoosobow¹ spó³kê Skarbu Pañstwa. W drugim etapie prywatyzacji poœredniej nastêpuje zbycie akcji jednoosobowej Spó³ki Skarbu Pañstwa w drodze: 1) oferty publicznej, tj. poprzez gie³dê papierów wartoœciowych, 2) zaproszenie do rokowañ potencjalnych inwestorów strategicznych, 3) przetargu. Sprzeda¿ spó³ek w ofercie publicznej tworzy rynek kapita³owy. Prywatyzacja œcie¿k¹ bezpoœredni¹ polega na przekazaniu przedsiêbiorstwa lub jego zorganizowanej czêœci nowemu w³aœcicielowi w trybie przyjêtych regulacji ustawowych. Maj¹tek prywatyzowanego przedsiêbiorstwa mo¿e byæ sprzedany lub wniesiony do spó³ki, albo przekazany do odp³atnego u¿ytkowania (leasing). Osobn¹ œcie¿kê prywatyzacyjn¹ poza dwiema wymienionymi (na mocy art. 19 ustawy o prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych) stanowi likwidacja przedsiêbiorstwa ze wzglêdów ekonomicznych. Œcie¿ka ta stosowana jest w przypadku przedsiêbiorstw o z³ej kondycji ekonomicznej. Odrêbnym procesom (na podstawie ustawy o gospodarowaniu nieruchomoœciami rolnymi Skarbu Pañstwa) podlega maj¹tek by³ych pañstwowych przedsiêbiorstw gospodarki rolnej w³¹czony do Zasobu W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa, którym dysponuje Agencja W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa, w celu restrukturyzacji i prywatyzacji. Prywatyzacjê przedsiêbiorstw pañstwowych w Polsce mo¿na podzieliæ na dwa etapy: pierwszy przypadaj¹cy na lata 1991–1993, kiedy procesy przekszta³ceñ objê4 Ustawa z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych (Dz.U. nr 51, poz. 298 i nr 85, poz. 498). 5 W znowelizowanej Ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 roku o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych (Dz.U. nr 118, poz. 567) granica wielkoœci przedsiêbiorstwa podlegaj¹cego prywatyzacji bezpoœredniej zosta³a wyznaczona przez limit obrotu w wysokoœci 12 mln ecu oraz limit funduszy w³asnych 6 mln ecu. W Ustawie tej, która stanowi obecnie podstawowy akt prawny reguluj¹cy proces przekszta³ceñ w³asnoœciowych w Polsce, zast¹piono funkcjonuj¹ce wczeœniej okreœlenie ,,prywatyzacja kapita³owa” okreœleniem ,,prywatyzacja poœrednia’’, natomiast okreœlenie ,,prywatyzacja likwidacyjna” zosta³o zmienione na ,,prywatyzacja bezpoœrednia”..

(4) Czes³awa Pilarska. 8. ³y 3930 podmiotów gospodarczych, co stanowi³o 58,7% ogó³u podmiotów uczestnicz¹cych w przekszta³ceniach przedsiêbiorstw pañstwowych w okresie 1990–2000 i drugi, który nast¹pi³ po 1994 r., charakteryzuj¹cy siê spadkiem tempa prywatyzacji. Szczegó³owe dane dotycz¹ce kszta³towania siê liczby przedsiêbiorstw pañstwowych objêtych procesem przekszta³ceñ w³asnoœciowych zawiera tabela 1, a ilustracjê graficzn¹ stanowi rys. 2. Tabela 1. Liczba przedsiêbiorstw pañstwowych objêtych procesem przekszta³ceñ w³asnoœciowych w latach 1990–2000 Wyszczególnienie 1990a 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 Skomercjalizowane w jednoosobowe spółki Skarbu Państwa. 58. 250. 172. 156. 209. 246. 154. 40. Skomercjalizowane w spółki z udziałem wierzycieli. 80. 83. 33. 1480. 6. 6. 1. 13. Objęte prywatyzacją bezpośrednią. 44. 372. 246. 203. 120. 113. 146. 185. 124. 160. 136. 1850. Poddane likwidacji. 28. 506. 263. 294. 155. 133. 85. 63. 55. 53. 59. 1694. 720. 618. 307. 9. –. –. –. –. –. 1654. 1128 1401 1271. 791. 501. 385. 288. 265. 302. 229. 6691. Włączone do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa Ogółem a. 1990– 2000. 130. od 1.08.1990 r., b) od 1.01.1992 r. do 31.12.1995 r.. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS, Ma³y Rocznik Statystyczny, GUS, Warszawa 1998; MRS 2000, s. 434 oraz MRS 2001, s. 451.. Ogó³em w latach 1990–2000 przekszta³cenia w³asnoœciowe objê³y 6691 przedsiêbiorstw. Najwiêksz¹ liczbê podmiotów przekszta³cono na drodze prywatyzacji bezpoœredniej. Dotyczy³a ona 27,6% ogólnej liczby przedsiêbiorstw pañstwowych objêtych przekszta³ceniami w³asnoœciowymi w analizowanym okresie. Kolejn¹ grupê przedsiêbiorstw (1654) stanowi³y przedsiêbiorstwa w³¹czone do Zasobów W³asnoœci Rolnej Skarbu Pañstwa. Prywatyzacja tych przedsiêbiorstw przypad³a niemal w ca³oœci (99%) na lata 1992–1994. Nieco mniejszy udzia³ maj¹ przedsiêbiorstwa przekszta³cone w jednoosobowe spó³ki Skarbu Pañstwa, których liczba stanowi 22,1% ogólnej liczby przedsiêbiorstw pañstwowych uczestnicz¹cych w przekszta³ceniach w³asnoœciowych. Najwiêcej przedsiêbiorstw pañstwowych przekszta³cono w jednoosobowe spó³ki Skarbu Pañstwa w 1991 r. (250), najmniej w 2000 r. (33). Na ostatnim miejscu znalaz³y siê podmioty przekszta³cone w spó³ki z udzia³em wierzycieli. W latach 1990–2000 by³o ich zaledwie 13..

(5) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 9. 8000. 2000. 6000. 1500. 4000. 1000. 2000. 500. 0. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 przyrost. 0. stan. Rys. 2. Liczba przedsiêbiorstw pañstwowych objêtych procesem przekszta³ceñ w³asnoœciowych w latach 1990–2000 (przyrost w ci¹gu roku i stan narastaj¹co na koniec roku) Źród³o: jak w tabeli 1.. Na dynamikê i przebieg prywatyzacji w Polsce wp³yw mia³o wiele czynników. W pocz¹tkowej fazie decyduj¹ce znaczenie mia³o szybkie zmniejszenie udzia³u sektora publicznego w gospodarce. Efektem tego by³ intensywnie prowadzony proces likwidacji przedsiêbiorstw z przyczyn ekonomicznych oraz dominacja najbardziej efektywnej pod wzglêdem iloœci sprywatyzowanych przedsiêbiorstw prywatyzacji bezpoœredniej. Bardzo istotne znaczenie dla tempa prywatyzacji mia³ harmonogram uchwalania i wdra¿ania kolejnych aktów prawnych reguluj¹cych proces prywatyzacji w Polsce6. Na przestrzeni lat 1990–2000 znajduj¹ siê okresy spowolnienia tego procesu. Doœwiadczenia lat 1990–2000 potwierdzaj¹ s³usznoœæ „polskiej strategii” prywatyzacji, polegaj¹cej na kompleksowym wykorzystaniu ró¿norodnych œcie¿ek prywatyzacyjnych oraz dostosowaniu programów i procedur do specyfiki danej dziedziny gospodarowania, sytuacji poszczególnych przedsiêbiorstw oraz popytu inwestorów. Do pozytywnych efektów prywatyzacji nale¿y zaliczyæ przede wszystkim wzrost efektywnoœci dzia³ania przedsiêbiorstw zarówno sektora prywatnego, jak i publicz-. 6 Ustawa z dnia 13 lipca 1990 roku o prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych (Dz.U. nr 51, poz. 298 i nr 85, poz. 498, z 1991 r. Dz.U. nr 60, poz. 253 i nr 111, poz. 480, z 1994 r. Dz.U. nr 121, poz. 591 i nr 133, poz. 685 oraz z 1996 r. Dz.U. nr 90, poz. 405 i nr 106 poz. 496)..

(6) 10. Czes³awa Pilarska. nego, przy czym spó³ki sprzedawane metod¹ poœredni¹ (kapita³ow¹) osi¹gaj¹ lepsze wyniki finansowe w porównaniu z przedsiêbiorstwami prywatyzowanymi metod¹ bezpoœredni¹ 7. Prywatyzacja sta³a siê tak¿e jednym z istotnych czynników wzrostu gospodarczego. Towarzyszy³ jej szybki wzrost importu i eksportu, a tak¿e nak³adów inwestycyjnych, zw³aszcza na œrodki trwa³e8.. 2. Udzia³ inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji polskich przedsiêbiorstw Zwi¹zek, jaki wystêpuje pomiêdzy nap³ywem bezpoœrednich inwestycji zagranicznych (BIZ)9 a procesem prywatyzacji, mo¿na okreœliæ sprzê¿eniem zwrotnym, 7 Prywatyzacja przedsiêbiorstw pañstwowych w 1999 r., GUS, Informacje i opracowania statystyczne, Warszawa 2000, s. 29–31. 8 Zob. Ocena przebiegu prywatyzacji maj¹tku Skarbu Pañstwa w 2000 roku, Ministerstwo Skarbu Pañstwa, Warszawa 2001, s. 3, http://www.mst.gov.pl/publik/ocena.doc 9 W bogatej literaturze przedmiotu funkcjonuje szereg definicji bezpoœrednich inwestycji zagranicznych, jednak¿e instytucje monitoruj¹ce nap³yw kapita³u zagranicznego w formie BIZ do Polski uwzglêdniaj¹ przede wszystkim zalecenia i rekomendacje dwóch miêdzynarodowych organizacji, a mianowicie Miêdzynarodowego Funduszu Walutowego (MFW) i Organizacji Wspó³pracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Wed³ug MFW inwestycj¹ bezpoœredni¹ jest inwestycja podejmowana w celu uzyskania trwa³ego wp³ywu na dzia³alnoœæ przedsiêbiorstwa w innym kraju. Zamierzeniem inwestora jest uzyskanie efektywnego wp³ywu na zarz¹dzanie firm¹. Zagraniczna osoba prawna lub grupa przedsiêbiorstw, która realizuje tak¹ inwestycjê, nazwana jest inwestorem bezpoœrednim. W praktyce definicja ta okaza³a siê jednak zbyt ogólna. W poszczególnych krajach ró¿nie interpretowano transakcje, w niektórych przypadkach by³y one uznawane za inwestycje bezpoœrednie, w innych zaœ za portfelowe. Prowadzi³o to czêsto do takiej sytuacji, ¿e wartoœæ inwestycji bezpoœrednich, które nap³ynê³y do danego kraju (wed³ug instytucji odpowiedzialnej za monitoring BIZ) istotnie ró¿ni³a siê od tzw. statystyk lustrzanych, czyli podjêtych inwestycji – deklarowanych przez kraje inwestuj¹ce. W celu wyeliminowania nieporozumieñ dotycz¹cych przedmiotu inwestycji bezpoœrednich, a tak¿e w celu standaryzacji danych statystycznych w porównaniach miêdzynarodowych, OECD opracowa³a wzorcow¹ definicjê inwestycji bezpoœrednich (benchmark definition of foreign direct investment). Wed³ug tej definicji celem inwestycji bezpoœredniej jest uzyskanie trwa³ego wp³ywu przez inwestora bezpoœredniego na podmiot gospodarczy w innym kraju. Uzyskanie tego wp³ywu na przedsiêbiorstwo – inwestycjê bezpoœredni¹ – implikuje wystêpowanie d³ugotrwa³ego zwi¹zku miêdzy inwestorem i podmiotem inwestycji. Definicja wzorcowa obejmuje zarówno pocz¹tkow¹ transakcjê ustanawiaj¹c¹ BIZ, jak i kolejne transakcje miêdzy inwestorem i firm¹ kontrolowan¹, np. reinwestowane zyski, udzielone kredyty itp. Przep³ywy finansowe w formie inwestycji bezpoœrednich wed³ug zaleceñ OECD powinny obejmowaæ: – udzia³ inwestora zagranicznego w reinwestowanych zyskach, – zakup netto (wartoœæ zakupu pomniejszona o sprzeda¿) przez inwestora zagranicznego udzia³ów przedsiêbiorstwa, po¿yczek i instrumentów d³u¿nych (np. obligacji, instrumentów rynku pieniê¿nego i pochodnych instrumentów finansowych), – wartoœæ netto po¿yczek udzielonych przez inwestora bezpoœredniego wewn¹trz firmy. Bezpoœrednim inwestorem zagranicznym mo¿e byæ osoba fizyczna, prywatne lub pañstwowe przedsiêbiorstwo, rz¹d, grupa osób fizycznych lub prawnych, które posiadaj¹ przedsiêbiorstwo bezpoœredniej inwestycji..

(7) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 11. poniewa¿ oba zjawiska wzajemnie oddzia³uj¹ na siebie. Z jednej strony inwestycje zagraniczne oddzia³uj¹ na procesy prywatyzacji, dynamizuj¹c je i wp³ywaj¹c na ich jakoœæ10, z drugiej zaœ prywatyzacja przedsiêbiorstw pañstwowych stanowi jeden z podstawowych czynników determinuj¹cych ich nap³yw11. Programy prywatyzacyjne przyci¹gaj¹ niekiedy bardziej uwagê inwestorów zagranicznych ni¿ inwestycje typu greenfield. Dzieje siê tak dlatego, ¿e koszty inwestowania w takie programy s¹ relatywnie ni¿sze12. Ponadto inwestorzy zagraniczni wchodz¹ zwykle w gotowe sieci dystrybucji i kooperacji. Dlatego te¿ w niektórych krajach przeprowadzaj¹cych transformacjê systemow¹ (np. w Czechach i na Wêgrzech) inwestycje w prywatyzacjê przedsiêbiorstw pañstwowych przewa¿a³y w ogólnej wielkoœci nap³ywu bezpoœrednich inwestycji zagranicznych13. Równie¿ w Polsce programy prywatyzacyjne przyci¹gaj¹ inwestorów zagranicznych, którzy mog¹ uczestniczyæ za zgod¹ Ministra Skarbu Pañstwa w prywatyzacji przedsiêbiorstw pañstwowych w drodze: prywatyzacji poœredniej (kapita³owej), prywatyzacji bezpoœredniej oraz podjêcia dzia³añ naprawczych (prywatyzacji przez restrukturyzacjê), przez utworzenie z jednoosobow¹ spó³k¹ Skarbu Pañstwa lub z przedsiêbiorstwem pañstwowym spó³ki joint venture lub zawarcie kontraktu mened¿erskiego z jednoosobow¹ spó³k¹ Skarbu Pañstwa, b¹dŸ te¿ przez udzia³ w radach nadzorczych Narodowych Funduszy Inwestycyjnych oraz w konsorcjach zarz¹dzaj¹cych, wy³onionych w drodze przetargu – jest to tzw. powszechna prywatyzacja (rys. 3). Spoœród ukazanych powy¿ej form prywatyzacji, w których mo¿e uczestniczyæ kapita³ zagraniczny, najwiêksz¹ szansê na przyci¹gniêcie BIZ i ich znacz¹cy udzia³ w restrukturyzacji polskiej gospodarki stwarza prywatyzacja poœrednia (kapita³owa)14. Stosowana jest ona, jak ju¿ wczeœniej wspomniano, w odniesieniu do du¿ych Przedsiêbiorstwem bezpoœredniego inwestowania jest takie przedsiêbiorstwo, w którym zagraniczny inwestor bezpoœredni ma co najmniej 10% akcji zwyk³ych (tzn. udzia³u w kapitale) lub uprawnienia do 10% praw g³osu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy, albo w inny sposób posiada efektywny wp³yw na zarz¹dzanie przedsiêbiorstwem, por. Foreign Direct Investment, Joint Ventures with Foreign Participation, Price Waterhouse, Warsaw 1997; OECD Benchmark Definition of Foreign Direct Investment, OECD, Pary¿ 1996, s. 8 oraz Model monitorowania nap³ywu bezpoœrednich inwestycji zagranicznych do Polski, Raport wykonany przez Instytut Badañ nad Gospodark¹ Rynkow¹, PAIZ, Warszawa 1998, Raport nr 5, s. 11. 10 Por. Z. Staniek, Teoretyczne aspekty polskiej prywatyzacji w okresie transformacji, Monografie i opracowania, SGH, Warszawa 2001, s. 179–182. 11 Por. K. Przybylska, A. Malina, Zagraniczne inwestycje bezpoœrednie w Polsce, „Wiadomoœci Statystyczne” 1999, nr 12, s. 46–58 oraz K. Przybylska i A. Soko³owski, The Determinants of Foreign Direct Investment in Transforming Economies: Empirical Evidence from the Czech Republic, Poland, and Hungary, Argumenta Oecomimica Cracoviensia, Cracow University of Economics, Cracow 2001, nr 1, s. 27–44. 12 A. Kowalski, Rola zagranicznych inwestycji bezpoœrednich w prywatyzacji polskiej gospodarki [w:] Proces dostosowania gospodarki polskiej do kryteriów cz³onkowskich Unii Europejskiej, pod red. S. Lisa, AE w Krakowie, Ma³opolska Wy¿sza Szko³a Ekonomiczna w Tarnowie, Kraków–Tarnów 2000, s. 291. 13. Z. Olesiñski, Proces prywatyzacji w Polsce, Ksi¹¿ka i Wiedza, Warszawa 2000, s. 119–120.. Por. S. Luc, Zagraniczne inwestycje bezpoœrednie a przekszta³cenia strukturalne w przemyœle polskim, Szko³a G³ówna Handlowa, Monografie i opracowania, Warszawa 2000, s. 94–95. 14.

(8) Czes³awa Pilarska. 12. przedsiêbiorstw bêd¹cych w dobrej kondycji ekonomicznej, które charakteryzuj¹ siê lepszymi wynikami finansowymi od innych grup prywatyzowanych firm.. Prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych. Prywatyzacja pośrednia (kapitałowa). Prywatyzacja kapitałowa przedsiębiorstw skomercjalizowanych. Prywatyzacja kapitałowa w ramach NFI. Prywatyzacja bezpośrednia. Prywatyzacja przez restrukturyzację. Zakup akcji na giełdzie papierów wartościowych. Spółka joint venture z przedsiębiorstwem państwowym. Prywatyzacja poprzez likwidację (z wyjątkiem oddania do bezpłatnego korzystania). Likwidacja przedsiębiorstwa z powodu złych wyników ekonomicznych. Udział w zarządzaniu. Kontakty menedżerskie. Firmy zarządzające NFI. Rys. 3. Formy prywatyzacji, w których mo¿e uczestniczyæ kapita³ zagraniczny. Prywatyzacja w w¹skim ujêciu Źród³o: opracowanie w³asne.. Do koñca 1999 r. prywatyzacj¹ kapita³ow¹ w Polsce objêto 262 jednoosobowe spó³ki Skarbu Pañstwa (tabela 2). Z tej liczby akcje 43 spó³ek zosta³y udostêpnione w ofercie publicznej, akcje lub udzia³y kolejnych 43 spó³ek by³y przedmiotem sprzeda¿y w formie przetargu publicznego, a akcje lub udzia³y 190 spó³ek – w trybie zaproszenia do rokowañ. W przypadku 14 spó³ek zawarto podwójne transakcje polegaj¹ce na po³¹czeniu zbycia akcji w ofercie publicznej ze zbyciem akcji inwestorom strategicznym. W samym 1999 r. rozpoczêto zbywanie akcji lub udzia³ów 18 jednoosobowych spó³ek Skarbu Pañstwa, z tego w drodze przetargu publicznego zainicjowano sprzeda¿ 11 spó³ek, natomiast w wyniku rokowañ podjêtych na podstawie publicznego zaproszenia inwestorów – 8 spó³ek (w przypadku 1 spó³ki zawarto transakcjê podwójn¹). W 1999 r. nie zbywano akcji w drodze oferty publicznej. Wp³ywy do bud¿e-.

(9) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 13. tu pañstwa z tytu³u sprzeda¿y akcji i udzia³ów prywatyzowanych spó³ek wynios³y w 1999 r. ok. 13 mld z³ i by³y wy¿sze w porównaniu do 1998 r. o oko³o 7 mld z³. Tabela 2. Prywatyzacja kapita³owa w latach 1990–1999 (stan na koniec roku) Wyszczególnienie Łączna liczba transakcji/spółek w tym w ramach: – oferty publicznej – przetargu publicznego – zaproszenia do rokowań Inwestor strategiczny w tym: – krajowy – zagraniczny – mieszany. 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Ogółem 6. 23/22 23/22. 48. 40/36 30/26 25/24 45/44. 16. 19/18 276/262a. 5 0. 6 0. 1 0. 3 0. 8 0. 5 0. 1 3. 9 22. 5 7. 0 11. 43 43. 2 2. 17 17. 22 22. 45 45. 32 32. 25 25. 21 24. 14 36. 4 11. 8 18. 190 233. 1 1 0. 9 8 0. 6 12 4. 18 24 3. 16 12 4. 14 9 2. 16 7 1. 24 10 2. 7 4 0. 16 3 0. 127 90 16. w wypadku 14 spó³ek zawarto podwójne transakcje, tj. sprzeda¿ w ofercie publicznej oraz sprzeda¿ inwestorowi strategicznemu a. Źród³o: dane Ministerstwa Skarbu Pañstwa, http://www.mst.gov.pl. Dominuj¹c¹ formê prywatyzacji kapita³owej stanowi³a sprzeda¿ akcji lub udzia³ów strategicznemu inwestorowi krajowemu lub zagranicznemu. Objê³a ona 88,9% wszystkich prywatyzowanych jednoosobowych spó³ek Skarbu Pañstwa. W 129 spó³kach rolê inwestora strategicznego pe³ni³y podmioty z kapita³em polskim, w 90 spó³kach – podmioty z kapita³em zagranicznym, zaœ w 16 spó³kach – podmioty z kapita³em mieszanym. Sprzeda¿ akcji inwestorowi strategicznemu ³¹czy siê z przyjêciem przez inwestora dodatkowych zobowi¹zañ o charakterze inwestycyjnym i socjalnym. Zobowi¹zania inwestycyjne dotycz¹ m.in.: wielkoœci, jakoœci i struktury produkcji, inwestycji na modernizacjê i rozwój technologiczny zak³adu, ochrony œrodowiska oraz podniesienia kapita³u zak³adowego. Natomiast zobowi¹zania o charakterze socjalnym odnosz¹ siê do: utrzymania stanu zatrudnienia przez okres minimum 2–3 lat, organizowania szkoleñ pracowników, utrzymania wysokoœci funduszy celowych (socjalnego, mieszkaniowego) oraz podwy¿szania wynagrodzeñ15. Wielkoœæ zobowi¹zañ inwestycyjnych inwestorów krajowych i zagranicznych oraz stopieñ ich realizacji w poszczególnych latach przedstawia tabela 3. Ogó³em nak³ady inwestycyjne poniesione przez inwestorów strategicznych w latach 1993–1999 przekroczy³y 98,7% zobowi¹zañ inwestycyjnych wynikaj¹cych z umów kupna i sprzeda¿y akcji. 15 Prywatyzacja przedsiêbiorstw..., op. cit., s. 16 oraz J. Piotrowski, Kapita³ zagraniczny w prywatyzacji polskiej gospodarki [w:] Inwestycje zagraniczne w Polsce, pod red. B. Durki, IKCHZ, Warszawa 2000, s. 109..

(10) Czes³awa Pilarska. 14. Tabela 3. Zobowi¹zania inwestycyjne i ich realizacja przez polskich i zagranicznych inwestorów strategicznych w spó³kach prywatyzowanych kapita³owo w latach 1991–1999 (w mln z³) Zobowiązania inwestycyjne Lata inwestor polski 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Łącznie. 6,25 19,40 326,60 145,05 354,23 659,22 287,10 45,00 1 700,00 3 542,85. inwestor zagraniczny. Realizacja zobowiązań inwestycyjnych (nakłady inwestycyjne) inwestor polski. 193,80 514,90 894,90 491,01 1 240,90 659,05 1 715,60 1 441,00 3 550,00 10 701,16. 0 0 77,90 216,70 322,70 260,00 732,90 970,40 651,30 3 231,90. inwestor zagraniczny 0 0 350,20 573,60 945,40 1 390,50 1 474,20 3 134,80 2 242,80 10 111,50. Źród³o: dane Ministerstwa Skarbu Pañstwa, http://www.mst.gov.pl. Na liœcie g³ównych inwestorów zagranicznych w spó³kach prywatyzowanych kapita³owo znalaz³y siê 104 firmy. Najwiêcej inwestorów pochodzi³o z Niemiec (35 firm). Na drugim miejscu uplasowa³y siê pod tym wzglêdem firmy amerykañskie (21 spó³ek). Kolejne miejsca na liœcie inwestorów zagranicznych zajê³y: Holandia (10 spó³ek), Francja (7 spó³ek), Szwecja (7 spó³ek), Wielka Brytania (5 spó³ek) oraz Szwajcaria, Finlandia, Belgia, Chorwacja, Hiszpania, Irlandia, Austria, Luksemburg, Lichtenstein, Hongkong, Japonia, Malezja, Norwegia, W³ochy (od 1 do 4 spó³ek). Procentowy udzia³ poszczególnych krajów w prywatyzacji kapita³owej przedstawia rys. 4. Kapita³ ulokowany w spó³kach prywatyzowanych metod¹ poœredni¹ nale¿a³ w 44% do inwestorów zagranicznych i pochodzi³ g³ównie ze Stanów Zjednoczonych, Niemiec Francji, Holandii i Szwecji. Najwiêksza liczba spó³ek sprywatyzowanych metod¹ poœredni¹ w latach 1990– 1999 funkcjonuje obecnie w sferze produkcji przemys³owej – 202 spó³ki (rys. 5), co stanowi 71,1% wszystkich jednoosobowych spó³ek Skarbu Pañstwa, w tym 42 spó³ki w przemyœle spo¿ywczym (16,0%) oraz 28 w budownictwie (10,7% ). W 1999 r. inwestorzy zagraniczni aktywnie uczestniczyli w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki. Do najwiêkszych transakcji prywatyzacyjnych przeprowadzonych metod¹ kapita³ow¹ w tym¿e roku nale¿y zaliczyæ sprzeda¿ 52% akcji Banku Polska Kasa Opieki SA na rzecz konsorcjum Unicredito Italiano i Allianz za ok. 1,1 mld USD, 80% akcji Banku Zachodniego SA na rzecz AIB European Investments Ltd. bêd¹cego w³asnoœci¹ Allied Irish Banks za ok. 580 mln USD, 30% akcji PZU SA na rzecz konsorcjum Eureko BV i BIG Banku Gdañskiego SA za.

(11) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 15. Finlandia 3%. Wielka Szwajcaria 4% Brytania 4% Francja 6%. Niemcy 33%. Szwecja 6% Holandia 9%. pozostałe kraje 15%. USA 20%. Rys. 4. Udzia³ inwestorów zagranicznych w prywatyzacji kapita³owej wed³ug krajów (stan na dzieñ 31 grudnia 1999 r.) Źród³o: dane Ministerstwa Skarbu Pañstwa, http://www.mst.gov.pl. Handel hurtowy i detaliczny, naprawy pojazdów mechanicznych – 2,7% Transport, gospodarka magazynowa i łączność – 2,7% Pośrednictwo finansowe – 1,9% Hotele i restauracje – 0,4% Obsługa nieruchomości, wynajem i działalność związana z prowadzeniem interesów – 1,5% Górnictwo i kopalnictwo – 3,1% Budownictwo 10,7% Zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę 1,1%. Działalność produkcyjna 77,1%. Rys. 5. Prywatyzacja kapita³owa wed³ug sekcji EKD (stan na dzieñ 31 grudnia 1999) Źród³o: dane Ministerstwa Skarbu Pañstwa, http://www.mst.gov.pl.

(12) 16. Czes³awa Pilarska. ponad 3 mld z³ oraz 10% akcji PLL LOT SA szwajcarskiej firmie SAirGroup za ok. 34 mln USD. W 1999 r. przeprowadzono tak¿e du¿¹ ofertê publiczn¹ akcji Polskiego Koncernu Naftowego SA, poprzedzon¹ wczeœniejszym po³¹czeniem spó³ek: Petrochemii P³ock SA i Centrali Produktów Naftowych CPN SA (tabela 4). Szacuje siê, ¿e œrodki przeznaczone na prywatyzacjê stanowi³y 33% ca³ego strumienia bezpoœrednich inwestycji zagranicznych, które nap³ynê³y do Polski w 1999 r.16 Spó³ki sprywatyzowane kapita³owo osi¹gnê³y w 1999 r. przychody z ca³okszta³tu dzia³alnoœci w wysokoœci 82 684,5 mln z³, w tym sprywatyzowane z udzia³em kapita³u zagranicznego 32 421,4 mln z³ (co stanowi 39,2%). Wypracowany przez nie wynik finansowy brutto wyniós³ ³¹cznie 4922,9 mln z³, w tym w spó³kach z udzia³em kapita³u zagranicznego 1939,4 mln z³ (tj. 39,4%). Ponad 65% spó³ek sprywatyzowanych t¹ metod¹ osi¹gnê³o zysk brutto, a blisko 63% zysk netto. Oprócz prywatyzacji poœredniej (kapita³owej) inwestorzy zagraniczni uczestnicz¹ tak¿e w prywatyzacji bezpoœredniej, przy czym mog¹ oni nabywaæ przedsiêbiorstwa pañstwowe jedynie w przypadku braku inwestora krajowego. Najczêœciej stosowan¹ procedur¹ prywatyzacji bezpoœredniej jest oddanie prywatyzowanego mienia do korzystania spó³ce pracowniczej (w 1999 r. objêto ni¹ ok. 67% sprywatyzowanych t¹ metod¹ przedsiêbiorstw). Prywatyzacja bezpoœrednia charakteryzuje siê du¿¹ efektywnoœci¹. Do koñca 1999 r. objêto ni¹ 1688 przedsiêbiorstw pañstwowych, a zakoñczono procesy prywatyzacyjne w 1655 przedsiêbiorstwach, czyli w 98% prywatyzowanych w tym trybie. Wed³ug Ministerstwa Skarbu Pañstwa przychody z tytu³u prywatyzacji bezpoœredniej wynios³y w 1999 r. 388,7 mln z³. Cech¹ szczególn¹ prywatyzacji bezpoœredniej jest wykonywanie jej przez organy za³o¿ycielskie przedsiêbiorstw pañstwowych za zgod¹ Ministra Skarbu Pañstwa. Od 1996 r. znacznie wzros³a w tym wzglêdzie rola wojewodów jako organów za³o¿ycielskich. W wyniku reformy administracyjnej wojewodowie przejêli 1016 przedsiêbiorstw pañstwowych. Proces przygotowania i realizacji przekszta³ceñ zosta³ zatem zdecentralizowany. MSP jedynie w ustawowym zakresie nadzoruje prywatyzacjê bezpoœredni¹ poprzez wyra¿enie zgody na rozpoczêcie realizacji poszczególnych projektów, a nastêpnie na sprawowanie kontroli nad dalszym przebiegiem procesu prywatyzacyjnego. Do zadañ zaœ wojewodów nale¿y inicjowanie prywatyzacji bezpoœredniej, przygotowanie przedsiêbiorstwa pañstwowego do prywatyzacji, wy³anianie inwestorów, ustalanie warunków transakcji, a po uzyskaniu zgody. 16 Wed³ug danych NBP strumieñ nap³ywu BIZ do Polski wynosi³ w 1999 r. 7270 mln USD, Zagraniczne Inwestycje w Polsce w 1999 r., Departament Statystyki NBP, Warszawa 2000, s. 33. Natomiast wed³ug Pañstwowej Agencji Inwestycji Zagranicznych (PAIZ) – instytucji zajmuj¹cej siê monitorowaniem nap³ywu BIZ do Polski, wartoœæ tego strumienia w 1999 r. kszta³towa³a siê na poziomie 8262 mln USD, The List of Major Foreign Investors in Poland (30 December 1999), http://www.paiz.gov.pl/ list1299.htm. Rozbie¿noœci dotycz¹ce wielkoœci strumienia nap³ywu BIZ do Polski wynikaj¹ ze stosowania odmiennej metodologii badañ przez te dwie instytucje, por. Metodologia opracowywania danych o bezpoœrednich inwestycjach zagranicznych w Polsce [w:] Inwestycje zagraniczne..., Warszawa 2001, s. 227–242..

(13) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 17. MSP, sfinalizowanie procesu prywatyzacji i podpisanie w imieniu Skarbu Pañstwa odpowiednich umów z inwestorem. Tabela 4. Najwiêksze transakcje prywatyzacji kapita³owej w 1999 r. (stan na dzieñ 31 grudnia) Spółka. Data sprzedaży. Inwestor. Pakiet sprzedanych akcji/udziałów. Cena (w mln zł). Zobowiązania inwestycyjne (w mln zł). 23.06.1999 Włochy–Niemcy. 52,1%. 4 240,00. 2 000. 20.06.1998 oferta publiczna. 15,0%. 916,10. ×. TP SA. 12.02.1998 oferta publiczna. 15,0%. 3 146, 60. ×. PZU SA. 05.11.1999 Holandia–Polska. 30,0%. 3 018, 00. 600. Bank Zachodni SA. 16.09.1999. 80,0%. 2 200, 00. 850. Bank Handlowy SA. 23.06.1997 oferta publiczna. 19,0%. 1 309,70. ×. Poznańskie Zakłady Farmaceutyczne 28.01.1998 Wielka Brytania Polfa SA. 80,0%. 770,30. 560. 22.04.1997 oferta publiczna. 15,0%. 153,75. ×. 21.08.1997. 65,0%. 550,00. 613. PKO SA. Zakłady Celulozy i Papieru „Świecie” SA. Irlandia. Austria. KGHM Polska Miedź SA. 13.08.1997 oferta publiczna. 32,8%. 1 348,30. ×. Powszechny Bank Kredytowy SA. 15.10.1997 oferta publiczna. 70,0%. 1 006,60. ×. Zakłady Przemysłu Tytoniowego Kraków SA. 30.01.1996. Holandia. 65,0%. 579,50. 362,5. Zespół Elektrowni Pątnów–Adamów– Konin (PAK) SA. 30.03.1999. Polska. 20,0%. 377,9. 4 730. Wytwórnia Wyrobów Tytoniowych SA Poznań. 01.02.1996. Niemcy. 65,0%. 305,7. 102,6. 02.12.1995. Francja. 52,1%. 280,17. 376. 16,8%. 64,13. ×. 80,0%. 339,10. 245. Stomil Olsztyn SA 28.07.1995 oferta publiczna Polfa Kraków SA. 13.10.1997. Chorwacja Luksemburg. Źród³o: dane Ministerstwa Skarbu Pañstwa, http://www.mst.gov.pl.

(14) 18. Czes³awa Pilarska. Poniewa¿ decyzje o prywatyzacji bezpoœredniej ma³ych i œrednich przedsiêbiorstw œcie¿k¹ sprzeda¿y znajduj¹ siê obecnie w gestii wojewodów, trudno jest wiêc precyzyjnie oceniæ udzia³ inwestorów zagranicznych w prywatyzacji dokonywanej t¹ metod¹. W latach 1990–1997 metod¹ bezpoœredni¹ sprywatyzowano i sprzedano inwestorom zagranicznym ok. 80 przedsiêbiorstw17. Inwestorzy zagraniczni uczestnicz¹ te¿ w programie Narodowych Funduszy Inwestycyjnych stanowi¹cym formê powszechnej prywatyzacji w Polsce. Celem programu jest prywatyzacja i restrukturyzacja 512 skomercjalizowanych przedsiêbiorstw pañstwowych du¿ych i œrednich alokowanych do 15 funduszy inwestycyjnych i przekazanie czêœci wyodrêbnionego w ten sposób maj¹tku pañstwowego wszystkim uprawnionym obywatelom w drodze emisji Powszechnych Œwiadectw Udzia³owych zamienianych póŸniej na akcje Narodowych Funduszy Inwestycyjnych (NFI). Struktura w³asnoœciowa spó³ek parterowych (portfelowych) w³¹czonych do programu kszta³towa³a siê po alokacji ich akcji do funduszy (co nast¹pi³o w dwóch turach: w lipcu oraz w grudniu 1995 r.) nastêpuj¹co: 33% – fundusz posiadaj¹cy pakiet wiêkszoœciowy (wiod¹cy), 27% – fundusze posiadaj¹ce pakiety mniejszoœciowe, 25% – Skarb Pañstwa, 15% – pracownicy spó³ek. Narodowe Fundusze Inwestycyjne s¹ spó³kami akcyjnymi, w których pierwotnie Skarb Pañstwa posiada³ 100% akcji, zaœ wed³ug stanu na koniec 1999 r. udzia³ ten zmniejszy³ siê do ok. 15% w poszczególnych funduszach. Pocz¹tkowo wiêkszoœæ funduszy zatrudnia³a firmê zarz¹dzaj¹c¹, któr¹ zazwyczaj stanowi³o konsorcjum utworzone przez polskie i zagraniczne banki, instytucje finansowe oraz firmy konsultingowe. Kapita³ zagraniczny w programie NFI wystêpuje wiêc zarówno na poziomie funduszy (firm zarz¹dzaj¹cych) – w postaci zagranicznych banków i firm inwestycyjnych, jak i na poziomie spó³ek portfelowych – w postaci inwestorów strategicznych, którzy zakupuj¹ akcje przedsiêbiorstw drog¹ sprzeda¿y pakietów wiod¹cych od NFI lub objêcia akcji nowych emisji spó³ek. W okresie od po³owy 1996 r. do po³owy 1998 r. inwestorzy strategiczni nabyli akcje 119 spó³ek portfelowych. W ujêciu iloœciowym dominowali inwestorzy krajowi – nabyli oni pakiety w 91 spó³kach. W ujêciu wartoœciowym transakcje te stanowi³y 31% ogó³u transakcji. Inwestorzy zagraniczni nabyli akcje w 28 spó³kach, jednak wartoœæ zawartych z nimi transakcji stanowi³a 69% wp³ywów z wszystkich transakcji. Inwestorzy zagraniczni zaanga¿owali kapita³ w wysokoœci 587 mln z³ na zakup pakietów wiod¹cych i 172 mln z³ na zakup akcji nowych emisji18. Do koñca 1999 r. inwestora strategicznego pozyska³y ju¿ 233 spó³ki, co oznacza, ¿e po trzech latach od wniesienia spó³ek do NFI blisko po³owa z nich ma inwestora zewnêtrznego. Najwiêkszym zainteresowaniem inwestorów strategicznych cieszy³y siê spó³ki z bran¿ produkcji artyku³ów ¿ywnoœciowych i napojów, 17 W. W³odarczyk, Kapita³ zagraniczny w prywatyzacji polskiej gospodarki [w:] Inwestycje zagraniczne.., s. 122. 18 S. Gregorczyk, M. Juchno, Inwestorzy zagraniczni w spó³kach parterowych, IBnGR, Gdañsk 1999 oraz E. Wojnicka, Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne w procesie prywatyzacji gospodarki polskiej, IBnGR, Gdañsk 1999, s. 25–26, http://www.ibngr.edu.pl/publikacje/biz.html.

(15) Bezpoœrednie inwestycje zagraniczne.... 19. produkcji tkanin oraz produkcji z pozosta³ych surowców niemetalicznych. £¹cznie w tych czterech sekcjach EKD zawarto ponad 60% transakcji19.. 3. Zakoñczenie Jak wynika z przeprowadzonej analizy, kapita³ zagraniczny odgrywa istotn¹ rolê w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki. Postêpy w prywatyzacji znacznie zwiêkszaj¹ prawdopodobieñstwo kolejnego nap³ywu BIZ do naszego kraju. Istnieje przy tym wyraŸna zale¿noœæ miêdzy œcie¿k¹ prywatyzacji a zainteresowaniem inwestorów zagranicznych. Ogólnie mo¿na powiedzieæ, ¿e prywatyzacja poœrednia stwarza znacznie wiêksz¹ szansê na przyci¹gniêcie kapita³u zagranicznego ni¿ warianty prywatyzacji powszechnej. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e bez szerokiego otwarcia programów prywatyzacyjnych na obcy kapita³ trudno oczekiwaæ, aby dominowa³ on w procesie transformacji polskiej gospodarki. Udzia³ kapita³u zagranicznego w prywatyzacji polskich przedsiêbiorstw jest bowiem problemem kontrowersyjnym, zwracaj¹cym uwagê zarówno opinii publicznej, jak te¿ ekonomistów i polityków20. Wœród wielu wypowiedzi mo¿na wyodrêbniæ dwa typy pogl¹dów dotycz¹ce obecnoœci kapita³u zagranicznego oraz prywatyzacji z jego udzia³em. Zwolennicy kapita³u zagranicznego s¹ zdania, ¿e nie da siê osi¹gn¹æ d³ugofalowego rozwoju gospodarczego bez gruntownej restrukturyzacji polskiej gospodarki, polegaj¹cej na odejœciu od struktury bardziej tradycyjnej na rzecz rozwoju nowoczesnych ga³êzi produkcji, co wymaga du¿ych nak³adów inwestycyjnych, których w kraju brakuje. Przeciwnicy zaœ kapita³u zagranicznego uwa¿aj¹, ¿e nap³yw inwestycji zagranicznych do niektórych bran¿ powinien byæ w znacznym stopniu ograniczony lub ca³kowicie zakazany. Wœród argumentów przeciwko inwestorom zagranicznym wystêpuj¹ ostrze¿enia przed zniszczeniem krajowych producentów przez konkurentów zagranicznych, jak równie¿ nastawieniem na szybkie zyski i rabunkow¹ gospodarkê. Wydaje siê, i¿ g³ówn¹ przyczyn¹ niechêci do sprzedawania przedsiêbiorstw pañstwowych inwestorom zagranicznym jest w g³ównej mierze brak doœwiadczeñ w tym zakresie. W przypadku jednak osobistego zaanga¿owania w spó³ce utworzonej z udzia³em kapita³u zagranicznego zwiêksza siê pozytywne nastawienie do kapita³u obcego21.. 19 Przekszta³cenia w³asnoœciowe przedsiêbiorstw pañstwowych w latach 1990–1999, http:// www.mst.gov.pl/publik/raport2000/rozdz_2.html 20 Por. A. i A.K. Wróblewscy, Polska na sprzeda¿, „Rzeczpospolita” z 24.06.2000 r. oraz wypowiedzi niektórych polityków dotycz¹ce udzia³u inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji polskiej gospodarki przytoczone przez M. Turka w Rola klimatu politycznego i kapita³u zagranicznego w procesie prywatyzacji – ujêcie modelowe [w:] Szanse rozwoju regionu gdañskiego w warunkach konkurencyjnoœci, pod red. D. Ruciñskiej, PTE, Gdañsk 2000, s. 94. 21 Por. Wyniki badañ przedstawione przez W. Dziemianowicza w Pracownicy o korzyœciach ze wspó³pracy z inwestorem zagranicznym [w:] Kapita³ zagraniczny w prywatyzacji, pod red. M. Jarosz, PAN, Warszawa 1996, s. 263–272..

(16) 20. Czes³awa Pilarska. Foreign Direct Investment in the Process of Privatisation of the Polish Economy This article comprises three parts. In the first part, the author discusses the course of ownership transformations in state-owned enterprises in Poland between 1990 and 2000, and briefly describes the characteristics of each privatisation method. In the second part, the author presents the forms of privatisation in which foreign capital may be engaged, and offers an analysis of the extent to which such capital participates in privatisation processes in the Polish economy. The analysis shows that progress in privatisation significantly increases the probability of foreign capital inflows into the Polish economy. A clear relationship exists between the path of privatisation and the level of interest shown by foreign investors. Capital privatisation makes it more likely that foreign direct investment will flow into Poland than other mass privatisation methods. In the final part, the author draws attention to the fact that the presence of foreign investors in privatisation processes in Poland is a controversial issue and evokes a whole range of emotions. Proponents of foreign capital engagement feel that it fosters restructuring and long-term development, while opponents view the participation of foreign investors in privatisation as the potential sell-off of national assets..

(17)