Podstawy finansowe "Gazety Olsztyńskiej" w latach 1927-1932

Chłosta, Jan

Podstawy finansowe "Gazety

Olsztyńskiej" w latach 1927-1932

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 435-445

J A N CH ŁO STA

PO D STA W Y FIN A N SO W E „G A ZETY O L S Z T Y Ń S K IE J”

W LA TA CH 1927— 1932

C e n t r a ln y K o m it e t u s t a n a w ia n in ie j s z y m p a n a K a z im ie r z a J a r o s z y k a k ie r o w ­ n ik ie m r e d a k c j i d la „ G a z e ty P o l s k ie j ” i „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” z d o d a t k ie m „ G o ­ s p o d a r z ” i „ G o ś ć N ie d z i e ln y ”. W a r u n k i u g o d y s ą n a s t ę p u j ą c e : 1. P . J a r o s z y k j a k o k ie r o w n ik r e d a k c j i p o d le g a b e z p o ś r e d n io C e n t r a ln e m u K o ­ m it e t o w i, k t ó r y z a s t r z e g a s o b ie p r a w o w p ł y w a n ia n a k ie r u n e k p o lit y c z n y w s p o m ­ n ia n y c h p is m .

2. P . J a r o s z y k o b o w ią z u j e s ię p r o w a d z ić ś c is ły n a d z ó r n a d p r a c a m i r e d a k c y j n y ­ m i i d o sta r c z a ć b ę d z ie n a c z a s p o t r z e b n y m a t e r ia ł d o p o s z c z e g ó ln y c h n u m e r ó w .

s ię g a ła 400 m a r e k e. O c z y w iś c ie w a r to ś ć m a r k i w t y c h la t a c h b y ła r ó ż n a . W a c ła w J a n k o w s k i, o b e j m u j ą c p o J a r o s z y k u k ie r o w n ic t w o „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ”, o tr z y m a ł w y n a g r o d z e n ie w w y s o k o ś c i 500 m a r e k m ie s ię c z n ie . O f ic j a ln a łą c z n o ś ć p is m a ze Z w ią z k ie m P o la k ó w w N ie m c z e c h o ra z z a s ila n ie w y d a w n ic t w a c h o ć b y s k r o m n y m i d o ta c ja m i m ia ły r ó w n ie ż z n a c z e n ie p r o p a g a n d o w e . W k o n k r e t n y s p o s ó b z a c h ę c a ło to c z ło n k ó w te j o r g a n iz a c ji d o s t a łe g o a b o n o w a n ia p i s m a 7. W o jc ie c h W r z e siń sk i p o ś w ię c ił t a k ż e w i e l e m ie j s c a „ G a z e c ie O ls z t y ń s k ie j ” w a r t y k u le Z e s t u d i ó w n a d h is to r ią c z a s o p iś m ie n n ic tw a p o ls k ie g o го N ie m c z e c h w la ta c h 1922— 1939 s.

N in ie j s z y a r t y k u ł p o t w ie r d z a t e z ę W . W r z e s iń s k ie g o o c ią g ły m s u b w e n c j o n o w a ­ n iu „ G a z e ty ” za p o ś r e d n ic t w e m Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h i j e d n o c z e ś n ie d o ­ r z u c a d o k w e s t ii f in a n s o w a n ia w y d a w n ic t w a n o w e is t o t n e e le m e n t y . M a t e r ia ły n a t e n t e m a t z n a la z łe m w d o n ie s ie n ia c h n a j p ie r w W ic e k o n s u la t u , a p o t e m K o n s u la t u R z e c z y p o s p o lit e j P o ls k ie j w O ls z ty n ie , d o t y c z ą c y c h „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ”, w s p r a ­ w o z d a n iu z lu s t r a c j i w w y d a w n ic t w ie , k o r e s p o n d e n c j i S e w e r y n a P i e n i ę ż n e g o 9, w s p o m n ie n ia c h p r a c o w n ik ó w d r u k a r n i i w y d a w n ic t w a o r a z d z ia ła c z y Z w ią z k u P o ­ la k ó w w N ie m c z e c h . A k t a d o ty c z ą s z e ś c iu l a t (1927— 1932). O k r e s t e n w p r a w d z ie n ie w y r ó ż n ia s ię a n i s z c z e g ó ln y m i tr u d n o ś c ia m i f in a n s o w y m i, a n i w ię k s z y m p o w o d z e n ie m w y d a w ­ n ic z y m , a le za t o w y d a w n ic t w o „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” s t a w a ło s ię o fic y n ą , o d d z ia ­ ły w u j ą c ą n a w e t p o z a te r e n P r u s W s c h o d n ic h 10. W la t a c h 1927— 1932 w w y d a w n ic ­ t w ie P ie n ię ż n y c h , p o z a „ G a z e tą O ls z t y ń s k ą ” z d o d a tk a m i „ G o ś c ie m N ie d z i e ln y m ” (od 1933 r o k u s t a ł s ię s a m o d z ie ln y m p is m e m ) , „ G o s p o d a r z e m ”, „ P r z y j a c ie le m D z ia ­ t e k ”, d o 1930 r. d r u k o w a n o d w u t y g o d n ik „ Ż y c ie M ło d z ie ż y ” , „ G ło s P o g r a n ic z a ” (1929— 1932), d o 5 m a j a 1928 r. — „ M a z u r sk ie g o P r z y j a c ie la L u d u ”, a o d 1928 r. — „ M a z u r a ” z d o d a t k ie m „ T w ie r d z a E w a n g e lij n a ”. O d r o c z n ik a 1932, a n ie od 1931, j a k p is z e W . W r z e s i ń s k in , r o z p o c z ę to d r u k o w a n ie w w y d a w n ic t w ie P ie n ię ż n y c h „ K a le n d a r z a d la M a z u r ó w ”, r e d a g o w a n e g o p r z e z E m ilię S u k e r t o w ą - B ie d r a w in ę . W la t a c h 1924— 1931 „ K a le n d a r z ” t e n d r u k o w a n o w W a r s z a w ie z f ik c y j n y m m i e j ­ 3. D la p o m o c y p . J a r o s z y k o w i u s t a n a w ia C K d r u g ie g o r e d a k t o r a , z k tó r y m p. J. w in ie n s ię ugodziić c o d o p o d z ia łu p r a c y .

4. S t a n o w is k o p. J. j e s t p ła t n e od d n ia 1 s t y c z n ia 1921 r.

5. P e n s j a w y n o s i m ie s ię c z n ie 2000 (d w a t y s ią c e ) m k z d o d a t k ie m d la r o d z in y w w y s o k o ś c i 1000 (ty s ią c ) m k r a z e m 3000 ( t r z y t y s ią c e ) m k p ła t n y c h c o m ie s ią c z g ó r y .

6. P . J a r o s z y k j e s t c z ło n k ie m Z w ią z k u P o l a k ó w i z a z n a j o m ił s ię z p r z e p isa m i r e g u la m in u z w ią z k o w e g o i u s t a w , k t ó r e to p r z e p is y u z n a j e z a o b o w ią z u ją c e . 7. C K m o ż e z w o ln ić p. J a r o s z y k a z p ie r w s z y m d n ie m k a ż d e g o k w a r t a łu za p o p r z e d n im s z e ś c io ty g o d n io w y m w y p o w ie d z e n ie m . 8. P o w y ż s z ą u g o d ę p r z e c z y t a n o o b u p a r tio m , k t ó r e s w o j ą z g o d ę w ła s n o r ę c z n y m p o d p is e m d o k u m e n tu ją . O lsz ty n , d n ia 11 s t y c z n ia 1921 r. 0 P is m o I V D z ie ln ic y Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h z 7 I V 1928 r. ( W ła s n o ść W ła d y s ła w a C h o j n a c k i e g o ) . 7 T. C i e ś l a k , P r a s a p o ls k a n a M a z u r a c h i W a r m ii 1718— 1939, O ls z t y n 1964, s. 139. 8 W . W r z e s i ń s k i , Z e s t u d i ó w n a d h is to r ią c z a s o p iś m ie n n ic tw a p o ls k ie g o w N ie m c z e c h w la ta c h 1922— 1939, Ś lą s k i K w a r t a ln ik H is t o r y c z n y S o b ó tk a , 1967, n r 1— 2, ss. 137— 169. 9 C z ę ś ć m a t e r ia łó w z n a la z łe m w A r c h iw u m A k t N o w y c h w W a r s z a w ie , A k ta W y d z ia łu P r a s o w e g o P o s e ls t w a R z e c z y p o s p o lit e j P o ls k ie j w B e r lin ie , s y g n . 2070.

10 W . W r z e s i ń s k i , O b lic z e , s. 174. 11 I b id e m .

PO D ST A W Y FIN A N SO W E „G A ZE TY O L SZ T Y Ń SK IE J’1 437

s c e m w y d a n ia i d r u k u — u P ie n ię ż n y c h w O ls z t y n ie , a p o t e m c z ę ś ć j e g o e g z e m ­ p la r z y p r z e w o ż o n o n a t e r e n P r u s W s c h o d n i c h 12. M ię d z y in n y m i d r u k o w a n ie „ K a ­ le n d a r z a d la M a z u r ó w ” w O ls z t y n ie m ia ło p r z y n ie ś ć o f ic y n ie „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ” j a k ż e p o t r z e b n y z a r o b e k ia. W y c h o d z iły t e ż z t e g o w y d a w n ic t w a k s ią ż k i, m .in . w 1930 r. S ie n k ie w ic z a K r z y ż a c y u , J a k u b a T u r o w s k ie g o K l u c z d o b a r d z o w a ż n y c h T a j e m n ic 1S, Z b i ó r t o a s t ó w z o k a z j i c h r z c in i w e s e l a o r a z r ó ż n y c h m ó w n a d a ją c y c h s ię d o w y g ł a s z a n ia p o d c z a s n ie k t ó r y c h u r o c z y s t o ś c i r o d z i n n y c h 56 o r a z s z e r e g d r u ­ k ó w u lo t n y c h i a k c y d e n s o w y c h . I s t n ia ła k s ię g a r n ia w y d a w n ic t w a , n a j p i e r w p r o w a ­ d z o n a p r z e z M a r ię N e u m a n , n a s t ę p n ie T e k lę H e n s e ló w n ę - J a ś k o w ą , E m ilię H a n o w - s k ą - M a c z u g o w ą , p ó ź n ie j P e la g ię S t r a m k o w s k ą 17. T w ie r d z e n ie , ż e k s ię g a r n ia n ie p r z y n o s iła d o c h o d ó w , j e s t m a ło p r a w d o p o d o b n e . J e ś li n ie k s ią ż k i, t o p r z y n a jm n ie j d e w o c j o n a lia i a r t y k u ły p iś m ie n n e d a w a ły w y d a w c y o k r e ś lo n e k o r z y ś c i. O b ro ty k s ię g a r n i w y n o s iły m ie s ię c z n ie o k o ło 3000 m a r e k 18. K lie n t a m i b y li p r z e w a ż n ie m ie s z k a ń c y w s i, p o r o k u 1929 t a k ż e n a u c z y c ie le p o ls k ic h s z k ó ł. Z a p o ś r e d n ic t w e m k s ię g a r n i r o z p r o w a d z a n o r ó w n ie ż „ G a z e tę O ls z t y ń s k ą ”, n a p o c z ą t k u la t t r z y d z ie s t y c h o k o ło 50 e g z e m p la r z y d z ie n n ie . P r z y c h o d z ili p o p is m o c i, k tó r y m p o c z ta o d m a w ia ła p r z y j ę c ia p r e n u m e r a t y , b ą d ź n ie o t r z y m y w a li „ G a z e ty ” d la t e g o , ż e n a d g o r liw y n i e ­ m ie c k i lis t o n o s z n is z c z y ł z a m ó w io n y d z ie n n ik . P o ś m ie r c i J o a n n y P ie n ię ż n e j (24 m a ja 1929 r.) w ła ś c ic ie l e m w y d a w n ic t w a z o s t a ł je j s y n S e w e r y n . O n to w 1930 r . za 18 t y s . m a r e k w y p o s a ż y ł d r u k a r n ię w d r u g i l i n o t y p 19. W d r u k a r n i p a n o w a ła c ia s ­ n o ta . W c z te r e c h p o m ie s z c z e n ia c h n a p a r t e r z e d w u p ię t r o w e g o b u d y n k u p r z y u lic y M ły ń s k ie j 2 m ie ś c iła s ię r e d a k c j a , d r u k a r n ia i k s ię g a r n ia w y d a w n ic t w a . N ie m ia ło t o j e d n a k u j e m n e g o w p ł y w u n a a t m o s f e r ę p r a c y 20.

P u n k te m w y j ś c ia w b a d a n ia c h n a d p o d s t a w a m i f in a n s o w y m i „ G a z e ty O ls z t y ń ­ s k i e j ” w la t a c h 1927— 1932 j e s t s p r a w o z d a n ie d y r e k to r a S p ó łd z ie ln i P o ls k ic h n a G ó r n y m Ś lą s k u , S t a n is ła w a W e b e r a , z r e w iz j i s t a n u g o s p o d a r c z e g o p is m a , p r z e p r o ­ w a d z o n e j 28 lu t e g o 1927 r . 21. N ie m o g ła t o b y ć w c a ły m t e g o s ło w a z n a c z e n iu r e ­ w iz j a f in a n s o w a , s k o r o W e b e r , ja k to w y n ik a z li s t u S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o d o w i -12 E . S u k e r t d w a - B i e d r a w i n a , K u l i s y w y d a w n i c z e „ G a z e t y M a z u r s k ie j” i „ K a le n d a r z a d la M a z u r ó w ”, K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1965, n r 3, s. 413. 18 J . J a s i ń s k i , Z d z ia ła l n o ś c i E m i lii S u k e r t o w e j - B i e d r a w i n y , K o m u n ik a t y M a z u r s k o - W a r m iń s k ie , 1971, n r 2— 3, s. 209. 14 H . S i e n k i e w i c z , K r z y ż a c y . P o w i e ś ć h is to r y c z n a z 9 i l u s tr a c j a m i, O ls z ty n 1930, N a k ła d „ M a z u r”, d r u k „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” , s s. 547. 15 J . T u r o w s k i , K l u c z d o b a r d z o w a ż n y c h T a j e m n ic , O ls z t y n 1931, N a k ła d „ M a z u r ” w S z c z y tn ie , d r u k S . P i e n ię ż n y w O ls z t y n ie , s s. 28. 16 Z b i ó r to a s t ó w z o k a z ji c h r z c in i w e s e l a o r a z r ó ż n y c h m ó w n a d a ją c y c h s ię d o w y g ł a s z a n ia p o d c z a s n i e k t ó r y c h u r o c z y s t o ś c i r o d z i n n y c h , O ls z ty n . N a k ła d „ M a z u r ”, d r u k S . P ie n ię ż n y , ss. 56. 17 R e la c ja P e la g ii S t r a m k o w s k i e j z O ls z t y n a ; u r. 1915 г., p r a c o w a ła w k s i ę ­ g a r n i „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ” w la t a c h 1931— 1939, (w p o s ia d a n iu a u to r a a r ty k u łu ). 18 W . C h o j n a c k i , op . c it., s. 183. 19 I b id e m , s. 182. . 20 R e la c ja K o n r a d a B o r k o w s k i e g o z O ls z ty n a ; u r. 1903 г., p r a c o w a ł w d r u ­ k a r n i „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” od 1 p a ź d z ie r n ik a 1924 r. d o k o ń c a 1938 r., ( w p o s ia d a ­ n iu a u to r a a r ty k u łu ). 21 A r c h iw u m A k t N o w y c h w W a r s z a w ie (d a le j : A A N ) , A k t a W y d z ia łu P r a s o ­ w e g o P o s e ls t w a R P w B e r lin ie d a le j: W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. S t a n i s ł a w W e ­ b e r , S p r a w o z d a n ie z r e w i z j i s ta n u m a j ą t k o w e g o „ G a z e ty O l s z t y ń s k i e j ” z 2 8 I I 1927 ro k u .

c e k o n s u la dr. F ilip a Z a w a d y , p r z e b y w a ł w O ls z t y n ie z a l e d w i e tr z y g o d z in y 22. S p r a ­ w o z d a n ie z lu s t r a c j i, w e d łu g a u to r a lis t u , j e s t n ie ś c i s ł e i n ie j a s n e . O d d a jm y j e d n a k g ło s d y r e k to r o w i S p ó łd z ie ln i n a G ó r n y m Ś lą s k u . N a p o c z ą tk u o m ó w ił on s ta n m a ­ j ą t k o w y w y d a w n ic t w a i p r z e d s t a w ił m o t y w y p r z e p r o w a d z e n ia k o n t r o li: „ d o sz e d łe m d o w n io s k u , ż e « G a zeta » s ię u t r z y m a ć n ie m o ż e i p o m o c j e s t p o t r z e b n a ” 2S. N a s t ę p ­ n ie w s p r a w o z d a n iu h a n d lo w y m p o d a ł w p ł y w y u z y s k a n e w 1926 r. z n a s t ę p u j ą ­ c y c h ź r ó d e ł: z p r e n u m e r a t y G O 16 800 R m k z o g ło s z e ń 1 200 „ z w y k o n a n ia d r u k ó w a k c y d e n s o w y c h 15 000 „ z e s p r z e d a ż y w k s ię g a r n i 5 000 „ 38 0 00~R m k . W c y t o w a n y m l i ś c i e 84 P i e n ię ż n y p o d w a ż y ł w y s o k o ś ć w p ł y w ó w u z y s k a n y c h z p r e n u m e r a ty , k t ó r e n ie w y n o s iły 16 800 m a r e k , a 1 4 1 2 8 m a r e k . I n n y c h p o ­ p r a w e k o ls z t y ń s k i w y d a w c a n ie w n o s ił. W y d a je s ię to d o ść is t o t n e , g d y ż w n a ­ s t ę p n y m r o k u w y k a z y w a ł z n a c z n ie n iż s z e w p ł y w y z p r e n u m e r a t y m ie s ię c z n e j . W ic e ­ k o n s u l n a t o m ia s t w d o n ie s ie n iu d o K o n s u la t u G e n e r a ln e g o w K r ó le w c u s t w ie r d z ił: „ u w a ż a m t r e ś ć j e g o s p r a w o z d a n ia [S. W e b e r a — u w a g a J.C .] za n ie d o r z e c z n ą , o p a r ­ tą n ie n a o b lic z e n ia c h r a c h u n k o w y c h , le c z s ło w n y c h ” 25. A w y n ik ło t o z t e g o p o w o ­ d u , ż e w y d a w c a n ie z d o ła ł p r z e d s t a w ić o k r e ś lo n y c h d o k u m e n t ó w , s t ą d p r z e p r o w a ­ d z a ją c y k o n t r o lę o g r a n ic z y ł s ię d o j e g o s ło w n e g o w y j a ś n ie n ia . W s p r a w o z d a n iu ty m z n a j d u j e m y s z e r e g , m o im z d a n ie m tr a f n y c h , s p o s tr z e ż e ń : „ J e d y n ą d ro g ą , k tó r ą z a le c a m , j e s t d o s t a r c z e n ie d r u k a r n i p r a c y z y s k o w n e j , a ż e ­ b y z a p r a c o w a ć m o g ło p r z e d s ię b io r s t w o n a k o s z t y h a n d lo w e . P o n ie w a ż s p r a w a u lg c e ln y c h p r z y w y w o z ie w y r o b ó w d r u k a r s k ic h d o P o ls k i n a r o k b ie ż ą c y d e f in it y w ­ n ie w s p o s ó b o d m o w n y z a ła t w io n a z o s ta ła , d la t e g o p r o p o n u ję , a b y K o n s u la t G e n e ­ r a ln y R z e c z y p o s p o lit e j P o ls k ie j w B e r lin ie , k tó r e g o z a o p a t r z e n ie j e s t d u że, z le c e n ie s w o j e p o s y ła ł d o O ls z t y n a . P o c z y n iłe m w te j s p r a w ie o d p o w ie d n ie k r o k i. J e ż e li o k a ­ ż e s ię p o tr z e b a p o w ię k s z e n ia a p a r a tu t e c h n ic z n e g o , s t o s u n k o w o n ie d u ż ą k w o t ą t a k ą r e o r g a n iz a c j ę p r z e p r o w a d z ić m o ż n a . K a ż d e j c h w ili s łu ż ę te c h n ic z n y m i in f o r m a ­ cja m i. M a t e r ia ln e p r z y k r e p o ło ż e n ie w y d a w n ic t w a o b j a w ia s ię m .in . n a s t a ły m u p a d k u a b o n e n t ó w , p o n ie w a ż b r a k c h o ć i s k r o m n y c h n a k ła d ó w n a a g it a c j ę c e le m z d o b y c ia c z y te ln ik ó w . Z w ię k s z e n ie n a k ła d u g a z e ty i d a le j d o s t a r c z e n ie p r a c d r u ­ k a r s k ic h p o w o li p r z e d s ię b io r s t w o u c z y n i s a m o d z ie ln y m . T a n i k r e d y t n a z a p o c z ą tk o ­ w a n ie p r a c y a g it a c y j n e j i e w e n t u a ln e p o w ię k s z e n ie a p a r a tu te c h n ic z n e g o u d z ie lić p r z e d s ię b io r s t w u z a le c a m , p o n ie w a ż w a r t o ś c i r e a ln e is t n ie j ą ” 26. T e g o r o d z a ju s u g e s t ie w n a s t ę p n y c h la t a c h z a w a r ł r ó w n ie ż w k ilk u r a p o r ta c h d o P o s e ls t w a w B e r lin ie k o n s u l J ó z e f G i e b u r o w s k i27 22 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. L is t S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o d o w ic e k o n s u la dr. F ilip a Z a w a d y z 1 V I 1927 r. 23 A A N , W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. S . W e b e r , op . cit. 24 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. L is t S . P ie n ię ż n e g o d o w ic e k o n s u la F . Z a ­ w a d y z 1 V I 1927 r. 25 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. D o n ie s ie n ie w ic e k o n s u la F . Z a w a d y z 2 V I 1927 r. d o K o n s u la t u w K r ó le w c u . 26 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. S . W e b e r , o p . cit. 27 A A N , W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o K o n s u la t u R P w O ls z t y n ie d o P o ­ s e ls t w a w B e r lin ie z 1 4 X 1 1 1932 r.

PO D ST A W Y F IN A N SO W E ,.G A ZET Y O L SZ T Y Ń SK IE J” 439

Z w r ó ć m y z k o le i u w a g ę n a c y t o w a n y l i s t S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o d o w ic e k o n s u la Z a w a d y o ra z z a łą c z o n e z e s t a w ie n ie k o s z t ó w p r o d u k c ji i d o c h o d ó w „ G a z e ty O ls z t y ń ­ s k i e j ”. A u t e n t y c z n e d o k u m e n t y w n o s z ą s p o r o k o n k r e t n e g o m a t e r ia łu d o in t e r e s u j ą c e j k w e s t ii. W n a w ią z a n iu d o s p r a w o z d a n ia W e b e r a p is z e S e w e r y n P ie n ię ż n y :

„O d s t a b iliz a c j i m a r k i n ie m ie c k ie j , a w s z c z e g ó ln o ś c i od 1 k w i e t n ia 1924 r., k ie ­ d y n ie m ie c k a g a z e ta « S ta h lh e lm » w y m ie n ił a n a z w is k a w s z y s t k ic h k u p c ó w o g ła s z a ­ j ą c y c h w « G a z e c ie O ls z t y ń s k ie j » , p r z e z c o o g ło s z e n ia w s t r z y m a n o , w y d a w n ic t w o n a ­ s z e w y k a z y w a ło s t a ły n ie d o b ó r . A b y n ie d o b ó r te n p o k r y ć , c z y n iłe m s t a r a n ia w K o n ­ s u l a c ie w K r ó le w c u , b y łe m t a k ż e k ilk a k r o t n ie w M in is t e r s t w ie S p r a w Z a g r a n ic z n y c h w W a r s z a w ie c e le m u z y s k a n ia s u b w e n c j i. N a t e j d r o d z e u z y s k a łe m od 1924 r. d o p a ź d z ie r n ik a 1926 r. r a z e m 11 200 m a r e k . P o n ie w a ż k w o t a p o c h o d z iła z j e d n e g o ź r ó d ła , m o ż n a s t w ie r d z ić z g o d n o ś ć m o ic h z e z n a ń . J e ż e li k w o t ę t ę n ie w p r o w a d z iłe m w k s ią ż k a c h ja k o d o c h ó d , to z ła t w o z r o z u m ia ły c h p o w o d ó w , p o p ie r w s z e , a b y u n i k ­ n ą ć w y s o k ic h w ó w c z a s p o d a t k ó w o b r o to w y c h , p o w t ó r e , a b y n ie p r z y z n a ć s ię p rz e d w ła d z a m i n ie m ie c k im i d o p o b ie r a n ia s u b w e n c j i. D la t e g o n is z c z y łe m r a c h u n k i z a p ła ­ c o n e i w te n s p o s ó b w y r ó w n y w a łe m d o c h o d y z r o z c h o d a m i. P o n ie w a ż j e d n a k n i e ­ d o b ó r w y n o s ił r o c z n ie 5— 6000 m a r e k , s u b w e n c j e j e d n a k ż e w t e j w y s o k o ś c i n ie w p ł y ­ w a ły , z n ie w o lo n y b y łe m z a c ią g n ą ć p o ż y c z k i w B a n k u L u d o w y m w O ls z t y n ie i z c z a ­ s e m d łu g w B a n k u L u d o w y m w y r ó s ł 5127 m a r e k n a k o n c ie b ie ż ą c y m i 1280 m a r e k n a w e k s l e . Z te j s u m y p ła c ić m u s z ę p r o c e n t, k t ó r y w y n o s i m ie s ię c z n ie 64 m a r k i. O d p a ź d z ie r n ik a 1926 r o k u n ie o d b ie r a łe m ż a d n e j s u b w e n c j i. M u s ia łe m n a p o k r y ­ c ie w y d a t k ó w z a p o ż y c z a ć s ię i n a p r z y s z ło ś ć n ie m a m j u ż w id o k ó w u z y s k a n ia d a ls z y c h p o ż y c z e k . [...] D o c h o d y z d r u k ó w z w y j ą t k i e m « M a z u r sk ie g o P r z y j a c ie la L u d u » s ą b a r d z o m in im a ln e i n ie w y s t a r c z a j ą n a w e t n a u t r z y m a n ie d la m n ie i r o ­ d z in y , w o b e c c z e g o z m u s z o n y j e s t e m p o lic z y ć s o b ie z a p r a c ę m o j ą o k o ło « G a z ety » p e n s j ę , t y m w ię c e j , ż e z d o c h o d ó w d r u k a r n i p ła c ić m u s z ę m a t c e m o j e j , j a k o d o t y c h ­ c z a s o w e j w ła ś c ic ie l c e « G a z e ty » i p r z e d s ię b io r s t w a 150 m a r e k m ie s ię c z n ie . K s ię g a r n ia n ie o d r z u c a ż a d n y c h d o c h o d ó w , j e s t r a c z e j d la m n ie c ię ż a r e m . U t r z y m y w a ć j ą j e d ­ n a k ż e m u s z ę , g d y ż j e s t j e d y n ą k s ię g a r n ią n a c a łe P r u s y W s c h o d n ie , w k t ó r e j lu d ­ n o ś ć p o ls k a n a b y ć m o ż e p o ls k ą k s ią ż k ę d o n a b o ż e ń s t w a , ś p ie w n ik , k s ią ż k ę p o w i e ś ­ c io w ą it d . Z o b r o tu 5 0 0 0 'm a r e k r o c z n ie n ie p o z o s t a j e z y s k , g d y ż d u ż o r z e c z y do n is k ie g o o b r o tu s ię n is z c z y i p r z e s t a r z a ” 28.

Z d o s t ę p n y c h d o k u m e n t ó w w y n ik a , ż e w y d a w c a n ie m ó g ł z r e z y g n o w a ć z d o ­ ta c ji. N is k i n a k ła d , a p r z e z t o i w p ł y w y z m u s z a ły P ie n ię ż n e g o d o b a r d z o k o n k r e t ­ n y c h s t a r a ń o p o m o c w Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h , b ą d ź b e z p o ś r e d n io u k o n ­ s u ló w . P o z a a n g a ż o w a n iu z d n ie m 1 k w i e t n ia 1928 r. n a s t a n o w is k o r e d a k t o r a „ G a ­ z e t y ” W a c ła w a J a n k o w s k ie g o , Z w ią z e k P o la k ó w w N ie m c z e c h u s t a l ił s t a łą s u b w e n ­ c ję d la p is m a w w y s o k o ś c i 400 m a r e k m ie s ię c z n ie o r a z 500 m a r e k t y t u łe m w y n a g r o ­ d z e n ia r e d a k t o r o w i. K ie d y J a n k o w s k i z n a la z ł s ię w w ię z ie n iu w w y n i k u w y r o k u s ą d o w e g o z 19 g r u d n ia 1930 r. za a r t y k u ł w y d r u k o w a n y w „ G ło s ie P o g r a n ic z a ” 29, k o n s u l J ó z e f G ie b u r o w s k i w p iś m ie d o P o s e l s t w a w B e r lin ie s u g e r o w a ł, a b y w p r z y ­ s z ło ś c i d o t a c j ę Z w ią z k u P o l a k ó w w N ie m c z e c h n a w y n a g r o d z e n ie r e d a k t o r a p r z e k a ­ z y w a n o za p o ś r e d n ic t w e m w y d a w c y , a n ie w p r o s t n a b a n k o w e k o n t o k ie r o w n ik a 28 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. L is t S . P i e n ię ż n e g o d o k o n s u la F . Z a w a d y z 1 V I 1927 r.

29 A r t y k u ł z a t y t u ło w a n y : M in is tr o w i C u r t i s o w i p o d r o z w a g ę , u k a z a ł s ię w „ G ło ­ s ie P o g r a n ic z a ” z d n ia 11 c z e r w c a 1930 r.

r e d a k c j i 30. R e d a k to r J a n k o w s k i c z u l s ię b o w ie m z b y t n ie z a le ż n y od w y d a w c y . S p o r o cz a su p o ś w ię c a ł p r a c y p r o p a g a n d o w e j w t e r e n ie . P r z e m a w ia ł n a z e b r a n ia c h u r z ą ­ d z a n y c h p r z e z T o w a r z y s t w a M ło d z ie ż y p o d c z a s u r o c z y s to ś c i z o k a z ji ś w i ą t p a ń s t w o ­ w y c h . B y w a ły ty g o d n ie , ż e p r z e z k ilk a d n i n ie p o j a w ia ł s ię w r e d a k c ji. I w t e d y p is m o r e d a g o w a ł S e w e r y n P ie n ię ż n y . D o n o s z ą c o t y m k o n s u l n ie s u g e r o w a ł, a b y o g r a n ic z y ć u d z ia ł J a n k o w s k ie g o w p r a c y s p o łe c z n e j , a le p o s t u lo w a ł o d c ią ż y ć r e d a k ­ to ra od w y k o n y w a n ia p r a c t e c h n ic z n y c h w „ G a z e c ie ”. W t y m c e lu p r o p o n o w a ł z a ­ tr u d n ić m ło d ą s iłę , o b y w a t e la n ie m ie c k ie g o , k t ó r e m u n a p o c z ą t k u n a le ż a ło b y p o w i e ­ r z y ć d o k o n y w a n ie p r z e g lą d u p r a s y , p r o w a d z e n ie k r o n ik i, p r z e p r o w a d z a n ie k o r e k ty . N o w o z a tr u d n io n e m u , ja k s u g e r o w a ł k o n s u l, tr z e b a p r z y z n a ć w y n a g r o d z e n ie w w y ­ so k o ś c i od 250 d o 300 m a r e k m ie s ię c z n ie . P o w in n o o n o b y ć w y p ła c a n e za p o ś r e d ­ n ic t w e m S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o z w y r a ź n y m z a s t r z e ż e n ie m , iż j e s t to n a le ż n o ś ć r ó w ­ n ie ż za p r a c ę w r e d a k c j i „ M a z u r a ” 31. P r o j e k t te n , ja k w ie l e in n y c h d o ty c z ą c y c h „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ”, n ie d o c z e k a ł s ię r e a liz a c j i. M y ln e j e s t s t w ie r d z e n ie W . W r z e s iń s k ie g o , ja k o b y p o 1932 r. w y d a w n ic t w o o tr z y m y w a ło s u b w e n c j ę w w y s o k o ś c i 400 m a r e k m ie s i ę c z n i e 32. O tó ż 28 s ie r p n ia 1931 r. IV D z ie ln ic a Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h p o w ia d o m iła w y d a w n ic t w o , że o b n iż o n a z o s t a ła d o ta c ja m ie s ię c z n a d la „ G a z e ty ” z 400 d o 100 m a r e k 33. W w y n ik u in t e r w e n c j i S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o p o d w y ż s z o n o w y d a w n ic t w u d o ta c ję o 50 m a r e k , a le z m n ie j s z o n o p r z e z t o o ta k ą s a m ą k w o t ę p e n s j ę r e d a k to r a . O d 28 s ie r p n ia 1931 r. z m n ie j s z o n o „ G a z e c ie ” m ie s ię c z n ą s u b w e n c j ę z 900 m a r e k d o 600 m a r e k . U tr a ta 300 m a r e k s t a n o w iła d o ś ć z n a c z ą c y u b y t e k d la w y d a w n ic t w a b o r y k a j ą c e g o s ię w c ią ż z tr u d n o ś c ia m i f in a n s o w y m i. P ie n ię ż n y s z u k a ł r ó ż n y c h d ró g n a p r a w y s y t u a c j i. Z w r ó c ił s ię d o K o r p o r a c ji Z a k ła d ó w G r a fic z n y c h i W y d a w n ic t w n a W o j e w ó d z t w o P o m o r s k ie z p r o ś b ą o in t e r w e n c j ę w M in is t e r s t w ie S p r a w Z a g r a n ic z n y c h , a b y k o n ­ s u la t y p o ls k ie w N ie m c z e c h s k ła d a ły z a m ó w ie n ia n a d r u k i w ła ś n i e w „ G a z e c ie O l­ s z t y ń s k ie j ” 34. W te j s p r a w ie c z y n ił z a b ie g i, ta k ż e b e z s k u t e c z n ie , k o n s u l G ie b u ­ r o w s k i. S e w e r y n P ie n ię ż n y s p o r z ą d z ił w d n iu 1 c z e r w c a 1927 r. n a s t ę p u j ą c e z e s t a w ie n ie m ie s ię c z n y c h k o s z t ó w p r o d u k c ji i d o c h o d ó w r „ D o w y k o n a n ia « G a z e ty O ls z ty ń s k ie j» z d o d a tk a m i « G o ść N ie d z ie ln y » , « G o s p o ­ d a rz» , « Ż y c ie M ło d z ie ż y » i d o d a tk u p o w ie ś c io w e g o j e s t p o t r z e b n y n a s t ę p u j ą c y p e r ­ s o n e l: d w ó c h z e c e r ó w m a s z y n o w y c h , z k t ó r y c h j e d e n w y k o n u j e f u n k c j ę m e t r a m - p a ż a , m a s z y n is t a , n a k ła d a c z k a , e k s p e d ie n t k a , c h ło p a k d o p r a c y i p o s y łe k o r a z a d ­ m in is t r a t o r d r u k a r n i. O s ta tn i, o p r ó c z p r a c z w ią z a n y c h z a d m in is t r a c j ą i k s ią ż k o - w o ś c ią , o d r a b ia d z ia ł k r o m k i w « G a z e c ie » , p r z y g o t o w u j e m a t e r ia ł d o d o d a tk ó w (z w y j ą t k ie m « Ż y cia M ło d z ie ż y » ), c z y ta k o r e k t ę « G a z ety » (z w y j ą t k i e m m a t e r ia łu p is a n e g o p r z e z r e d a k to r a ) i d o d a tk ó w . P e n s j e p e r s o n e lu w y n o s z ą : 1. z e c e r m a s z y n o w y 255,— m a r e k 2. d r u g i z e c e r m a s z y n o w y 235,50 „ 30 A A N , W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o K o n s u la t u w O ls z t y n ie d o P o s e ls t w a w B e r lin ie z 29 1 1930 r. ( p o w in n o b y ć z 1931 r.). 31 I b id e m . 32 W . W r z e s i ń s k i , O b lic z e , s. 174. 33 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o w y d a w n ic t w a „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” d o F . K ie r c z y ń s k ie g o , k ie r o w n ik a IV D z ie ln ic y Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h z 7 I X 1931 r. 34 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o Z w ią z k u O r g a n iz a c ji P r z e m y s łu G r a ­ f ic z n e g o i W y d a w n ic t w z 9 I X 1932 r.

PO D ST A W Y FIN A N SO W E „G A ZE TY O L SZ T Y Ń SK IE J” 441

3. m a s z y n is t a 190,65 „ 4. n a k ła d a c z k a 64,32 „ 5. e k s p e d ie n t k a 70,67 „ 6. c h ło p a k d o p o s y łe k i to p ie n ia o ło w iu 43,30 „ 7. a d m in is t r a t o r 400.— „ 1259,44 m a r k i z a s t ę p s t w o p e r s o n e lu w c z a s ie w a k a c j i 21,75 „ g r a t y f ik a c j a g w ia z d k o w a 16,— „ p a p ie r g a z e t o w y s a t y n o w a n y n a « Ż y c ie M ło d z ie ż y » i d o d a t e k 238,60 „ k a s a c h o r y c h d la p r a c o w n ik ó w 81,12 „ z n a c z k i in w a lid z k ie 46,80 „ p o d a t e k d o c h o d o w y 60,65 „ ilu s t r a c j e d o « G a z e ty » 32,— „ c ło i o p ła t y z a k lis z e z P o ls k i 10,— „ p r e n u m e r a t a g a z e t n ie m ie c k ic h 35,— „ o d n o w ie n ie z n is z c z o n y c h c z ę ś c i lin o t y p u 50,— „ o łó w 25,— „ o p a ł n a 4 p ie c e 30,— „ p rą d 60,— „ o p ła ta p o c z t o w a za w y s y ł a n e g a z e t y d o P o ls k i 60,— „ t e l e f o n y 30,— „ n a p r a w a o ś w ie t le n ia , s iln ik ó w , m a s z y n d r u k a r s k ic h 30,— „ o d n o w ie n ie c z c io n e k i p r z y b o r ó w d r u k a r s k ic h 50,— „ f a r b y , o liw a , b e n z y n a , n a f t a 50,— „ k o s z t a p o d r ó ż y 20,— „ k o s z t a r e k la m y 20,— „ z a b e z p ie c z e n ie p r z e d p o ż a r e m i w y p a d k a m i 15,— „ p r z y b o r y b iu r o w e i p a p ie r 10,— „ o p ła t y za p r z e w o z y 10,— „ za r e w i z j ę k s ią ż e k s ą d o w n ie z a p r z y s ię ż o n e m u r e w i d e n t o w i 15,— „ p o d a t k i 40,— „ k a le n d a r z e j a k o d o d a te k r e k la m o w y 40,— „ r a z e m w y d a t k i 2356,36 m a r e k D o c h o d y p r z y 800 p ła t n y c h a b o n e n t a c h p r e n u m e r a t a z o p ła tą p o c z t o w ą 1100,— m a r e k p r e n u m e r a t a w a d m in is t r a c j i 240,— „ o g ło s z e n ia w s t o s u n k u d o p ie r w s z y c h m ie s ię c y 1927 r. 135,— „ r a z e m d o c h o d y 1475,— m a r e k ”

N ie d o b ó r m ie sięc z n y , w e d łu g o b lic z eń P ie n ię ż n e g o , w y n o sił 881,36 m a rk i, p rz y czy m n a k ła d p is m a w a h a ł się o k o ło 1200 e g z e m p la rz y w.

36 A A N , W ydz. P ra s o w y , sy g n . 2070. Z e s ta w ie n ie m ie s ię c z n y c h k o s z tó w p r o ­ d u k c ji i d o c h o d ó w „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” sp o rz ą d z o n e p rz e z S. P ie n ię ż n e g o w d n iu 1 V I 1927 r.

A n a liz a te g o z e s t a w ie n ia n a s u w a p e w n e u w a g i. W p o ło w ie 1928 r. w „ G a z e c ie O ls z t y ń s k ie j ” z a tr u d n io n e b y ły n a s t ę p u j ą c e o s o b y : J a d w ig a L u b o w s k a , M a r ta G r z e ­ s z e k , K a ta r z y n a H e r m a ń s k a , z e c e r z y E u g e n iu s z L ie d t k e i A n t o n i S z a je k , A le k s a n d e r B e r e n t, A g n ie s z k a G liń sk a , K o n r a d B o r k o w s k i i E m ilia H a n o w s k a - M a c z u g o w a 3b. Т ггеЬ а z a te m p r z y ją ć , ż e s z e ś c iu z w y ż e j w y m ie n io n y c h p r a c o w a ło w w y d a w n ic ­ t w ie j e s z c z e w c z e r w c u 1927 r. i p o b ie r a ło w y n a g r o d z e n ie w e d łu g z e s t a w ie n ia k o s z ­ t ó w p r o d u k c ji i d o c h o d ó w „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ”. W w y p a d k u E m ilii M a c z u g o w e j, k tó r a w y k o n y w a ła o b o w ią z k i n a k ła d a c z k i o r a z z e c e r a m a s z y n o w e g o , ja k im b y ł K o n r a d B o r k o w s k i, w y s o k o ś ć m ie s ię c z n e j p e n s j i f a k t y c z n ie o t r z y m y w a n e j , p o k r y w a s ię z k w o t ą w y m ie n io n ą w z e s t a w i e n i u 37. W y k a z a ł n a t o m ia s t w y d a w c a z a n iż o n e d o c h o d y „ G a z e ty ”, a p o n a d to p o t r a k t o w a ł j e d e n z m ie s ię c y le t n ic h j a k o ty p o w y , k ie d y s ta n c z y te ln ic t w a p is m a w t y m o k r e s ie b y ł z a w s z e n iż s z y . N ie z a le ż n ie od te g o p o m in ą ł s t a łe d o ta c je , k t ó r e K o n s u la t p r z y d z ie la ł n a g r a t y f ik a c j e d la p e r s o n e lu t e c h n ic z n e g o z o k a z ji ś w ią t B o ż e g o N a r o d z e n ia o ra z n a p o k r y c ie k o s z t ó w za k a ­ le n d a r z ja k o d o d a tk u r e k la m o w e g o . K a le n d a r z ta k i, w e d łu g w y d a w c y , o t r z y m y w a li b e z p ła t n ie s t a li c z y te ln ic y „ G a z e ty ” . P e la g ia S tr a m k o w s k a t w ie r d z i, ż e c a ły p r z y ­ d z ia ł „ K a le n d a r z a M a r ia ń s k ie g o ”, b o o n im j e s t m o w a , s p r z e d a w a n o w k s i ę g a r n i 88. T a k w ię c z m n ie j s z a j ą c o 56 m a r e k s u m ę k o s z t ó w p r o d u k c j i o t r z y m a m y 2300,36 m a ­ re k . W z w ią z k u z t y m n ie d o b ó r m ie s ię c z n y w y d a w n ic t w a w y n o s ił 825,36 m a r e k . K o s z t y p r o d u k c ji p is m a m o g ły b y b y ć w c a ło ś c i p o k r y t e , o ś w ia d c z a S e w e r y n P i e ­ n i ę ż n y 39, o i l e „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” o s ią g n ę ła b y 1750 s t a ły c h p r e n u m e r a t o r ó w , a w ię c z a b o n a m e n tu z a m ia s t 1100 m a r e k u z y s k a n o b y 2187,50 m a r e k m ie s ię c z n ie , p r z y j m u j ą c , ż e m ie s ię c z n a p r e n u m e r a t a w y n o s iła 1,25 m a r e k b e z o p ła t y p o c z t o w e j . P r z y c z y n y n is k ie g o s t a n u c z y t e ln ic t w a z a r ó w n o w y d a w c a , ja k i r e d a k to r w id z ie li w w y s o k ie j c e n ie p r e n u m e r a t y , k tó r a w y n o s iła w r a z z p r z e s y łk ą 1,96 m a r e k . Z a m n ie j w ię c e j p o d o b n ą k w o t ę p is m a n ie m ie c k ie d o s ta r c z a ły z n a c z n ie w ię c e j i n t e r e ­ s u j ą c e g o m a t e r ia łu . W p r z y b liż e n iu 6 d o 12 k o lu m n .

L ic z b ę s t a ły c h a b o n e n t ó w w d w ó c h m ie s ią c a c h 1930 r. ilu s t r u j e t a b e la s p o r z ą ­ d z o n a p r z e z k o n s u la J ó z e fa G i e b u r o w s k ie g o 40. Z e s t a w ie n ie lic z b o w e s t a ły c h p r e n u m e r a t o r ó w „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” w 1930 r.: s t y c z e ń lip ie c W a r m ia 428 337 P o w iś le 219 167 M a z u r y 46 34 P o g r a n ic z e 349 225 36 N a z w is k a p r a c o w n ik ó w w y d a w n ic t w a w y m ie n ia m w k o le j n o ś c i, w ja k ie j z n a j d u j ą s ię n a f o t o g r a f ii z a m ie s z c z o n e j w k s ią ż c e H e le n y L e h r i E d m u n d a O s - m a ń c z y k a , P o l a c y s p o d z n a k u R o d ła , W a r s z a w a 1972, p o z. 113, s. 78, z a c z y n a ją c z p r a w e j s tr o n y . N a z w is k a u s t a lili: E m ilia M a c z u g o w a i K o n r a d B o r k o w s k i . N a z d j ę c iu z n a j d u j e s ię p o n a d to W a c ła w J a n k o w s k i, k t ó r y n ie b y ł p r a c o w n ik ie m w y d a w n ic t w a , le c z Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h . 87 R e la c ja E m ilii M a c z u g o w e j z O ls z ty n a ; u r . 1907 r., b y ła p r a c o w n ik ie m „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” w o k r e s ie o d 1 I X 1925 r. d o 1 X I I 1931 r. ( w p o s ia d a n iu a u ­ to ra a r ty k u łu ). 38 R e la c ja P e la g ii S t r a m k o w s k i e j , op . cit. 39 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. Z e s t a w ie n ie m ie s ię c z n y c h k o s z t ó w p r o ­ d u k c j i i d o c h o d ó w „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” s p o r z ą d z o n e p r z e z S. P ie n ię ż n e g o . 40 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. R a p o r t K o n s u la t u w O ls z t y n ie d o P o s e l­ s t w a w B e r lin ie z 1 4 X 1 1930 r.

P O D ST A W Y FIN A N S O W E „G A Z E T Y O L S Z T Y Ń SK IE J” ₄₄₃

W e s t f a lia 119 90 R a z e m 1161 853

W b a d a n y m o k r e s ie p o w y ż s z e lic z b y s t a ły c h p r e n u m e r a t o r ó w t r z e b a p r z y j ą ć j a k o ty p o w e .

P r o b le m p o w ię k s z e n ia lic z b y p r e n u m e r a t o r ó w r a z p o r a z p o j a w ia s ię w d o n ie ­ s ie n ia c h k o n s u ló w . W k w i e t n iu 1930 r. G ie b u r o w s k i, z a c h ę c o n y p is m e m P o s e ls t w a w B e r l i n i e 41, z w r ó c ił s ię z p r o ś b ą o w y a s y g n o w a n i e 500 m a r e k m ie s i ę c z n ie n a a k c j ę p r a s o w ą w P r u s a c h W s c h o d n ic h . K o n s u l w id z ia ł p o tr z e b ę p r z e k a z a n ia r e ­ d a k c ji „ G o ś c ia N ie d z ie ln e g o ” j e d n e m u z k s i ę ż y - P o la k ó w , k tó r e m u n a le ż a ło b y w y ­ p ła c a ć m ie s ię c z n e w y n a g r o d z e n ie w w y s o k o ś c i 100 m a r e k . N ie z a le ż n ie od t e g o s u g e ­ r o w a ł, a b y p r z e z n a c z o n o 100 m a r e k n a w y p ł a c e n ie w ie r s z ó w e k z a k o r e s p o n d e n c j e z t e r e n u . P o d o b n e s u g e s t i e p r z e k a z y w a ł G ie b u r o w s k i d o P o s e ls t w a , p r a g n ą c p o d ­ n ie ś ć p o z io m r e d a g o w a n ia „ M a z u r a ”, a w ię c z a le c a ł o k r e ś le n ie s t a łe j w y p ł a t y d la d w ó c h k o r e s p o n d e n t ó w p o 40 m a r e k (M ic h a ła K a j k i i P o t o p s k ie g o z p o w . e łc k ie g o ) o r a z 240 m a r e k n a w y n a g r a d z a n ie n a d s y ła n y c h k o r e s p o n d e n c j i z t e r e n u 42. P o s e l s t w o z a w ia d o m iło k o n s u la d o p ie r o w k o ń c u r o k u , ż e z e w z g lę d u n a t r u d n o ś c i f in a n s o w e n ie m o ż e p r z y c h y lić s ię d o z r e a liz o w a n ia t e j s łu s z n e j p r o p o z y c j i43. W a r to p o d ­ k r e ś lić , ż e a n i w s p ó łp r a c o w n ic y , a n i k o r e s p o n d e n c i „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ” n ie o t r z y ­ m y w a li n ig d y w y n a g r o d z e n ia z a w y d r u k o w a n e a r t y k u ły b ą d ź u t w o r y l i t e r a c k i e 44. O p ró c z te g o w t y m s a m y m 1930 r. p o j a w iła s ię p r o p o z y c ja o b n iż e n ia n a le ż n o ś c i za p r e n u m e r a t ę m ie s ię c z n ą „ G a z e t y ” w r a z z o p ła t ą p o c z t o w ą d o 1,16 m a r k i, c o je d n a k m ia ło b y ć z w ią z a n e z p r z y z n a n ie m m ie s ię c z n e j s u b w e n c j i w w y s o k o ś c i 800 m a r e k p r z y n a k ła d z ie 1000 e g z e m p l a r z y 45. S u b s y d iu m p r z y s łu g iw a ło b y w ó w c z a s , k ie d y „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” z d o ła ła b y u z y s k a ć 1500 s t a ły c h p r e n u m e r a t o r ó w . S u g e r o w a n o t a k ż e w y d a w a n ie b e z p ła t n e g o t y g o d n ik a ilu s t r o w a n e g o , k tó r y m ia ł b y ć d o d a t k ie m d o „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ” i „ M a z u r a ”. A le i t e n , ja k i p o p r z e d n i w n io s e k , n ie d o ­ c z e k a ł s ię r e a liz a c j i. T y m c z a s e m lic z b a s t a ły c h p r e n u m e r a t o r ó w p is m a z m n ie j s z a ła s ię . J a k w y n ik a z l i s t u S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o d o Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h 46, w k o ń c u 1932 r. b y ło 750 s t a ły c h a b o n e n t ó w , z k t ó r y c h 200 p r z y p a d a ło n a P o g r a ­ n ic z e , g d z ie „ G a z e ta ” d o c ie r a ła w T az z d o d a t k ie m „ G ło s P o g r a n ic z a ”. O d 1 s t y c z n ia 1933 r. „ G ło s P o g r a n ic z a ” d r u k o w a n o w O p o lu , z a t e m n a le ż y p r z y p u s z c z a ć , ż e l i c z ­ b a p r e n u m e r a t o r ó w z e Z ło t o w s z c z y z n y i B y t o w s k ie g o z m a la ła . W t e j s y t u a c j i P i e ­ n ię ż n y p o d s u n ą ł m y ś l, a b y p is m o w y d a w a ć t r z y r a z y w t y g o d n iu , c o p o z w o liło b y n a o b n iż e n ie m ie s ię c z n e g o a b o n a m e n t u d o 98 f e n ig ó w . K o n s u l z d e c y d o w a n ie o d r z u ­ c ił te n p o m y s ł 47, p r o p o n u j ą c z w ię k s z e n ie n a k ła d u „ M a z u r a ”. L u d n o ś ć k a t o lic k a ,

11 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o K o n s u la t u w O ls z t y n ie z 1 4 I V 1930 r. 42 I b id e m . 43 A A N , W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o P o s e l s t w a w B e r lin ie z 2 0 X 1 1 1930 r. d o K o n s u la t u w O ls z ty n ie . 44 R e la c ja M a r ii Z i e n t a r a - M a l e w s k i e j z O ls z ty n a ; u r. 1894 r., z a t r u d ­ n io n a b y ła w r e d a k c j i „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” od 1 0 I X 1921 r. d o 1 I X 1923 г., a w p ó ź n ie j s z y m o k r e s ie n a d s y ła ła d o r e d a k c j i a r t y k u ły p u b lic y s t y c z n e i u t w o r y li t e r a c k i e (w p o s ia d a n iu a u to r a a r ty k u łu ). 45 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. R a p o r t K o n s u la t u w O ls z t y n ie d o P o s e l ­ s t w a w B e r lin ie z 14 X I 1930 r. 46 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. L is t S . P ie n ię ż n e g o d o Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h z 6 X I I 1932 r. 47 A A N , W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o K o n s u la t u w O ls z t y n ie d o P o s e l s t w a w B e r lin ie z 14 X I I 1932 r.

p o m im o s p r z e c iw u d u c h o w ie ń s t w a , z a c z ę ła p r e n u m e r o w a ć „ M a z u r a ”. P r z y c z y n ą te g o b y ła n ie w ą t p liw ie n is k a o p ła ta za p r e n u m e r a tę , k tó r a w y n o s iła z a le d w ie 36 f e - n i g ó w 48. P r o p o z y c ja k o n s u la t a k ż e o k a z a ła s ię n ie m o ż liw a d o z r e a liz o w a n ia , p o n ie ­ w a ż z w ią z a n o ją z p r z y z n a n ie m d o ta c ji, c z y li p o d w y ż s z e n ie m s u b s y d iu m za w y d a ­ w a n ie „ M a z u r a ” z 1250 d o 1800 m a r e k m ie s ię c z n ie . K ło p o t y f in a n s o w e , j a k m ie c z D a m o k le s a , w is ia ły n a d „ G a z e tą O ls z t y ń s k ą ”. O g r a n ic z a ły o n e m o ż liw o ś c i w y d a w n ic z e o ra z s t a r a n ia o p o d n ie s ie n ie p o z io m u p is m a . P r a c o w n ic y K o n s u la t u w O ls z t y n ie p o j m o w a li tr u d n ą s y t u a c j ę f in a n s o w ą w ła ś c i­ c ie li w y d a w n ic t w a . Z a r ó w n o F ilip Z a w a d a , ja k i J ó z e f G ie b u r o w s k i z w r a c a li s ię b a r d z o c z ę s to d o P o s e ls t w a w B e r lin ie z p r o p o z y c ja m i d o f in a n s o w a n ia p is m a . Ic h s u g e s t ie je d n a k b a r d z o r z a d k o s p o t y k a ły s ię z k o n k r e tn y m i p o s u n ię c ia m i o r g a n iz a ­ c y j n y m i. T y lk o c z ę ś c io w o p o k r y to w y d a t k i w y d a w n ic t w a w z w ią z k u z w p r o w a d z e ­ n ie m p r ą d u z m ie n n e g o w O ls z t y n ie , a w r a z z t y m z k o n ie c z n o ś c ią z a in s t a lo w a n ia tr z e c h n o w y c h s iln ik ó w w d r u k a r n i. W y r a z iło s ię to w p r z y z n a n iu d o ta c ji w w y ­ s o k o ś c i 334,20 m a r e k z a m ia s t 1381,40, o k t ó r e u p o m in a ł s ię k o n s u l G ie b u r o w s k i. K o r e s p o n d e n c ja m ię d z y P o s e ls t w e m a K o n s u la t e m w te j s p r a w ie d o sta r c z a w ie l e in t e r e s u j ą c e g o m a te r ia łu . O tó ż P o s e ls t w o k ilk a k r o t n ie z w r a c a ło s ię d o k o n s u la z p o ­ le c e n ie m d o k ła d n e g o s p r a w d z e n ia k o n ie c z n o ś c i in s t a lo w a n ia m a s z y n , a ty m s a m y m p o k r y c ia w y d a t k ó w 49. P o r o k u 1929 P o s e ls t w o n ie p r z y z n a w a ło r o c z n y c h z a p o m ó g t y t u łe m g r a t y f ik a c j i g w ia z d k o w y c h d la p e r s o n e lu te c h n ic z n e g o w w y s o k o ś c i 350 m a ­ r e k , a n i 500 m a r e k n a p o k r y c ie k o s z t ó w z a k u p u „ K a le n d a r z a M a r ia ń s k ie g o ”, k tó r y d o łą c z a n o r a z w r o k u d o c a łe g o n a k ła d u „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ”. P o n a d t o n ie u w z g lę d n io n o w n io s k u , a b y w y d a w n ic t w u z m n ie js z o n o w y s o k o p r o c e n t o w e p o ż y c z k i w B a n k u L u d o w y m z 12 n a 6 p r o c e n t 50. Z r e sz tą B a n k L u d o w y w O ls z t y n ie p is m e m z 20 lip c a 1928 r. z a g r o z ił n ie u d z ie le n ie m b ie ż ą c y c h p o ż y c z e k , j e ż e li P i e n ię ż n y do 1 lis t o p a d a t e g o r o k u n ie u r e g u lu j e z a d łu ż e n ia d łu g o t e r m in o w e g o w y n o s z ą c e g o a ż 5507,56 m a r e k 51. T e g o r o d z a ju p o s u n ię c ie b y n a j m n ie j n ie p o m a g a ło w r e a liz o w a n iu z a m ie r z e ń w y d a w n ic z y c h . M im o t o „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” u k a z y w a ła s ię r e g u la r n ie . M ia ła s w o ic h s t a ły c h c z y t e ln ik ó w i m a łe g r o n o p r z y j a c ió ł, k t ó r z y c h c ie li je j d o p o ­ m ó c 52. P is m o m o g ło s ię u tr z y m a ć g łó w n ie d z ię k i p r z e d s ię b io r c z o ś c i i z a r a d n o ś c i P ie n ię ż n e g o , k t ó r y w y d a j ą c in n e p is m a , m ó g ł z a r o b ić i p o d t r z y m a ć d e f ic y t o w y d ru k „ G a z e t y O ls z t y ń s k ie j ” 58. P o k r z e p ia ło w ię c to p is m o W a r m ia k ó w w t r w a n iu p r zy p o ls k o ś c i p r z e z 53 la t a , o d 16 k w ie t n ia 1886 r. p o d z ie ń w y b u c h u d r u g ie j w o j n y ś w i a t o w e j 54, c h o c ia ż P i e n ię ż n y n ie j e d n o k r o t n ie z a w ia d a m ia ł C e n tr a lę Z w ią z k u P o ­ 48 Z . L i e t z, Z d z i e j ó w g a z e t y „ M a z u r ” (1928— 1939), K o m u n ik a t y M a z u r sk o - -W a r m iń s k ie , 1962, n r 3, s. 598. 49 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o P o s e ls t w a w B e r lin ie d o K o n s u la tu w O ls z t y n ie z 12 I I 1930 r. 50 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o K o n s u la t u w O ls z t y n ie d o P o s e ls t w a w B e r lin ie z 16 V II 1932 r. 51 A A N , W y d z. P r a s o w y , s y g n . 2070. P is m o B a n k u L u d o w e g o w O ls z t y n ie z 20 V II 1928 r. d o w y d a w n ic t w a „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ”. 52 J . B o e n i g k , M in ę ły w i e k i a m y ś m y o s ta li , W a r s z a w a 1971, w y d . I I, s. 378. 53 D r o b n y m i d a tk a m i w s p o m a g a ł r ó w n ie ż w y d a w n ic t w o „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” B o le s ła w L im a n o w s k i (B . L i m a n o w s k i , P a m i ę t n i k i 1919— 1928, W a r s z a w a 1973, s s. 130, 165, 180). 54 C h c ę z w r ó c ić u w a g ę n a a r t y k u ł J. J a s i ń s k i e g o , W s p r a w i e „ G a z e ty O l­ s z t y ń s k i e j ”, R o c z n ik i H is t o r ii C z a s o p iś m ie n n ic t w a P o ls k ie g o , t. 8, 1969, z. 2 , s s . 173— 183, w k t ó r y m d e f in it y w n ie u s ta lo n o , ż e p ie r w s z y n u m e r „ G a z e ty O ls z t y ń s k ie j ” u k a ­ z a ł s ię 16 k w ie t n ia 1886 г., a n ie 1 k w i e t n ia t e g o ż r o k u , j a k d o ty c h c z a s p o w s z e c h n ie p r z y jm o w a n o .

PO D ST A W Y F IN A N S O W E „G A ZE TY O LSZT Y Ń SK IE J" 445 la k ó w w N ie m c z e c h , j a k w liś c ie z 20 m a r c a 1932 r.: „ Z a le g a m m ię d z y in n y m i z z a ­ p ła t ą p a p ie r u g a z e t o w e g o n a s u m ę 950 m a r e k , a z a p o d a t k i w w y s o k o ś c i 500 m a r e k d o k o n a n o d z iś f a n t o w a n ia . J e s t e m w p r z y k r y m p o ło ż e n iu z a k o m u n ik o w a n ia W P a - n o m , ż e p r z y d a l s z y m t r w a n iu t a k ie g o b ie g u s p r a w b ę d ę m u s ia ł w y d a w n ic t w o « G a z e ty O ls z t y ń s k ie j » z a w ie s ić . [...] G łó w n y m c z y n n ik ie m d e f ic y t o w y m w m o im p r z e d s ię b io r s t w ie j e s t « G a z e ta O lsz ty ń s k a » . Z a w ie s z e n ie jej w y d a w a n ia u c h r o n iło b y m n ie od w z r o s t u d a ls z e g o d e f ic y t u i t y m s a m y m od o g ło s z e n ia k o n k u r s u [tj. l i c y ­ t a c j i — u w a g a J .C .]” 55.

R e a s u m u j ą c w y p a d a p o d k r e ś lić , ż e w y d a w a n ie „ G a z e ty O l s z t y ń s k ie j ” n ie p r z y ­ n o s iło S e w e r y n o w i P i e n ię ż n e m u d o c h o d ó w . P is m o b y ło r z e c z y w iś c ie d e f ic y t o w e . D o t a c j e Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h o ra z z a m ó w ie n ia n a w y k o n y w a n ie d r u k ó w p r z y n o s iły o k r e ś lo n e z y s k i, u m o ż liw ia j ą c e w y d a w a n ie p is m a . I n n y m ź r ó d łe m p o k r y ­ w a j ą c y m s t r a t y b y ły d o c h o d y z d r u k u n a j p ie r w „ M a z u r sk ie g o P r z y j a c ie la L u d u ” i „ G ło su E w a n g e lij n e g o ”, p o t e m „ M a z u r a ”. K o r z y ś c i f in a n s o w e p r z y n o s iła t a k ż e k s ię g a r n ia w y d a w n ic t w a . 56 A A N , W y d z . P r a s o w y , s y g n . 2070. L is t S e w e r y n a P ie n ię ż n e g o z 20 I II 1932 r. d o Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c z e c h . D IE F I N A N Z I E L L E N G R U N D L A G E N D E R „ G A Z E T A O L S Z T Y Ń S K A ” I N D E N J A H R E N 1927— 1932 Z u s a m m e n f a s s u n g I n d e m A r t ik e l f in d e t d ie T h e s e ih r e B e s t ä t ig u n g , d a ß d ie in O s tp r e u ß e n e r ­ s c h e in e n d e p o ln is c h e „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” ( „ A lle n s t e in e r Z e it u n g ”) u n u n te r b r o c h e n a u s p o ln is c h e n Q u e lle n s u b v e n t io n ie r t w u r d e . D a s G e ld w u r d e a n d ie „ G a z e ta O l­ s z t y ń s k a ” d u r c h d e n V e r b a n d d e r P o le n in D e u t s c h la n d ü b e r w ie s e n . E s w u r d e n v o m V f. e b e n f a lls a u fg r u n d d e r B e r ic h t e d e s K o n s u la t s d e r R e p u b lik P o le n in O l­ s z t y n ( A lle n s t e in ) , d er M a t e r ia lie n v o n d e r K o n t r o lle d e s V e r la g e s „ G a z e ta O l s z t y ń ­ s k a ”, d er K o r r e s p o n d e n z v o n S e w e r y n P i e n ię ż n y (d e m I n h a b e r d ie s e s V e r la g e s ) , s o ­ w ie a u fg r u n d d e r E r in n e r u n g e n d e r D r u c k e r e ia n g e s t e llt e n n e u e I n f o r m a t io n e n zu r F r a g e d e r F in a n z ie r u n g d er Z e itu n g d a r g e s t e llt . D e r V e r b a n d d e r P o le n in D e u t s c h la n d z a h lt e M o n a t s g e h ä lt e r a n d ie R e d a k te u r e d e r Z e itu n g . K a z im ie r z J a r o s z y k e r h i e lt 400 M a r k , u n d W a c ła w J a n k o w s k i, d e r 1928 n a c h J a r o s z y k d ie S c h r if t le it u n g ü b e r n a h m — z u n ä c h s t 500, u n d s e i t d e m 28. A u ­ g u s t 1931 450 M a r k p r o M o n a t. D ie f in a n z ie lle B e ih ilf e , d ie e b e n f a lls v o n d e m V e r ­ b a n d d e r P o le n in D e u t s c h la n d ü b e r w ie s e n w u r d e , b e t r u g z u n ä c h s t 400, s p ä te r 150 M a r k . D ie H e r a u s g a b e der_ „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” w a r t r o t z d e m e in D e f iz it g e s c h ä f t . D e r H e r a u s g e b e r S e w e r y n P i e n ię ż n y s t e ll t e f e s t , d a ß d er M o n a t s v e r lu s t b e i d er H e ­ r a u s g a b e d e r Z e it u n g 881,36 M a r k b e tr u g . D e r F e h lb e t r a g w u r d e z u e in e m T e il d u r c h d ie e r w ä h n t e B e ih ilf e n , a n d e r n t e ils d u r c h d e n D r u c k r e n t a b le r e r Z e it s c h r if ­ te n g e d e c k t , w ie „ M a z u r sk i P r z y j a c ie l L u d u ” („ M a s u r is c h e r . V o lk s f r e u n d ”), „ G łos E w a n g e lij n y ” ( „ E v a n g e lis c h e S t im m e ”) u n d „ M a z u r” („ M a su r ”). E in ig e s b r a c h t e a u ch d ie B u c h h a n d lu n g e in . D a n k d e r U n t e r n e h m u n g s lu s t u n d B e t r ie b s a m k e it S e w e r y n P i e n ię ż n y s k o n n t e d ie „ G a z e ta O ls z t y ń s k a ” b is z u m A u s b r u c h d e s Z w e it e n W e l t ­ k r ie g e s 1939 e r s c h e in e n ; in d e r N a z iz e it (1933— 1939) g a b s ie e in Z e u g n is d er A n w e ­ s e n h e it d e r P o le n in E r m la n d , M a s u r e n u n d in d e r W e ic h s e ln ie d e r u n g .