Kulturowe uwarunkowania związków frazeologicznych w polszczyźnie i słoweńszczyźnie

(1)

Maria Wtorkowska

Kulturowe uwarunkowania

związków frazeologicznych w

polszczyźnie i słoweńszczyźnie

Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie Polonistyczne Cudzoziemców 16,

159-166

(2)

K S Z T A Ł C E N IE P O L O N IS T Y C Z N E C U D Z O Z IE M C Ó W 16. 2 0 0 8

Maria Wtorkowska

U niw ersy tet w L u b lan ic

K U L TU R O W E UW ARUNKOW ANIA Z W IĄ Z K Ó W F R A Z E O L O G IC Z N Y C H W PO L SZ C Z Y Ź N IE I SŁO W EŃ SZCZY ŹN IE

Kilkuletni pobyt w Słowenii w roli lektorki języka polskiego w Instytucie Slawistyki na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu w Lublanie oraz w In stytucie Języków i Literatur Słowiańskich na Wydziale Pedagogicznym Uniwer sytetu w Mariborze utwierdził mnie w przekonaniu, jak wielką rolę odgrywają związki frazeologiczne w nauczaniu cudzoziemców polskiej leksyki. Znajomość polskich idiomów okazała się ważna, ceniona, przydatna i pożądana również dla słoweńskich studentów, którzy często spotykali się z nimi, najczęściej w sytuacjach nieformalnych, w rozmowach z rówieśnikami, na forach stron internetowych czy w e-mailowej korespondencji, zatem w kontakcie z żywym polskim językiem.

W nauczaniu obcokrajowców polskich frazeologizmów ważne jest pokazanie ich funkcjonowania i uwarunkowań kulturowych, które są istotne dla zrozumienia całości tekstu, w którym zostały użyte. Dla uczących się języka polskiego przyswajanie polskich idiomów jest bardzo interesujące, ponieważ odkrywają oni polską kulturę i mają możliwość porównania kultury polskiej i słoweńskiej. Liczne frazeologizmy o zasięgu międzynarodowym pozwalają na zbadanie i porównanie struktury związków w obu językach. Zajęcia poświęcone związkom frazeologicznym są również dla mnie źródłem pogłębiania znajomości języka i kultury słoweńskiej.

W nauczaniu związków frazeologicznych ważne okazało się, oprócz wyjaś nienia ich sensu dosłownego i przenośnego, użycie w tekście oraz to, kto może być ich nadawcą, a kto odbiorcą. Strona formalna frazeologizmów, a więc ich klasyfikacja na wyrażenia, zwroty czy frazy przy nauczaniu idiomów zeszła na dalszy plan. Przedstawię tu kilka wybranych przykładów frazeologizmów, prezen tując ich znaczenie i pochodzenie, słoweńskie odpowiedniki, jeżeli polskie związki je posiadają, oraz podział frazeologizmów na grupy, który ułatwił słoweńskim studentom ich zapamiętanie. Pierwszą grupę stanowią frazeologizmy,

(3)

160 M aria W to rk o w sk a

które nie mają odpowiedników w postaci frazeologicznej w języku słoweńskim. Najciekawsze, bo poszerzające wiedzę o polskiej kulturze, okazały się idiomy pochodzące z polskiej literatury, mające źródło w polskich wydarzeniach his torycznych lub w anegdotach z życia Polaków. Najczęściej związki te zawierają człon z imieniem własnym lub są cytatami pochodzącymi z wypowiedzi znanych osób. np.: włożyć, kłaść coś między bajki ‘uznać coś za nieprawdziwe, zmyślone, nieprawdopodobne, niemożliwe do zrealizowania’ [1. Krasicki, Bajki i przypowie

ści] (Markiewicz, Romanowski 2005, s. 225), podać kom uś czarną polewkę

‘podać starającemu się o pannę zupę z krwi zwierzęcej, czerninę na znak odmowy’1 (Skorupka 2002, I, s. 150), coś trafia pod strzechy ‘zwykle o książce lub idei: dotrzeć do bardzo wielu ludzi, także prostych i niewykształconych' [A. Mickiewicz, Pan Tadeusz] (Markiewicz, Romanowski 2005, i, s. 281).

bajońskie sumy ‘bardzo dużo pieniędzy’ (Skorupka 2002, I, s. 94)2 - (slow. kup denarja ‘kupa pieniędzy'), liczyć na kogoś ja k na Zawiszę ‘polegać na kimś

całkowicie, liczyć na czyjąś bezwzględną pomoc’ (Skorupka 2002, I, s. 387)3 - (słow. raćunari ’liczyć, rachować, obliczać, wyliczać, zaliczać’ (O-P, 408)),

wyjść na czymś ja k Zabłocki na mydle ‘zrobić zły interes, ponieść stratę; zostać

wyzyskanym; zawieść się na czymś lub na kimś’ (Skorupka 2002, I, s. 463)4 - (słow. ust et i se 'przeliczyć się, pomylić się w liczeniu, vu rachubach’ (O-P. s. 546)), pleść ja k Piekarski na mękach ‘mówić głupstwa; mówić bez sensu, nieprzytomnie’ (Skorupka 2002, I, s. 433)5 - (słow. bloditi, blesti ‘bredzić,

m ajaczyć’ (O-P, s. 26)), szkoda czasu i atłasu ‘nie opłaca się, szkoda fatygi'

(Skorupka 2002, I, s. 90)6 - (słow. škoda časa), krakowskim targiem ‘przy

1 W ję z y k u p o lsk im fu n k c jo n u je zw ro t: d a ć k o m u ś k o s z a , w sło w eń sk im za ś o b o k teg o sam ego z w ro tu : d a li k o m u k o š a r ic o istn ie je : d a li k o g a n a če ve lj, a w ięc d a ć k o g o ś na but.

2 W 1808 r. w B ajo n n ic N a p o leo n zaw arł u k tad z rz ąd em K sięstw a W a rsza w sk ieg o . N a mocy tego p o ro z u m ie n ia o d d ał P o la k o m w ierzy teln o ści p ru sk ie w a rte o k o ło 43 m ilio n ó w fran k ó w za 24 m ilio n y . P o n ie w a ż b y ły to o b licze n ia n ied o k ład n e , o k az ało się, żc k o n w e n cja b a jo ń sk a nakłada na K sięstw o W a rsza w sk ie z b y t d u że sum y. Por. A. Z a h o r s k i . N a p o le o n . W a rsza w a 1982.

3 Z a w is z a C z a rn y z G rab o w a h erb u S u lim a (ok. 1 3 8 0 -1 4 2 8 ), w ie lo k ro tn ie brał u d zia ł w wy

p raw ach p rz eciw k o T a rk o m , u cz estn iczy ł w b itw ie pod G ru n w ald em , św ietn y d y p lo m ata, zaufany c z ło w ie k k ró la W ła d y sła w a Jag iełły ; stał się sy m b o le m n iew z ru szo n e j o d w a g i, nadzw yczajnej sło w n o ści i lo jaln o ści. P o r. h ttp ://p l.w ik ip e d ia .o rg /w ik i/Z a w isz a _ C z a rn y _ z _ G ra b o w a [19.09.2007].

4 C y p ria n Z ab ło c k i z R y b n a żył w lalach 1 7 9 2 -1 8 6 8 , słynął z n iefo rtu n n y ch in w estycji, które m iały m u p rz y n ie ś ć łatw y i w ielk i m ajątek , je d n a k k aż d a in w esty cja k o ń cz y ła się p lajtą. Postanow i! p rz e m y c ić m y d ło , c h o w ając j c na bark ach w d re w n ia n y c h s k rz y n ia ch , k tó re, g dy p rz ep ły w ał obok p u n k tó w ce ln y ch , k azał p rz y w ią z a ć d o burt i w rzu cić d o w o dy. U d a ło m u się o m in ą ć o p łaty ccłnc. ale d o c e lu p o d ró ż y d o w ió z ł j e d y n ie p ia n ę m y d la n ą z a m ia s t m y d ła. Por. h ttp ://w w w .ry b n o .w a w .p l/z a b lo c k i.p h p [1 9.09 .2 007 ].

5 M ich ał P ie k arsk i herb u T o p ó r, s zlac h cic s a n d o m iersk i ze w si B in k o w ic e, u siło w ał dokonać za m ach u na k ró la Z y g m u n ta III W azę. Ś le d ztw o nic w y jaśn iło p rz y czy n y za m ach u , a torturow any (w ed łu g n ie k tó ry c h h is to ry k ó w : s z a lo n y ) n ie d o sz ły z a m a c h o w ie c o p o w ia d a ł d z iw n e rzeczy. h ttp ://p l.w ik ip e d ia .o rg /w ik i/M ic h a % C 5 % 8 2 _ P ic k a rs k i, [1 9 .09.2007].

* P o w ied ze n ie p rz y p isy w an e królow i S ta nisław o w i A u g u sto w i P o n ia to w sk ie m u , k tórego podobno u ży ł, o c e n ia ją c n ap isan y n a atłasie p an e g iry k w ierszo k lety .

(4)

obopólnych ustępstwach, kompromisowo' (Skorupka 2002, II, 348) - (slow.

barantati pot. 'targować się, handlować' (О-P, s. 17)). Należy podkreślić, że

tego typu frazeologizmów słoweńscy studenci uczą się z dużą przyjemnością oraz z wytrwałością szukają i tłumaczą materia! o postaciach lub wydarzeniach występujących w związku, gdyż to właśnie idiomy świadczą o ich rozległej wiedzy językowej i znajomości polskiej kultury.

Miejsce w tej grupie znajdują również polskie frazeologizmy bez książkowej bądź historycznej proweniencji, które nie mają słoweńskich frazeologicznych ekwiwalentów, np. ubierać się na cebul(k)ę ‘ubierać się ciepło, nakładając jedną warstwę odzieży na drugą, co przypomina warstwy na bulwie cebuli’ (Dubisz 2003, I, s.372) - (słow. oblačiti se eno vrh drugega), pot. czuć bluesa 'dobrze orientować się w jakiejś sytuacji, wyczuwać nastrój, umieć się do stosować do panującej gdzieś atmosfery’ (Bąba, Liberek 2001, s. 41) - (słow.

imeti obćutek zci kaj), dać plamę ‘skompromitować się’ (Bąba. Liberek 2001,

s. 582) - (słow. osramotiti se, priti v neprijeten polozaj), czy pot. owijać

w bawełnę (często z przeczeniem) ‘mówić o czymś oględnie, nie wprost,

aluzjami’ (Skorupka 2002, I, s. 96) - (słow. ovinkariti).

Drugą grupę stanowią frazeologizmy, które zarówno w języku polskim, jak i słoweńskim mają tę samą strukturę oraz to samo znaczenie, np. wyrażenia:

jarzmo małżeńskie (Skorupka 2002, I, s. 303) = zakonski jarem (SSKJ, s. 357)

‘ciężar, brzemię; pęta, niewola małżeńska’, koński ogon (Skorupka 2002, I, s. 345) = konjski rep (SSKJ, s. 1159) ‘uczesanie kobiece, w którym dość długie włosy są ujęte wysoko i związane z tyłu przy samej głowie’, nowa

twarz (Bąba, Liberek 2001, s. 859) = nov obraz (często w liczbie mnogiej)

(SSKJ, s. 711) ‘ktoś nowy, obcy’, (w) świątek (i) piątek, piątek (i) świątek (Skorupka 2002, I, s. 665) = (za) petek in svetek (SSKJ, s. 837) ‘każdego dnia (zarówno) powszedniego, jak i świątecznego; codziennie, zawsze, stale’, frazy:

ręka rękę myje (Skorupka, 2002, II, s. 31) = roka roko umiva (SSKJ, s. 1457)

‘o członkach jakiejś nieformalnej grupy, kliki, popierających się nawzajem w nieuczciwych sprawach’, prawda w oczy kole (Skorupka, 2002, I, s. 746) = resnica v oči bode (SSKJ, s. 1162) ‘szczera wypowiedź często jest dla słuchającego nieprzyjemna’, zwroty: czytać między wierszami (Skorupka 2002, I, s. 160) = brati med vrsticami (SSKJ, s. 63) ‘domyślać się tego, co nie jest napisane, nie zostało powiedziane wprost’, film się kom uś urwał (Bąba, Liberek 2001, s. 155) = film se je mu utrgal (SSKJ, s. 1480) ‘ktoś przejściowo stracił świadomość z powodu upicia się, zapadnięcia w sen, om dlenia’, m ieć coś w małym palcu (Skorupka 2002, I, s. 637) = imeti kaj v malem prstu/mezincu (SSKJ, s. 1091, 549) ‘umieć, znać coś doskonale’, patrzeć przez różowe okulary (Dubisz 2003, III, s. 76) = gledati skozi rožnata ocala (SSKJ, s. 721) ‘być optymistycznie nastawionym; widzieć coś w różowych barwach’, podkulić,

podwinąć ogon (Skorupka 2002, I, s. 705) = stisniti rep med nogę (SSKJ,

(5)

(Skorupka 2002, I, s. 426) = vse je šlo kakor po maslu (SSKJ, s. 527) ‘łatwo, dobrze się coś układa, pomyślnie, bez trudności’. Związki te zazwyczaj nie sprawiają trudności słoweńskim studentom, gdyż i forma, i znaczenie, jak również zasady użycia w zdaniu są podobne w obu językach.

W obrębie tej grupy warto również wspomnieć nieliczne przykłady związków, które mają taką samą budowę, jednak znaczeniowo nieco sie różnią, np. biały

kruk to w języku polskim ‘rzadkość bibliofilska’ (Skorupka 2002, I, s. 99).

natomiast słoweńska bela vrana (SSKJ, s. 1539) to też rzadkość, wyjątek, ale ogólnie (tak delavec je bela vrana), palec Boży ‘znak, przejaw działania sił nadprzyrodzonych, opatrzność’ (Skorupka 2002, I, s. 108), natomiast słoweński

prst bożji (SSKJ, s. 1091) to ostrzeżenie, upomnienie, kara (ta dogodek je bil očiten prst božji). Tego typu związki przez swą identyczną strukturę prowadzą

często do mylnych objaśnień, wymagają więc i dobrej znajomości obu języków, i wyczucia językowego, zatem są zazwyczaj przedmiotem analizy na zajęciach ze studentami na poziomie zaawansowanym.

W kolejnej trzeciej grupie znajdują się przykłady frazeologizmów, które mają to samo znaczenie w obu językach, jednak różnią się w większości przykładów tylko jednym komponentem. Najczęściej jest to składnik nominalny bądź całe wyrażenie przyimkowe, np. polski tłusty czwartek (Skorupka 2002. II, s. 374) to słoweński debeli ćetrtek (SSKJ, s. 100), a więc gruby czwartek, czyli ‘ostatni czwartek karnawału, w którym urządza się zabawy, przyjęcia i częstuje pączkami’. Polacy są, siedzą, tkwią w długach po uszy (Skorupka 2002, I, s. 171), a Słoweńcy po szyję (biti do vratu zadolžen (SSKJ, s. 1539) ‘być bardzo zadłużonym, mieć wiele długów’), Polacy śmieją się komuś w oczy,

w nos lub w twarz (Skorupka 2002, II, s. 304), ‘otwarcie, ostentacyjnie, bez

czelnie wyśmiewać się, zakpić z kogoś, z czyichś wypowiedzi, poleceń, decyzji itp.’ Słoweńcy zaś w wąs, twarz lub w pięść (smejati se komu v brk, v obraz,

v pest (SSKJ, s. 1251), przy czym śmiać się w wąs znaczy albo ’śmiać się

potajemnie, wstrzymując śmiech’ albo ’śmiać się śmiało, bezczelnie’, zaś śmiać się w twarz to ’śmiać się otwarcie, nie skrywać śmiechu’, a w pięść to ’śmiać się (potajemnie) z kogoś’, Polacy są w siódmym niebie (Skorupka 2002, II. s. 116), a Słoweńcy w dziewiątym (biti v devetih nebesih (SSKJ, s. 639) ‘być. czuć się szczęśliwym, bardzo się cieszyć’), w Polsce ktoś nie dorasta komuś

do pięt (Skorupka 2002, I, s. 181), a w Słowenii do kostek, kolan lub pępka (ne sega/seže mu niti do gležnjev/kolen/popka (SSKJ, s. 1204, 412, 919) ‘mieć

nieporównanie mniejszą wartość, nie dorównywać komuś w czym ś’), w Polsce coś sensownego ma ręce i nogi (Skorupka 2002, I, s. 516), w Słowenii natomiast głowę i ogon (częściej w formie zaprzeczonej: to ni imelo ne glave ne repa (SSKJ, s. 296) ‘mieć sens, logiczne następstwo’), Polacy żyją na kocią łapę

lub kartę rowerową (Bąba, Liberek 2001, s. 286), a Słoweńcy na kukurydzy (živeti na koruzi (SSKJ, s. 437) ‘o mężczyźnie i kobiecie: żyć ze sobą bez

(6)

bobem (ko da bi metal bob ob steno (SSKJ, s. 546) ‘daremnie przekonywać, pouczać, upominać kogoś’), Polacy trzymają (za kogoś) kciuki ‘zaciskać zgięty kciuk w dłoni, życząc, aby się komuś powiodło przy załatwianiu jakiejś sprawy, na egzaminie itp.’ (Bąba, Liberek 2001, s. 272), Słoweńcy trzymają pięści lub figę (d ria d ßgo/pesti za koga (SSKJ, s. 214, 835)7, w Polsce robi się coś na

własną rękę (Bąba, Liberek 2001, s. 682), w Słowenii na własną pięść (delati na lastno pest (SSKJ, s. 835) ‘samodzielnie, na własną odpowiedzialność’),

Polacy wchodzą komuś w jego ogródek lub na cudze podwórko (Dubisz 2003, III, s. 270), Słoweńcy zaś w kapustę (hoditi komu v zelje (SSKJ, s. 279) ‘zajmować się sprawą, problemem, do których poruszania i rozwiązywania nie ma się prawa’), polskie o mały wlos (Skorupka, 2002, II, s. 587) to słoweńskie o mysi włos, a właściwie sierść (za misjo dlako (SSKJ, s. 558) ‘mało brakowało, omal’).

Czasem występują grupy frazeologizmów z komponentami należącymi do tego samego pola semantycznego, ale w związkach reprezentują je inne leksemy. np.: w polskich związkach frazeologicznych pojawia się często stopa, a w sło weńskich noga, np. żyć na wysokiej stopie (na wysoką stopę) (Skorupka 2002, II, s. 216) to ziveti na veliki nogi (SSKJ, s. 686) ‘wydawać dużo pieniędzy, żyć wystawnie’, być na wojennej stopie (Skorupka 2002, II, s. 217) to biti s kom

na bojni nogi (SSKJ, s. 686) ‘kłócić się, być z kimś w niezgodzie, sporze’, od stóp do głów (Skorupka 2002, II, s. 216) to od nog do glave (SSKJ, s. 686)

‘całkowicie, zupełnie, całą postać od dołu do góry’. Rzadziej elementem róż niącym jest komponent werbalny, np. Polacy wynoszą, wychwalają kogoś lub

coś pod niebiosa (Skorupka 2002, II, s. 641), Słoweńcy zaś wykuwają go

w niebiosa lub gwiazdy (kovati koga v devete nebesa, v zvezáe (SSKJ, s. 442) ‘bardzo kogoś lub coś chwalić, zachwycać się kimś, czym ś’).

W niektórych tego typu związkach jedyną cechą różniącą jest inny przyimek w wyrażeniu przyimkowym, które stanowi człon związku, np. być, mieć coś

pod ręką (Skorupka 2002, II, s. 26) = biti, imeti kaj p ri roki (SSKJ, s. 1178)

‘przy sobie, w gotowości, na zawołanie’, dolać oliwy do ognia (Skorupka 2002, I, s. 179) = přiliti olja na ogenj (SSKJ, s. 1052) ‘podsycić czyjś gniew, spowodować jeszcze większe czyjeś rozdrażnienie, pogorszyć sytuację’,

patrzeć kom uś na ręce (Skorupka 2002, I, s. 654) = gledati komu p o d roke

(SSKJ, s. 1178) ‘być podejrzliwym, pilnować, by ktoś czegoś nie ukradł, nie oszukał kogoś’. Frazeologizmy, które są podobne w obu językach, ale mające komponent bądź komponenty różniące je, cieszą się dużą popularnością u Słoweńców uczących się języka polskiego, ponieważ czasem są źródłem

7 W s ło w e ń s k im zw ią zk u d r ž a ti f i g e , w k tó ry m fig a w y s tę p u je w liczb ie m n o g iej, cho dzi o gest trzy m a n ia k ciu k a p rz y ciśn ięteg o d o zg iętych p alc ó w d łoni p o to, ab y za p o b ie c n ieszczęściu, by o d g o n ić p ec h - p o r. d r ž a ti f i g e (ko m u ? ) nesreči, s la b im o ce n a m . O b o k fu n k c jo n u je rów n ież zwrot i g e s t z n a n y ję z y k o w i p o lsk iem u p o k a z a li f i g o (poi. p o k a z a ć k o m u ś fi g ę ) w zn a cz en iu ‘odm ó w ić k o m u ś, n eg a ty w n ie o d n ieść się d o cz y jejś pro śb y , cz y ic h ś o c z e k iw a ń ’.

(7)

164 M aria W to rko w sk a

komizmu językowego. Dzieje się to najczęściej w przypadkach ich dosłownego tłumaczenia.

Czwartą grupę stanowią związki, które w języku polskim i słoweńskim mają frazeologiczne ekwiwalenty o tym samym znaczeniu, ale różny jest ich skład wyrazowy, np. polska czarna magia (Skorupka 2002, I, s. 415) to slow, hiszpańska wieś - španska vas (SSKJ, s. 1491) ‘rzecz zupełnie dla kogoś nieznana lub niezrozumiała’, polski (dawny) towarzysz broni (Skorupka 2002. II, s. 381) to słow. stara szabla - stara sablja (SSKJ, s. 1187) 4en, kto wspólnie z kimś walczył w tej samej formacji wojskowej lub na tym samym froncie: kolega z wojska’, a mniej lub więcej (Skorupka 2002, I, s. 453) to słow. w górę lub w dół - gor ali doi (SSKJ, s. 247) ‘w mniejszym lub większym stopniu, w różnym stopniu’, czy pot. lać wodę (Dubisz 2003, II, s. 390) to słow. młócić pustą słomę - mlatiti praźno slamo\ (SSKJ, s. 561) nakladali8 “mówić, pisać za dużo, nieściśle, nie na temat’. Polakom udaje się czasem upiec dwie pieczenie

przy jednym ogniu (Skorupka, 2002, II, s. 459), Słoweńcom zaś ‘zabić dwie

muchy za jednym zamachem’ (ubiti dve muh і па en mah (SSKJ, s. 1439) ‘odnie,ść podwójną korzyść, załatwiając jednocześnie dwie sprawy’), Polacy

trzymają, chowają kogoś pod kloszem (Skorupka, 2002, I, s. 329), Słoweńcy

zaś zawijają go w watę (zaviti koga v vato (SSKJ. s. 1491) ‘izolować kogoś od otoczenia, chronić od wpływów zewnętrznych’), Polacy plotą duby smalone ‘pleść brednie, głupstwa, androny’ [A. Mickiewicz] (Skorupka 2002, I, s. 192). Słoweńcy zaś mówią gdzieś w dzień lub gdzieś w trzy dni - (słow. govoriti

tjavdan, tja v tri dni (SSKJ, s. 254). Frazeologizmy z tej grupy cieszą się

dużym zainteresowaniem wśród słoweńskich studentów, gdyż przedstawiają różnice językowe i międzykulturowe w pojmowaniu świata.

Mimo iż nie są tematem niniejszego artykułu, to jednak należy tu wspomnieć 0 związkach frazeologicznych o międzynarodowym zasięgu. Są one zazwyczaj rozpoznawalne w tekście, choć nie zawsze mają jednakową strukturę w obu porównywanych tu językach. Liczne, powszechnie znane są frazeologizmy zaczerpnięte z Biblii. Oto kilka przykładów wyrażeń: glos wołającego na puszczy

- klic vpijočega v puščavi, kamień węgielny - ogelni kamen, kozioł ofiarny - grešni kozel, niewierny Tomasz - neverní Tomaž, od Annasza do Kajfaszu - od Poncija do Piłata, płacz i zgrzytanie zębów - jo k in śkripanje z zobmi, Salomonowy wyrok - salomonska razsodba, sól ziemi — sol zemlje, syn marno trawny - izgubljeni sin, wieża Babel - babiloński stolp, zakazany owoc - pre- povedani sad, i fraz: odróżnić ziarno od plew - \ociti žito od plev, przejść, przecisnąć się przez ucho igielne - iti skozi šivankino uho, umywać ręce

- umivati si roke.

Obszerną grupę tworzą też związki odwołujące się do mitologii greckiej 1 rzymskiej oraz do literatury i historii starożytnej, np. koń trojański - trojański

(8)

konj, łódź Charona - Haronov brod, miecz Damokíesa - Damoklejev meč, nić Ariadny - Ariadnina nit, pięta Achillesa - Ahilova peta, puszka Pandory

- Pandořina skrinjica, stajnia Augiaszci - Avgijev hiev, strzała Amora - Amor-

jeva pnščica, syzyfowa praca - Sizifovo delo.

Kolejnym źródłem frazeologizmów są światowe utwory literackie, np.

czekać na Godota - ćakajoc Godoja, dantejskie sceny - dantejevski prizorji, ostatni Mohikanin - zadnji Mohikanec, z bajek Ezopa: lwia część - levji d elet łabędzi śpiew - labodji spev, stroić się w czyjeś (vu cudze) piórka - krasiti se s tujim perjem; niedźwiedzia przysługa - medvedja usługa, zc[b czasu - zob casa (Shakespeare), walczyć z wiatrakami - bojevati se z mlini na veter

(Cervantes), być między Scyllą a Charybdą - priti med Scilo in Karibdo

(Odyseja), światowa historia, np. iść, pójść do Canossy - tli v Kanoso, Kości zostały rzucone - Kocka je padla, przejść, przekroczyć Rubikon — prestopiti Rubikon, pyrrusowe zwycięstwo - Pirova zmaga, węzeł gordyjski - gordijski vozel, lub światowa kultura, np. święta krowa - sveta krava, tajemnica

poliszynela - javna tajna.

W nauczaniu słoweńskich studentów związków frazeologicznych wzięłam pod uwagę kilka aspektów: poziom znajomości języka polskiego, znaczenie i nacechowanie stylistyczne frazeologizmów, ich budowę gramatyczną, jak też pochodzenie i zakres użycia związków. Uwzględnianie tych zjawisk w procesie nauczania ułatwia studentom przyswajanie związków frazeologicznych, które - jak pozostała leksyka - postrzegane są przez pryzmat ich rodzimego języka. Słoweńscy studenci chętnie używają frazeologizmów. Zdają sobie doskonale sprawę z faktu, że znajomość idiomów pomaga lepiej rozumieć mowę Polaków, jak również i z tego, że posługiwanie się frazeologizmami oznacza nie tylko trafne, ale i ekonomiczne wypowiadanie się w języku polskim.

BIBLIOGRAFIA

Bąba S.t L i b e r e k J., 2001. S ło w n ik fr a z e o lo g ic z n y w s p ó łc z e s n e j p o ls z c z y z n y . Warszawa. Dubi s z S., 2003, U niw ersa ln y sło w n ik j ę z y k a p o ls k ie g o , t. I—IV, Warszawa.

Ko wa l s k i W., 2005, ,,K sią d z p a n a w ini. p a n k s ię d z a —" - ję z y k o w e u ję c ie o b y c z a jó w i sto s u n k ó w

s p o łe c z n y c h w e fr a z e o lo g izm o c h i p rzysło w ia c h . P rzy c z y n e k d o k s z ta łc e n ia k u ltu r o z n a w c z e g o na w y ts z y m p o z io m ie z a a w a n so w a n ia ję z y k o w e g o , [w:] P. G a r n c a r e k (red.), N a u c z a n ie ję z y k a p o ls k ie g o j a k o o b c e g o i p o ls k ie j k u ltu r y w n o w e j r z e c z y w is to ś c i eu ro p e jsk iej. Warszawa, s. 265-269.

Kr ž i š n i k E., 2000, D ib lične s ta ln e zve ze v S S K J in s lo ven sk ém j e ž ík u , Razpravc. [Razred 2]. Razrcd za filološke in literárne vede. Classis 2, Philologia cl litterae, s. 67-80.

Le wi c ki A. M., P aj d z i ή s k a A., 2001, F ra zeo lo g ia , [w:] J. B a r t m i ń s к i (red.), W spó łczesny j ę z y k p o ls k i. Lublin, s. 315-333.

Ma r k i e wi c z H.. R o m a n o w s k i A., 2005, S k r z y d la te s ło w a . W ielki s ło w n ik c y ta tó w polskich i o b c y c h , Kraków.

(9)

N o w a k o w s k a A., 2004, R o la fr a z e o lo g ii w n a u cza n iu cu d z o z ie m c ó w ję z y k a p o ls k ie g o , [w:| A. D ą b r o w s k a (red.). W rocław ska d ysk u sja o j ę z y k u p o ls k im ja k o o b cy m , Wroclaw, s. 295-298.

O s t r o m ę c k a - F r ą c z a k B., 2005. In te r te k s tu a ln o ś ć n a g łó w k ó w p r a s o w y c h a glottodyd aktyka.

(w:] P. G a r n c a r e k (red.). N au cza n ie ję z y k a p o ls k ie g o j a k o o b c e g o i p o ls k ie j k u ltu r y w nowej rz e c z y w is to ś c i e u r o p e js k ie j. Warszawa, s. 164-171; w skrócie O-P.

O s t r o m ę c k a - F r ą c z a к B.. P r c l n a r T., 1996, S lo v e n sk o -p o ljs k i slo v a r , Ljubljana. P a ł k a P.. 2004. Z w ią z k i fr a z e o lo g ic z n e w p e r s p e k ty w ie g lo tto d y d a k ' ' Dą b r o ws k a

(red.). W ro c ła w ska d ysk u sja o ję z y k u p o ls k im ja k o ob cy m , Wr -305. R y b i c k a E., 1994, N ie ta k i d ia b eł straszn y... P o d ręc zn ik fra z e o lo g ijo w c ó w , Kraków. S k o r u p k a S., 2002, S ło w n ik fr a z e o lo g ic z n y ję z y k a p o ls k ie g o , l. i-ii, warszawa.

S lo v a r s lo v e n s k e g a k n jiź n e g a j e z ik a , 1994. Ljubljana; w skrócie SSKJ. V o d n i k F.. 1977, P o ijs k o -s lo v e n s k i slo v a r . Ljubljana.