Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea)
Trzemeszna i okolic
Butterflies (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) of Trzemeszno and its vicinity
Adrian ŁUKOWSKI 1,2
1 Polska Akademia Nauk, Instytut Dendrologii, ul. Parkowa 5, 62-035 Kórnik 2 Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu, Zakład Ochrony Lasu,
ul. Wojska Polskiego 71c, 60-625 Poznań; e-mail: adrian.lukowski@gmail.com ABSTRACT: The paper presents a qualitative assessment of the butterflies (Lepido-ptera) diversity in Trzemeszno and its vicinity (eastern part of Wielkopolska), based on data from the 10-year field record (2003–2013). Within this period 44 species were recorded. The most interesting and endangered species are described in detail.
KEY WORDS: butterflies, distribution, fauna, Poland, Wielkopolska, Lepidoptera, Trzemeszno.
Wstęp
Motyle (Lepidoptera) są bardzo zróżnicowanym rzędem w gromadzie owadów. Te holometaboliczne, uskrzydlone owady, posiadają zazwyczaj wielobarwny rysunek na skrzydłach, pokrytych maleńkimi łuskami. Są one jednym z najbardziej rozpoznawalnych i akceptowalnych społecznie rzędów owadów (ŁUKOWSKI i KOTER 2013). Ponadto motyle odgrywają bardzo ważną rolę w ekosystemach m.in. jako skuteczni zapylacze, a także jako źródło pokarmu w złożonych łańcuchach troficznych. Szacuje się, że na całym świecie istnieje ponad 28000 gatunków motyli dziennych, z czego około 80 procent występuje w regionach tropikalnych (PALEI i RATH 2014), jednakże do tej pory opisano ok. 17500 gatunków (BUSZKO i MASŁOWSKI 2008). W naszym kraju motyle dzienne reprezentowane są przez 164 gatunki należące do 6 rodzin, a mianowicie: Hesperiidae,
Lycaenidae, Nymphalidae, Papilionidae, Pieridae, i Riodinidae (BUSZKO i MASŁOWSKI 2008, MASŁOWSKI i CHARCHUŁA 2010).
Nadrzędnym celem każdej inwentaryzacji gatunków na określonym obszarze jest stworzenie mapy stanowisk na podstawie uzyskanych danych, które w skali kraju stanowią później podstawę do opracowywania zasięgów występowania (CHRZANOWSKI i in. 2013). W Polsce motyle dzienne są jednymi z lepiej poznanych owadów, o czym świadczy bardzo bogata literatura przedmiotu (BUSZKO i NOWACKI 2002, SIELEZNIEW i DZIEKAŃSKA 2010, WARECKI 2010). Stan poznania rozmieszczenia lepidopterofauny poszczególnych regionów Polski jest jednak nadal nie-równomierny (BUSZKO 1997). Doniesienia o ich rozmieszczeniu można znaleźć w wielu publikacjach, zwłaszcza z obszarów chronionych, tj. parków narodowych (BANASZAK i in. 2004, BARANIAK i in. 1999, FRACKIEL 1999, KOSIOR i WITKOWSKI 2000), rezerwatów przyrody (BĄKOWSKI 1996, DĄBROWSKI i in. 2001, BARANOWSKI 2006), parków krajobrazo-wych (BRZEG 2007, SOBCZYK 2011, ŚLIWA 2005, ŚLIWA i LEWANDOWSKI 2013), jak również w pobliżu miast, szczególnie tych z dużymi ośrodkami badawczymi (KLIMCZUK i TWERD 2000, PALIK i in 2005, WINIARSKA 2003).
Zasadniczym celem podjętych badań było uzupełnienie wiedzy na temat rozmieszczenia gatunków motyli dziennych we wschodniej części województwa wielkopolskiego, o dominującym charakterze rolniczym. Niniejsza praca przedstawia wyniki badań motyli z nadrodzin Hesperio-idea i PapilionoHesperio-idea prowadzonych w Trzemesznie i okolicy. Prezento-wane poniżej wyniki inwentaryzacji motyli, która została rozpoczęta w 2003 roku, wypełnią lukę we wschodniej części województwa wielko-polskiego, które ogólnie można uznać za dobrze poznane w kontekście występowania motyli dziennych. Niniejsza praca, z racji braku danych na temat rozmieszczenia i składu gatunkowego motyli tych terenów stanowi ważne uzupełnienie danych na temat występowania motyli w skali kraju.
Teren badań i metody
Gmina Trzemeszno, o charakterze miejsko-wiejskim, położona jest na terenie województwa wielkopolskiego i zajmuje obszar 174,66 km2.
We wcześniejszym podziale administracyjnym należała do województwa bydgoskiego. Użytki rolne na terenie gminy zajmują powierzchnię 12,956 ha, co stanowi 76,57% ogólnej powierzchni: w tym grunty orne 11,582 ha, łąki 601 ha, pastwiska 772 ha. Lasy zajmują pow. 1,543 ha (9,12% ogólnej powierzchni gminy). Pozostałe grunty nie będące użytkami to pow. 2,245 ha
(13,27% ogólnej powierzchni gminy). Gmina Trzemeszno w podziale fizyczno-geograficznym znajduje się w Mezoregionie Pojezierza Gnieź-nieńskiego (środkowowschodnia część), zbudowanego z szeregu wysoczyzn morenowych, porozcinanych licznymi rynnami, powstałymi w fazie poz-nańskiej zlodowacenia bałtyckiego (KONDRACKI 2002). Na północ od Trzemeszna znajduje się wzniesienie o wysokości 166 m n.p.m., naj-wyższe z szeregu wzgórz ciągnących się od Poznania w stronę Konina (WOJTASIK 2008). Główne zarysy krajobrazu tego terenu zostały wy-kształcone przez lądolody późnych faz ostatniego zlodowacenia, stąd występują na nim charakterystyczne polodowcowe formy geomorfolog-giczne. Tereny położone na wschód i północny wschód od Trzemeszna zajmują obszary moreny dennej, wytworzone przez osadzenie się materia-łów naniesionych przez lodowce. W wyżłobieniach lodowcowych powstały głębokie nisze wąskich i długich jezior rynnowych połączonych licznymi ciekami z innymi jeziorami (np. Jezioro Popielewskie dochodzące do 10 km długości). W północnej części gminy rozciąga się pas wyniesień moreny czołowej o zróżnicowanych formach terenowych i znacznych różnicach wysokościowych. Obecnie w gminie przeważa krajobraz typu rolniczego.
Gmina Trzemeszno mieści się na obszarze 5 kwadratów wg układu UTM 10×10 km: XU82 Smolary, XU83 Pasieka, XU92 Bieślin, XU93 Kruchowo i YU02 (Ryc. 1). Badania terenowe przeprowadzano tylko w obrębie 4 kwadratów, wyłączając niewielki fragment terenu gminy z kwadratu YU02. Dane zebrano w latach 2003–2013, w trakcie których penetrowano różnorodne siedliska na obszarze gminy. W pierwszym roku prowadzono inwentaryzacje wstępne w celu wytypowania stanowisk badawczych. Obserwacji motyli dokonywano w różnych siedliskach, począwszy od nadbrzeży jezior, przez nieużytki, łąki i torfowiska, a skończywszy na zwartych kompleksach leśnych. W sezonach wege-tacyjnych od 2003 do 2013 roku (od połowy marca do października) prowadzono badania stosując metodę jakościową (spis gatunków). Znaczną część obserwacji publikowanych w niniejszej pracy przekazali: Mateusz CZAJKOWSKI, Andrzej ŁUKOWSKI i Jacek ROSIŃSKI.
W przeglądzie gatunków motyli szczegółowo omówiono wyłącznie te najrzadziej spotykane. Osobniki gatunków trudniejszych do zidentyfi-kowania były odławiane i następnie oznaczane. Zgromadzony w wyniku prowadzonych badań materiał dowodowy nie zawiera gatunków prawnie chronionych i aktualnie zdeponowany jest w prywatnej kolekcji autora.
Ryc. 1. Mapa przedstawiająca kwadraty UTM, w granicach których mieści się Gmina Trzemeszno
Fig. 1. Map with UTM squares covering Trzemeszno district
Nazewnictwo i układ systematyczny przyjęto za opracowaniem BUSZKO i MASŁOWSKIEGO (2008). Poszukiwano również stadia preimaginalne z odpowiednich roślin żywicielskich, co miało szczególnie znaczenie w przypadku gatunków o specyficznym (skrytym) trybie życia. Każdy z gatunków zaklasyfikowano do grupy ekologicznej, zgodnie z podziałem przyjętym przez BLABA i KUDRNĘ (1982).
Wyniki i przegląd gatunków
Na omawianym terenie stwierdzono występowanie 44 gatunków motyli dziennych. Wykaz gatunków przedstawiono w formie tabeli (Tab. I). Mimo, iż nie prowadzono badań z wykorzystaniem metod ilościowych, to można stwierdzić, że najliczniej obserwowanymi gatunkami były:
Tabela I Systematyczny wykaz motyli (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea)
w poszczególnych kwadratach UTM na terenie Gminy Trzemeszno.
● – obserwacja w latach 2003–2013, m – mezofilne, u – ubikwisty, x – kserotermofilne, h – higrofilne
Table I Systematic list of butterflies (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea)
in individual UTM sqaures of Trzemeszno district.
● – observation in 2003-2013, m – mesophilous, u – ubiquistic, x – xerothermophilous, h – hygrophilous Lp. No. Gatunek Species Kwadrat UTM (10 × 10 km) UTM squares (10 × 10 km) G rup a ekol ogi cz na E col o gi cal gr o up X U8 3 – Sm ol ar y X U8 2 – Pas iek a X U9 3 – K ru ch owo X U9 2 – Bi eś lin 1 2 3 4 5 6 7 Hesperiidae
1. Thymelicus lineola Ochsenheimer, 1808 ● ● ● ● m 2. Thymelicus sylvestris Poda, 1761 ● ● m 3. Ochlodes sylvanus Esper, 1777 ● ● m
Papilionidae
4. Papilio machaon Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m
Pieridae
5. Leptidea sp. Linnaeus, 1758 ● ● m
6. Anthocharis cardamines Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m
7. Aporia crataegi Linnaeus, 1758 ● m
8. Pieris brassicae Linnaeus, 1758 ● ● ● ● u 9. Pieris rapae Linnaeus, 1758 ● ● ● ● u 10. Pieris napi Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 11. Pontia edusa Fabricius, 1777 ● ● ● ● u
12. Colias croceus Fourcroy, 1785 ● u
13. Colias hyale Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 14. Gonepteryx rhamni Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m
Lycaenidae
15. Lycaena dispar Haworth, 1802 ● h
16. Lycaena phlaeas Linnaeus, 1761 ● ● ● ● m 17. Thecla betulae Linnaeus, 1758 ● ● m 18. Neozephyrus quercus Linnaeus, 1758 ● m
c.d. tabeli I
1 2 3 4 5 6 7
19. Cupido argiades Pallas, 1771 ● m
20. Celastrina argiolus Linnaeus, 1758 ● ● m 21. Aricia agestis Denis et Schiffermüller, 1775 ● ● m 22. Polyommatus amandus Schneider, 1792 ● ● m 23. Polyommatus icarus Rottemburg, 1775 ● ● ● ● m 24. Polyommatus coridon Poda, 1761 ● ● ● ● m
Nymphalidae
25. Argynnis paphia Linnaeus, 1758 ● ● ● m
26. Argynnis aglaja Linnaeus, 1758 ● m
27. Issoria lathonia Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m
28. Boloria dia Linnaeus, 1767 ● m
29. Vanessa atalanta Linnaeus, 1758 ● ● ● ● u 30. Vanessa cardui Linnaeus, 1758 ● ● ● ● u 31. Inachis io Linnaeus, 1758 ● ● ● ● u 32. Aglais urticae Linnaeus, 1758 ● ● ● ● u 33. Polygonia c-album Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 34. Araschnia levana Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 35. Nymphalis antiopa Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 36. Apatura iris Linnaeus, 1758 ● ● ● m 37. Pararge aegeria Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 38. Lasiommata megera Linnaeus, 1767 ● ● ● ● m 39. Coenonympha arcania Linnaeus, 1761 ● m 40. Coenonympha pamphilus Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 41. Aphantopus hyperantus Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 42. Maniola jurtina Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m 43. Hyponephele lycaon Rottemburg, 1775 ● x 44. Melanargia galathea Linnaeus, 1758 ● ● ● ● m Razem gatunków Sum of species 30 26 42 36
Pieris napi L. 1758, Gonepteryx rhamni L. 1758, Inachis io L. 1758, Araschnia levana L. 1758, Coenonympha pamphilus L. 1758 i Aphantopus hyperantus L. 1758. Największą liczbę gatunków (42) stwierdzono w
kwa-dracie XU93 (Kruchowo). Przyczyną tego mogą być najprawdopodobniej zintensyfikowane obserwacje w tym kwadracie w stosunku do pozosta-łych, ze względu na duże zróżnicowanie mikrosiedliskowe tego obszaru stwierdzone po wstępnych obserwacjach (zwłaszcza w okolicy miejs-cowości: Duszno, Kruchowo, Powiadacze, Ignalin oraz Wydartowo).
Najuboższy skład gatunkowy stwierdzono dla kwadratu XU82 (Pasieka): 26. Niewielki obszar Gminy w tym kwadracie był badany z najmniejszą częstotliwością, ze względu na znaczną przewagę zagospodarowania terenów w systemie intensywnej produkcji rolniczej. W trakcie badań zanotowano występowanie gatunków należących do 4 podstawowych grup ekologicznych: mezofile (34), ubikwisty (8), kserotermofile (1) i higro-file (1). Poniżej omówiono szerzej gatunki zasługujące na szczególną uwagę (na podstawie BUSZKO i MASŁOWSKI 2008).
A. Gatunki umieszczone na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i
Zagro-żonych w Polsce (BUSZKO i NOWACKI 2002), Europejskiej Czerwonej Liście Zwierząt i Roślin Zagrożonych Wyginięciem w Skali Światowej (WAJDA i ŻUREK 1994) oraz w Polskiej Czerwonej Księdze (GŁOWA-CIŃSKI i NOWACKI 2004).
Apatura iris LINNAEUS, 1758
Kategoria zagrożenia w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagro-żonych w Polsce: LC (najmniejszej troski).
W Polsce gatunek ten spotykany jest na całym obszarze kraju, jednakże przeważnie występuje nielicznie. Związany jest z lasami liściastymi i mieszanymi, a szczególnie preferuje skraje lasów i drogi leśne. Motyl ten nie jest w Polsce gatunkiem zagrożonym, choć gospo-darka leśna (usuwanie wierzby iwy z lasów gospodarczych) ma nieko-rzystny wpływ na wielkość bazy pokarmowej dla gąsienic tego gatunku. Na terenie omawianej gminy gatunek ten był zaobserwowany wielo-krotnie, lecz na niewielu stanowiskach, zazwyczaj blisko zbiorników wodnych (najliczniej wokół jez. Młynek; 52°36’10’’ N i 17°49’46’’ E; np. XU93 Kruchowo, 11 VII 2008, 1 ex., leg. A. ŁUKOWSKI).
Lycaena dispar HAWORTH, 1802
Kategoria zagrożenia w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagro-żonych w Polsce: LC (najmniejszej troski); w Europejskiej Czerwonej Liście Zwierząt i Roślin Zagrożonych Wyginięciem w Skali Światowej E (ginący); w Polskiej Czerwonej Księdze: LR (gatunki niższego ryzyka); gatunek prawnie chroniony.
W Polsce czerwończyk nieparek jest najpospolitszym motylem z listy gatunków Natura 2000. Gatunek ten związany jest z środowiskami wilgotnych łąk bądź z fragmentami siedlisk w sąsiedztwie cieków wodnych i zbiorników stałych (CHRZANOWSKI i in. 2013). W ostatnim
czasie obserwuje się go w miejscach suchszych, jak również ruderalnych (prawdopodobnie ze względu na występowanie rośliny z rodzaju Rumex również w takich miejscach). Zwiększająca się liczba stanowisk oraz rozszerzające się spektrum siedlisk i roślin pokarmowych larw sprawia, iż nie jest on gatunkiem narażonym na wyginięcie (CHRZANOWSKI i in. 2013). Motyl ten obserwowany był na początku sierpnia (II generacja) w latach 2011 (6 VIII), 2012 (4 i 11 VIII) oraz w 2013 (4 i 17 VIII), na wilgotnej łące w północno wschodniej części wsi Kruchowo, Nadleś-nictwo Gołąbki (52°36’34’’ N i 17°48’49’’ E; kwadrat UX93). Jest to nowe stanowisko tego gatunku, nie wykazane podczas inwentaryzacji przyrodniczo-leśnej (według dyrektywy siedliskowej) przeprowadzonej na obszarach leśnych administrowanych przez PGL Lasy Państwowe w latach 2006–2007 (CHRZANOWSKI i in. 2013).
Papilio machaon LINNAEUS, 1758
Kategoria zagrożenia w Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagro-żonych w Polsce: LC (najmniejszej troski).
Paź królowej jest najpospolitszym przedstawicielem rodziny
Papilio-nidae w Polsce. W wielu krajach Europy gatunek ten zanika w
środo-wisku naturalnym, głównie ze względu na wzmożoną chemizację rolnictwa oraz zaorywanie łąk i pastwisk (ŁUKOWSKI 2014). Na omawianym terenie paź królowej występował corocznie licznie, a obserwowany był nawet w centrum Trzemeszna (np. na skwerze przy PKP). Obserwacji dokonano w każdym kwadracie UTM. Wynik ten potwierdza stabilność populacji gatunku obserwowaną w Polsce.
B. Gatunki lokalne i rzadziej spotykane w Polsce:
Aporia crataegi LINNAEUS, 1758
Gatunek ten w Polsce występuje niestabilnie. W przeszłości notowany był na obszarze całego kraju (wyrządzał szkody w sadach), obecnie występuje lokalnie i przeważnie nielicznie. W ostatnich latach obserwuje się powrót niestrzępa głogowca, głównie z zachodniej i północno-wschodniej części kraju. W przeciągu dziesięcioletnich obserwacji na terenie gminy zanotowano obecność A. crataegi w kwadracie XU93, w centrum wsi Kruchowo (52°36’23’’ N i 17°48’33’’ E), na skwerze z Crataegus sp. (16 i 29 VI 2013, po 1 ex., leg. A. ŁUKOWSKI).
Colias croceus FOURCROY, 1785
Ten wędrowny gatunek wykazany został z całego obszaru Polski. Jego preferowaną niszą są rozmaite środowiska otwarte, np. przydroża, łąki, ugory itp. Pomimo zajmowania szerokiego areału, jest to gatunek wyka-zujący zmienną częstotliwość występowania w określonych sezonach. Obserwacji tego gatunku dokonano jednokrotnie na łące w miejscowości Ignalin (52°37’37’’ N i 17°50’25’’ E; XU93, 2 VIII 2009, 1♀, leg. A. ŁUKOWSKI). W roku 2009 w Wielkopolsce gatunek ten był dość często obserwowany (ŻURAWLEW 2012), prawdopodobnie związane to było z dużą liczebnością dolatujących motyli z południa Europy w I pokoleniu.
Thecla betulae LINNAEUS, 1758
W Polsce występuje na terenie całego kraju, choć najczęściej poje-dynczo i nielicznie. Na omawianym obszarze pazik brzozowiec wykazany został w kwadratach XU92 oraz XU93, corocznie po kilkanaście okazów. Na stanowiskach w obydwu pozostałych kwadratach dotychczas niezano-towany.
Neozephyrus quercus LINNAEUS, 1758
Pazik dębowiec, podobnie jak poprzedni gatunek, w Polsce występuje na terenie całego kraju, jednakże najczęściej pojedynczo i niezbyt licznie. W Gminie Trzemeszno wykazany został w kwadracie XU93, na drodze leśnej, na wschód od miejscowości Ignalin (52°37’31’’ N i 17°50’51’’ E; 13 VIII 2006, 1♂, leg. A. ŁUKOWSKI).
Cupido argiades PALLAS, 1771
W Polsce w przeszłości notowany na całym obszarze kraju, obecnie tylko we wschodniej i południowej części kraju. Preferowane przez niego siedliska to przede wszystkim śródleśne łąki i polany, a także skraje lasów. W ostatnich latach obserwuje się ekspansję modraszka argiadesa na zachód. Wyniki tej pracy, jak i inne doniesienia (ŻURAWLEW 2007, 2012) wskazują na reekspansję tego gatunku w południowej i wschodniej Wielkopolsce. Począwszy od 2009 roku w II połowie sierpnia corocznie była obserwowana populacja na nieużytkach przy drodze prowadzące ze wsi Bieślin do wsi Gaj (52°31’15’’ N i 17°50’24’’ E; np. XU92, 19 VIII 2009, 1♂, leg. A. ŁUKOWSKI).
Polyommatus amandus SCHNEIDER, 1792
Modraszek amandus licznie występuje na obszarze północnej i zachod-niej Polski, zajmując środowiska z wyką ptasią Vicia cracca. W ostatnich dziesięcioleciach zaobserwowano wyraźne rozszerzanie się zasięgu tego gatunku. W środkowej i wschodniej Wielkopolsce występuje on spora-dycznie, lecz stabilnie (WIZE 1934; SOBCZYK 2011). W trakcie obser-wacji na terenie Gminy Trzemeszno zanotowano występowanie modraszka amandusa kilkanaście razy, leczy tylko w kwadratach XU92 i XU93 (spreparowany okaz dla XU92: 11 VII 2005, 1♂, leg. A. ŁUKOWSKI, oraz dla XU93: 29 VI 2006, 1♂, leg. A. ŁUKOWSKI).
Hyponephele lycaon ROTTEMBURG, 1775
Przestrojnik likaon jest motylem spotykanym na terenie całego kraju, lecz na ogół lokalnie i nielicznie. Preferuje on miejsca piaszczyste i suche, a zwłaszcza ugory na skrajach lasu. W skali kraju nie wymaga ochrony. Zanotowany jednokrotnie w kwadracie XU93, 20 VI 2004, 1♀, leg. A. ŁUKOWSKI, na nieużytku, na wschód od jeziora Młynek (52°36’6’’ N i 17°50’1’’ E).
Podsumowanie
W prezentowanej pracy przedstawiono wyniki dziesięcioletnich obser-wacji motyli dziennych z obszaru Gminy Trzemeszno, zdominowanej przez użytki rolne (ok. 77%) z niewielkim udziałem lasów (ok. 9%), w tym głównie borów sosnowych. Przeprowadzone badania uzupełniły stan wiedzy na temat występowania motyli w województwie wielkopolskim. Mając na uwadze fakt, iż obserwacje pochodzą z 10 sezonów wegeta-cyjnych, przy zastosowaniu szerszego spektrum metod obserwacji tere-nowych, stąd można stwierdzić, że powyższe wyniki w pełni odzwier-ciedlają różnorodność gatunkową Rhopalocera na terenie badanych kwadratów UTM. Niewielka liczba gatunków wykazana na tym terenie (37% z 119 gatunków dotychczas stwierdzonych w Wielkopolsce, a 26,8% z 164 z terenu całej Polski; ŻURAWLEW 2012) w porównaniu z innymi badanymi regionami Wielkopolski (Tabela II), prawdopodobnie związana jest głównie z jego ścisłym charakterem rolniczym. Niestety intensyfi-kacja rolnictwa, zabudowa terenów i stosowanie na dużą skalę insek-tycydów w lasach i na polach uprawnych powoduje zmniejszanie się bogactwa gatunkowego owadów (BUSZKO i NOWACKI 2002). Pożądanym
byłoby, aby w najbliższym czasie rozszerzyć te badania o przepro-wadzenie inwentaryzacji z uwzględnieniem metod ilościowych. Celowym wydaje się poznanie liczebności motyli w okolicach wysp leśnych i za-rośli pośród pól uprawnych, aby móc ocenić potencjał takich refugiów entomofauny i podjąć działania na terenie Gminy Trzemeszno zmierza-jące w kierunku objęcia ochroną takich niewielkich obszarów jako użytki ekologiczne.
Tabela II Wykaz prac dotyczących motyli dziennych
(Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) Wielkopolski
Table II List of papers on butterflies (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea)
of Greater Poland Lokalizacja Location Lata badań Research years Ilość kwadratów UTM Number of squares UTM Liczba gatunków Number of species Autorzy Authors
Okolice Poznania 1951-1965 ? 87 KLONOWSKI(1975) Poligon Biedrusko 1997-2002 5 71 WALCZAK (2002)
Nadwarciański Park
Krajobrazowy 1970-2005 5 62 BRZEG (2007) Wielkopolski Park
Narodowy 1976-1996 4 62 BARANIAK(1999) i in. Okolice Pleszewa 1994-2012 15 59 ŻURAWLEW (2012)
Nadleśnictwo Zielonka 2002-2004 2 57 ŚLIWA (2005)
Sierakowski Park Krajobrazowy 2010-2012 4 56 ŚLIWA iLEWANDOWSKI (2013) Okolice Ostrowa Wielkopolskiego 1994-1996 7 55 WALCZAK (1998) Park Krajobrazowy
im. D. Chłapowskiego ? ? 50 SOBCZYK (2011) Okolice Trzemeszna 2003-2013 4 44 (niniejsza praca) ŁUKOWSKI Rezerwat „Meteoryt
Morasko” 1994 1 44 BĄKOWSKI (1996) Okolice Wągrowca 1999 2 40 WALCZAK (2003)
SUMMARY
The paper presents a qualitative assessment of butterflies (Lepidoptera: Hesperioidea, Papilionoidea) in Trzemeszno and its vicinity (eastern part of Greater Poland). In all 44 species belonging to five families were recorded during field observations (2003–2013) in 4 selected UTM square. According to the classification by BLAB and KUDRNA (1982)
all the recorded species have been assigned to four ecological groups: mesophilous (34), ubiquistic (8), xerothermophilous (1), hygrophilous (1). Among the recorded species, three (Apatura iris, Papilio machaon and Lycaena dispar) are placed on the Polish Red List (BUSZKO and NOWACKI 2002). Moreover, the large copper (L. dispar) has been
entered in the Polish Red Book of Animals.
A small number of species shown in this area (26.8% of all species known from Poland) compared with other regions of Greater Poland, probably is related to its strict agricultural character. It would be desirable that in the near future these studies should be extended with special emphasis laid of quantitative methods.
PIŚMIENNICTWO
Banaszak, J., Buszko, J., Czachorowski, S., Czechowska, W., Hebda, G., Liana, A., Pawłowski J., Szeptycki A., Trojan P., Węgierek, P. 2004: Przegląd badań inwentaryzacyjnych nad owadami w parkach narodowych Polski. Wiadomości Entomologiczne, 23 (Supl. 2): 5-56.
BARANIAK E.,KUBASIK W.,SOSIŃSKI J. 1999: Motyle dzienne (Lepidoptera:
Papilio-noidea, Hesperioidea) Wielkopolskiego Parku Narodowego. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria C, Zoologia, 45: 13-27.
BARANOWSKI A. 2006: Motyle (Lepidoptera) rezerwatu ”Jata”. Cześć I. Motyle dzienne
(Lepidoptera: Papilionoidea i Hesperioidea). Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody,
25 (3): 27-37.
BĄKOWSKI M.1996: Motyle dzienne (Lepidoptera, Rhopalocera) rezerwatu „Meteoryt
Morasko”. Rocznik Naukowy Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salaman-dra”, 1: 175-180.
BLAB J., KUDRNA O. 1982: Hilfsprogramm für Schmetterlinge. Ökologie und Schutz
von Tagfaltern und Widderchen. Kilda-Verlag, Greven. 135 ss.
BRZEG A. 2007: Motyle dzienne (Zyganeidae, Hesperioidea i Papilionoidea)
Nadwar-ciańskiego Parku Krajobrazowego. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski,
13 (15): 72-84.
BUSZKO J. 1997: Atlas rozmieszczenia motyli dziennych w Polsce (Lepidoptera:
Papilio-noidea, Hesperioidea) 1986 – 1995. Oficyna Wydawnicza Turpress, Torun. 170 ss. BUSZKO J.,MASŁOWSKI J. 2008: Motyle dzienne Polski. Wydawnictwo Koliber, Nowy
Sącz. 274 ss.
BUSZKO J.,NOWACKI J. 2002: Motyle – Lepidoptera. (ss. 80-87). [W:] Z. GŁOWACIŃSKI
(red.): Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków. 155 ss.
CHRZANOWSKI A.,MAZUR A.,KUŹMIŃSKI R.,ŁABĘDZKI A.2013:Biotopy czerwończyka
nieparka (Lycaena dispar, HAWORTH, 1802) i czerwończyka fioletka (Lycaena helle
postępowania ochronnego na terenach administrowanych przez PGL Lasy Państwowe. Acta Scientiarum Polonorum Silvarum Colendarum Ratio et Industria Lignaria,
12 (3): 25-36.
DĄBROWSKI, J. S., MICHALIK, S., KOSIOR, A. 2001: Motyle dzienne (Rhopalocera)
i kraśniki (Zygaenidae) oraz latające w dzień zawisaki (Sphingidae) i niedźwiedziówki (Arctiidae) rezerwatu przyrody Kajasówka. Chrońmy Przyrodę Ojczystą, 57 (6): 82-95. FRACKIEL K. 1999: Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea)
Biebrzańskiego Parku Narodowego. Wiadomości Entomologiczne, 18 (2): 85-98. GŁOWACIŃSKI Z., NOWACKI J. (red.) 2004: Polska Czerwona Księga Zwierząt.
Bezkręgowce. Kraków-Poznań. 448 ss.
KLIMCZUK P.,TWERD J. 2000: Motyle dzienne (Papilionoidea i Hesperioidea) Puszczy
Knyszyńskiej i okolic Białegostoku. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 19: 85-97. KLONOWSKI J.1975: Materiały do fauny motyli większych Wielkopolski. Badania
Fizjo-graficzne nad Polską Zachodnią, Seria C, Zoologia, 28: 140-161.
KONDRACKI J. 2002: Geografia regionalna Polski. Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa. 440 ss.
KOSIOR A.,WITKOWSKI Z.J.2000: Motyle dzienne (Rhopalocera) Magurskiego Parku
Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 19 (2): 67-83.
ŁUKOWSKI A. 2014: Motyl pełen majestatu. Magazyn Przyrodniczy Salamandra, 37 (1):
16-17.
ŁUKOWSKI A., KOTER A.2013: Działalność edukacyjna Sekcji Entomologicznej Koła
Leśników – Młodzi dla młodych oraz przyrody. Forestry Letters, 105: 95-101. MASŁOWSKI J.,CHARCHUŁA R. 2010: Lampides boeticus (LINNAEUS, 1767) (Lepidoptera:
Lycaenidae) – pierwsze stwierdzenie w Polsce. Wiadomości Entomol., 29 (3): 193-195. PALEI, N.C., RATH, B.P. 2014: Butterflies diversity of Sunabeda Wildlife Sanctuary,
Odisha, India. Journal of Entomology and Zoology Studies, 2 (2): 39-44.
PALIK E,PRZYBYŁOWICZ Ł.,KOSIOR A.,KRÓL W.,SOLARZ W.,WITKOWSKI Z. 2005:
Changes in the species composition and distribution of butterflies (Rhopalocera) in Cracow (Poland) since the mid-19th century. Fragmenta Faunistica, 48: 181-215. SIELEZNIEW M.,DZIEKAŃSKA I. 2010: Motyle dzienne. Fauna Polski. Multico Oficyna
Wydawnicza, Warszawa. 336 ss.
SOBCZYK D. 2011: Motyle dzienne Parku Krajobrazowego im. Gen. Dezyderego
Chłapowskiego. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski, 17 (19): 104-107. ŚLIWA D. 2005: Motyle większe (Macrolepidoptera) wybranych ekosystemów w
Nad-leśnictwie Doświadczalnym Zielonka – Park Krajobrazowy Puszcza Zielonka. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski, 11 (13): 197-216.
ŚLIWA W., LEWANDOWSKI R. 2013: Motyle większe (Lepidoptera) Sierakowskiego Parku
Narodowego. Biuletyn Parków Krajobrazowych Wielkopolski, 19 (21): 83-100. WAJDA S., ŻUREK J. 1994: Europejska Czerwona Lista Zwierząt i Roślin Zagrożonych
Wyginięciem w Skali Światowej. Instytut Ochrony Środowiska, Warszawa.
WALCZAK U. 1998: Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) Ostrowa
Wielkopolskiego i okolic. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Seria C, Zoologia, 45: 29-40.
WALCZAK U. 2002: Motyle dzienne (Lepidoptera: Papilionoidea, Hesperioidea) poligonu
wojskowego w Biedrusku. Rocznik Naukowy Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody „Salamandra”, 6: 103-118.
WALCZAK U. 2003: Materiały do poznania motyli dziennych (Lepidoptera: Rhopalocera)
okolic Łekna i Tarnowa Pałuckiego. Studia i Materiały do Dziejów Pałuk, 5: 27-32. WARECKI A. 2010: Motyle dzienne Polski. Atlas bionomii. Wydawnictwo Koliber,
Nowy Sącz. 320 ss.
WINIARSKA G. 2003: Butterflies and moths (Lepidoptera) in urban habitats: II The
butterflies (Rhopalocera) of Warsaw. Fragmenta Faunistica, 46: 56-67.
WIZE K.F.1934:Spis motyli zauważonych i zebranych w Gnieźnie jako też w bliższej
i nieco dalszej okolicy w latach 1931–1934. Polskie Pismo Entomologiczne, 13: 105-117.
WOJTASIK M.,WIŚNIEWSKI P.,LORANC L. 2008: Problemy erozji gleb na przykładzie
kilku gmin w województwach kujawsko-pomorskim i wielkopolskim. Przegląd Naukowy. Inżynieria i Kształtowanie Środowiska, 41 (3): 41-49.
ŻURAWLEW P. 2007: Nowe obserwacje modraszka argiadesa Cupido argiades (Lycaenidae,
Lepidoptera) w południowo-wschodniej Wielkopolsce. Przegląd Przyrodniczy, 18: 129-130.
ŻURAWLEW P. 2012: Motyle dzienne (Lepidoptera: Hesperioidea i Papilionoidea) okolic
