Otolaryngologia jako odrêbna specjalizacja medyczna narodzi³a siê w XIX wieku, mimo ¿e jej historia siêga ju¿ czasów staro¿ytnych. Na przestrzeni wieków zakres jej dzia³alnoœci, metod diagnostycznych i leczniczych ulega³ intensywnym zmianom. Do badania jam cia³a konieczne by³o opracowanie odpowiednich narzêdzi a¿ do wspó³czesnych giêtkich endoskopów. Na przestrzeni lat z otolaryngologii zaczê³y wydzielaæ siê bardziej szczegó³owe dziedziny.
Pocz¹tki otolaryngologii polskiej przypad³y na rok 1879 i zwi¹zane by³y z dzia³alnoœci¹ naukow¹ i kliniczn¹ Przemys³awa Pieni¹¿ka. Od tego czasu na terenie Polski powsta³y kolejne kliniki laryngologiczne i nast¹pi³ znacz¹cy rozwój otorynolaryngologii jako dyscypliny naukowej. W dalszej kolejnoœci wyodrêbni³y siê zupe³nie nowe specjalnoœci medyczne zwi¹zane z otorynola-ryngologi¹, np. otoneurologia, chirurgia podstawy czaszki i rekonstrukcyjna. Wspó³czesne lata przynios³y te¿ zmiany w zakresie epidemiologii i dynamicz-ny rozwój nauk podstawowych, zw³aszcza biologii molekularnej. Powszech-ne sta³y siê dzia³ania interdyscyplinarPowszech-ne oraz wspó³praca specjalistów z ró¿-nych dziedzin.
S³owa kluczowe: S³owa kluczowe: S³owa kluczowe: S³owa kluczowe:
S³owa kluczowe: historia medycyny, rozwój otorynolar yngologii, dzia³ania interdyscyplinarne, diagnostyka, leczenie
Otorhinolaryngology, as a separate medical specialization, emerged in XIX century, although its beginnings date back to the ancient times. Since then, its scope and its diagnostic and therapeutic techniques have changed consi-derably. It was necessary to create the specific tools to examine the body cavities. Many more specific areas of otorhinolaryngology have emerged. The birth of Polish otorhinolaryngology is dated for 1879 in connection with the clinical and didactic activity of Przemys³aw Pieni¹¿ek. Since that time, a number of laryngological clinics have been built and many scientific stu-dies published. As a consequence, completely new specializations within otorhinolaryngology developed, such otoneurology, skull base and recon-structive surgery.
Current years also brought changes in the epidemiology and dynamic pro-gress in other sciences, especially in molecular biology. Cooperation of specialists of many areas of medicine became more common to enable us to diagnose and treat the diseases more effectively.
We should believe that following years and centuries will bring continual improvement of otorhinolaryngology to enable us to diagnose and treat the diseases more effectively.
Key words: Key words: Key words: Key words:
Key words: histor y of medicine, development of otorhinolaryngology, cooperation of specialists, diagnosis, therapy
Adres do korespondencji / Address for correspondence Adres do korespondencji / Address for correspondence Adres do korespondencji / Address for correspondence Adres do korespondencji / Address for correspondence Adres do korespondencji / Address for correspondence Izabela Olejniczak
90-153 £ódŸ, ul. Kopciñskiego 22
tel: (42) 678 57 85 e-mail: lizbet999@o2.pl Nades³ano: 10.01.2006
Oddano do druku: 29.05.2006
www.mediton.pl Otorynolaryngologia, 2006, 5(2), 71-75
Wstêp
Otorynolaryngologia (z greckiego ous – ucho, rhi-nos – rhi-nos, larynx – krtañ, logos – nauka) jest to dzia³ medycyny zajmuj¹cy siê rozpoznawaniem i leczeniem chorób uszu, nosa, gard³a i krtani. Zakres zainteresowañ tej dziedziny obejmuje równie¿ foniatriê, czyli naukê zajmuj¹c¹ siê zaburzeniami g³osu i mowy a tak¿e audio-logiê, która koncentruje siê na fizjologii s³uchu oraz dia-gnozowaniu, leczeniu i rehabilitacji jego zaburzeñ.
Pocz¹tki otorynolaryngologii jako odrêbnej specjali-zacji mia³y miejsce w drugiej po³owie XIX wieku, kiedy wydzieli³a siê ona z chirurgii i interny. Jednak pierwsze wzmianki dotycz¹ce zagadnieñ zwi¹zanych z t¹ dzie-dzin¹ mo¿na znaleŸæ ju¿ w staro¿ytnych pismach Ary-stotelesa, Erasistratosa z Chios, Galena i innych [1]. W czasach nowo¿ytnych anatomi¹, w tym równie¿ bu-dow¹ krtani, zajmowa³ siê, miêdzy innymi, Leonardo da Vinci wraz z anatomem i filozofem Marcantoniem della Torre [2].
Na przestrzeni XVI i XVIII wieku opublikowano liczne prace dotycz¹ce zagadnieñ anatomii, fizjologii i patologii uszu i górnych dróg oddechowych. W XVI wieku Andreas Vesale, profesor Uniwersytetu w Padwie, przedstawi³ anatomiê i czynnoœæ krtani w siedmiotomo-wym dziele De humani corporis fabrica libris septem. W tym samym wieku Bartolomeo Eustachi (1520-1574) opisa³ anatomiê ucha œrodkowego, zaœ Gabrielle Fallopi (1523-1562) – topografiê nerwów czaszkowych.
Zar
Zar
Zar
Zar
Zarys rozwoju otor
ys rozwoju otor
ys rozwoju otor
ys rozwoju otor
ys rozwoju otorynolar
ynolar
ynolar
ynolaryngologii w medycynie
ynolar
yngologii w medycynie
yngologii w medycynie
yngologii w medycynie
yngologii w medycynie
Development of otorhinolar
Development of otorhinolar
Development of otorhinolar
Development of otorhinolar
Development of otorhinolaryngology in medicine
yngology in medicine
yngology in medicine
yngology in medicine
yngology in medicine
I
ZABEL AO
LEJNICZAK, K
ATARZYNAB
OJANOWSKA-P
OZNIAK, M
ACIEJG
RYCZYÑSKIKlinika Laryngologii i Onkologii Laryngologicznej Katedry Otolaryngologii UM w £odzi, Uniwersytecki Szpital Kliniczny nr 1 im. N. Barlickiego
W XVII wieku Hieronymus Ab Aquapendente Fabri-tius opracowa³ monografiê o krtani w dziele pt. De vi-sione voce auditu, natomiast na pocz¹tku XVIII wieku Giovanni Morgagni jako pierwszy opisa³ kieszonki krta-niowe i g³oœniê [1, 3].
Pocz¹tkowo chorobami uszu, nosa i gard³a zajmo-wa³a siê oftalmologia, która jako pierwsza specjalnoœæ medyczna wyodrêbni³a siê z chirurgii i interny. Jej pierw-szym profesorem zosta³ w 1812 roku w Wiedniu Jo-seph Baer [4]. Jednak to rok 1821 uznawany jest za pocz¹tek wspó³czesnej otorynolaryngologii. W³aœnie wtedy zosta³a wydana praca Jeana Marie Itarda, lekarza zak³adu dla g³uchoniemych w Pary¿u, o chorobach uszu. Od tego czasu pojawi³y siê liczne publikacje a kolejne wynalazki da³y pocz¹tek równie¿ wspó³czeœnie stosowa-nym narzêdziom i urz¹dzeniom. W 1806 roku Phillip Bozzini zaprezentowa³ urz¹dzenie, zwane „przewodni-kiem œwiat³a” (ang. lightconductor), s³u¿¹ce do ogl¹da-nia jam cia³a, w tym równie¿ nosa i gard³a. Z kolei w 1829 roku Benjamin Gay Babington zastosowa³ prototypowy model laryngoskopu. W 1854 roku Hiszpan, Manuel Garcia, nauczyciel œpiewu w Pary¿u i Londynie, opra-cowa³ autolaryngoskop, sk³adaj¹cy siê z dwóch lusterek, którymi za pomoc¹ œwiat³a s³onecznego obejrza³ wnê-trze w³asnej krtani [5]. W 1857 roku Johan Nepomuk Czermak i Ludwig Türck wykonali niezale¿nie pierw-sze laryngoskopie poœrednie a dwa lata póŸniej Karl Stoerk laryngoskopiê bezpoœredni¹. W 1863 wiejski le-karz Adam Politzer wykona³ balon do przedmuchiwa-nia tr¹bki s³uchowej i lustro czo³owe [6-9].
W miarê rozwoju metod diagnostycznych i leczni-czych w ci¹gu dwóch wieków istnienia otorynolaryngo-logii zaczê³y wydzielaæ siê z niej bardziej szczegó³owe dziedziny, w tym otologia a nastêpnie otochirurgia i mi-krochirurgia ucha. Ponadto wyodrêbni³y siê: rynologia, mikrochirurgia krtani, onkologia laryngologiczna wspie-rane przez rozwój patomorfologii, histologii, cytologii, immunologii i genetyki. Pierwsz¹ operacjê usuniêcia raka krtani raka przeprowadzi³ w Wiedniu, w roku 1873, Theodor Billroth [10, 11].
W drugiej po³owie XIX wieku powsta³a polska oto-rynolaryngologia a za datê jej narodzin uznaje siê rok 1879, kiedy dr Przemys³aw Pieni¹¿ek uzyska³ w Wied-niu veniam legendi tj. „prawo wyk³adania na wy¿szych uczelniach, przyznawane na podstawie pracy habilita-cyjnej” i utworzy³ Katedrê Rynolaryngologii Uniwersy-tetu Jagielloñskiego. Pozwolenie na wyk³adanie laryn-gologii i rynologii dosta³ profesor na podstawie Reskryptu nr 542 z dnia 22.08.1879 r. Wydzia³u Krajowego Rz¹-du Galicji we Lwowie. W 1884 roku jako pierwszy na œwiecie obejrza³ tchawicê i oskrzela wykonuj¹c trache-obronchoskopiê u ¿ywego cz³owieka poprzez specjalnie zbudowane przez siebie wzierniki [12, 13].
Asystentem Przemys³awa Pieni¹¿ka by³, uwa¿any za twórcê otiatrii polskiej, Franciszek Nowotny. Pocz¹tek otiatrii polskiej przypada na pierwsze dziesiêciolecie XX wieku a w 1907 roku Nowotny dokonywa³ ju¿ tzw. za-chowawczych operacji doszczêtnych ucha. Jest on uwa-¿any za prekursora w Polsce i na œwiecie operacji popra-wiaj¹cych s³uch. Kontynuatorem Franciszka Nowotne-go sta³ siê Jan Miodoñski, który opisa³ w latach 1950-1951 wytworzenie „ma³ego ucha œrodkowego”, jako pierwszy na œwiecie wykona³ kollumelizacjê oraz rozpo-cz¹³ w Polsce zabiegi fenestracji i stapedektomii. Prof. Jan Miodoñski jest równie¿ uwa¿any za twórcê otoneu-rologii w Polsce a wœród jego osi¹gniêæ wymieniæ nale¿y opracowanie prób kalorycznych nazwane przez niego „wa¿eniem wra¿liwoœci b³êdników”. Mia³o to miejsce 10 lat przed publikacj¹ Hallpike’a [3, 12].
Druga polska Katedra Lary ngologii powsta³a we Lwowie w roku 1908. Po odzyskaniu niepodleg³oœci w 1918 r. powsta³y kolejne kliniki w Poznaniu (1921), Warszawie (1921) i Wilnie (1923). Obecnie, oprócz wymienionych, Katedry i Kliniki Otolaryngologii ist-niej¹ w Lublinie (1944), Gdañsku (1946), £odzi (1945), Wroc³awiu (1946), Zabrzu (1946), Katowi-cach (1948), Szczecinie (1948), Bia³ymstoku (1952) i Bydgoszczy (1953) [14].
W 1921 r. rozpoczê³o dzia³alnoœæ Polskie Towarzy-stwo Otolaryngologiczne, które poza przerw¹ w dzia³al-noœci w okresie II wojny œwiatowej, istnieje nadal. W 1992 r. zosta³o ono przemianowane na Polskie Towarzystwo Otorynolaryngologów – Chirurgów G³o-wy i Szyi (PTORL). Coraz wiêkszy postêp wiedzy pro-wadzi³ do wyodrêbniania siê bardziej szczegó³owych spe-cjalizacji, co inspirowa³o powstanie kolejnych sekcji na-ukowych Towarzystwa: Otolaryngologii Dzieciêcej (1961), Foniatrycznej (1966), Audiologicznej (1968), Onkologicznej (1980), Historycznej (1985) i Rynolo-gicznej (1995). Spoœród wymienionych laryngologia dzieciêca oraz audiologia i foniatria zosta³y uznane za odrêbne specjalnoœci medyczne.
Specjalizacja z otolaryngologii dzieciêcej istnieje w Polsce oficjalnie od 1958 roku. Jednak ju¿ w roku 1895, jako samodzielna dziedzina medycyny, zaczê³a siê ona wyodrêbniaæ siê z pediatrii. Powsta³ wówczas najstarszy siedmio³ó¿kowy oddzia³ laryngologii dzieciêcej w War-szawskim Szpitalu dla Dzieci [15]. W 1961 r. w ra-mach dzia³alnoœci Polskiego Towarzystwa Otolaryngo-logicznego powsta³a Sekcja Otolaryngologii Dzieciêcej, której przewodnicz¹cym by³ docent Jan Danielewicz. W 1977 r. na Konferencji w Trieœcie rozpoczê³o pracê Europejskie Towarzystwo Otolaryngologii Dzieciêcej. Jego cz³onkiem od 1999 roku pozostaje, powsta³e rok wczeœniej z inicjatywy kierowników klinik o tym profi-lu, Polskie Towarzystwo Otolaryngologów Dzieciêcych.
Za twórcê polskiej foniatrii uwa¿a siê Jana Siestrzyñ-skiego, autora dzie³a: „Teoryja i mechanizm mowy”, opublikowanego w 1821 r. Zajmowa³ siê on naucza-niem dzieci g³uchonaucza-niemych [16]. Na prze³omie XIX i XX wieku powsta³o wiele prac z zakresu foniatrii, w tym miêdzy innymi o: patologii i leczeniu j¹kania (Józef Dietl, 1874); rozpoznawaniu foniatrycznych pora¿eñ krtani (Antoni Jurasz, 1878); chirurgicznym leczeniu zaburzeñ g³osu œpiewaczego (Teodor Heryng, 1889). W latach 1896-1922 dzia³a³ jeden z pierwszych zak³a-dów leczenia wad mowy prowadzony przez W³adys³a-wa O³tuszewskiego [17]. W okresie po pierwszej wojnie œwiatowej placówki foniatryczne zaczê³y powstawaæ przy klinikach otolaryngologicznych ówczesnych uniwersy-tetów. W 1959 r. foniatria zosta³a uznana za samodzieln¹ specjalizacjê lekarsk¹ w Polsce [18].
W XX wieku tak¿e w audiologii, pozostaj¹cej w Pol-sce w œcis³ym zwi¹zku z otorynolaryngologi¹, nast¹pi³ znacz¹cy postêp. W 1977 roku powsta³a Sekcja Audio-logiczna PTORL a w 1982 r. – pierwsza Klinika i nie-d³ugo potem Katedra Foniatrii i Audiologii, kierowana przez profesora Antoniego Pruszewicza, w której stoso-wano nowoczesne metody diagnostyki niedos³uchu (audiometria impedancyjna, s³uchowe potencja³y koro-we, elektrokochleografia) [19]. W 1965 r. audiologia zo-sta³a uznana za podspecjalizacjê lekarsk¹. W roku 1999 powsta³a nowa specjalizacja – audiologia i foniatria, po-cz¹tkowo jako szczegó³owa, a ostatnio jako podstawowa.
Poza wymienionymi specjalizacjami, wywodz¹cymi siê wprost z otorynolaryngologii, w II po³owie XX wie-ku powsta³y zupe³nie nowe, znajduj¹ce siê na pograni-czu jej zainteresowañ. I tak wspólne dzia³ania otolaryn-gologów, neurologów i neurochirurgów doprowadzi³y do powstania w II po³owie XX wieku nowej dziedziny me-dycyny – otoneurologii, zajmuj¹cej siê rozpoznawaniem przyczyn, leczeniem i rehabilitacj¹ chorych z zawrota-mi g³owy i zaburzeniazawrota-mi równowagi. W 1960 roku z inicjatywy profesorów C. Hallpike’a i C. Nylena po-wsta³o Barany Society (www.baranysociety.org) nazwa-ne od imienia Roberta Barany’ego, twórcy otonazwa-neurologii klinicznej i laureata nagrody Nobla (1914) za badania nad fizjologi¹ i patologi¹ uk³adu przedsionkowego [3, 20]. Natomiast w 1974 r. w Bergen utworzono Neuro-otological and Equlibriometric Society, którego prze-wodnicz¹cym pozostaje prof. Claus Clausen (www.diz-ziness.com) Wœród twórców polskiej otoneurologii wy-mieniæ nale¿y Jana Miodoñskiego, Jana Ma³eckiego, Zyg-munta Uklejê, Zbigniewa Bochenka, Bo¿ydara Latkow-skiego, Grzegorza JanczewLatkow-skiego, Henryka KaŸmiercza-ka [3].
Z kolei na pograniczu obszaru laryngologii i neuro-chirurgii rozwinê³a siê chirurgia podstawy czaszki, któ-ra zajmuje siê przede wszystkim leczeniem nowotwo-rów oczodo³u i podstawy czaszki. Polscy specjaliœci z wy-mienionych dziedzin utworzyli w 1996 r. Polskie
To-warzystwo Chirurgii Podstawy Czaszki, które jest cz³on-kiem European Skull Base Society (www.esbs.org). Cz³onkami tego towarzystwa, oprócz laryngologów i neurochirurgów, s¹ okuliœci i chirurdzy szczêkowo – twarzowi, czyli przedstawiciele wszystkich specjalnoœci zajmuj¹cych siê chirurgi¹ g³owy i szyi.
Ze wzglêdu na rozwój onkologii i coraz szerszy za-kres leczenia nowotworów, powsta³a chirurgia rekonstruk-cyjna. Zajmuje siê ona zaopatrywaniem ubytków po operacjach onkologicznych, ale równie¿ po urazach i w wadach wrodzonych twarzy i szyi. Do zakresu jej dzia³ania niektórzy zaliczaj¹ tak¿e operacje cyjne ucha œrodkowego. Zadaniem chirurgii rekonstruk-cyjnej jest odtworzenie utraconych narz¹dów w celach czynnoœciowych, ale jej równie istotnym celem, szcze-gólnie w przypadku bardzo okaleczaj¹cych operacji on-kologicznych w obrêbie g³owy i szyi, jest zapewnienie takich odtwórczych postêpowañ, aby by³y akceptowane przez pacjenta zw³aszcza w aspekcie efektów estetycz-nych. W chirurgii rekonstrukcyjnej stosowane s¹ uszy-pu³owane p³aty skórne i skórnomiêœniowe oraz p³aty wolne z zespoleniem naczyniowym. Spoœród p³atów uszypu³owanych najszersze zastosowanie w otorynola-ryngologii maj¹ p³at skórny naramienno–piersiowy oraz skórno–miêœniowe p³aty z miêœnia piersiowego – wiêk-szego, najszerszego grzbietu, czworobocznego i most-kowo–obojczykowo–sutkowego. Wolne p³aty do zespo-leñ mikronaczyniowych pobierane s¹ zwykle z przedra-mienia, raprzedra-mienia, uda i okolicy ³opatki. Z kolei w celu odtworzenia drogi pokarmowej, przede wszystkim po operacjach onkologicznych w obrêbie gard³a i krtani sto-suje siê wolne autoprzeszczepy jelit (jelita cienkiego i seg-mentu krêtniczo-k¹tniczego) oraz przemieszczanie ¿o³¹dka [21, 22]. W zwi¹zku z szerokim zainteresowa-niem t¹ dziedzin¹ w 1955 r. powsta³o miêdzynarodowe stowarzyszenie: International Confederation for Plastic, Reconstructions and Aesthetic Surgery (www.ipras.org). Podane wy¿ej przyk³ady wskazuj¹, ¿e wspó³czeœnie coraz powszechniejsze staj¹ siê dzia³ania interdyscypli-narne. I tak chorobami czêœci twarzowej czaszki i jamy ustnej zajmuj¹ siê oprócz laryngologów chirurdzy szczê-kowo-twarzowi. Terapi¹ nowotworów g³owy i szyi, zw³aszcza w stadiach zaawansowania, które uniemo¿li-wiaj¹ leczenie chirurgiczne zajmuj¹ siê onkolodzy a no-wotwory naciekaj¹ce w kierunku podstawy czaszki s¹ domen¹ dzia³ania chirurgów podstawy czaszki. Podob-nie w dobie giêtkich endoskopów ezofagoskopiê lub bron-choskopiê niejednokrotnie wykonuj¹ lekarze interniœci i pulmonolodzy.
Zmiana zakresu zainteresowañ laryngologów pozo-staje zwi¹zana z inn¹ epidemiologi¹ chorób w tym obsza-rze. £¹czy siê to z wystêpowaniem znacznego wzrostu czêstoœci urazów, zw³aszcza w wyniku wypadków komu-nikacyjnych i przy pracy oraz zwiêkszon¹ zapadalnoœci¹ na nowotwory z³oœliwe. Znana w latach szeœædziesi¹tych
XX wieku zasada: „je¿eli widzisz naciek w spoidle przed-nim g³oœni najprawdopodobniej jest to rak, jeœli w spo-idle tylnym – jest to gruŸlica” staje siê w chwili obecnej nieaktualna, zw³aszcza, ¿e gruŸlica krtani jest rozpozna-wana wyj¹tkowo [23]. Jeszcze 40-50 lat temu czêst¹ chorob¹, niejednokrotnie leczon¹ chirurgicznie, by³a ozena – wspó³czeœnie na terenie kraju ju¿ zupe³nie nie wystêpuj¹ca. Jednak w niedalekim Miñsku w latach 1970-1980 zapadalnoœæ na ozenê wœród mieszkañców by³a znaczna [24]. Coraz rzadsze pojawianie siê chorób zakaŸnych oraz zmniejszenie czêstoœci powik³añ, rów-nie¿ wewn¹trzczaszkowych, ma zwi¹zek z szeroko sto-sowan¹ antybiotykoterapi¹. Podobnie zmieni³ siê profil wskazañ do wykonywania poszczególnych zabiegów a ja-ko przyk³ad wymieniæ mo¿na wskazania do tracheoto-mii. W okresie miêdzywojennym dominowa³y wskaza-nia laryngologiczne a pozosta³e stanowi³y niewielki od-setek. Wspó³czeœnie coraz czêœciej wykonuje siê ten za-bieg równie¿ z przyczyn internistycznych, neurologicz-nych, neurochirurgiczneurologicz-nych, chirurgicznych lub aneste-zjologicznych.
Wskazuje to na jeszcze jedn¹ tendencjê charaktery-styczn¹ dla wspó³czesnej medycyny, ¿e diagnostyk¹ i te-rapi¹ wielu chorób zajmuj¹ siê zespo³y specjalistów z ró¿-nych dziedzin, w tym patomorfologii, radiologii, chi-rurgii szczêkowo-twarzowej, neurochichi-rurgii, anestezjo-logii, onkoanestezjo-logii, pulmonoanestezjo-logii, gastroanestezjo-logii, pediatrii, aler-gologii, chirurgii plastycznej, genetyki i innych.
Otorynolaryngologia coraz szerzej czerpie z osi¹gniêæ innych dziedzin nauki, np. biologii, mikrobiologii, pa-razytologii, fizjologii, immunologii, akustyki, optyki, informatyki lub elektroniki.
Nale¿y przypomnieæ, ¿e niektóre objawy laryngolo-giczne (bóle g³owy, gard³a, nie¿yty nosa i in.) stanowi¹ znaczn¹ czêœæ dolegliwoœci, z jakimi pacjenci zg³aszaj¹ siê do lekarzy pierwszego kontaktu. W otorynolaryngo-logii równie czêsto zdarzaj¹ siê stany nag³e, np. nawet u 60% populacji mo¿e wystêpowaæ przynajmniej jeden epizod krwawienia z nosa w ¿yciu [25]. Ponadto wiele chorób laryngologicznych ma du¿e znaczenie dla ca³ego organizmu.
Istotne jest miejsce otorynolaryngologii jako dzie-dziny zajmuj¹cej siê procesem komunikatywnym, czyli prawid³owym funkcjonowaniem s³uchu i mowy, które z kolei determinuj¹ niezaburzony rozwój osobniczy i in-telektualny. Decyduj¹c¹ rolê odgrywaj¹ tu powszechne przesiewowe badania s³uchu u noworodków oraz wcze-sne protezowanie s³uchu i rehabilitacja mowy, ale tak¿e operacje poprawiaj¹ce s³uch i wszczepy œlimakowe.
Wa¿ne miejsce zajmuje onkologia laryngologiczna. Prze¿ywalnoœæ w nowotworach g³owy i szyi wci¹¿ po-zostaje na niewysokim poziomie – w raku krtani od kil-ku dziesiêcioleci nie przekracza 60% [26]. Wydaje siê, ¿e jej zwiêkszenie powinno staæ siê jednym z podstawo-wych celów dalszego rozwoju tej dziedziny. Byæ mo¿e przyczyni¹ siê do tego postêpowania profilaktyczne oraz stosowane ju¿ nowe metody diagnostyczne i lecznicze, jak wspó³czesne techniki obrazowania, zabiegi endosko-powe, FESS, techniki mikrochirurgiczne.
Pytaniem oczywiœcie pozostaje, co przyniesie przy-sz³oœæ i jak bêdzie siê dalej rozwija³a otorynolaryngolo-gia. Byæ mo¿e hodowle komórkowe pozwol¹ na stwo-rzenie komórek s³uchowych w warunkach laboratoryj-nych i ich przeszczepianie u cz³owieka. Podobnie nale-¿y mieæ nadziejê na taki rozwój medycyny, który umo¿-liwi transplantacje krtani, przede wszystkim u chorych po usuniêciu krtani z powodu nowotworu. Pacjentom z niedos³uchem lub g³uchot¹ byæ mo¿e bêdzie mo¿na zaproponowaæ nie tylko stosowane ju¿ wszczepy œlima-kowe, ale tak¿e wszczepy pniowe i ponadpniowe do wy-¿szych poziomów drogi s³uchowej. Byæ mo¿e prowa-dzone szeroko na ca³ym œwiecie badania markerów im-munologicznych i genetycznych znajd¹ zastosowanie w praktyce klinicznej, co mo¿e pomóc w przysz³oœci w kwalifikowaniu do leczenia a tak¿e w monitorowaniu pooperacyjnym chorych onkologicznych. Nale¿y ufaæ, ¿e poznanie genomu ludzkiego zostanie wykorzystane praktycznie i bêdzie mo¿na pacjentom z chorobami wrodzonymi, immunologicznymi lub nowotworowymi zaproponowaæ skuteczn¹ terapiê genow¹.
Piœmiennictwo
1. Zalesska-Krêcicka M, Krêcicki T, Jeleñ M. Historia Laryngologii. (w) Atlas chorób krtani. Zalesska-Krêcicka M, Krêcicki T, Jeleñ M (red.). Volumed, Wroc³aw 1995: 1-3.
2. Vassari G. ¯ywoty najs³awniejsz ych malarz y, rzeŸbiarzy i architektów. PIW, Warszawa 1980.
3. Latkowski B. Zarys historii europejskiej otoneurologii. (w) Otoneurologia. Janczewski G, Latkowski B (red.). Bel Corp, Warszawa 1998: 3-13.
4. Lyons AS. Wiek dziewiêtnasty (pocz¹tki nowoczesnej medycyny). (w) Ilustrowana historia medycyny. Lyons AS, Petrucelli RJ (red.). Penta, Warszawa 1996: 496-547.
5. Kierzek A. Rynoskopia przednia w historycznym zarysie. Otolaryngol Pol 2004; 58(3): 669-674.
6. Brzeziñski T. Chirurgia i specjalnoœci zabiegowe w XIX i XX wieku. (w) Historia medycyny. Brzeziñski T (red.). PZWL, Warszawa 2000: 335-354.
7. Janczewski G. Otorynolaryngologia – przesz³oœæ i przysz³oœæ. (w) Otorynolaryngologia u schy³ku XX wieku. Janczewski G (red.). Via Medica, Gdañsk 2001: 143-155.
8. Osuch-Wójcikiewicz E. Historia rozwoju diagnostyki i leczenia raka krtani i gard³a dolnego. (w) Rak krtani i gard³a dolnego. Janczewski G, Osuch-Wójcikiewicz E. (red.). Alfa – medica – press, Bielsko Bia³a 2002: 9-14.
9. Kierzek A. Badanie jamy nosowo-gard³owej w drugiej po³owie XIX wieku.. Otolaryngol Pol 2003; 57(1): 135-138.
10. Olszewski E. W stulecie pierwszej laryngektomii. Otolaryngol Pol 1975; 29(2): 185–190.
11. Kierzek A. Szkolenia lekarzy polskich w rynolaryngologicznych XIX-wiecznych oœrodkach Wiednia. Otolaryngol Pol 2000; 54(5): 619-622.
12. Barciñski J. Lata od 1879 do 1939. (w) Zarys historii otorynolaryngologii polskiej 1879–1995. Latkowski B (red.). Akademia Medyczna w £odzi, £ódŸ 1996: 9-26.
13. Kierzek A. Oktaw Pietruski (1820-1894) – v. marsza³ek galicyjskiego sejmu krajowego – jego zas³ugi dla polskiej laryngologii. Przegl Lek 2003; 60(5): 389-390.
14. Latkowski B, Olszewski E, Szlenk Z. Dwa wieki Otolaryngologii Polskiej – kronika wydarzeñ. Otolaryngol Pol 2004; 58(1): 11-20. 15. Kierzek A. Oddzia³y szpitalne i ambulatoryjne przyszpitalne o profilu otolaryngologicznym w Warszawie w drugiej po³owie XIX i pocz¹tkach XX wieku. Otolaryngol Pol 1999; 53(3): 355-358. 16. Kierzek A. Zaranie warszawskiej otolaryngologii. Pol Merkuriusz
Lek 2002; 13(73): 89-91.
17. Kierzek A. Is Wladyslaw Oltuszewski a creator of modern phoniatrics in Poland? Arch Hist Filoz Med 1995; 58(4): 415-29. 18. Pruszewicz A. Krótki rys historyczny rozwoju foniatrii ze szczególnym uwzglêdnieniem jej pocz¹tków w Polsce. (w) Foniatria kliniczna. Pruszewicz A (red.). PZWL, Warszawa 1992: 12-14.
19. Su³kowski W. Audiologia. (w) Zarys historii otorynolaryngologii polskiej 1879–1995. Latkowski B (red.). Akademia Medyczna, £ódŸ 1996: 177-180.
20. Kierzek A. Szkolenie polskich lekarzy w otiatrycznych oœrodkach Wiednia w XIX stuleciu. Otolaryngol Pol 2000; 54(1): 85-87. 21. Fruba J. Operacje rekonstrukcyjne – p³aty skórne uszypu³owane i z zespoleniem naczyniowym. (w) Rak krtani i gard³a dolnego. Janczewski G, Osuch-Wójcikiewicz E (red.). Alfa – medica – press, Bielsko Bia³a 2002: 179-191.
22. Szmidt J, Nazarewski S. Operacje rekonstrukcyjne – wolne autoprzeszczepy jelit oraz przemieszczanie ¿o³¹dka. (w) Rak krtani i gard³a dolnego. Janczewski G, Osuch-Wójcikiewicz E (red.). Alfa – medica – press, Bielsko Bia³a 2002: 192-206.
23. Janczewski G. Refleksje otolaryngologa seniora. Otolaryngol Pol 2004; 58(1): 21-26.
24. Gorbacheva VN, Lebedev NI, Miakinnikowa MV, Ovcharenko TM. Epidemiological problems of ozena and the means for controlling this infection. Zh Mikrobiol Epidemiol Immunobiol 1982; 9: 42-45.
25. Shaw CB, Wax MK, Wetmore SJ. Epistaxis: a comparison of treatment. Otolaryngol Head Neck Surg 1993; 109(1): 60-65. 26. Zatoñski W, Tyczyñski J, Didkowska J. Nowotwory z³oœliwe krtani w Polsce w latach 1963-1989. Otolaryngol Pol 1992; 46(3): 203-210.
