Zachowania turystyczne mieszkańców Europy - podobieństwa i różnice

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 825. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Agata Niemczyk Katedra Turystyki. Zachowania turystyczne mieszkańców Europy – podobieństwa i różnice 1. Wprowadzenie Turystyka jest najważniejszym sektorem masowej konsumpcji i działem handlu międzynarodowego. Masowa turystyka i rekreacja są zjawiskami typowymi dla krajów rozwiniętych i stanowią ważny element stylu życia zamożnych społeczeństw, nazwanych przez MacCannella „nową klasą próżniaczą”1. W tych społecznościach turystyka przynależy do grupy potrzeb podstawnych. Wielkość popytu turystycznego na świecie według szacunków Światowej Rady Turystyki i Podróży (WTTC) w 2007 r. wyniósł około 7,06 bln USD (w 2004 r. 5,6 bln USD). Do 2017 r. popyt wzrośnie do około 13,2 bln USD. W 2007 r. w skali całego świata przemysł związany z turystyką i podróżami przyczynił się do wytworzenia około 3,6% PKB (tj. 1,85 bln USD)2. Jak kształtuje się konsumpcja usług turystycznych państw zjednoczonej Europy? Czy mamy do czynienia ze społecznościami podobnymi do siebie pod względem organizacji podróży turystycznych? Czy są kraje, których mieszkańców można nazwać „nową klasą próżniaczą”. Te i inne pytania wyznaczyły cel niniejszego artykułu. Prowadzone rozważania zilustrowano danymi zaczerpniętymi z Eurostatu.. 1. D. MacCannell, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2002. 2 Executive Summary. The 2007 Travel & Tourism Economic Research. WTTC www.wttc. travel/bin/pdf/original_pdf_file/china.pdf (grudzień 2007)..

(2) Agata Niemczyk. 40. 2. Zachowania turystyczne – specyfika pojęcia Zachowania turystyczne, jak podaje T. Żabińska, „to wyróżniona ze względu na specyfikę potrzeby turystycznej klasa zachowań konsumpcyjnych gospodarstw domowych”3. Polegają one na identyfikacji tej potrzeby w zespole innych potrzeb konsumpcyjnych gospodarstw domowych, jej akceptacji, czyli przyznania prawa do zaspokojenia oraz na podjęciu decyzji4: – ogólnych (dotyczących podziału budżetu pieniężnego gospodarstwa domowego), – modalnych (odnoszących się do wyboru sposobów zaspokojenia danej dziedziny potrzeb spośród wielu alternatywnych), – szczegółowych (dotyczących finalnego zakupu, a więc wyboru konkretnego dobra lub usługi, wyróżnionych np. ze względu na cenę, markę itp.). Podobną do przedstawionej definicją zachowań turystycznych posługuje się autorka. Zachowania turystyczne rozumiane są tu jako ogół działań, czynności i postępowań związanych z dokonywaniem wyborów w procesie zaspokajania potrzeb turystycznych. Wybory te czynione są na każdym etapie procesu decyzyjnego5, przez który przechodzi konsument-turysta i mogą dotyczyć takich kwestii, jak np.: czy oszczędzać, czy wydawać (decyzje ogólne), czy spędzać urlop za granicą, czy w kraju (decyzje modalne), z których linii lotniczych skorzystać (decyzje szczegółowe) itp. Podstawą powyższych definicji jest założenie o odrębności potrzeby turystycznej wśród innych potrzeb konsumpcyjnych. Zgodnie z hierarchią potrzeb A. Maslowa, potrzeba turystyki ujawnia się po zaspokojeniu potrzeb podstawowych. Na początku celem człowieka jest zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych. Dopóki ich nie zaspokoi są one dla człowieka najważniejsze. Po ich zaspokojeniu przestają być głównym czynnikiem motywującym działania. Następnie człowiek dąży do zagwarantowania sobie bezpieczeństwa. Proces trwa tak długo aż zostaną zaspokojone wszystkie potrzeby. W przytoczonej klasyfikacji turystyka przez wiele lat zaliczana była do potrzeb wyższego rzędu. Jednak rozwój społeczno-gospodarczy krajów, wzrost poziomu i jakości życia sprawiły, że turystyka przechodzi do grupy potrzeb podstawowych6, co jest szczególnie. 3. T. Żabińska, Zachowania turystyczne gospodarstw domowych. Uwarunkowania. Prawidłowości. Przyszłość, AE w Katowicach, Katowice 1994, s. 30. 4 Ibidem, s. 29–30. 5 A. Niemczyk, Proces zaspokajania potrzeb w gospodarstwie domowym, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie, nr 579, Kraków 2002, s. 21–35. 6 Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Gołembski, PWN, Warszawa 2006, s. 40..

(3) Zachowania turystyczne mieszkańców Europy.... 41. widoczne we współczesnych społeczeństwach Zachodu7. Obecnie uważa się, że potrzeba uczestnictwa w turystyce ujawnia się: – po zaspokojeniu potrzeb elementarnych (żywienie, mieszkanie), – gdy turysta dysponuje z jednej strony funduszem pieniężnym i czasem wolnym – z drugiej, – gdy konsument ma dostęp do środków komunikacji; turystyka to przede wszystkim potrzeba zmiany środowiska człowieka. Uprawianie turystyki, tj. realizacja potrzeby turystycznej, nie jest możliwe w miejscu stałego zamieszkania. S. Bosiacki za potrzeby turystyczne uważa te, które wynikają z uczestnictwa w turystyce i oznaczają pożądanie określonych wartości użytkowych (korzyści), jakie mają dobra i usługi turystyczne8. Wartości te każda jednostka (gospodarstwo domowe) pragnie maksymalizować, minimalizując przy tym koszty ich pozyskiwania. Wartości użytkowe, jakie otrzymuje odbiorca w wyniku konsumpcji turystycznej są różnorodne. Dla jednych będzie to odpoczynek, dla innych okazja do poznania otaczającego świata, do zwiedzania interesujących miejsc, zabytków, poznania kultur innych regionów, czasem tą wartością jest podkreślenie prestiżu. Wśród kosztów, jakie ponosi turysta, należy wskazać: koszty materialne związane z transportem, wyżywieniem, noclegami, koszty poświęcenia czasu lub energii, koszty społeczne, psychologiczne itp. Reasumując, „jeśli traktujemy turystykę jako jedną z dziedzin konsumpcji – pisze T. Żabińska – to wówczas turystyka pojawia się jako odrębny zespół potrzeb człowieka (gospodarstwa domowego). Dla zaspokojenia tych potrzeb podejmowane są działania (zespół działań) wyróżniające turystykę spośród innych celów i aspiracji gospodarstwa domowego. Różnorodność potrzeb konsumpcyjnych człowieka i zaspokajających je dóbr i usług wymaga często odejścia od ujęć i klasyfikacji teoretycznych na rzecz klasyfikacji pragmatycznej, a więc użytecznej np. dla celów badawczych”9. 3. Podróże turystyczne mieszkańców Europy w 2004 r. Z badań przeprowadzonych w 2004 r. wynika, że statystyczny mieszkaniec Europy spędza na wakacjach 2–3 tygodnie, najczęściej nad morzem (63% wska7. W Polsce tylko co szósty badany uznaje uczestnictwo w ruchu turystycznym za stały element konsumpcji, ale tylko co czternasty – za coś, na co rzadko może sobie pozwolić. Por. R. Seweryn, Turystyka w oczach współczesnych Polaków (na podstawie wyników badań ankietowych) [w:] Gospodarka turystyczna w XXI wieku. Szanse i bariery rozwoju w warunkach integracji międzynarodowej, red. S. Bosiacki i J. Grella, AWF w Poznaniu, Poznań 2004, s. 90–91. 8 Por. S. Bosiacki, Konsumpcja dóbr i usług turystycznych w gospodarstwach domowych, Instytut Turystyki, Warszawa 1987, s. 103–105. 9 T. Żabińska, op. cit., s. 42..

(4) Agata Niemczyk. 42. zań). Ponad 60% mieszkańców Starego Kontynentu jako główny motyw swych wyjazdów urlopowych podaje odpoczynek i relaks10. Według danych z Eurostatu w 2004 r. około 57% wyjazdów turystycznych w UE, trwających przynajmniej cztery dni, ma miejsce w obrębie kraju. Wyjazdy zagraniczne stanowiły 43% wszystkich podróży, a najpopularniejszym celem była Europa. Mówi się nawet o hegemonii Europy pod tym względem. W 2006 r. Stary Kontynent odwiedziło 458 mln turystów (razem wszystkie narodowości), co stanowiło nie mniej niż 54,4% wszystkich podróży odbytych w skali światowej. W latach 2004–2006 najbardziej popularnym miejscem wypoczynku, tak dla turystów z Europy, jak i spoza jej granic, była Hiszpania, a za nią plasowały się Włochy i Francja (http://ec.europa.eu/news/transport/070806_2_pl.htm, sierpień 2007 r.). Najliczniej podróżują mieszkańcy Niemiec. W 2005 r. odbyli oni około 107 mln podróży urlopowych (minimum cztery noclegi) w kraju i za granicą (w 2004 r. – 103,9 mln). Wysokim wskaźnikiem pod tym względem legitymują się również mieszkańcy Francji – 84 mln wyjazdów, Wielkiej Brytanii – 66 mln oraz Włoch, Hiszpanii, Holandii, Polski (16,5 mln), Czech, Grecji i Belgii11. Samochód to dla mieszkańców Europy podstawowy środek lokomocji podczas wyjazdów turystycznych. Tak deklarowało 60% respondentów w 2004 r. Najwięcej, bo ponad 70%, podróży turystycznych prywatnym samochodem zorganizowano w Słowenii, Francji i Hiszpanii; w Polsce – 58,4% wyjazdów. Tylko w Wielkiej Brytanii i Irlandii popularniejsze było podróżowanie samolotem. W Polsce tego typu wyjazdy stanowiły 3,5% wyjazdów ogółem; koleją – 18,7%, a autokarem – 19,4% (http://www.tvbiznes.pl/?p=28&id=598, wrzesień 2007 r.). Z badań Eurostatu wynika, że z roku na rok rośnie liczba podróży turystycznych, do czego przyczyniają się udogodnienia w transporcie pasażerskim, tj. intensywny rozwój tanich linii lotniczych oraz obniżki cen na liniach standardowych12. Wśród segmentów rynku turystyki wyjazdowej mieszkańców Europy najszybciej i najprężniej rozwijające się to: city breaks, segment słońce i plaża, turystyka aktywna na śniegu i lato w górach. We wszystkich segmentach nastąpił wzrost liczby podróży. Świadczy to o dużym zróżnicowaniu zachowań turystycznych mieszkańców Europy. Analizując dostępne dane (tabela 1) można 10. Badanie zostało przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 2113 osób powyżej 18 roku życia, metodą wywiadów telefonicznych, w dniach 14–23 kwietnia 2004 r. w następujących krajach: Francja, Hiszpania, Włochy, Niemcy, Belgia, Austria, Wielka Brytania. Por. Barometr wakacyjny Europy, Europ Assistance www.europ-assistance.pl/downloads/ea_barometr.pdf (wrzesień 2007 r.). 11 Por. Z biurem w świat, „Gazeta Wyborcza” 11–12 sierpnia 2007 r. 12 K. Karbowiak, Prognozy polskiego ruchu turystycznego na tle trendów europejskich i światowych www.ekrol.sggw.waw.pl/publikacje/pdf/prst15/Ref.30.pdf (wrzesień 2007 r.)..

(5) Zachowania turystyczne mieszkańców Europy.... 43. Tabela 1. Podróże urlopowe i ich organizacja w wybranycha krajach Europy w 2004 r. (w %) Długość pobytu 4–7 noclegów. 15 i więcej noclegów. Samochód. Samolot. Kolej. Autokar. Transport morski. Hotel. Prywatne. Inne. Zakwaterowanie. Zagraniczne. Środek transportu. Krajowe. Wyjazdy turystyczne. UE-25b. 56,9. 43,1. 54,8. 14,7. 57,5. 25,2. 8,1. 7,6. 1,6. 33,1. 54,4. 12,5. Belgia. 21,2. 78,8. 44,9. 20,4. 57,8. 29,8. 4,8. 6,4. 1,2. 40,7. 41,3. 18,0. Czechy. 57,9. 42,1. 64,5. 6,9. 59,7. 10,7. 9,1. 19,9. 0,5. 29,5. 50,0. 20,5. Dania. 30,9. 69,1. 67,5. 9,5. 43,3. 39,0. 6,6. 8,7. 2,3. 44,8. 33,6. 21,5. Niemcy. 36,0. 64,0. 47,1. 14,6. 53,5. 28,6. 7,5. 10,4. 0,0. 45,1. 46,2. 8,6. Estonia. 50,7. 49,3. 73,7. 9,2. 37,1. 19,2. 0,0. 36,0. 7,7. 17,9. 73,1. 9,0. Grecja. 90,2. 9,8. 49,0. 28,0. 55,8. 8,4. 1,8. 13,0. 21,1. 17,3. 80,4. 2,3. Hiszpania. 88,1. 11,9. 49,6. 26,2. 71,1. 14,7. 4,3. 8,0. 1,8. 25,1. 66,4. 8,5. Francja. 82,9. 17,1. 57,4. 13,8. 72,5. 12,1. 12,3. 2,4. 0,6. 18,3. 68,4. 13,2. Irlandia. 27,4. 72,6. 59,3. 11,3. 25,4. 65,9. 2,3. 1,8. 4,6. 35,6. 41,6. 22,8. Włochy. 75,1. 24,9. 50,9. 20,5. 60,9. 19,0. 9,3. 5,0. 5,8. 34,6. 53,5. 11,9. Litwa. 38,9. 61,1. 49,2. 17,6. 48,8. 13,5. 18,9. 13,5. 5,3. 19,1. 68,1. 12,8. 0,7. 99,3. 56,2. 14,8. 52,1. 37,5. 4,5. 4,5. 1,3. 50,3. 42,6. 7,1. Węgry. 72,8. 27,2. 75,3. 4,9. 64,0. 5,2. 15,0. 15,6. 0,2. 27,1. 62,3. 10,6. Holandia. 37,7. 62,3. 48,9. 21,7. 67,3. 23,5. 3,4. 4,4. 1,4. 27,5. 17,8. 54,6. Austria. 35,3. 64,7. 64,5. 8,7. 55,4. 30,5. 6,5. 7,0. 0,7. 57,0. 34,0. 9,0. Polska. 81,8. 18,2. 56,5. 14,0. 58,4. 3,5. 18,7. 19,4. 0,0. 15,0. 70,2. 14,8. Portugalia. 77,4. 22,6. 46,2. 22,8. 64,6. 21,5. 2,8. 9,1. 1,9. 24,2. 70,5. 5,3. Słowacja. 56,6. 43,4. 63,0. 6,0. 47,9. 14,7. 11,0. 26,3. 0,1. 37,8. 42,2. 20,0. Finlandia. 69,5. 30,5. 77,9. 5,8. 55,6. 24,5. 9,0. 5,7. 5,3. 26,6. 66,1. 7,3. Szwecja. 52,5. 47,5. 69,2. 8,7. 52,0. 34,5. 4,2. 5,8. 3,5. 41,0. 37,6. 21,3. Wielka Brytania. 41,4. 58,6. 61,2. 9,7. 37,3. 50,8. 5,0. 5,2. 1,7. 38,8. 56,7. 4,5. Kraj. Luksemburg. a. analiza nie obejmuje takich krajów, jak: Cypr, Malta, Łotwa, Słowenia ze względu na brak danych; b z wyjątkiem: Cypru i Malty Źródło: F.C. Bovagnet, How Europeans Go on Holiday, Statistics in focus – Industry, trade and services – Population and social conditions, 18/2006, EUROSTAT..

(6) 44. Agata Niemczyk. dokonać próby charakterystyki zjawiska. W tym celu wykorzystane zostaną takie zmienne, jak: – wyjazdy turystyczne: krajowe i zagraniczne, – czas podróży turystycznych (podróże krótkookresowe trwające od 4 do 7 dni i długookresowe trwające 15 dni i więcej, – środki transportu wykorzystywane w wakacyjnych wyjazdach turystycznych, – zakwaterowanie. Jak wskazują dane zamieszczone w tabeli 1, w 2004 r. w zjednoczonej Europie dominowały podróże turystyczne w obrębie kraju (56,9%), krótkookresowe (54,8%), w czasie, których podstawowym środkiem lokomocji był samochód (57,5%), to podróże z noclegiem w obiektach prywatnych, np. noclegi u krewnych lub znajomych (54,4%). Analiza danych empirycznych zestawionych w tabeli 1 pozwala wnioskować, że wielu mieszkańców Europy spędzało wakacje w swoim ojczystym kraju. Dotyczy to zwłaszcza krajów leżących w basenie morza Śródziemnego. Wypoczynek krajowy najbardziej popularny był w Grecji i Hiszpanii (stanowił około 90% podróży). Wysokie wartości tego wskaźnika dotyczyły także Francji (82,9%), Portugalii (77,4%), Włoch (75,1%) oraz Polski (81,8%). Zdecydowanie inna sytuacja miała miejsce w krajach Europy Północnej. Na wakacje za granicę najczęściej (nie licząc mieszkańców Luksemburga, którzy – z oczywistych względów – w zasadzie wszystkie wakacje spędzają za granicą) wyjeżdżali mieszkańcy Belgii, Danii, Holandii, Irlandii, Wielkiej Brytanii. Bardzo wysokie wskaźniki zagranicznych wyjazdów turystycznych odnotować należy wśród mieszkańców Niemiec i Austrii. Krótsze wakacyjne wyjazdy były charakterystyczne dla mieszkańców Finlandii, Węgier i Estonii, dłuższe – Belgii, Niemiec, Portugalii i Holandii. Należy zwrócić uwagę, że o ile w wyjazdach turystycznych mieszkańców Europy podstawowym środkiem lokomocji był samochód, to 66% wyjazdów turystycznych w Irlandii, a 50% w Wielkiej Brytanii realizowanych było samolotem. Podobnie, jak w całej badanej próbie, najczęściej wskazywanym rodzajem noclegów wśród obywateli Grecji, Estonii, Polski i Portugalii były noclegi w obiektach prywatnych. Relatywnie wysoki odsetek korzystania z bazy zbiorowego zakwaterowania (hotele) dotyczy mieszkańców Luksemburga, a ponadto Niemiec i Danii. Reasumując, istnieje duża asymetria w organizacji wakacyjnych wyjazdów turystycznych mieszkańców Europy. Jednak trudno jest wskazać na tym poziomie analizy homogeniczne skupiska krajów..

(7) Zachowania turystyczne mieszkańców Europy.... 45. 4. Podobieństwa i różnice w zachowaniach turystycznych mieszkańców Europy W celu wyodrębnienia jednorodnych grup krajów o podobnej organizacji podróży turystycznych skorzystano z metod taksonomicznych. Analiza danych zawartych w tabeli 1 prowadzona przy zastosowaniu tych metod pozwala określić stopień zróżnicowania podróży turystycznych w analizowanych krajach europejskich. Do zobrazowania tego zjawiska użyto metody Warda, najczęściej stosowanej w tego typu badaniach13. Podstawową rolę w badaniach prowadzonych z wykorzystaniem metod taksonomicznych odgrywa macierz odległości. Należy dodać, że do wyznaczenia tej macierzy wszystkie analizowane zmienne muszą być wyrażone w tych samych jednostkach miary, a jeśli tak nie jest, należy doprowadzić je do porównywalności. Spośród wyróżnionych w tabeli 1 zmiennych, do analizy skupień wybrano tylko dziewięć z nich, tj.: X1 – odsetek krajowych wyjazdów turystycznych, X2 – odsetek zagranicznych wyjazdów turystycznych, X3 – odsetek podróży z 4–7 noclegami, X4 – odsetek podróży z 15 i więcej noclegami, X5 – odsetek podróży samochodem, X6 – odsetek podróży samolotem, X7 – odsetek podróży autokarem, X8 – odsetek podróży z zakwaterowaniem w hotelach, X9 – odsetek podróży z zakwaterowaniem w obiektach prywatnych. Pozostałe zmienne nie spełniały wymogów formalnych (osiągały niską wariancję). Ponieważ badane zjawisko opisane jest w tych samych jednostkach miary, można od razu przystąpić do budowy macierzy odległości. W tym celu wykorzystano odległość euklidesową, a otrzymane wyniki zestawiono w tabeli 2. Macierz odległości stała się podstawą wyznaczenia dendrogramu (por. rys. 1). Przyjmując proponowany jego podział w miejscach o najmniejszej gęstości połączeń14, tzn. odcinając najdłuższe gałęzie drzewa, zauważa się trzy skupienia krajów. Bazując na miarach odległości (por. tabela 2), można zauważyć, że podobna organizacja wyjazdów turystycznych dotyczyła mieszkańców Czech i Słowacji. Kraje te stanowią jedno z wyodrębnionych skupień (rys. 1). Podobną organizacją wyjazdów turystycznych legitymowali się obywatele: Hiszpanii i Portugalii oraz Hiszpanii i Francji (należące do jednego skupienia) oraz Danii i Austrii, a także Belgii i Niemiec (tworzące jedno skupienie). Pod tym względem w istotnym stopniu różniły się wyjazdy mieszkańców Luksemburga i Grecji (oba kraje znajdują się w odrębnych skupiskach), podobnie jak Luksemburga i Hiszpanii, Luksemburga i Polski, Luksemburga i Francji. 13. Por. Badania przestrzenne rynku i konsumpcji. Przewodnik metodyczny, red. S. Mynarski, PWN, Warszawa 1992, s. 148 oraz Taksonomia struktur w badaniach regionalnych, red. D. Strahl, AE we Wrocławiu, Wrocław 1998, s. 79. 14 Por. T. Grabiński, Metody taksonometrii, AE w Krakowie, Kraków 1992, s. 103, 105 oraz Badania przestrzenne rynku…, s. 138–139..

(8) Belgia. 0. Hiszpania. Estonia. Niemcy. Czechy. 63,3 35, 23,6 75,1 110, 101, 0 56, 45,0 41,3 63, 55, 0 29,5 65,4 109, 100, 0 60,4 92, 83, 0 72, 76, 0 24, 0. Grecja. Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 1.. Belgia Czechy Dania Niemcy Estonia Grecja Hiszpania Francja Irlandia Włochy Litwa Luksemburg Węgry Holandia Austria Polska Portugalia Słowacja Finlandia Szwecja Wielka Brytania. Kraj. Dania. Tabela 2. Macierz odległości. Litwa. Włochy. Irlandia. Francja 98, 53, 78, 47,3 48, 81, 36, 40,9 95, 37, 74, 55,5 80, 52, 59, 38,0 69, 78, 63, 40,6 30, 120, 42, 74,8 19, 115, 28, 74,0 0 111, 30, 68,1 0 91, 69,4 0 57,7 0. Luksemburg 34, 90, 47, 52, 94, 140, 132, 128, 56, 109, 73, 0. Austria. Holandia. Węgry 89, 38, 35, 28, 53, 51, 80, 44, 20, 70, 38, 25, 50, 79, 70, 48, 100, 104, 42, 87, 93, 32, 84, 89, 101, 68, 53, 36, 65, 67, 60, 56, 58, 114, 66, 52, 0 77, 74, 0 42, 0. Słowacja. Portugalia. Polska 99, 87, 61,4 44, 45, 18,2 96, 87, 49,0 81, 69, 41,5 57, 62, 42,1 24, 28, 71,4 28, 19, 64,7 24, 22, 61,0 112, 99, 74,0 36, 22, 42,7 63, 58, 46,2 129, 118, 86,8 29, 40, 40,7 87, 77, 52,9 92, 82, 45,1 0 28, 54,4 0 55,1 0. Finlandia 83, 34, 70, 64, 46, 53, 47, 37, 85, 36, 56, 106, 24, 75, 67, 40, 39, 43, 0. Szwecja 52,5 34,6 32,7 34,9 56,5 82,2 71,2 66,4 55,9 45,9 52,6 75,5 52,7 44,2 30,2 69,5 60,6 30,7 42,4 0. Wielka Brytania 0. 48,0 55,0 31,9 34,8 54,6 92,0 86,6 82,3 31,9 64,0 48,3 64,0 72,5 60,1 40,9 83,3 70,8 50,5 56,0 34,1. 46. Agata Niemczyk.

(9) Zachowania turystyczne mieszkańców Europy.... 47.

(10)

(11) '-+$ ! '/+0&'. ',+' ' ' & + * * .,- #'&) . ,' %. * $' -* '&( #/+&) $3 * * ,-+* - '&) "+ , ,

(12) * *&) "+ -. $/+&( . . . . ! '/+012*. . . . Rys. 1. Dendrogram połączeń według metody Warda (skupiska krajów o podobnej. organizacji wakacyjnych wyjazdów turystycznych w 2004 r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 2.. Diagram połączeń krajów o podobnej organizacji podróży turystycznych pozwolił na wyodrębnienie trzech skupień: – skupienie I reprezentowane przez: Belgię, Niemcy, Danię, Austrię, Szwecję, Holandię, Luksemburg, Irlandię i Wielką Brytanię, – skupienie II, które stanowią takie kraje, jak: Czechy, Słowacja, Węgry, Finlandia, Estonia i Litwa, – skupienie III reprezentowane przez: Grecję, Polskę, Hiszpanię, Francję, Portugalię i Włochy. Skupienie I liczące razem 9 państw różniło się od pozostałych skupień głównie w zakresie wyjazdów zagranicznych i krajowych. Te pierwsze dominowały wyraźnie wśród mieszkańców Starego Kontynentu reprezentujących skupienie I, wyjazdy krajowe były charakterystyczne dla mieszkańców Europy ze skupienia III, które stanowią państwa Europy Południowej basenu Morza Śródziemnego (z wyjątkiem Polski). Na tych terenach recepcji turystycznej dominuje segment „słońce i plaża”, dlatego oczywiste są wysokie wskaźniki podróży krajowych wśród mieszkańców tych państw..

(13) Agata Niemczyk. 48. Do określenia poprawności wyników grupowania krajów o podobnej organizacji wyjazdów turystycznych użyto mierników homogeniczności i heterogeniczności15. Cząstkowe mierniki homogeniczności grup16 wynosiły: dI = 34,9, dII = = 29,1, dIII = 19,23, a sumaryczny miernik homogeniczności17 wynosił d = 27,73. Cząstkowe mierniki heterogeniczności grup wynosiły: dI = 38, dII = 30,7, dIII = = 32, a sumaryczny miernik heterogeniczności wynosił d = 33,5. Niska wartość miary poprawności skupień (0,82) oznacza, że podział 21 krajów został skonstruowany prawidłowo. 5. Podsumowanie Przeprowadzona analiza pozwala na sformułowanie następujących wniosków: – mapa zjednoczonej Europy w 2004 r. była podzielona pod względem organizacji wakacyjnych wyjazdów turystycznych. W jej obrębie można było wyróżnić trzy, w miarę zwarte, skupiska; – wśród państw europejskich podobnie zachowywały się Czechy i Słowacja, zwłaszcza jeśli chodzi o krótsze wyjazdy krajowe, podczas których wykorzystywanym środkiem transportu był samochód, a zakwaterowanie miało miejsce w prywatnych obiektach; – duże podobieństwo, szczególnie w zakresie krótszych podróży zagranicznych samochodem, z zakwaterowaniem w hotelach, wykazywały takie kraje, jak: Dania i Austria reprezentujące jedno skupienie; – spośród przyjętych do analizy krajów największe różnice w organizacji wakacyjnych wyjazdów turystycznych można zauważyć pomiędzy Luksemburgiem a Grecją i Hiszpanią. Różnice te ujawniły się szczególnie w zakresie wyjazdów turystycznych krajowych i zagranicznych (te ostatnie, jak wspominano wcześniej, były domeną mieszkańców Luksemburga), odbywających się samolotem, z zakwaterowaniem w hotelach. „Geografia zachowań euroturystów” pozwoliła na próbę wskazania „nowej klasy próżniaczej”, wywodzącej się z krajów ze skupienia I, takich jak: Belgia, Niemcy, Dania, Austria, Szwecja, Irlandia, Wielka Brytania, Luksemburg, Holandia. 15. Mierniki homogeniczności to miary podobieństwa obiektów wewnątrz skupień. Mierniki heterogeniczności opisują stopień wzajemnego oddzielenia grup obiektów. 16 Wśród tych mierników wyróżnia się m. in. średnią odległość między obiektami w i-tej grupie. Por. T. Grabiński, S. Wydymus, A. Zeliaś, Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa 1989, s. 150–155. 17 Wśród mierników sumarycznych wyróżnia się m.in. miernik określony za pomocą formuły średniej arytmetycznej cząstkowych mierników homogeniczności. Por. Ibidem, s. 150–155..

(14) Zachowania turystyczne mieszkańców Europy.... 49. Wyróżnione w analizie skupienia stanowić będą bodziec do dalszych badań w tym zakresie. Interesująca może okazać się analiza skupień państw europejskich w 2007 r. W tym czasie zaobserwowano dynamiczny wzrost dochodów ludności (a co za tym idzie PKB) nie tylko w Polsce, ale również w Europie. Taka sytuacja może przyczynić się do zmian przyzwyczajeń turystycznych w kierunku opisanych przez UNWTO, tj. skrócenia jednego dłuższego urlopu na rzecz kilku krótszych, co prowadzi do częstszego wyboru krótkotrwałych imprez18. Literatura Badania przestrzenne rynku i konsumpcji. Przewodnik metodyczny, red. S. Mynarski, PWN, Warszawa 1992. Bosiacki S., Konsumpcja dóbr i usług turystycznych w gospodarstwach domowych, Instytut Turystyki, Warszawa 1987. Executive Summary. The 2007 Travel & Tourism Economic Research. WTTC www.wttc. travel/bin/pdf/original_pdf_file/china.pdf (sierpień 2007 r.). Grabiński T., Wydymus S., Zeliaś A., Metody taksonomii numerycznej w modelowaniu zjawisk społeczno-gospodarczych, PWN, Warszawa 1989. Grabiński T., Metody taksonometrii, AE w Krakowie, Kraków 1992. Karbowiak K., Prognozy polskiego ruchu turystycznego na tle trendów europejskich i światowych, www.ekrol.sggw.waw.pl/publikacje/pdf/prst15/Ref.30.pdf (wrzesień 2007 r.). Kompendium wiedzy o turystyce, red. G. Gołembski, PWN, Warszawa 2006. Taksonomia struktur w badaniach regionalnych, red. D. Strahl, AE we Wrocławiu, Wrocław 1998. MacCannell D., Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza SA, Warszawa 2002. Z biurem w świat, „Gazeta Wyborcza” 11–12 sierpnia 2007. Żabińska T., Zachowania turystyczne gospodarstw domowych. Uwarunkowania. Prawidłowości. Przyszłość, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1994. The Similarities and Differences in Tourist Behaviour Among Europeans This article examines similarities and differences in tourist behaviour among Europeans, provides an analysis of European tourist activity in 2004 and divides countries into homogenous groups for the sake of tour and trip organisation. The article ends with conclusions about countries dubbed by MacCannell “the new class of idlers”.. 18. Zalecenia Europejskiej Komisji Turystyki. Zob. http://gosciniec.pttk.pl/14_2004/index. php?co=099 (czerwiec 2007 r.)..

(15)