Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 707. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Łukasz Jabłoński Katedra Ekonomii Stosowanej. Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce? 1. Wstęp Problematyka nierówności jest głęboko zakorzeniona w badaniach nauk społecznych. Jednakże w głównych nurtach teorii ekonomicznych, pomimo że dotyka ona kwestii uzyskiwanych dochodów, dobrobytu ogólnego, dostępu do kształcenia, warunków życia, czy nawet problemów etnicznych i rasowych, pozostaje na peryferiach debaty. Tymczasem praktyka gospodarcza z racji licznych i narastających konfliktów na tle podziału nie tylko w wymiarze lokalnym, jak np. w krajach transformujących się, lecz również w skali globalnej dowodzi, iż jest to niewątpliwie jedna z fundamentalnych kwestii polityki gospodarczej. Pomimo to polscy politycy zdają się być zajęci przede wszystkim pytaniem o wzrost i konwergencję poprzez członkostwo w UE. W tym kontekście wyłania się pytanie postawione w tytule artykułu. Jego celem jest przypomnienie, że istnieje liczący się dorobek teorii ekonomii w zakresie podziału i dystrybucji oraz współzależności występujące pomiędzy wzrostem gospodarczym a nierównościami dochodowymi. Na podstawie tego dorobku teoretycznego podjęto próbę sformułowania zaleceń pod adresem polityki gospodarczej, które zdaniem autora pozytywnie wpływają zarówno na proces doganiania przez Polskę poziomu rozwoju krajów wzorcowych, jak i stopień akceptacji społecznej zróżnicowań w podziale dochodów.. Zob. R. Collins, Situational Stratification: A Micro-Macro Theory of Inequality, „�� Sociological�� Theory” 2000, vol. 18, nr 1, March. .

(2) Łukasz Jabłoński. 76. 2. Podział w teorii ekonomii Problematyka podziału skupiała uwagę ekonomistów różnych nurtów już od momentu powstania systemu naukowego ekonomii. W ekonomii klasycznej szczególną wagę przykładano do dystrybucji efektów gospodarowania pomiędzy reprezentantami ogółu społeczeństwa. D. Ricardo podkreślał, iż szczególnym zadaniem ekonomii jest opisywanie i wyjaśnianie podziału efektów produkcji przemysłu pomiędzy obywatelami uczestniczącymi w procesie wytwórczym. W okresie przedkeyenesowskim dystrybucja, wyjaśniana na gruncie teorii produktywności krańcowej, traktowana była na równi z klasyczną teorią cen. J.B. Clark w teorii krańcowej produktywności czynników wytwórczych nawiązywał głównie do ekonomicznych praw sprawiedliwego podziału produktu. Przez pryzmat dochodów jednostkowych czynników wytwórczych wyjaśniany był sposób ustalania wielkości popytu oraz stopień ich zaangażowania w proces produkcji. Intensywność wykorzystywania czynników wytwórczych warunkowana była produktem krańcowym kolejnego pracownika, który z kolei określał zarówno poziom całkowitego przychodu, jak i ilość oraz udział czynników wytwórczych w produkcji. Dlatego sposób podziału korzyści z procesu produkcyjnego pomiędzy pracowników opierał się na wydajności krańcowego robotnika. W teorii keynesowskiej całkowity poziom zatrudnienia ustalany był jako efekt zsumowania rozkładu krańcowej produktywności wszystkich sektorów produkcyjnych w gospodarce. Ponieważ podstawą wszelkich analiz były agregaty makroekonomiczne, dlatego badanie produktywności poszczególnych sektorów gospodarki jako wielkości niezależnych od poziomu cen czynników wytwórczych okazywało się trudne. Uwzględnianie efektywnego popytu globalnego, jako głównej determinanty wielkości zatrudnienia w gospodarce, spychało problematykę rozdysponowania dochodów czynników wytwórczych na peryferie zainteresowań keyenesizmu. Choć szkoła keyenesowska bezpośrednio nie nawiązywała do przyczyn powstawania nierówności podziału dochodu, to jednak akcentowała istotny wpływ sposobu rozdysponowania dochodu na konsumpcję i popyt globalny. Paradoksalnie jednak, mimo iż keyenesizm akceptował tradycyjne podejście do produktywności krańcowej poszczególnych sektorów gospodarki, to poprzez założenie dotyczące determinantów ogólnego zatrudnienia podważane były pod Zob. m.in.: K. Deininger, L. Squire, A New Data Set Measuring Income Inequality, „World Bank Economic Review” 1996, nr 10; K. Deininger, L. Squire, New Ways of Looking at Old Issues, „Journal of Development Economics” 1998, nr 57, s. 259–287.. Zob. A.B. Atkinson, Bringing Income Distribution in from the Cold, „Economic Journal” 1997, nr 107, s. 291–321.. W. Stankiewicz, Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 2000, s. 262–264.. .

(3) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 77. stawy „starej” mikroekonomicznej teorii podziału. W ujęciu wielkości globalnych popyt określał bowiem poziom zatrudnienia i dochód poszczególnych czynników wytwórczych, natomiast poziom dystrybucji dochodów oddziaływał na poziom i strukturę popytu globalnego. W rezultacie nastąpiło całkowite odejście od analizy marginalnej, która wyrastała na gruncie ekonomii klasycznej. Po opublikowaniu Ogólnej teorii Keynesa, istotny wkład w ożywienie zainteresowania problematyką podziału i dystrybucji wnieśli prekursorzy współczesnej teorii wzrostu, tj. R. Harrod i E. Domar oraz M. Kalecki. W modelu Harroda-Domara produkt wytwarzany jest przez dwa czynniki, tj. pracę L oraz kapitał K, które angażowane są w stałych proporcjach. W efekcie, relacja kapitału do pracy jest dana i niezmienna. Ponadto brak wymiany z zagranicą powoduje, iż część nieskonsumowanego produktu pozostając w modelu przekształcana jest w inwestycje i tym samym powiększa zasób kapitału. Oznaczenie zaoszczędzonej części produktu w każdym punkcie czasu jako s oraz stopy deprecjacji kapitału jako δ (0 ≤ δ ≤ 1), umożliwia wyznaczenie formuły na zmianę zasobu kapitału w gospodarce: Ko = I - δK = sY - δK .. (1). Podzielenie obustronne ostatniego członu równania przez całkowity zasób kapitału K, zastąpienie KY symbolem v oraz założenie braku deprecjacji zasobu kapitału w czasie, umożliwia zmodyfikowanie równania (1) i wyznaczenie gwarantowanej stopy wzrostu gw : Ko s K = v = gw .. (2). Założenie stałej proporcji czynników nakładczych w produkcie determinuje, iż górną granicą wzrostu gospodarki harrodowskiej obok gwarantowanej stopy wzrostu gw jest także wzrost zasobu siły roboczej, czyli stopa wzrostu naturalnego gn równa gwarantowanej stopie wzrostu gw . Klasyczny model Harroda-Domara rozszerzony o spostrzeżenia N. Kaldora może być wykorzystany także do wyjaśnienia procesu powstrzymania oraz. K.W. Rotschild, Employment, Wages and Income Distribution. Critical Essays in Economics, Routledge, London–New York 1993, s. 236. Założenie to równocześnie determinuje, iż relacje kapitał–produkt oraz praca–produkt są także stałe.. M.G. Woźniak, Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2004. . D. Griffiths, Economic Growth: New Recipes from Old Books?, Progress in Development Studies 2, 4; Arnold 2002, s. 327. .

(4) Łukasz Jabłoński. 78. ograniczania nierówności dochodowych ludności. W ogólnym modelu wzrostu Harroda‑Domara oszczędności traktowane były jako średnia ważona oszczędności pracowników oraz właścicieli kapitału. Zgodnie z założeniami modelu, właściciele kapitału oszczędzali znacznie większy udział swych dochodów niż pracownicy. Gdy na początku procesu dostosowawczego naturalna stopa wzrostu gn przewyższała stopę gwarantowaną gw , wówczas gospodarka borykała się z wysokim bezrobociem. Skutkowało to obniżką płac w stosunku do zysków posiadaczy kapitału. W efekcie następowała proporcjonalna zmiana rozdysponowania dochodów na korzyść posiadaczy kapitału, co prowadziło do podniesienia stopy oszczędności. W modelu Kaleckiego koszty przedsiębiorstwa stanowią sumę wynagrodzeń dla pracowników produkcyjnych W i wydatków na zakup surowców M. Ustalanie cen polegało na dodaniu do jednostki poszczególnych kosztów marży. Koszty przypadające na jednostkę mnożone przez czynnik k określały ceny poszczególnych dóbr na rynku. Zakładając stałość kosztów głównych, iloczyn kosztów całkowitych oraz czynnika k pozwalał otrzymać wartość brutto produkcji firmy na poziomie k (W + M). Nadwyżka ceny nad sumą wydatków związanych z wynagrodzeniami i zakupem surowców (W + M) stanowiła zysk brutto. Zysk brutto obejmował wydatki związane z wynagrodzeniami dla pracowników nieprodukcyjnych, procent, deprecjację majątku oraz zysk netto. W efekcie zyski brutto były tym większe, im wyższy był poziom czynnika k, natomiast k było tym wyższe, im wyższy był stopień monopolizacji w gospodarce. Wartość produkcji brutto na poziomie k (W + M), poziom wynagrodzeń dla robotników – W oraz wydatków na zakup surowców produkcyjnych – M, określały wartość zysków brutto, tj. (k – 1)(W + M). Pomijając z rachunku wydatki na zakup surowców produkcyjnych, które włączane były do wcześniejszych etapów produkcji, otrzymywano wartość dodaną brutto firmy na poziomie: W + (k + 1)(W + M). W rezultacie, udział wynagrodzeń pojedynczego pracownika w wartości dodanej w zapisać można jako10: w=. W . W + ] k + g · ]W + M g. (3). . + ] k - g · _ j + i. (4). Dzieląc licznik i mianownik przez W oraz podstawiając j w miejsce MW otrzymywano: w=. M.G. Woźniak, Wzrost gospodarczy. Podstawy…, s. 150–160; A. Jakimowicz, Od Keynesa do teorii chaosu. Ewolucja teorii wahań koniunkturalnych, PWN, Warszawa 2003, s. 88–89. . 10 K.W. Rotschild, op. cit.; także L. Taylor, Income Distribution, Inflation and Growth. Lec tures on Structuralist Macroeconomic Theory, The MIT Press Cambridge, Massachusetts–London 1991, s. 65 i nast..

(5) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 79. Z równania (4) wynika, że poziom dochodów globalnych uzyskiwanych przez pojedynczych pracowników uzależniony jest od stopnia monopolizacji k oraz względnej zmiany cen surowców w stosunku do wydatków na wynagrodzenia j. W okresie królowania założeń neoklasycznej funkcji produkcji Solowa, dystrybucja i podział zostały częściowo wyłączone z analizy równowagi gospodarki kapitalistycznej. Założenia modelu Solowa nie wymagały włączania do rozważań problematyki podziału dochodu pomiędzy czynnikami produkcji. Dynamika wzrostu produktu opierała się bowiem na akumulacji kapitału fizycznego w jednostkach efektywnej pracy. W rezultacie dystrybucja dochodu i dobrobytu ogólnego nie tworzyła barier dla osiągnięcia i utrzymania ogólnej równowagi makroekonomicznej, przez co studia empiryczne i teoretyczne koncentrowały się na kwestii wzrostu gospodarczego, jego fluktuacji w czasie oraz problematyce polityki stabilizacyjnej11. Z początkiem lat 90. ponownie zwrócono uwagę na problematykę dystrybucji i podziału dochodów. Spowodowane to było kilkoma przyczynami. Po pierwsze, w latach 70. zaobserwowano dość znaczące pogłębienie się nierówności dochodowych zarówno w przekroju poszczególnych krajów, jak i pomiędzy regionami świata12. Po drugie, wobec nasilenia procesu globalizacji i związanej z nią marginalizacji uboższych części świata, publicystyka ośrodków naukowych coraz częściej podnosiła rażący problem rosnącego obszaru ubóstwa oraz powiększających się rozpiętości uzyskiwanych dochodów13. Wreszcie po trzecie, wobec braku możliwości wyjaśnienia na gruncie neoklasycznej teorii wzrostu fenomenu pogłę-. Zob. m.in.: R.M. Solow, Growth Theory and After, „The American Economic Review” 1988, vol. 78, nr 3, June, s. 307–317; D. Romer, Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa 2000, s. 44; M.G. Woźniak, Wzrost gospodarczy. Podstawy…; E.C. Prescott, Business Cycle Research: Methods and Problems, Federal Reserve Bank of Minneapolis, Research Department, Working Paper 590, 1998. 11. 12 Zob. m.in.: M. Keane, E. Prasad, Consumption, Income Inequality in Poland during the Economic Transition, Working Paper 14, IMF, January 1999; M. Suhrcke, Preferences for Inequality: East vs. West, Innocenti WP No. 89, UNICEF Innocenti Research Centre, October 2001; X. Sala-i-Martin, The World Distribution of Income (Estimated from Individual Country Distribution), Working Paper 8933, NBER, May 2002; G.J. Borjas, V.A. Ramey, Foreign Competi tion, Market Power and Wage Inequality: Theory and Evidence, Working Paper 4556, NBER, December 1993. 13 Jeżeli w 1960 r. relacja dochodów 20% najbogatszej części społeczeństw państw najlepiej rozwiniętych do 20% najgorzej sytuowanej części społeczeństw w krajach najbiedniejszych była jak 30:1, to odpowiednio w 1990 r. – jak 60:1, natomiast w 1998 r. sięgnęła relacji aż 74:1 (J. Gates, Humanizing Capitalism, „Peace Review” 2000, vol. 12, nr 2, s. 183–188)..

(6) Łukasz Jabłoński. 80. biających się nierówności w uzyskiwanych dochodach i stopach wzrostu produktu, sformalizowano nowe podejście do wzrostu w ramach teorii endogenicznej14. Autor jednego z pierwszych modeli endogenicznego wzrostu, tj. R. Tamura15, wyjaśnia także sposób rozdysponowania dochodów między agentami. Podział wzrostu dochodu uzależniony jest sensu stricto od indywidualnej akumulacji kapitału ludzkiego per capita. Założenia modelu opierają się na rosnących stopach zwrotu z inwestycji w zasób kapitału ludzkiego H. Ponieważ dynamika modelu opiera się na akumulacji kapitału ludzkiego pojedynczych agentów Hi , wówczas wnioskować można, iż schemat podziału wzrostu dochodów pomiędzy pracownikami (agentami) także uzależniony jest od procesu pogłębiania indywidualnego zasobu kapitału ludzkiego. Dla wykazania wpływu kapitału ludzkiego na sposób podziału rosnącego dochodu między agentami zakłada się, iż agenci dzielą się na dwie grupy, tj.: i-tą oraz j-tą, takie, że Htj > Hti . Grupy i-ta oraz j-ta stanowią odpowiednio s oraz (1 – s) części populacji. W rezultacie zasób kapitału ludzkiego przeciętnego agenta H t wynosi H t = Htis Htj- s . Inwestycje w kapitał ludzki wykazują zewnętrzne efekty spillover16: H Ht +i = A d H t n Hti τti- δ, δ. ti. (5). gdzie: H t – przeciętny zasób kapitału ludzkiego w społeczeństwie, Hti – zasób H posiadany przez i-tego agenta, τti – zainwestowany czas przez i-tego agenta, δ – wyraża efekt spillover (gdy δ = 0 brak jest efektu spillover), A – technika akumulowania kapitału ludzkiego przez i-tego agenta. Wyrażenie A _ H t Htiiδ w równaniu (5) sugeruje, iż obywatele zwiększający swój indywidualny zasób wiedzy, kwalifikacji i umiejętności generować będą relatywnie wyższe dochody niż agenci posiadający mniejszy zasób Hi . Wnioski wynikające z modelu R. Tamury zgodne są z innymi licznymi modelami endogenicznego wzrostu – podkreślają istotną rolę akumulacji kapitału ludzkiego w procesie wzrostu dochodu. Pomimo tego, iż pozostałe modele endogeniczne rozpatrują dynamikę produktu i dochodu odmiennie do rozważań Zob. m.in.: R.J. Barro, Inequality, Growth and Investment, Working Paper 7038, NBER, March 1999; A.V. Banerjee, E. Durfo, Inequality and Growth: What Can the Data Say?, Working Paper 7793, NBER, July 2000. 14. Szerzej: R. Tamura, Income Convergence in an Endogenous Growth Model, „Journal of Political Economy” 1991, vol. 99, nr 31, s. 523–540. 15. Efekt spillover w odniesieniu do kapitału ludzkiego rozumiany może być jako zdolność do samopomnażania się w procesie jego wykorzystywania. 16.

(7) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 81. Tamury, tzn. uwzględniają obok kapitału ludzkiego H także kapitał fizyczny K, to skłaniają się do jednego wspólnego wniosku. Rola kapitału ludzkiego H w procesie podziału dochodu jest dużo bardziej istotna niż kapitału fizycznego K. Kapitał ludzki cechuje się bowiem rosnącymi stopami zwrotu z inwestycji, wobec stałych lub malejących stóp zwrotu z inwestycji w miarę wzrostu zasobu kapitału fizycznego K 17. W rezultacie podział wzrostu produktu, uzależniony także od wyposażenia w zasoby kapitału fizycznego, w głównej mierze warunkowany jest dynamiką akumulacji i jakości indywidualnych zasobów wiedzy. 3. Kryterium wyboru sposobu podziału Rozpatrywanie problematyki podziału i dystrybucji dochodu skłania do rozważenia sposobu stymulowania optymalnego podziału. Dotyczy to dokonania wyboru pomiędzy podziałem efektów procesu produkcyjnego – dobrobytu a dostępem do zasobów – promowanie równości szans. Współczesna teoria dystrybucji (R. Dworkina) opiera się często na homogenicznym postrzeganiu indywidualnych pragnień obywateli18. W rzeczywistości poszczególne osoby lub ich grupy reprezentują odmienne preferencje i ambicje. Wywodzą się z różnych środowisk „dochodowych”, etnicznych, a także społecznych. Dlatego odwoływanie się wyłącznie do sposobu podziału dochodu (dobrobytu) wydaje się niesprawiedliwe. Podejście takie godzić może w indywidualne pragnienia i oczekiwania. Dużo bardziej sprawiedliwe pokoleniowo wydaje się ingerowanie w promowanie równości szans – równego dostępu do zasobów. Dotyczy to głównie dostępu do zasobu wiedzy, w szczególności dla ludzi młodych wchodzących na rynki pracy. Wyposażeni w większe zasoby wiedzy, kwalifikacji i umiejętności przedstawiciele gospodarstw domowych będą bardziej motywowani do podejmowania wysiłku w kierunku poprawy indywidualnej sytuacji materialnej, przez co w ciągu kilkunastu lat mogą przesunąć się do wyższych przedziałów uzyskiwanych dochodów.. Por. G.S. Becker, K.M. Murphy, R. Tamura, Human Capital, Fertility, and Economic Growth, „Journal of Political Economy” 1990, vol. 98, nr 5, part 2, October; S. Rebelo, Long-Run Policy Analysis and Long-Run Growth, „Journal of Political Economy” 1991, vol. 99, nr 31. 17. J.E. Roemer, Theories of Distributive Justice, Harvard University Press, Cambridge, Mas�� sachusetts�� –London 1996, s. 246. 18.

(8) Łukasz Jabłoński. 82. 4. Teoretyczne ujęcie zależności pomiędzy wzrostem i nierównościami Teoria ekonomii dość mocno akcentuje istotny wpływ nierówności dochodowych na wzrost gospodarczy. Prekursorem wyjaśnienia zależności pomiędzy wzrostem gospodarczym a nierównościami społecznymi (dochodowymi) był S. Kuznetz19. Rozpatrując podział dochodów ogólnych, wolnego czasu i szeroko rozumianego dobrobytu zaobserwował on, iż zależności pomiędzy nierównościami uzyskiwanych dochodów a tempem wzrostu gospodarczego przybierają w czasie kształt odwróconej litery „U”. W początkowym okresie rozwoju nierówności wpływają korzystnie na wzrost produktu, jednak w miarę postępu w rozwoju zależność ta ulega odwróceniu20. Panujące przez wiele lat takie ujęcie relacji nierówności i wzrostu spotkało się jednak z krytyką, obecnie postrzegającą tezę Kuznetza jako stylizowany fakt. G. Lenski21 podkreśla, że wypracowywanie nadwyżek ekonomicznych nie jest warunkowane tylko posiadaniem odpowiednich środków produkcji, lecz także naturą funkcjonującego systemu podziału. Bardziej równy podział nadwyżek może albo ograniczać stopy wypracowywanego wzrostu gospodarczego dzięki promowaniu wykorzystywania nieefektywnych zasobów społecznych, albo przeciwnie – wspierać wzrost przez wspieranie współpracy w ramach społeczeństwa. Trade-off między nierównościami a wzrostem mocno osadzony jest na gruncie teorii neoklasycznej22. W warunkach gospodarki rynkowej wypracowywane dochody czynników wytwórczych decydują o alokacji zasobów. Zgodnie z założeniami neoklasycznymi, wszystkie nakłady opłacane są według ich produktu krańcowego, dlatego jakakolwiek redystrybucja dochodów skutkuje mniej niż optymalną alokacją zasobów. Ponieważ bogaci oszczędzają według wyższej stopy niż biedni, to każda redystrybucja dochodów na rzecz biedniejszych będzie zmniejszać środki przeznaczane na inwestycje. Dlatego bardziej równy podział dochodów redukuje zdolności i zachęty do inwestowania w przyszły wzrost. Przeciwne stanowisko do podejścia neoklasycznego zajmuje szkoła Keyenesowska. Przesunięcie części dochodów na rzecz uboższych grup społecznych zwiększa popyt globalny oraz dochody. Mechanizm taki występuje, jeżeli gospodarka funkcjonuje poniżej poziomu swych możliwości produkcyjnych. W warunkach pełnego 19 R.W. Fogel, Simon S. Kuznetz. April 30, 1901 – July 9, 1985, Working Paper 7787, NBER, July 2000.. M.P. Keane, E.S. Prasad, Inequality, Transfers and Growth: New Evidence from the Eco nomic Transition in Poland, Working Paper 117, IMF, June 2000, s. 5. 20. 21. G. Lenski, Power and Privilege, McGraw-Hill, New York 1966, s. 296.. 22. Zob. M. Friedman, Capitalism and Freedom, University of Chicago Press, Chicago 1982..

(9) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 83. wykorzystania zasobów produkcyjnych zwiększenie popytu globalnego wywołuje tylko zjawiska inflacyjne23. Zależności relacyjne pomiędzy wzrostem i nierównościami obecne są także w ekonomi marksistowskiej, gdzie sposób rozdysponowania dochodów wpływa zarówno na stopę zysku, jak i na inwestycje w przyszłą produkcję. Jednak to, czy bardziej egalitarny podział pomiędzy klasami społecznymi obniża poziom zysków przez ograniczenie wzrostu gospodarczego (podobieństwo do teorii neoklasycznej), czy też zwiększa popyt globalny poprzez wspieranie wzrostu (analogia do keynesizmu), uzależnione jest od poziomu popytu globalnego oraz stopnia wykorzystania zdolności produkcyjnych. Opracowany w latach 90. przez A. Alesinę, A. Perottiego oraz T. Perssona i G. Tabelliniego polityczny model wzrostu opisuje kierunek oddziaływania nierówności dochodowych na poziom wzrostu gospodarczego24. Polityka podatkowa kształtowana jest przez dobrobyt osiągany przez większość wyborców. Im bardziej nierówny jest podziału dobrobytu, tym niższy jest ogólny poziom dobrobytu osiągany przez większość wyborczą, co skutkuje wyższą stopą podatkową. Ponieważ skłonność do inwestowania zależy przede wszystkim od osiąganego zwrotu z zainwestowanego kapitału prywatnego, to występujące nierówności ograniczają wzrost przez niesprzyjanie polityce chroniącej prawa własności oraz nie pozwalają osiągać wysokiej stopy zwrotu z inwestycji. Według takich założeń, nierówności negatywnie wpływają na poziom wzrostu gospodarczego. Dotyczy to jednak tylko krajów demokratycznych. Współczesny dorobek teorii ekonomii pozwala także wyszczególnić kilka bardziej szczegółowych zależności relacyjnych wzrostu gospodarczego i nierówności dochodowych25: 1) przy niedoskonałym rynku kredytowym struktura zakumulowanego majątku rzeczowego będzie wpływać na poziom i strukturę inwestycji. Przykładowo ubodzy obywatele mogą nie dysponować wystarczającymi środkami majątkowymi, aby inwestować w edukację, co sugeruje ujemną zależność nierówności i wzrostu. W przypadku gdy niektóre inwestycyjne cechują się wysokimi kosztami stałymi. P.A. Samuelson, W.D. Nordhaus, Economics, McGraw-Hill, New York 1985.. 23. Zob. A. Alesina, R. Perotti, Income Distribution, Political Instability, and Investment, „European Economic Review” 1996, vol. 40, nr 6, s. 1203–1228; T. Persson, G. Tabellini, Is Inequality Harmful for Growth? Theory and Evidence, „American Economic Review” 1994, vol. 84, nr 3, s. 600–621. 24. 25 M. Roberts, A Survey of Economic Growth, „Economic Record” 2003, vol. 79, nr 244, March, s. 112–135; R. Barro, X. Sala-i-Martin, Economic Growth, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts–London 2004; M.G. Woźniak, Wzrost gospodarczy w Polsce w latach dziewięćdzie siątych. Czynniki. Bariery. Perspektywy, AE w Krakowie, Kraków 2002..

(10) Łukasz Jabłoński. 84. oraz przy ułomnościach rynku kredytowego, nierówna dystrybucja aktywów może prowadzić do koncentracji decyzji inwestycyjnych w kręgu zamożnych obywateli; 2) polityczne modele podkreślają, iż wysokie nierówności mogą skłaniać wyborców do wybierania polityki faworyzującej redystrybucję. Redystrybucja może wywoływać zakłócenia w gospodarce, które z kolei mogą ograniczać tempo wzrostu gospodarczego; 3) nierówności uzyskiwanych dochodów mogą sprzyjać przestępczości, która redukuje produktywność i zwiększa niepewność w odniesieniu do działalności gospodarczej. W efekcie zmniejszona akumulacja kapitału rzeczowego lub technologii może ograniczać tempo wzrostu gospodarczego; 4) nierówności dochodowe oddziaływają na wzrost przez oszczędności. W teorii keyenesowskiej oszczędności zwiększają się w ramach wzrostu dochodu. W rezultacie zależności między wzrostem a nierównościami mogą być zarówno pozytywne, jak i negatywne. P. Aghion26 rozważając zależności wzrost–nierówności przez pryzmat oszczędności uzasadnia, iż wzrost może zwiększać nierówności, lecz uzależnione jest to od natury wzrostu. To jednak jest zgodne z klasyczną zależnością Kuznetza w kształcie litery „U”. 5. Zależności wzrostu i nierówności w badaniach empirycznych Zależności przyczynowo-skutkowe pomiędzy wzrostem gospodarczym i nierównościami dochodowymi weryfikowane były w dwojakim ujęciu empirycznym. W kontekście wpływu wzrostu gospodarczego na nierówności badania empiryczne bardzo sceptycznie odnoszą się do tezy sformułowanej przez Kuznetza. Z wyjątkiem krajów środkowowschodniej Europy, w większości przypadków nie stwierdzono, że okresy wyraźnego przyspieszonego tempa wzrostu sprzyjały ograniczaniu nierówności dochodowych27. Badania zmierzające do ustalenia kierunku oddziaływania nierówności dochodowych na wzrost wskazują na trzy skrajne interpretacje. Negatywny wpływ wzrostu nierówności na wzrost gospodarczy był w większości przypadków rezultatem tych analiz, które opierały się na metodzie najmniejszych kwadratów, w pozostałych przypadkach konkluzje sprowadzały się do potwierdzenia pozytywnego P. Aghion, E. Caroli, C. Garcia-Penalosa, Inequality and Economic Growth. The Perspective of the New Growth Theories, „Journal of Economics Literature” 1999, nr 37, s. 1615–1660. 26. 27 F.H.G. Ferreira, Inequality and Economic Performence. A Brief Overview to Theories of Growth and Distribution, artykuł przygotowany dla Banku Światowego: http://www.worldbank. org/poverty/inequal/index.htm, 24.10.2004..

(11) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 85. wpływu zmian nierówności na tempo wzrostu PKB 28. R.J. Barro 29 analizując liczną grupę krajów nie potwierdza żadnego wpływu (dodatniego i ujemnego) nierówności na wzrost. Segregując jednak badane kraje na biedne i bogate formułuje wniosek, iż pozytywny wpływ nierówności występuje w gronie krajów ubogich, natomiast negatywny – w krajach zamożnych. Z kolei A. Alesina i D. Rodrik 30 testując swój polityczny model wzrostu (24 kraje demokratyczne i 43 kraje niedemokratyczne), konkludują, że nierówności redukują tempo wzrostu gospodarczego w demokratycznych systemach gospodarczych, natomiast są neutralne dla wzrostu w krajach niedemokratycznych. 6. Wnioski dla Polski Studia literaturowe w zakresie zależności relacyjnych występujących między wzrostem gospodarczym i nierównościami dochodowymi pozwalają sformułować dwa generalne wnioski. Po pierwsze, warunki makroekonomiczne (polityka gospodarcza, wzrost i rozwój gospodarczy, inflacja), w jakich osiągany jest wzrost gospodarczy, kształtują nierówności społeczne. Te z kolei stanowiąc determinanty polityki społecznej określają zasady podziału dochodu. Dlatego nierówności w zakresie uzyskiwanych dochodów ogólnych są barierą lub stymulatorem szybkiego i stabilnego wzrostu gospodarczego w czasie. Po drugie, na tle tradycyjnych czynników wzrostu (kapitał rzeczowy, praca) teoria endogenicznego wzrostu wyraźnie wyodrębnia z produktywności całkowitej kapitał ludzki i akcentuje jego dodatni wpływ na tempo osiąganego wzrostu gospodarczego31. Pozytywny wpływ kapitału ludzkiego na proces wzrostu nie pozostaje bez znaczenia w niwelowaniu lub powstrzymywaniu narastania nierówności dochodowych ludności32. Jeżeli zasób kapitału ludzkiego pozytywnie oddziałuje na poziom wzrostu gospodarczego oraz jeżeli w gospodarce stale A.V. Banerjee, E. Durfo, op. cit., s. 1.. 28. Zob. R.J. Barro, op. cit.. 29. Zob. A. Alesina, D. Rodrik, Distributive Politics and Economic Growth, Working Paper 3668, NBER, 1991. 30. M.G. Woźniak, Priorytety i mechanizmy skutecznej strategii gospodarczej, referat wygłoszony na konferencji pt. „Kapitał ludzki i intelektualny jako czynnik wzrostu gospodarczego i ograniczania nierówności społecznych”, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, 23–24 września 2004; M.G. Woźniak, Wyznaczniki prowzrostowej strategii ograniczającej nierówności społeczne wynikające z teorii wzrostu [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, red. M.G. Woźniak, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów 2004, s. 77–87. 31. X. Sala-i-Martin, The Distributing “Rise” of Global Income Inequality, Working Paper 8904, NBER, April 2002; C.I. Plosser, The Search for Growth [w:] Policies for Long-Run Eco 32.

(12) Łukasz Jabłoński. 86. występuje dodatnia stopa wzrostu zasobu kapitału ludzkiego na pracownika, wnioskować można, iż następują pozytywne zmiany w strukturze kwalifikacji i umiejętności zasobów ludzkich w gospodarce. Coraz lepiej wykwalifikowani pracownicy odchodząc z tradycyjnych sektorów gospodarki do nowoczesnych, uaktywniają się w bardziej dochodowych miejscach pracy, co skutkuje wzrostem ich udziału w dochodach ogólnych. Dlatego stymulowanie społecznie akceptowanego podziału dochodów ogólnych przyczynia się także do zdynamizowania tempa wzrostu gospodarczego. Chcąc ustosunkować się wprost do pytania postawionego w tytule artykułu: „wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział?”, należy stwierdzić, że odpowiedź w przypadku Polski jest jednoznaczna – wzrost, gdyż współcześnie jest on związany z ekspansją gospodarki opartej na wiedzy33. Polska rozpoczynając proces transformacji pod koniec lat 80. postawiła sobie za cel nie tylko skuteczne wdrożenie mechanizmów gospodarki rynkowej, ale przede wszystkim odrobienie tak szybko, jak to możliwe, ogromnego dystansu rozwojowego w stosunku do krajów Europy Zachodniej, USA czy Japonii34. Dlatego nieuzasadnione jest pomijanie problematyki wzrostu gospodarczego (przyspieszenie i utrzymanie jego tempa na wysokim poziomie w kolejnych latach) na rzecz wspierania egalitaryzmu dochodowego. Zrozumiałe jest jednak, że mimo presji wywieranej przez różne grupy nacisku (krajowe i zagraniczne), akcentujące niekorzystne tendencje pauperyzacji dochodowej czy nawet ubóstwa35 pewnych grup polskiego społeczeństwa, najważniejszym wyzwaniem powinno być wypracowywanie wysokiego tempa wzrostu. W takim ujęciu problem nierówności dochodowych polskiego społeczeństwa należy rozpatrywać wyłącznie w aspekcie realizowanego wzrostu gospodarczego. Stąd koncentrowania się na kategorii wzrostu gospodarczego w Polsce nie należy. nomic Growth, A symposium sponsored by the Federal Reserve Bank of Kansas City, Jackson Hole, Wyoming, August 27–29, 1992. Zob. M.G. Woźniak, Priorytety i mechanizmy skutecznej…. 33. W 2003 r. poziom PPP DNB per capita/PKB per capita wynosił dla: Polski – 10.340 USD/11.450 USD, USA – 33.740 USD/37.500 USD, Japonii – 24.820 USD/28.820 USD, UE-15 – 24.360 USD/b.d. (Eurostat Yearbook 2004. The Statistical Guide to Europe. Data 1992–2002, Office for �� Official�� Publications of the EC, Luxemburg 2004, s. 112; World Development Report 2005. A Better Investment Climate for Everyone, A copublication of the World Bank and Oxford University Press, 2004, s. 272–273). 34. 35 Wzrost gospodarczy jest istotny także z punktu widzenia możliwości ograniczania obszaru ubóstwa w gospodarce. Badania (BŚ, MFW) potwierdzają, iż jedynym sposobem poprawy sytuacji dochodowej ubogich jest osiąganie wysokiego wzrostu PKB. Przy dodatnim wzroście gospodarczym dochody ubogich grup społecznych rosną w takim samym tempie jak całkowita wartość dochodów ogólnych w gospodarce – PKB. (Zob. D. Dollar, A. Kraay, Growth is Good for the Poor, Development Research Group, World Bank, June 2001)..

(13) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 87. utożsamiać z marginalizowaniem problemów rozwarstwienia dochodowego społeczeństwa polskiego. Wyniki badań (R.J. Barro) oraz zależności pomiędzy nierównościami dochodów ogólnych i wzrostem gospodarczym w Polsce w okresie transformacji wskazują, iż trudno jest przewidywać w najbliższych latach ograniczenie dysproporcji dochodowych w Polsce. Porównanie rocznych stóp wzrostu PKB i poziomu współczynnika Giniego w Polsce w latach 1989–1999 pokazuje, że w okresach wyższego wzrostu gospodarczego następował wolniejszy wzrost nierówności dochodowych. W latach 1994–1999, kiedy polska gospodarka rozwijała się w tempie szybszym niż 4% rocznie, przyrost nierówności uzyskiwanych dochodów ogólnych kształtował się na poziomie niższym niż 2,5%. W związku z powyższym powstaje pytanie o ogólne założenia dla polityki gospodarczej, które sprzyjając wzrostowi gospodarczemu, pozytywnie oddziaływałyby na ograniczenie narastania nierówności dochodowych w Polsce. W gronie zaleceń pod adresem polskiej polityki gospodarczej na szczególną uwagę zasługują dwa, ściśle korespondujące z problematyką wzrostu i nierówności w Polsce. Istotne dla polskiej gospodarki jest ograniczenie udziału państwa w gospodarce oraz podniesienie efektywności działania administracji państwowej i samorządowej. Większy udział w gospodarce wywołuje dwa negatywne efekty, które oddziałując na akumulację kapitału rzeczowego, posiadają także ujemny wpływ na tempo konwergencji: 1) większy udział państwa w gospodarce ogranicza obszar działalności dla przedsiębiorstw prywatnych, cechujących się wyższą produktywnością36. Generowanie znacznej części produktu przez sektor finansów publicznych wiąże się z ponoszeniem kosztów alternatywnych związanych z rezygnowaniem z wyższej produktywności. Ograniczenia udziału państwa w gospodarce można dokonać przez stopniowe przesuwanie pewnych kompetencji i środków centralnych (budżetowych) do instytucji lub funduszy pozabudżetowych wprowadzając równocześnie mechanizmy konkurencji pomiędzy podmiotami przejmującymi od państwa określone obowiązki (np. opieka społeczna, ochrona zdrowia)37; 2) znaczny udział państwa w gospodarce wymusza egzekwowanie wyższych stóp opodatkowania, ograniczając akumulację kapitału ludzkiego, a przez to także Zob. m.in. A. Wojtyna, Rola państwa we współczesnej ekonomii, „Ekonomista” 1992, nr 3, s. 353–375; Pomimo 7-krotnie wyższego technicznego uzbrojenia pracy w sektorze publicznym, produktywność majątku trwałego sektora przedsiębiorstw prywatnych (MSP) jest 3-krotnie wyższa niż publicznego (R. Rapacki, Możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego w Polsce, „Ekonomista” 2002, nr 4, s. 469–494). 36. Zob. szerzej m.in. M.G. Woźniak, Ł. Jabłoński, Kapitał ludzki w procesie konwergencji gospodarki. Wnioski dla Polski, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 707, Kraków 2006. 37.

(14) Łukasz Jabłoński. 88. tempo wzrostu gospodarczego i nierówności dochodowych. Wnioski te potwierdzają badania empiryczne prowadzone na podstawie endogenicznych modeli wzrostu38. Ponadto należy wspierać proces akumulacji kapitału ludzkiego i wiedzy. Wnioski wynikające z rozwiązania endogenicznych modeli wzrostu oraz doświadczenia krajów przodujących w rozwoju potwierdzają znaczącą rolę zasobów wiedzy i kapitału ludzkiego w wypracowywaniu wysokiego tempa wzrostu gospodarczego. Kapitał ludzki i wiedza decydują bowiem o zdolnościach innowacyjnych społeczeństwa i tym samym o bieżącym i przyszłym poziomie konkurencyjności całej gospodarki. Dlatego niepokojący wydaje się niski poziom nakładów budżetowych na naukę39 oraz działalność badawczo-rozwojową w porównaniu z krajami, które wstąpiły równocześnie z Polską do UE40. Trudności związane ze zrównoważeniem zarówno budżetu państwa, jak i całego sektora finansów publicznych w ostatnich latach uniemożliwiają zwiększenie finansowania sfery edukacyjnej i B+R bez jednoczesnego pomniejszenia wielkości innych wydatków. Dlatego dla zwiększenia przyszłego potencjału wzrostowego polskiej gospodarki, bez zaniedbywania przy tym kwestii równości szans, korzystne wydaje się zredukowanie wielkości transferów socjalnych (także w ramach całego sektora finansów publicznych). Zmiana alokacji środków budżetowych mogłaby wesprzeć działalność edukacyjną i badawczo-rozwojową. Rozwiązanie takie, kojarzące się pozornie z zaniedbywaniem problemu narastających nierówności dochodowych, w ciągu kilkunastu lat przyniosłoby pozytywne rezultaty. Z punktu widzenia motywowania obywateli do aktywności zawodowej, wypłacanie znacznych świadczeń socjalnych dla ludności znajdującej się na marginesie dochodów ogólnych jest tylko działaniem doraźnym i nie wywołuje zmian postaw społecznych i uaktywnienia zachowań przedsiębiorczych w przyszłości41. Ważne dla zdynamizowania akumulacji kapitału rzeczowego i kapitału ludzkiego polskiej gospodarki wydaje się pobudzenie inwestycji sektora publicznego, zwłaszcza infrastrukturalnych, poprzez promowanie partnerstwa publiczno-prywatnego (PPP)42. Większa dynamika rozwoju działalności opierającej się na PPP 38 Wyniki badań (P.A. Trostel, The Effect of Taxation on Human Capital, „Journal of Political Economy” 1993, vol. 101, nr 2, April) przytoczone zostały w: M.G. Woźniak, Ł. Jabłoński, Kapitał ludzki w procesie…. M. Kleiber, Założenia reformy systemu organizacji i finansowania nauki, tekst przedstawiony na majowym posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk, http://www. kbn.gov.pl/pub/kbninfo/zopan/index.html#01, 24.07.2003. 39. 40 41. Zob. szerzej: M.G. Woźniak, Ł. Jabłoński, Kapitał ludzki w procesie…. Zob. szerzej: Ibidem.. Partnerstwo publiczno-prywatne (PPP) to partnerstwo, w którym administracja (rządowa i samorządowa) oraz sektor prywatny realizują wspólne przedsięwzięcia, dzieląc się zarówno 42.

(15) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 89. wywoła pozytywne rezultaty dla konkurencyjności w gronie podmiotów sektora publicznego i sektora prywatnego. Chcąc uczestniczyć w przedsięwzięciach typu PPP zarówno podmioty prywatne, jak i publiczne będą musiały stawać się coraz bardziej konkurencyjne po to, aby skłonić partnera z drugiego sektora do długoletniej współpracy. Ponadto podmioty uczestniczące w PPP, głównie z sektora publicznego, będą musiały dopasować swe standardy funkcjonowania do sposobu działania sektora prywatnego, który cechuje się wyższą efektywnością. Realizowanie współpracy między MSP a administracją samorządową spowoduje przenikanie standardów działania według wyższej efektywności z sektora prywatnego do publicznego. Przez to stopniowo będzie zwiększać się produktywność sektora publicznego. Warto jednak podkreślić, że obok pozytywnego wpływu na konwergencję produktywności sektorów prywatnego i publicznego, promowanie współpracy typu PPP ukierunkuje realizowane inwestycje przez sektor firm prywatnych na osiąganie założonych celów społecznych. Rozwiązanie takie pozytywnie wpłynie zarówno na tempo wzrostu gospodarczego poprzez zdynamizowanie akumulacji kapitału fizycznego i ludzkiego, jak i na ograniczenie nierówności dochodowych, które w głównej mierze warunkowane są różnicami produktywności zasobów zaangażowanych w różnych obszarach gospodarki. Warto także zaznaczyć, że akumulacja kapitału fizycznego spowalniana jest przez znaczne rozpiętości dochodowe ludności43. Podsumowując warto podkreślić, że w okresie wielkiego rozpędu procesu globalizacji, która postrzegana jest często jako stymulator narastania dysproporcji dochodowych ludności zarówno odpowiednich krajów, jak i całego świata w ogóle, istnieje uzasadnienie odejścia od rozważania dylematu „wzrost czy nierówności?”. Studia empiryczne oraz wnioski płynące z nowych modeli wzrostu potwierdzają występowanie takich rozwiązań regulacyjnych, które przy wspieraniu wzrostu gospodarczego w średnim i długim okresie pozytywnie wpływają na sprawiedliwy podział dochodów ogólnych. Bezsporny jest bowiem pogląd, że wzrost, rozwój i postęp, które są wypracowywane przez społeczeństwo, muszą służyć samemu społeczeństwu. Realizowanie wzrostu, który nie jest pozytywnie oceniany przez społeczeństwo, skutkować może powstaniem takich napięć i konfliktów społecznych, które staną się barierą dla samego wzrostu44.. zyskiem, jak i ryzykiem oraz odpowiedzialnością za podejmowaną działalność (projekt ustawy, stanowiący realizację strategii gospodarczej rządu „Przedsiębiorczość–Rozwój–Praca II” o partnerstwie publiczno-prywatnym, druk nr 3174, z dnia 20 sierpnia 2004). 43. Z. Dobrska, Rozwarstwienie – oszczędności – wzrost, „Ekonomista” 1995, nr 1–2, s. 61–68. Zob. M.G. Woźniak, Wzrost gospodarczy w Polsce…. 44.

(16) 90. Łukasz Jabłoński. Literatura Aghion P., Caroli E., Garcia-Penalosa C., Inequality and Economic Growth. The Perspec tive of the New Growth Theories, „Journal of Economics Literature” 1999, nr 37. Alesina A., Rodrik D., Distributive Politics and Economic Growth, Working Paper 3668, NBER, 1991. Atkinson A.B., Bringing Income Distribution in from the Cold, „Economic Journal” 1997, nr 107. Banerjee A.V., Durfo E., Inequality and Growth: What Can the Data Say?, Working Paper 7793, NBER, July 2000. Barro R.J., Inequality, Growth and Investment, Working Paper 7038, NBER, March 1999. �� Barro R., Sala-i-Martin X., Economic Growth, The MIT Press, Cambridge, Massachusetts�� –London 2004. Becker G.S., Murphy K.M., Tamura R., Human Capital, Fertility, and Economic Growth, „Journal of Political Economy” 1990, vol. 98, nr 5, part 2, October. Borjas G.J., Ramey V.A., Foreign Competition, Market Power and Wage Inequality: Theory and Evidence, Working Paper 4556, NBER, December 1993. Collins R., Situational Stratification: A Micro-Macro Theory of Inequality, „Sociological Theory” 2000, vol. 18, nr 1, March. Deininger K., Squire L., A New Data Set Measuring Income Inequality, „World Bank Economic Review” 1996, nr 10. Deininger K., Squire L., New Ways of Looking at Old Issues, „Journal of Development Economics” 1998, nr 57. Dobrska Z., Rozwarstwienie – oszczędności – wzrost, „Ekonomista” 1995, nr 1–2. Dollar D., Kraay A., Growth is Good for the Poor, Development Research Group, World Bank, June 2001. Eurostat Yearbook 2004. The Statistical Guide to Europe. Data 1992–2002, Office for Official Publications of the EC, Luxemburg 2004. Ferreira F.H.G., Inequality and Economic Performence. A Brief Overview to Theories of Growth and Distribution, http://www.worldbank.org; http://www.worldbank.org/ poverty/inequal/index.htm, 24.10.2004. Fogel R.W., Simon S. Kuznetz. April 30, 1901–July 9, 1985, Working Paper 7787, NBER, July 2000. Friedman M., Capitalism and Freedom, University of Chicago Press, Chicago 1982. Gates J., Humanizing Capitalism, „Peace Review” 2000, vol. 12, nr 2. Griffiths D., Economic Growth: New Recipes from Old Books?, Progress in Development Studies 2, 4; Arnold 2002. Jakimowicz A., Od Keynesa do teorii chaosu. Ewolucja teorii wahań koniunkturalnych, PWN, Warszawa 2003. Keane M., Prasad E., Consumption, Income Inequality in Poland during the Economic Transition, Working Paper 14, IMF, January 1999. Keane M. P., Prasad E.S., Inequality, Transfers and Growth: New Evidence from the Eco nomic Transition in Poland, Working Paper 117, IMF, June 2000..

(17) Wzrost gospodarczy czy bardziej egalitarny podział w Polsce?. 91. Lenski G., Power and Privilege, McGraw-Hill, New York 1966. Plosser C.I., The Search for Growth [w:] Policies for Long-Run Economic Growth, A symposium sponsored by the Federal Reserve Bank of Kansas City, Jackson Hole, Wyoming, August 27–29, 1992. Prescott E.C., Business Cycle Research: Methods and Problems, Federal Reserve Bank of Minneapolis, Research Department, Working Paper 590, 1998. Rapacki R., Możliwości przyspieszenia wzrostu gospodarczego w Polsce, „Ekonomista” 2002, nr 4. �� Rebelo S., Long-Run Policy Analysis and Long-Run Growth, „Journal of Political Eco nomy�� ” 1991, vol. 99, nr 31. Roberts M., A Survey of Economic Growth, „Economic Record” 2003, vol. 79, nr 244, March. MasRoemer J.E., Theories of Distributive Justice, Harvard University Press, Cambridge, �� sachusetts�� –London 1996. Romer D., Makroekonomia dla zaawansowanych, PWN, Warszawa 2000. Rotschild K.W., Employment, Wages and Income Distribution. Critical Essays in Eco nomics, Routledge, London–New York 1993. Sala-i-Martin X., The Distributing „Rise” of Global Income Inequality, Working Paper 8904, NBER, April 2002. Sala-i-Martin X., The World Distribution of Income (Estimated from Individual Country Distribution), Working Paper 8933, NBER, May 2002. Samuelson P.A., Nordhaus W.D., Economics, McGraw-Hill, New York 1985. Solow R.M., Growth Theory and After, „The American Economic Review” 1988, vol. 78, nr 3, June. Stankiewicz W., Historia myśli ekonomicznej, PWE, Warszawa 2000. Suhrcke M., Preferences for Inequality: East vs. West, Innocenti WP No. 89, UNICEF Innocenti Research Centre, October 2001. Tamura R., Income Convergence in an Endogenous Growth Model, „Journal of Political Economy” 1991, vol. 99, nr 31. Taylor L., Income Distribution, Inflation and Growth. Lectures on Structuralist Macro economic Theory, The MIT Press Cambridge, Massachusetts–London 1991. Trostel P.A., The Effect of Taxation on Human Capital, „Journal of Political Economy” 1993, vol. 101, nr 2, April. Wojtyna A., Rola państwa we współczesnej ekonomii, „Ekonomista” 1992, nr 3. CopubliWorld Development Report 2005. A Better Investment Climate for Everyone, A �� cation�� of the World Bank and Oxford University Press 2004. Woźniak M.G., Priorytety i mechanizmy skutecznej strategii gospodarczej, referat wygłoszony na konferencji pt. „Kapitał ludzki i intelektualny jako czynnik wzrostu gospodarczego i ograniczania nierówności społecznych”, Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów, 23–24 września 2004. Woźniak M.G., Wyznaczniki prowzrostowej strategii ograniczającej nierówności spo łeczne wynikające z teorii wzrostu [w:] Nierówności społeczne a wzrost gospodarczy, red. M.G. Woźniak, Uniwersytet Rzeszowski, Katedra Teorii Ekonomii, Rzeszów 2004..

(18) 92. Łukasz Jabłoński. Woźniak M.G., Wzrost gospodarczy. Podstawy teoretyczne, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kraków 2004. Woźniak M.G., Wzrost gospodarczy w Polsce w latach dziewięćdziesiątych. Czynniki. Bariery. Perspektywy, AE w Krakowie, Kraków 2002. Economic Growth or a More Egalitarian Distribution of Wealth in Poland? In this article, the author examines the relationships between income inequalities and economic growth. Based on numerous analyses of these relationships, he suggests that in the face of hitherto cause-and-effect relationships between inequalities and growth in Poland in the 1990s, and the conclusions raised by new endogenous theories of growth, it is possible under Polish conditions, and whilst pursuing a pro-growth policy, to have an impact in the medium and long-term on reducing or arresting the increase in income inequalities in society..

(19)