Struktura i przyrost zasobu mieszkaniowego w Polsce w latach 1990-2000

Pełen tekst

(1)2003. Ekonomlcznel w Krakowie. Barbara Klimek Kat.d,. Eken •• lkl NI.ruch ..... cI I Proc •• u InwoatyeYI.o,o. Struktura i przyrost zasobu Inieszkaniowego w Polsce w latach 1990 2000 1. Wprowadzenie Mieszkanie uznawa ne jest za dobro niezbędne dla każ.dej rodziny. umożli wiające zaspokojenie potrzeb tak podstawow ych jak i wyższego rz~du' . Literatura przedmiotu pozwala szeroko interpretować pojęci e " mieszkanie". J. Goryński twierdzi. że "mieszkanie jest tym podstawowym miejscem w przestrzeni. do którego czlowiek osiadły odnosi swoje różnorod n e powi,vania z otaczając ym światem i w którym na odwról otoczenie okre ś la jego miejsce w przestrzcl1I. " -. '). Wedłu g. tego autora samo. określenie. " mieszkanie" zawiera. rów nie ż. s umę. cech mat erialnych tego miejsca jako częśc i ś rod ow i s ka bli sko zw iqzanej z człow iekiem lub z rodzimI stanow i 'lc'lnajmniejszą jednos tkę spo łecz "'l . A. Andrzejewski podaje definicję mieszkania z trzec h punktów wid zenia . Po pierwsze. mieszkanie jako sposób zamieszkania jest okre ś lone przez ze s pół funkcji. których reali zacja wymaga odpowiedniej przestrzeni i urz'ldzell . Mieszkanie można rów nież. definiować w techniczno-budowlanym ujęciu - wówczas ogranicz'-l siC; do obudowanej. przeznaczonej dla rodziny przestrzeni. W uj ęc iu architckt()ni~zno ~ blld()wlanyll1 pojc;eie mieszkania ulega rozszerzeniu . oocjmuj'lc obok powyi..szcgo rozumienia row lli eż Oloc7.cnic - zagospodaro wany dhl celów micszkalnyc.:11 teren i lIslugowe urz.,dzc nia towarzysz;.!t.:c ' , Bry\, F illlll/SOIl 'II";" /'(j :~ II '/J;U hut/ml'nid ll'lI p.rafil~ i llpi'al'o Vt'a nhl, nr 4 5~, War~ /. ó.lWa 1999. s. ! I. IM .. ~ .I.. II/;I' .\': klllli/!lj ·/'g o 1I · 1I//(/ .\{(/I"l1.. Clnl')'ll:->k i, ~fI('S:}.;.lIlI il ' 1 I 'I ' ~ o/'(/i, lI::. i.\ ijlllm, WP. War:-.z awa lin:", s. 7. I 1\ , I\Jldr'-l'jl' \\-'ski.I'()lifyktllllil '.\·.~ klllli()\\' {/ . PW!: . W;ll's/';lwa lwn. s. 17 i IX .. SCi I I, Mono-.

(2) Barfwra Klimek. M. Bryx przyjmuje następując" definicję mieszkania: "przez mieszkanie rozumie się obudowaną przestrzeli spełniającą zarówno podstawowe, jak i ponadpodstawowe potrzeby mieszkańców, niezależnie od użytej formy architektonicznej". W zakres pojęcia mieszkanie należy wh!czyc także jego otoczcnie-l. Mieszkanie spełnia szereg funkcji, wśród których pierwotną, najstarszą jest funkcja ochronna. Do głównych funkcji i czynności, których wykonanie powinno być przewidziane w mieszkaniu, należw - sen, - odpoczynek, życie towarzyskie i rodzinne, - zabawy i nauka dzieci, - nauka i miejsce pracy dorosłych, czytanie i rozrywki kulturałne, - prace domowe, - przyrządzanie i spożywanie posiłków, - utrzymanie czystości osobistej, - przechowywanie rzeczy5. Łatwo zauważyć, że wśród wyżej wymienionych znajdują się zarówno funkcje podstawowe, jak i funkcje wyższego rzędu. Ich zaspokojenie nie odbywa się w każdym mieszkaniu na tym samym poziomie. Po pierwsze, wynika to z różnorodności mieszkali pod względem powierzchni, kubatury czy układu funkcjonałnego. Po drugie, odmienne są oczekiwania mieszkańców co do możliwości zaspokojenia potrzeb nie tyłko podstawowych ałe również wyższego rzędu. Wynika to z indywiduałnych preferencji, pożądanego styłu czy mody, wieku i poziomu życia mieszkatlców 6 .. 2. Struktura. własnościowa. zasobu mieszkaniowego. Zasoby mieszkaniowe w Połsce można charakteryzować według następu jących form własności: spółdzielcza, komunałna, zakładów pracy, współnot mieszkaniowych, prywatna. Rozmieszczenie różnych type", własności w skali kraju związane jest głównie ze stopniem urbanizacji i ze społeczno-gospodar czym charakterem regionów. W 2000 r. z ogółnej sumy II 845 tys. mieszkań na zasoby prywatne przypadało 5870 tys" czyłi 49,5%ogółu, na zasoby spółdzielcze 3389 tys. mieszkań (28,6%), na zasoby komunałne 1372 tys. (ł I ,6%), na zasoby zakładów pracy 533 tys. (4,6%), na mieszkania osób fizycznych zrzeszonych we współnotach mieszkaniowych 67ł tys. (5,7°",).. ·1. ~ l,. M. Bryx, O/J. cit., s. II. A. Andrzejewski, op. cit., s, 16 i 17, M. Bryx, op. cil., s. 12 i [J..

(3) Struktura i .. zasobu. Zasoby mieszkaniowe wzrosly od 1990 L o 823 tys. mieszkali, czyli o 7,5%, przy czym prz.yrost moż.na odnotować w zasobach wspólnot mieszkaniowych (o 798,49(. od 1995 L), W zasobach prywatnych (o 21,5%), a spadek w zasobach zakladów pracy (o 63%) i w komunalnych (o 31%). Tabela I. Zasób mieszkaniowy w Polsce Wyszczególnienie Liczba mieszkall (w tys.) w tym w zasobach: - spóldzielni mieszkaniowych - komunalnych - zakładów pracy -- wspólnot mieszkaniowych .- prywatnych. 1990. 1995. 1996. 1997. 1998. 199'-). 2000. ! l 022. 11491. II S47. II 613. II 688. I J 763. II 84S. 2743 I 980 I 470. 3 188 I 763 I 083 374 5083. :, 205 1692 311 466 5273. 3263 t 630 822 S41 5357. 3329 I SSS 683. "SI I 4S9 615 679 5659. 3389 I 372 S43 671 5870. 4829. Żródlo: Roc-:.nik Sllltystvc-:.ny 1996-2000,. 601. 5 520. GUS, Warszawa, (if/,\pot!arka II/il's-:.kallimm 2()()(),. GUS, Warszawa 2001.. W strukturze wlasnościowej zasobów mieszkaniowych zaszly w okresie transformacji dość istotne zmiany. Tabela 2, Struktura własnościowa zasobów mieszkaniowych Wyszczególnienie Liczba mieszkail ogółem w tym w zasobach: - spóldzielni mieszkaniowych - komunalnych - zakładów pracy - wspólnot mieszkaniowych - prywatnych. (w %). 1990. 1995. 1996. 1997. 1998. 1999. 20no. 100,0. 100,0. 100,0. 100.0. 100.0. 100.0. 100,0. 24,9 17,9 13,3. 27,7 15,3 9,4 3,3 44,3. 27,8 14,6 7,9 4,0 45,7. 28,1 14,0 7, I 4,6 46,2. 28,4. 28.5. 13,4 5,8 S, I 47,3. 12,4. 28,6 1 ł ,6 4,6 5,7. 43,9. 5,2 5,8 4X, I. 49,5. Żródlo: obliczenia własne na podstawie danych tabeli I.. Zasoby prywatne stanowią blisko polowę w ogólnej sumie zasobów mieszkaniowych w Polsce, a ich udzial wzrósł z 43% w 1990 r. do 49,5% ogólu zasobów w 2000 r. Zalicza się tu mieszkania przeznaczone zarówno na użytek własny, jak i na wynajem. Zdecydowaną większość tych zasobów stanowią domy jednorodzinne osób fizycznych. W rozwoju budownictwa indywidualnego tkwią znaczne rezerwy, które można wykorzystać dla poprawy sytuacji mieszkaniowej. Liczba wydanych pozwoleń na budowę (w ł999 L - 98'y,.. ogólnej ich liczby) oraz liczba budynków w realizacji (w 1999 r. na 676,7 tys. mieszkali w budownictwie na budownictwo indywidualne przypada lo 640,2 tys.) świadc"l o ogromnych zasobach energii i inicjatywy tkwilłcych w spoleczeństwie. Dom.

(4) Harhara Klimek. jednorodzinny może być budowany stopniowo, w miarę rosn'lcych potrzeb i na miarę zgromadzonych środków finan sowych, Możliwe jest też zast~pienie częśc i nakładów finansowych wkładem prac'y własnej, Nowoczesne budynki inwestorów prywatnych chara kteryzują się wysokim standardem zarówno powierzchniowym. jak i wyposażenia, W strukturze własnościowej zasobów mieszkaniowych poważne miejsce zajm uj ą zasoby spółd zie łni mieszkaniowych , Ich udział w sumie zasobów od ł 995 r. pozostaje prawic niczmienny (oko ł o 28%), Szczególną cech'l tych zasobów jest znaczny ich udział w miastach. zwłaszcza w duż,ych aglomeracjach. wynoszący blisko 40% substancji mieszkaniowej, Składaj'l się one niemal w całośc i z budynków wzniesionych w okresie powojennym, W okresie trans f{lnnacji systemowej nastąpiły zmiany w kierunku prywatyzacji istniej'lcego majątku spółdz ielc zego. przejawiaj'lce się w zmianie z lokatorskiegn prawa do mieszkania na prawo własnościowe do lokalu spóldzielczego (w 20()O r. - 65,% ogólu zasobów mieszkaniowych), Według nowej ustawy o spó łd zielniach mieszkaniowych. która weszla w życie w kwietniu 200 1 r" ci lokatorzy. którzy już wczesnicj wykupi li mieszkanie. będą mogli żqdac od spó łdzielni. by ta przeniosła na nich pełne prawo własności.. Trzecia z I,mn własności to zasoby komunalne. które nal ó ,q do gm iny. Udział tych zasobów spadl z 17,9% w 1990 r. poprzez I SYf" w 1995 r. do 11.6% w 2000 r.. co bylo wy nikiem ich prywiltyzacji. Zasoby komunalne ", \V zdecydowanej większości stare i zni szczone. Dotacje na ich utrzymanie pochłaniaj'ł do 20 % miejskich budżetów, W mieszkaniach tych występuj'l największe za l eg łości w opIatach, Niskie wpływy z czy nszów i ograniczone możliwosci finansowe gmin powodują. że remonty zarówno bież,!ce.jak i kapitalne w tych zasobach wykonywane s~ w minimalnym zakresie, Kolejna grupa mieszkali to mieszkania zak ladów pracy. których udział w sumie zasobów naj wy ra żn i ej spadl : z 11 .3 % w 1990 r. do 4.6% w 2000 r. Zmiany systemu ekonomiczno-spolecznego spowodowa ly. że mieszkania zak ładowe staly się balastem dla przedsiębiorstw. ogromnym obci"żeniem finansowym, Istotnym rozwiązaniem było tu wprowadzenie w 1994 r. ustawy o zasadach przekazywania zakładowych budynków mieszkalnych przez przedsiębiorstwa paJistwowe, Umożliwi la ona komunalizację tych mieszkali lub ich przekazanie na rzecz spółdzielni mieszkaniowych (nieodp łatnie) , W lutym 2()OI r. wesz ła w życic ustawa umożliwiaj'lca na prclCrcncyjnych warunkac h wykup przez osoby fizyczne mieszk,,,i będ'lcych m.in , w la sności'l przed s iębiorstw palistwowyc h (bez PKP) , Proces prywatyzacji doprowadzi zapewne do dalszego spadku udziału omawianej formy własności micszkall w og()łnym zas(Jhic . W zasobach micszkanimvych od 1995 r. uwzględnia się IH)\V~, kategorię wyst~puj'lc<) w stosunkach własnościcwych ... wspólnot t; mieszkaniow'l, Zosta ła olla wprowadzona lIstaw'l o własnosci lokali z 1994 r. Jest now,! form".

(5) Struktura j przyrost zasobu. • •. zarządu. zasobami mieszkaniowymi w budynkach, w których współistnieją mieszkania o różnej formie własności. Dostępna statystyka pozwala stwierdzić, że udział wspólnot mieszkaniowych w zasobie wzrósł z 3,3o/r.' w 1995 r. do 5,7% w 2000 r. Na uwagę zasługuje porównanie z krajami Unii Europejskiej, w których udział zasobów spółdzielczych w zasobach mieszkaniowych ogółem wynosi średnio 4,1 %. Największy jest udział mieszkaJ] spółdzielczych w zasobie mieszkaniowym Szwecji (12,9%) oraz Danii (11,1%), a naJmnicjszy w Grecji (0,8%), w Belgii (2,2%). Własność spółdzielcza w ogóle nie występuje w Luksemburgu i w Holandii. Wysoki jest natomiast w krajach Unii udział zasobów mieszkalnictwa socjalnego (średnio 20,7%). Pod względem udziału tej formy własności przodują: Holandia (37,0%), Szwecja (34,6%) i Luksemburg (31,2%). Na ostatnich pozycjach znajdują się Portugalia (18,7%) oraz Belgia (20,6%)7. 3. Struktura terytorialna zasobu W 2000 r. z ogólnego zasobu mieszkaniowego w Polsce, który wynosił II 844,8 tys. mieszkań 67,2% znajdowało się w miastach, a 32,9% na wsi. Analizując strukturę zasobu mieszkaniowego według województw, należy stwierdzić, że w czołówce znajdują się dwa województwa: mazowieckie - 14,2% ogółu mieszkaJ] oraz śląskie - 13,5%. Na kolejnych pozycjach znajdują się województwa: wielkopolskie (8,1%), dolnośląskie (7,8%) oraz małopolskie i lódzkie (po 7,7%). Wynika to głównie stąd, że na terenach tych województw znajdują się wielkie miasta. Najmniejszy udział w zasobie mieszkaniowym kraju mają województwa: lubuskie (2,6%), opolskie (2,7%), świętokrzyskie (3,3%) oraz podlaskie (3,2%), czyli województwa najmniejsze i najsłabiej zurbanizowane. Inną przyjętą charakterystyką zasobu w ujęciu terytorialnym jest zróżni cowanie regionów pod względem wskaźnika nasycenia mieszkaniami. W 2000 r. wynosił on 312 mieszkaJ] na 1000 ludności. Pod względem poziomu tego wskaźnika przodują województwa: łódzkie (349), mazowieckie (336) i śląskie (336). Na końcowych pozycjach znajdują się województwa: podkarpackie (269) i małopolskie (288).. 7. Obliczenia. własne. na podstawie danych z "Zarz,\dca" 2001, nr 10,.

(6) B(lrhara Klimek. według. Tabela 3. Bilans zasobów m ieszkaniowych zamieszkanych w 2000 r. wojewód ztw. Wojc w 6dl.IWO. l1li ~szk;1I1. ogó łu. %. II 844.8. 100.0. 7953.2 3 XYI.6. 67.1. - mIaSt(). - wicS _._--. , -- -,-",._" . ,'".~,-. -. .• _ .. . . . . .... D{)lno ś l~l sk ic ,"',,, , .. 923,5. 7.K. 632,5. 5,3. " ••. ,,' o. ., " " . , _. ". _. ". .. '". ,"". • _____ o. 317. -. ... __ _ ... 19,5. 174,3 , •• • , , _ _ o , . , . _ _ , _ • • • , . _ , . , . . . . .. • _ __ • • •. ,,_ " __ . . . , •• , _. Lu buskie:.~ _ _ _ • . _ _ _ '.' _ _ , _ , •• _ •••• _ _ . _ •• • _ _ _ . _ , _. _ .• _. _• _. .. _. 305.7. .... ____ __. , . . . . . . " ' . _ - . .. _. . .. . . . . . _. ,,"_, _. .. _ _ _ _ _ _ _ __ • _. Małopol skie. Mazow ieck ie. . . . . . . _ _ , _,~ , _. 19,5. _ •• ,. , . , _ •• " . , . , . , • • " , . " , ' . " ,.. 2.6. "'"'' ,."" ,... .3 0;. 7,7. __ _•• _ _ _________ .. _ __. ___ _ _. ....... • _.. • ,.,. '". •. .-. ,"\ 49. -. . . . . . . ...... . .... . .. .. . . . . . . . . _ .. __ .... •• , " .... ....... , ... 19,2. .. ___ __ .. .. .. ___ __ _ _ _ _ •• _ ' ••••• • _ •••• _,_ •• , _ _ _ . _ , o, ' •• , •••. t.ll1,2. .. . ", _ , •. _ , . _ , _ , -,o' • • , . . . . . . __ .,. lOŁ). 5,7. ._. " . . . . , . . . . . " " ' , ,. __ ....... __ • _______ ..... . . _. Lódzkic. " " '". _. , • • " • • • • , •• , • • • • • , -. 1X,2. "",,,.,-, " " " , " " ' ................. ............................................. . ....... . , , ,. Lubeiskic. .... -. .. ,. .............. .. "", "",,'" "" ,,',.,.. ... _. . " . - .- - ... - - . _ . , . , _. 19J 19,2. , " ",,",". Kujawsko· Pornorsk ie . _ ,,-- . _ • • • • • -. -. ~. ............ ,. -- ........ .... " . _ ... It.l, 2. 312 .14' 265. 32.9. .. _ ..• , .. " .... '". _. , •••• ,-. ~. . __ .. _- •• - - -. powicrz('hn i:'l lI ży lkowiI 11;1 I osobt; (w m]). mie:-.zk;l1'l n" 1000 t)sóh. (w Iys.). Polska ogó łem. Prz~ci\,lIl<.1. Liczba. Liczba. .... . • __ . • . , .•. ___ .. .. .......... _... __ .. _.......... _.... _.... _.. IY.7. ... 910,0. 7.7. 2X~. I H.5. I 674.2. 14 ,2. ."\ ."\6. ł9,S. --- ---- --- - ----. 32 1.8 2.7 -_ ... ---•.. _._- --_.-•.._--- .-..._--_. --"--- -_.-.----. .-----._- ---------- ._....._.. . - .. -. Opol skie:.'. ... -- ... ~-.. ___ _-_._..-_.__.--_._- _. ----------56.l ,2-----._-_.. Podkarpack Il'. -- ... .... ----. J84 .2. Podlaskie - - ---- .-. ._.- •• _._-. Pomorskie - --.--...-- ... .....ShlSk ie . ----- ..... _. ••• -. _ _ o ____. .. --. ". -. ____ o. _ . ___ •••. ,,_ ............. --_._---. •. • ____ •. ______________. - __ - -. .-.-----------~-------------. I 594.2. ••• _ - _ ... -. _ . _ . _ _ _ _ o •• _ _ _ _ .-. Swi~tokrzyskic -_ .. -,-- ---,-_ .._--_... Warm iIi sko · M~L/'. u r sk ie. -.. --.--_ ....... - - - - _ .• _ .. __ •• _ - •. _ . _ - - " ' . , --- - - - - _ . _ - , - _ .. _ .. Wielkopol skie. ... , _ _ •• , ' - ' ' ' __. --_._._--_. '-~. •• _. -_ . -. .... --~-. 421,4 _. ---. -. ___. 18 .0. --- . ---_..... - - __ - " _. .. __. -.. --- ----2U.S. ...... 17,9. :WA. _ • • __ _. 195,2 .... .-. ---. 4.8 -._---- _.- --_._. ~ 2(1 .1 ,2 5.4 ----- --- --------- .... .-......_.. 296 13.5 -------_._ ..._._. - .. _._. - .." .\05 . ... .. - ._- .. -".- .. _,._. . 3,6 294. _______ .. 640.2. 21.7. .. ...... . --.- . .... ----. __ .. _..... -. 962,S. .... --"' ,. -- .. _.... _ - --. ------ .. _,. ". .. _ - _. -- .. ",., .... " . " . " ..,-" ." - " "."". , "' ,, ..," ,.,,-, """"""....... __ ........... ......... .... ................. _.. --_ ................... Zacht)dn i opOmtlr,~k ie 520,6. -. •• -- . .. _ . . . . . , - - _ .. - - ,. 8.1 ... . ........ ..... ,... '" "",,. l S,2. ,. __ _. ... o _ _ ._ . _ . , . , , _ ,. 17.5 ". 4,4. "". 307. . .. __ .... .. ...... .. " .... ... 1t),5. 291 ", " . ,," "",,, ,.. ""'"""... '". I X•4. Zród lo: Gospodarka mie.\':.kalllOll'll 2000, GUS, Warszawa 2001 om/. ohli czc llia własne.. Kolejnym ocenianym wskaźnikiem jest przec iętna powierzchnia uży tkowa mieszkań na I osobę w m'. Sredni wskaźnik w kraju kształtował się w 2000 r. na poziomie 19.2 m'. W w ięk szośc i województw byl on zbli żon y do średn iego. W górę od śred niej wyraźnie odbiegały województwa: o polskie (2 1.7). pod lask ie (20.8) oraz ś lą sk i e (20,4). a w dól województwa : warmiń sko- ma z urskie (17.5) i pomorskie (17.9 m').. 4. Struktura techniczno-ekonomiczna zasobu. mieszkaniowego Jcdn:.t. 7... cech zasobu mieszkaniowego pod. względem. technicznym jest jego. wiek. Polskie zasoby mieszkaniowe "I stare. choć pod wzgl,lkm ich wieku nic.

(7) Struktura i przyrost zasobu odbiegają. znacZ<lco od krajów Europy Zachodniej . Przeciętny wiek polskiego mieszkania to około 40 lat. Procentowy udział mieszkań wybudowanych w poszczególnych okresach w całości zasobów wynosi: do 1919r.-12,9% 1920- 1945 - 15.2% 1946- 1960 - 13.0% 1961- 1970 - 16,6% 1971 - 1980 - 22.7% 1981 - 1990 - 15,2% po 1991 r. -4.4%'. Stan istniejących zasobów zależy nie tylko od ich wieku, ale i od rodzaju materialów zużytych do budowy. częstości gruntownych remontów i modernizacji oraz bieżących konserwacji . W Polsce prawie 30% zasobów powstalo przed 1945 r. Wiele z tych domów to obiekty zaniedbane przez ostatnie dziesięciolecia. źle wyposażone w instalacje, nadające się do rozbiórki. W niedalekiej przyszlości problemem może być również starzenie się konstrukcji wielkomiejskich bloków. których czas eksploatacji był przewidziany na 3()- 40 lat. Gdyby okazalo się. że faktyczna żywotność bloków jest zbliż.ona do założeń, ogromna liczba osób stanę laby przed problemem znalezienia nowego mieszkania. Wedlug danych GUS po 1970 r. remontowano gruntownie budynki z 1.4 mln mieszkań. co stanowi 12.3% ogól u mieszkań w Polsce. Zaleglości remontowe są ogromne. glównie w zasobach komunalnych. a niskie czynsze 7.a te mieszkania pokrywają jedynie koszty bieżące eksploatacji i konserwacji. Szacuje się. że remontów wymaga okolo 7,5 mln mieszkal\. z czego 1,3 mln remontów kapitalnych. Do calkowitej rozbiórki powinno się przeznaczyć okolo 2% domów komunalnych. Jak wynika z badań IGM. w najgorszym stanie znajdują się budynki w miastach o populacji pomiędzy 50 a 100 tys. mieszkal\ców. w których gruntownym remontom powinno być poddane blisko 9% domów komunalnych . Na skutek zaniedbali w remontach poglębia się zjawisko tzw. luki remontowej. która oceniana jest obecnie na okolo 36 mld zl wedlug cen z 1998 L' Informacji o standardzie mieszkań dostarcza charakterystyka z punktu widzenia wyposażenia w podstawowe instalacje. Dostępne dane statystyczne pozwalają na dokonanie porównań między miastem i wsią. Mieszkania w miastach s,! - co zrozumiale -- lepiej wyposai.one wc wszystkie rodzaje instalacji . Udzial mieszka" wyposażonych w wodoci',g osi',gm,1 w 2000 r. poziom 97.6% ogólu zasobu w miastach i 83.1 % na wsi . Podkreślić należy wyrażny wzrost wyposażenia mieszkali lIa wsi wc wszystkie rodzaje insta~. Biuletyn Informacyjny Urzcdu. '1Ihith'm .. Mie~l.kalnktwa. i Rozwoju Miast 200!. nr I..

(8) B(lrhllra Klimek. lacji. Różnica między miastem a wsią jest najbardziej widoczna w wyposażeniu w gaz sieciowy: 76,7% mieszkań w miastach i 15,9% na wsi oraz w c.o.: 80,8 % w miastach i 54,4q~J na wsi. Tabela 4. Mieszkania zamieszkane Wyszczcg()1 nicnte Miaslo - wodOCiąg - gaz - ła z i enk'j - gaz z sieci. c.o . .. ....... "._ .. ". " ' - _.--- .... .... '. ,,_ ..... """'. .. ._.... ". "". ... " .... wyposażone. w inslalacjt;. (% ogółu mieszkań). 199IJ. 1995. 2000. 96 ,3. 96.7 SS.' S6,O. 97.6 90.3 S8 ..1. 74,9. 76,7 W,S. 86.0 83,5 71.8 74.4 ....... .. - - . ... ...... . .. " .... ". .".. 77.8 ." ... -. ................. __ ... Wi c,~. -. wodociąg. - gaz. - !;,l zicnk41. - gaz. .. 67,6. 76,]. 49.4. 57.0 61 ,5 12.1 49.7. 54.2. .. 6.' 42.1). z SieCI. - c.o.. 8.1, 1 63.8 67,6 15.9 54.4. Żródło: Ro<.:Znik Statystyczny RP 2000, Gospodarka mh'.\':.kalliowa 2000, GUS. Warszawa 2001.. Tabela 5 prezentuje zm iany w warunkach mieszkaniowych ludno ści w latach 1990-2000. Pierwszym z mierników jest przecięlna liczba mieszka li na 1000 ludności, wyrażająca stopień nasycenia mieszka niami. Wskai.nik ten wzrósl z 288,7 w 1990 r. do 306.5 w 2000 r. W krajach wysoko uprzemyslowianych na 1000 osób przypada od 380 do 500 mieszkań, a w czolówce znajdują się Holandia, Dania, Francja, Szwajcaria i Szwecja. Tabela 5. Warunki mieszkaniowe ludności w istnicj'lcych zasobach Wyszc zegó ł nicn ie Przecięłna. liczba. Przeciętna. mie szkań. na HKlO ludnoiici. powierzchnia uż y lkowa mieszkania Powierzchnia użytkowa w m Z/usobę Przeciętna liczba osób w l mieszkaniu Liczba osób na 1 izbę Przeciętna liczba izb w mieszkaniu. 1990. 1995. t997. t999. 2000. 288.7 59.6 17.5 3.4. 297.6. 300.4 60,Y 18,6 3.26 0,94 3.46. 304.3 61.3 t9.0 3,22 0.93 3.47. .106.5 61,5 192 , 3,20 0,91 3.48. LO 3,42. 60,5 18,4 3,29 0,96 3.45. Zród lo: Go'\podcrrka micszkarliowa N97 i 20()O, GUS, Warszawa . Przeciętna. powierzchnia użytkowa mieszkania w okresie 10 lat wzrosła Z 59,6 m' do 61 ,5 m' czyli prawie o 2 m', co św iadczy o pewnej, choć niewielkiej poprawie standardu mieszkań. Powierzchnia u ży tkowa w m' na osobę wyniosła w 2000 r. 19,2, podczas gdy w 1990 r. - 17,5, czyli wzrosla o 13%. W Europie.

(9) Struktura i pr:,yrost zllsoblllnies:.kanimvl'go .... Zachodniej na osobę przypada przeciętnie 30-35 m'. W drugiej połowie lat 90. po raz pierwszy liczba osób na izbę spadła poniżej I i w 2000 r. wynosiła 0,92. Pewnej poprawie uległ także wskaźnik określaj'lcy przeciętn'ł liczbę izb w mieszkaniu: z 3,41 w 1990 r. do 3,48 w 2000 r. Reasumuj'lc, można zauważyć pewnil poprawę warunków mieszkaniowych w Polsce, choć są one dalej znacznie gorsze niż w krajach Europy Zachodniej, w których poziom zbliżony do występujilcego obecnie w Polsce odnotowano już w latach 50. i 60.. 5. Przyrost zasobu mieszkaniowego Od 1990 r. liczba oddanych do użytku mieszkali wyraźnie spadała aż do 1996 r. O ile w 1990 r. wybudowano ponad 130 rys. mieszkaó, to w 1996 r. oddano ich do użytku zaledwie 62,1 tys. (tabela 6). Tabela 6. Mieszkania oddane do. użytku. Wyszczególnieni\.' Ogółem. miasto • - w!es w tym: - spółdzidcze - komunalne - zakładowe - przeznaczone na sprzedai.luh wynaJem - społeczne czynszowe - indywidualne. (w łyS.) 1990. 1995. 1996. 1997. 199X. 1999. 2000. 1.14,2. 67, I. 62, !. 7.1.7. 45,3. 55,2. 16.8. 18.5. k2,() 65,6 16,4. SU. 48.2 IS,9. kO,6 61,6 19,0. 6R.4. 26,R. 24,6. 28, I. .1,3. .1,0. 2,5 2.8. 1,6 2,R. .1,7 1.4 5, l. 27.4 1,7. 24..1. 3,0 15,4. 2X,O .1,4 1.5. l ,n. 90 ,. ł4.2. 1,2 20,7. 14 , .17,.1. .1,3. .11.7. n .1 .10, l. ~. 47, l. 1l,.1. .15, l. :n,J. Źródło: Rocznik Statystyczny 1991. 1996, 2000,GLJS. Warszawa oraz B. Kierski. EIl'kry Inuloll'lIidll'O IV 200() roku. "Forum Budowlane" 2001, nr 9.. •. 1.9. 4,n .15.5 t;:('t';:0I1'('. W 1997 r. zahamowana została tendencja spadkowa w budownictwie mieszkaniowym, Nastąpił wzrost liczby oddanych mieszkali do 73,7 tys., czyli o 18% więcej niż w 1996 r. Dodatni trend utrzymywał się do 2000 r., w którym oddano do uż.ytku 87,8 tys, mieszkań, a wi9C o 7% więcej niż w roku ubiegłym i 041,4% wi,cej ni? w 1996 r. (Niew'ltpliwie na decyzje podejmowane przez inwestorów w 1999 i 2000 r. miały wplyw zapowiedzi zniesienia ulgi budowlanej w podatku dochodowym.) Nadal jednak w 2000 r. liczba wybudowanych mieszkań była o "koło 113 mniejsza niż, w 1990 r. W całym pi,cioleciu 1996-,2000 oddano 386.2 łys. mieszkali, czyli o 121.1 tys. (o 23.7%) mniej niż. w latach 1991-,1995 (507.3 tys.). Oznacza to nienadążanie za wzrastaj<lcymi potrzebami mieszkaniowymi.

(10) BO l'hora Klimek. i pogorszenie się warunków mieszkaniowych spoleczelislwa. Okolo 80'X, mie sz kań buduje się w miaslach, a Iylko 20 % na wsi. Przez caly badany okres 1990-2000 czolow'l pozycje; zajmowalo budownicIwo indywidualne. Najw ięcej mieszkaJi odda no w tej formie inwestorskiej w 1990 r. (47,1 Iys .) , co stanow ilo 35,2% ogólu oddanych mie sz kań (tabela 7), W kolejnych latach jego udzial wzrastal do 48,5% w 1996 r.. a w 2000 r. wyniósl 40.5% sumy mieszkali odd:l nyc h do u ży tku . Przy ogólnym spadku efektów rzeczowych w budownictwie mieszkaniowym, tak że w tej formi e budownictwa na stąpil spadek - do 355 Iys. mieszkali w 2000 r. Tabela 7. Struktura mieszkan oddanych do WysZl' !l'gól nien ie Ogóle m w tym: - ~ p (łkl z ick zc - komu na lne - l. akładowe. - przeznao.ollc na .'iprl.(' u;I~, [ub wy naJcm - spolcn llc czyn szowe - indywidualne. użytku według. grup inwcslon')w. (w. 0H. 1990. 19Y5. [996. 1997. l'J9X ' I 1999. 2000. 100.0. 100.0. IIKI.O. HlO.O. 100.0. 100.0. 100.0. 50. t1 2,J II .6. :W.9 4 .9. .' 9,6. 3X .2. S.O. .1:15 3.3. '27.7. 4,8. .14.7 4' .-. 1,9. 19 •. 1.4 2.\7. 4,6 40,5. 35,2. .1.7. -. ' I,. -1.2. 4,.1. 69 •. 11.2. 1,2 17,.1. 0,2. 0.4 47,6. 1.7 46J. 40 • 40.7. 47J. 4Xj. '2, 1. Źródł(): ohlinc nia wla Slll' n<l pOlht .. w ic da nydl tabeli 6.. W 1990 r. w struklurze inwestorskiej podaży przeważala spó ldzielczo ść - 68,4 tys. , co stanowilo 50,9% ogólu oddanych w tym roku mieszkali. W kolejnych latach na stępowal spadek efektów rzeczowych w budownictwie spóldzielczym: do 24,3 tys. mieszkali w 2000 r., co stanowi lo 28'JI,:, ogólu wybudowanych mieszkan . Spotyka się pogląd, że spó lcl z ielczość mieszkaniowa z po wodów finansowych straci la za interesowanie rozw ią za niem problemu mieszkaniowego obywateli o dochodach poni żej ś redniej krajowej i najuboższych . W analizowanym okresie spadala liczba wybudowanych miesz kań komunalnych z 3 tys. w 1990 r. do 1,9 tys. w 2000 r., co stanowilo odpowiednio: 2,3 % i 2,1% ogółu oddanych mieszkan. Największy udzial ta forma inwestorska miala w 1997 r. - 5%. Wielkość zasobu mieszkaniowego gminy powinna umożliwić' zaspokojenie potrzeb rod zin o najniższyc h dochodach, zapewnienie lokali za miennych i socjalnych. Ograniczone możliwośc i finansowe gmin nic sprzyjaj ą tej formie budownictwa . Spad lo również zainteresowa nie budownictwem mieszkaniow ym ze strony zakladów pracy. O ile w 1999 r. oddaly onc do użytku 15,4 tys. mi eszkaJi, to w 2000 r. już tylko 1.2 tys. (mieszkania zaklaclów pracy stanowily w strukturze wybudowanych mieszkań : w 1990 - 11,6<1", a w ZOOO r. - 1,4%)..

(11) zasobu. Struktura i. Najbardziej dynamiczny wzrost w calym lO-leciu cechowa I owie nowe formy budownictwa , a mianowicie mieszkania przeznaczone na sprzedaż lub wynajem realizowane przez developerów oraz spoleczne budownictwo czynszowe realizowane przez TSS-y. Jest to rezultat rolwi'lzań systemowych i prawnych z lat 1994- 1995 oraz atrakcyjnych ulg w podatku dochodowym dla inwestorów. Budownictwo dcveloperskie 10 w 1995 r. - 2,8 tys ., a w 2000 r. już 20.7 tys. mieszkań. Stanowilo to odpowiednio: 4,2% i 23.7% oddanych do użytku w tych latach mie sz kań . Klientami developerów są rodziny zamożne i korzystaj'lce z ulg podatkowych . Społeczne budownictwo czynszowe przeznaczone jest głównie dla rodzin średnio i gorzej sytuowanych, a cclem jego powolani:, by lo przyspieszenie rozwoju rynku mieszkań na wynajem o umiarkowanych czynszach. co między innymi miało dać szansę pozyskania samodzielnego mieszkania luclziom młodym. a także zwiększyć mobilność osób poszukujących pracy. Budownictwo spoleczne czynszowe to w 2000 r. 4 tys. mieszkań wobec 0.1 tys. w 1996 r. Udział tej formy inwestorskiej w sumie wybudowanych mieszkali wyniósł w 2000 r. 4.6% . Ustawa z dnia 26 października 1995 r. o niektórych forma ch popienlllia budownictwa lIlieszkaniowego określila warunki tworzenia TBS-ów jako jednostek dzialających na zasadzie "non profit", budujących i zarządzających mieszkaniami na wynajem. Finansowane S,! one przy pomocy preferencyjnych kredytów z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego. Po nowelizacji ustawy z sierpnia 1997 r. dopuszczalny udzial kredytów w finansowaniu inwestorów spolecznego budownictwa czynszowego został podniesiony z. 50 do 7OC/,). Wprowadzono ponadto umorzenie kredytu po zakończeniu i rozliczeniu inwestycji w wysokości 10% kosztów przedsięwzięcia. Spowodowało to wyraźne ożywienie w tym rodzaju budownictwa, począwszy od 1998 r. Charakterystykę oddanych do użytku mieszkań uzupełniają dane o ich wielkości w m' przeciętnej powierzchni wedlug inwestorów (tabela 8). Tabela 8. Przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkań oddanych do u ży tku (w m' ) Wyszczególnienie Prlcc ięlna. p.u. mieszkania. t99S. t997. 199ft. 1999. K9.6. 93J. 93,4. K7.3. 6IJ SO.O bt.k. 60.6 49J 610\,2 fiOA SI.K t 30.5. 61.4. SU. 49,t SK.3 SK.9 51.6. 46,7. w Iym:. - sp61dzickzc - komunalne - zakładowe:. - przcmac7.onc na sprzedaż lub wynajem - społe c zne czynszowe. 64,5. - indywidualne. __ .0' P">. -. -'Źródło : Rocznik Sratystyczny 1996 i 2000, GUS, Warszawa .. 1.l2.6. M.K 65,7. 50A 1.10,7.

(12) Barbara Klimek Przeciętna. powierzchnia wybudowanych mieszkali wyniosła w 1999 L 87,3 m'. Największe są zasoby w budownictwie indywidualnym - 130,? m' . Mieszkania s półdzielcze, zakładowe i budowane przez developerów są prawic o połowę mniejsze od jednorodzinnych (odpowiednio: 58,3; 67.5: 64.8 m' w 1999 r.). Najmniejsze "I mieszkania komunalne (46,7 m ' ) i społeczne czynszowe (50,4 m'). Rozwój budownictwa mieszkaniowego w najbliższych latach pozostaje w ścisłym zwi'IZku z liczbą wydanych pozwoleli IUI budowę oraz liczbą mieszkań w budowie. W pierwszym kwartale 2001 r. wydano pozwolenia na budowę 23.3 tys. mieszkaIi, tj. o 4,8% mniej niż przed rokiem. w tym w budownictwie indywidualnym o 22.7 C!o i spółdzielczym o 33.2% mniej, natomiast w budownictwie przeznaczonym na wynajem o SO,6% mniej niż w analogicznym okresie 2000 L W końcu marCa 2001 r. w budowie było 702,3 tys. mieszkaJ; , czyli o 4% więcej niż przed rokiem. Według wstępnych danych GUS w 2001 L oddano do użytku prawie 106 tys. mieszkań . Jest to prawic O 20% więcej niż. w 2000 L. jednak liczba ta nie świadczy o dobrej kondycji budownictwa mieszkaniowego. Oddane w 2001 L do użytku mieszkania to echo kOlicówki boomu budowlanego sprzed dwóch - t rzech lat.. 6.. Zakończenie. Szacuje s ię, że zapotrzebowanie na mieszkania w Polsce wynosi około 1,5 mln mieszkań . Należy także wzi"ć pod uwagę zły stan techniczny istniejących zasobów. Przewiduje się, że do 2010 r. około I mln mieszkań trzeba będzie wyburzyć .. Aby poprawić sytuację w budownictwie mieszkaniowym. rz'ld w przyjętym programie - "łnfrastruktum - klucz do rozwoju" zamierza skoncentrować się na trzech problemach: uruchomieniu programu budowy mieszkali w oparciu o kre dyt ze stal" stopą procentow'l, udrożnieniu systemu kredytowania społecznego budownictwa czynszowego oraz usprawnieniu procesu budowy mie szkań. Dla stworzenia realnego popytu na rynku budowlanym będzie uruchomiony system szeroko dostępnych. długoterminowych (co najmniej 20 lat) kredytów na zakup mieszkania o stałym oprocentowaniu nic przekraczaj'lcym 6';'/, rocznie. Kredytohiorcy miełihy prawo do ulgi w podatku dochodowym od osóh fizycznych w postaci odsetek od kredytów na cele mieszkaniowe odliczanych oJ podstawy opodatkowania. Społeczne oudowoictwo czynszowe i spółdzielcze zamierza się wspicrac przez zwi,kszcnie środków na kredyty dla TBS i spółdzielni. Bylohy to: 4S0 mln zł (mocznej dotacji. ok. 4S0 mln 1.1 z emisji przez Bank Gospodarstwa.

(13) STruktura i. z,asobll. Krajowego obligacji w 2002 r. oraz 1,5 mld z pożyczek w bankach (glównic w Banku Rozwoju Rady Europy) . Realizacja programu pozwoliłaby na zw iększe nie liczby oddanych mie sz kań rocznie do poziomu 140 Iys. - już od 2004 r. W dwu naj bli ższyc h lalach powSlaioby okolo 451ys mieszkań w ramach spoleczncgo budowniclwa czynszo wego. Dzięki lemu zaIrudnienie w budownictwie zw i ę k szy loby s ię o okolo 100 tys. osób, a w branżach pokrewnych pow stałoby okolo 2S0 Iys. miejsc pracy.. The Composlllon and Growlh ol Houslng SIock In Poland, 1990-2000 Housing slock in Poland takes the following ownershi p forms : privalc. coopcrativc, municipal (owned by loca l governrnent), cmployer-providcd (Iargcly in big, statc-owllcd plantsl , and housing association. In 20nO, hOllsing slock sIoO(I al 11 .845 millioll home s ~ a rise of R23,OOO and 7.5 % on the 1990 figurc . The data from 2000 show th<ll 49 % ot' the stock was privatcly oWllcd and 28 .6% was tied to coo pcra tivcs . Therc hi.l s becn jJ sharp dc dinc in cmploycr-provided and mu nicipal stock. New stock has not kepI pace wiłh housi ng nreJs. In 2000, 87,800 hOlllcs we rc buil! - around a łhird less Ihan in 1990. The rc was ~I elear inc rcasc in homcs buill for sale a nu renta l and for soda l housing _with Ihe number ol' new add ilions lo cooperali vc slock dcd ining mosl as ił resu Ił ..

(14)