Niektóre aspekty transportu siarki z Polski

Barbara Sieńko-Pisarczyk

Niektóre aspekty transportu siarki z

Polski

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 23, 527-538

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X III, 34 SECTIO H 1989

Z a k ła d N a u k E k o n o m i c z n y c h F i l i i U M C S w R z e s z o w ie

B a r b a r a S I E Ń K O - P I S A R C Z Y K

N iektóre aspekty tra n sp o rtu siarki z Polski

Н екоторы е аспекты транспорта серы из П ольш и C ertain A sp ects of th e T ransportation of Sulphur from Poland

W SPÓ ŁCZESNE ZA STO SO W AN IE SIA R K I ORAZ MODEL JEJ K O N SU M PC JI

S iarka była znana od zam ierzchłej starożytności. Używano jej do w y ­ tw arzania kosm etyków , lek arstw (maści) i jako środka dezynfekcyjnego. W ykorzystyw ano rów nież n iektóre jej związki, jak o dgryw ający dużą rolę w technologii pigm entów i p rak ty k ach alchem icznych cynober. S to­ sowano ją też jako kadzidło \

Pom im o w ielow iekow ej trad y cji w jej pozyskiw aniu i zastosowaniu, sia rk a jako w spółczesny surow iec w ielkiej chem ii przem ysłow ej i m aso­

w y tow ar ob ro tu światowego, pojaw iła się stosunkow o niedaw no. J e st ona obecnie produktem w yjściow ym w w ielu gałęziach przem ysłu, sto ­ sujących technologie chemiczne, ja k np.: przem ysł nawozów m in eral­ nych, petrochem iczny, w łókien sztucznych, gum ow y i kauczuku sy n te ­ tycznego, m ateriałó w w ybuchow ych (prochu dymnego), celulozow o-pa- pierniczy, zapałczany, spożywczy, tek styln y, szklarski, hutniczy, a także w gospodarce rolnej i lecznictw ie. S iarka jest podstaw ow ym surow cem w ielkiego przem ysłu chemicznego, k tó ry w ykorzy stuje ją nie tylko w przedstaw ionym już zakresie, ale rów nież do produkcji w ielkiej ilości różnorodnych związków siarki. W ystępuje ona jako sk ładn ik około 50 w ażniejszych chem ikaliów , takich jak: kw as siarkow y, d w u tlenek siarki, dw usiarczek węgla, kw as chlorosulfonow y i inne 2.

1 K. K w i e c i e ń ; P o ls k a siarka. K raków 1980, s. 18.

2 S ia r k a -S . S u r o w c e m in e ra ln e św ia ta. Pod red. A. B o lesław ieck iego, W arszaw a 1986, s. 167.

P ro d u k cja kw asu siarkow ego na obecnym poziomie rozw oju prze­ mysłowego jest uznaw an a jako m iern ik nowoczesności i postępu tech ­ nicznego każdej gospodarki narodow ej. Inne zastosow ania siarki stale się rozszerzają, a nie w pełn i zbadane i w y korzystyw ane jej w łasności czynią z niej p ierw iastek przyszłości. D ynam iczny rozwój w ydobycia i pozyskiw ania związków siarki, głów nie pod w pływ em technicznych i ekonom icznych w alorów tego surow ca ukształtow ał k ieru n k i jej zasto­ sowań oraz m odel konsum pcji siarki.

A k tu aln y św iatow y m odel po p y tu na siarkę przedstaw ia się n a stę ­ pująco: 50% w ydobycia siark i ogółem zużyw a przem ysł nawozów fosfo­ row ych, około 5% przeznaczone je st do pro du kcji innego typ u nawozów, a pozostała ilość, tzn. 45% w ydobycia zużyw ana jest przez przem ysł che­ m iczny. Około 10% siarki zużyw a się w jej elem en tarn ej postaci, a po­ zostałe 90% jest w y k o rzy sty w ane w postaci kw asu siarkowego. P rzew i­ duje się, że tak i m odel konsum pcji sark i utrzy m a się w najbliższym okre­ sie a w zrost św iatow ego po p ytu na siarkę szacuje się na około 4% rocz­ nie w latach 1987— 1995. Szybkość w zro stu pop ytu będzie przy tym w yż­ sza w przem yśle naw ozow ym , niż w pozostałych gałęziach przem ysłu che­ micznego.®

W obrotach m iędzynarodow ych w 90% siarka sprzedaw ana jest w postaci elem en tarn ej, w ok. 6% jako kw as siarkow y, a pozostałe 4% jako p iry ty (siarczki m etali, np. FeS2, CU FeS2). G łów nym ek sp o rterem sia r­ ki elem en tarn ej jest K anada; w 1986 r. w yeksportow ała ponad 6,0 m in ton. Polska — jako d ru g i co do w ielkości e k sp o rter siarki — d ostarczyła na ry n e k św iatow y około 4,0 m in ton, co dało 25% udziału w św iato­ w ych obrotach tym surow cem (św iatow y ek sp ort siarki elem entarnej w 1986 r. w ynosił ok. 16,1 m in ton) *.

Szerokie zastosow anie sia rk i i jej związków w przem yśle chem icz­ nym i naw ozow ym w skazuje na jej znaczenie jako surow ca w e w spół­ czesnym świecie. A prognozy dalszego w zrostu popytu na siarkę, jak rów nież badania prow adzone nad jej dalszym w ykorzystaniem , np. do p ro d u k cji betonów i asfaltów drogowych,, będą z pewnością powodować w zrost jej w ydobycia i obrotów m iędzynarodow ych tym surow cem .

PROBLEM Y TECHNOLO GICZNE W Y DO BY CIA SIA R K I W POLSCE

S iark a w Polsce w ydobyw ana je s t m etodą odkryw kow ą i otw orow ą — podziem nego w ytap ian ia. Dogodne w a ru n k i geologiczne i hydrologiczne

3 W. F. S h e l d r i c k : W o r ld S u lp u r S u r y s y . W ashington 1985, s. 38.

N iektóre asp ek ty transportu siark i z P olski 529

w ychodni polskiego złoża siarki w Piasecznie um ożliw iają eksploatację m etodą odkryw kow ą. M etoda odkryw kow a w raz z flotacy jn o -rafin acy j- n ym otrzym yw aniem siark i należy dzisiaj do klasycznych technologii w ydobycia w św iatow ym górnictw ie siarki. M etoda ta składa się z dwóch odrębnych, lecz ściśle połączonych procesów: ekploatacji odkryw kow ej ru d y i flo tacy jn o -filtracy jn ej przeróbki siarki.

Proces flotacji ru d y polega na w ykorzystaniu właściwości fizycznych i chem icznych siark i w drodze takich czynności, jak: m ielenie i k lasy ­ fik acja rudy, flo tacja zasadnicza i uzupełniająca, odw adnianie i zagęsz­ czanie k o n cen tratu oraz topienie i rafinacja. W w yniku w ym ienionych czyn­ ności otrzym uje się siarkę pły n ną — jako podstaw ow ą postać handlow ą, elim inującą pylenie i w tó rn e zanieczyszczenie podczas załadunku i tra n ­ sportu.

W Polsce eksploatacja złóż siarki m etodą odkryw kow ą prow adzona była w Piasecznie w latach 1958— 1970 oraz w Machowie od 1970 r. do dnia dzisiejszego. P ro d u k ta m i finalnym i przeróbki ru d y siarkow ej m etodą odkryw kow ą są:

— siarka płynna,

— siarka kruszona, o trzy m y w an a poprzez w ylew anie siarki płynnej na u tw ardzone składow iska, zestalenie, a następnie u rab ian ie i k r u ­ szenie na niereg u larn e b ry ły wielkości do 100 mm,

— siark a m ielona uzyskiw ana w w yniku m ielenia siark i płatkow anej w atm osferze gazu obojętnego,

— siarka g ranulow ana pochodząca z siarki płynnej w efekcie zasto­ sow ania oryginalnego polskiego procesu g ranulacji, pozw alającego na uzyskanie g ran u lek o średnicy od 0,5 do 3,2 m m , k tó re lik w id u ją p y ­ lenie i d ają łatw ość dozowania w procesach dalszego przerobu,

— siarka olejow ana otrzym yw ana poprzez zw ilżanie m ikrocząsteczek siarki m ielonej olejem parafinow ym , k tó ry popraw ia jej absorbcję w k a u ­ czuku.

D rugą m etodą eskploatacji siark i jest m etoda otworowa, opracow ana przez H erm ana F rascha w roku 1894. Zastosow ana była do eksploatacji złóż w ysadow ych siark i w USA. M etoda otw orow a przystosow ana do w aru n k ó w geologicznych polskich złóż siarki przez m gr. inż. B ohdana Żakiew icza, została zastosow ana w kopalniach otw orow ych w G rzybow ie (od 1966 r.), Jezio rk u (od 1967 r.) i w Baszni (od 1975 r . ) 5.

M etoda otw orow a jest stosow ana do odzysku siark i ze złóż podziem ­ nych. W m etodzie tej w ykorzystano zasadę, że siarka topi się w tem p era­ tu rze ok. 120°C i powyżej tej tem p e ra tu ry (ok. 160°C) może być łatw o

tran sp o rto w an a w ciekłej postaci. W tym celu duże ilości gorącej wody są w prow adzane do złoża siark i rodzim ej, a stopiona siarka jest w yno­ szona na pow ierzchnię jako siarka e lem en tarn a o w ysokiej czystości.

K opalnie otw orow e p ro d u k u ją siarkę płynną, kruszoną w zależ­ ności od potrzeb. P on ad to K opalnia S iark i Grzybów produkuje:

— siarkę w laskach, odlew aną z sia rk i płynnej w postaci okrągłych lasek o długości 13— 17 cm i w y k o rzy sty w an ą do dezynfekcji,

— siarkę odczynnikow ą krystaliczną, otrzym yw aną przez k ry sta liz a ­ cję siark i w odpow iednich w aru n k ach , stosow aną jako odczynnik che­ m iczny,

— siark ę odczynnikow ą sublim ow aną, uzyskiw aną w drodze desty ­ lacji i sublim acji sia rk i p ły n n ej, w y k o rzy sty w aną w przem yśle fa rm a ­ ceutycznym i kosm etycznym ,

— siarkę tzw. strącaną, w y tw a rz an ą z siarki kruszonej, m ającą podob­ ne zastosow anie co siark a sublim ow ana 6.

Ta różnorodność w p ro d u k cji odm ian siark i zw iązana jest z ciągłym poszukiw aniem jak najlepszego zaspokojenia potrzeb odbiorców siarki z jed nej stro n y i w zględam i ekologicznym i z drugiej.

Duże znaczenie w poszukiw aniu innej, preferow an ej odm iany siark i w obrotach handlow ych tym surow cem m iał rów nież fak t pylenia i w tó r­ nego zanieczyszczenia siarki w postaci kruszonej podczas tra n sp o rtu i przeład u n ku . N iebagatelny w pływ m iało także zaostrzenie wym ogów w zakresie ochrony środow iska n atu raln eg o , a w szczególności koniecz­ ność ograniczenia zapylenia p rzy urab ian iu , transporcie, załadu nk u i w y ­ ład u n k u tego surow ca. W rezu ltacie na ry n k u pojaw iła się siark a płynna, tran sp o rto w an a do odbiorcy za pomocą specjalnych wagonów — cy stern i tzw. siarka konfekcjonow ana, tj. głów nie siarka m ielona i g ranulow ana w w orkach oraz tzw. g a la n teria siarkow a (siarka olejow ana, w laskach, odczynnikow a, sublim ow ana, strącana).

W latach sześćdziesiątych produkow ano i eksportow ano z Polski tylko siark ę kruszoną. G łów nym jej przeznaczeniem u odbiorców (90% zuży­ cia) b y ła p rodukcja kw asu siarkow ego dla przem ysłu nawozowego i dla pozostałych gałęzi p rzem ysłu chemicznego. W typow ym zakładzie pro ­ d u k cji kw asu siarkow ego technologia je s t o p arta na m etodzie k o n tak to ­ w ej (w układzie podw ójnej konw ersji) i siarka kruszona jest topiona przed poddaniem jej dalszej obróbce. Z tego też powodu — kiedy roz­ w iązano techniczne p roblem y przew ozu siark i płynn ej — ta odm iana sia rk i je s t p refero w an a przy zakupach i w yżej opłacana.

N iek tóre asp ek ty transportu siark i z P olsk i ₅₃₁

U D ZIA Ł SIA RK I PŁY N N E J W EKSPORCIE TEGO SUROW CA Z PO LSK I

S iarka p łynn a stanow i specyficzny prod ukt, k tó ry elim inuje pylenie i w tórne zanieczyszczenie surow ca podczas tra n sp o rtu i przeład unk u, a za­ tem tra n sp o rt jej zapobiega strato m ilościowym. Ma ona postać cieczy 0 barw ie od jasno- do cim no-brązow ej i c h arak tery zu je się n a stę p u jąc y ­ mi p a ra m etram i fizycznym i: tem p e ra tu rą krzepnięcia poniżej 119°C 1 te m p e ra tu rą w rzenia 444,6°C. J a k w skazują św iatow e i krajow e kie­ ru n k i zagospodarow ania tej odm iany siarki, zużyw ana jest ona przede w szystkim do p ro d uk cji kw asu siarkowego, a także dw u tlen k u siarki, triosiarczanów , siarczanów , siarczków, wielosiarczków, w łókien sztucz­ nych, farb i lakierów oraz środków ochrony r o ś lin 7. Z tego powodu ciągle w zrasta udział siark i płynnej w św iatow ych obrotach tym su ro w ­ cem, mimo iż pro du k cja i tra n sp o rt tej odm iany siarki stw arza poważne problem y techniczne, zarów no u dostaw cy, jak i u odbiorcy.

Polska rów nież unowocześniła środki i technikę tra n sp o rtu siarki, dostosow ując się do wym ogów odbiorców i ochrony środow iska. W 1968 r. rozpoczęła prod u kcję i dostaw y siarki pły nn ej dla krajow y ch i zagra­ nicznych odbiorców (ryc. 1).

Dotychczasową historię eksportu różnych odm ian siarki m ożna podzie­ lić na trz y etapy:

1. P ierw szy — obejm ujący lata 1968— 1972 — to okres dom inującego udziału w obrotach siark i kruszonej (w 1968 r. — 91,6%, w 1972 r. — 80,8%).

2. D rugi — o b ejm ujący lata 1973— 1978, to okres w któ rym udział siark i pły n nej w eksporcie w zrastał sukcesyw nie z 40,8% w 1973 r. do 55,6% w 1978 r.

3. Trzeci — dotyczący przedziału lat 1979— 1986, w którym to o k re­ sie nastąpiła w zględna stabilizacja, a potem obniżenie się udziału siarki płynn ej w eksporcie (z 52,6% w 1980 r. do 32, 8% w 1986 r.), spow odo­ w ane ograniczeniem technicznym możliwości transportu.

Od 1968 r. do końca 1986 r. w ysłano z Polski na św iatow e ry n k i 43.825,1 tys. ton siarki, w tym : 58,2% w postaci kruszonej, 39,2% w po­ staci p ły n nej, 2,6% w in n y ch o d m ia n a ch 8. P la n y działalności K opalni i Zakładów Przetw órczych S iarki im. M. Nowotki „S iarkopol” w T arno­ brzegu p rzew idują w zrost udziału siarki płynnej w eksporcie w najb liż­ szych kilku latach.

7 Ibid., s. 208.

8 A n alizy d ziałaln ości gospodarczej K iZPS „Siarkopol” za lata 1968— 1986 (A r­ ch iw u m K iZ PS M achów ).

R ye. 1. E ksport siarki kruszonej i p ły n n ej w latach 1968— 1986; 1 — siarka kruszona, 2 — siarka płynna

Export o f crushed and liquid sulphur b etw een 1968 and 1986; 1 — crushed sulphur, 2 — liquid sulphur

Źródło: A n alizy d ziałaln ości gospodarczej K opalni i Z akładów P rzetw órczych Siarki im . M. N ow otk i „Siarkopol” za lata 1968— 1986 (A rchiw um K iZ PS „Sarko- p o l”).

C H A R A K TER Y STY K A ŚRODKÓW TR A N SPO R TU SIA RK I PŁY N N E J

W łasności fizyczne i chemiczne siarki d eterm in ują ściśle dobór środ­ ków technicznych do jej tran sp o rtu . P ro d u k cja siarki w postaci płynnej nie stanow i w polskich w aru nk ach problem u, ponieważ w obydw u m e­ todach w ydobycia p ro du k tem finalnym je st siarka płynna. N atom iast wywóz siarki płynnej stw orzył poważne trudności i w ym agał kom plek­ sowego zorganizow ania zaplecza technicznego. Przedsiębiorstw a pro d u­ k ujące siarkę uczestniczyły w pracach projektow ych i k on struk cyjn ych przy budow ie zbiorników do przechow yw ania siark i płynnej. Głównym dostaw cą w agonów -cystern do przew ozu siark i była F ab ryk a W agonów w Św idnicy. W latach 1968— 1986 K iZPS „Siarkopol” zakupiły 2 335 c y ste rn (tab. 1). W tym okresie w w y nik u zużycia fizycznego i

ekonomicz-N iektóre aspekty transportu siarki z P olski ₅₃₃

Tab. 1. Z akupy cystern do przew ozu siarki p łyn n ej dla K iZ PS „Siarkopol” w Tarnobrzegu w latach 1969— 1986

The purchase of cisterns for the transportation of liquid sulphur for th e w orks „Siarkopol” in Tarnobrzeg b etw een 1969 and 1986

L.p. Rok zakupu cystern a Typ zakupionych cystern Liczba zakupionych cystern 1. 1969 402 R 175 2. 1970 402 R 228 3. 1971 402 R 250 4. 1972 418 R 215 5. 1973 418 R 355 6. 1974 418 R 34 7. 1975 418 R 222 8. 1977 431 Rb 145 9. 1978 431 Rb 95 10. 1983 431 Rb 67 11. 1984 431 Rb 49 R a z e m — 2335

a) W latach 1976, 1979, 1980, 1981, 1982, 1985, 1986 n ie dokonyw ano zakupu cystern.

Źródło: O pracow anie w ła sn e na p od staw ie danych ze spraw ozdań fin an sow ych K iZ PS „Siarkopol” za lata 1968— 1986. (A rchiw um K iZ PS „Siarkopol” w M a­ chow ie).

nego zlikwidowano 726 cystern, w w yniku czego p ark cystern na koniec 1986 r. liczył 1 609 sztuk.

Z w ykorzystaniem p ark u cystern wiążą się dw a kluczowe problem y, a m ianowicie: 1) obrót cysternam i, 2) stan techniczny i gospodarka cy­ stern am i w przedsiębiorstw ie. M iernikiem przydatności handlow ej cy­ ste rn y jest jej średni obrót liczony w dniach bądź przeliczany na miesiące.

Średni obrót cy stern k ształtu je się różnie, w zależności od odległości odbiorcy siark i p łynnej. Oblicza się, że w obrotach krajow ych wynosi on około 6 dni, w odstaw ach do k rajó w I obszaru — około 15 dni, co oznacza, że przeciętna ro tacja cy stern wynosi od 2,0 do 2,8 razy w m ie­ siącu (średnio w 1985 r. — 2,55, w 1986 — 2,53).

Z drugim problem em , tj. ze stanem technicznym i eksploatacją cystern, wiąże się ich żywotność. Założona przez p ro jek tan ta (Fabrykę W agonów w Świdnicy) żywotność cystern wynosząca 25 la t okazała się w p rak ­ tyce — z różnych przyczyn — nie do osiągnięcia. W rzeczywistości w y­ nosiła ona od 6 do 8 lat, zaś spraw ność układu grzewczego cysterny w y­

nosiła od 4 do 5 l a t 9. P rzedsiębiorstw o zmuszone było do zorganizow ania zaplecza technicznego dla przeprow adzania przeglądów i rem ontów w a­ gonów -cystern we w łasnym zakresie i opanow ania tej nowej form y działalności.

W październiku 1970 r. rozpoczął pracę W ydział Rem ontów C ystern w K opalniach i Z akładach P rzetw órczych S iarki „Siarkopol” im. M. No­ w otki w T arnobrzegu z tym czasow ą siedzibą i lokalizacją na terenach Z akładu P ro d u k cji S ia r k i10. Obecnie W ydział R em ontów C ystern jest je ­ dnostką organizacyjną Z akładu M echanicznego K iZPS „Siarkopol” i do jego zadań należy:

— przeprow adzanie przeglądów eksploatacyjno-przednalew ow ych, — dokonyw anie przeglądów kolejow ych okresow ych (częściowych), — opróżnianie cy stern z zestalonej siarki,

— prow adzenie bieżących rem ontów nadwozi.

ZALETY I W ADY T R A N SPO R T U SIA R K I PŁY N NEJ

O brót siark ą pły n n ą m a niew ątpliw ie więcej zalet, niż obrót siarką kruszoną i innym i odm ianam i tego surow ca. W ażkie znaczenie m a fakt, że wysokość opłat za wywóz 1 tony siarki kruszonej (984 zł) je st wyższa od o p łat za tra n s p o rt siarki p ły nn ej (911 zł) o 73 zł. Różnica w kosztach jest zw iązana z ilością operacji koniecznych do w ykonyw ania p rzy wysyłce siarki w postaci p ły n n ej i kruszonej. Ilość operacji a także zalety i w ady tra n sp o rtu obydw u odm ian siarki ilu stru je tabela 2.

W prow adzenie tra n sp o rtu siark i p ły nn ej wyelim inow ało cztery ucią­ żliwe operacje w ykonyw ane p rzy załadunku i rozładunku siarki kruszo­ nej: zestalanie siark i na stanow iskach, u rabian ie koparkam i, kruszenie surow ca i plandekow anie wagonów. Obydw ie form y tra n sp o rtu siarki m ają zarów no w ady, jak też zalety. P rzew aga zalet tra n sp o rtu siarki płynnej, jak rów nież w zględy ekologiczne w skazują na w łaściw y w ybór postaci siarki i jej tra n sp o rtu w krajow y ch i m iędzynarodow ych obro­ tach tym surow cem .

EKONOMICZNE PROBLEM Y PRZEW OZU SIA R K I PŁY N N E J EKSPO R TO W A NEJ Z PO LSK I

G łów nym i odbiorcam i polskiej siarki p ły nnej są duże firm y chem i­ czne w Anglii, F ran cji, RFN, H olandii i Belgii. Dla zapew nienia im

sta-9 Spraw ozd an ie z e fek ty w n o ści gospodardow ania środkam i transportu siarki p łynnej v/ latach 1981— 1985 w K iZ PS „Siarkopol” (A rchiw um K iZ PS M achów ).

10 A n a lizy ek on om iczn e d ziałaln ości gospodarczej K iZ PS „Siarkopol” za lata 1962— 1980. A rch iw u m K iZ PS „Siarkopol”, s. 23— 31.

N iektóre asp ek ty transportu siarki z Polski 535

Tab. 2. Ilość operacji niezbędnych do w ykonania przy w y sy łce siarki w postaci p łyn n ej i kruszonej oraz zalety i w ad y obydw u form transportu

The num ber of operations n ecessary to be perform ed during th e sending of liquid and crushed sulphur; ad van tages and disadvantages of both form s of transportation

Lp. SIA R K A PŁY N N A Lp. SIA R K A K R USZO NA

O p e r a c j e w y k o n y w a n e p r z y w y s y ł c e s i a r k i

1 w yd ob ycie m etodą otw orow ą 1 w yd ob ycie i obróbka flotacyjn

o-2 transport rurociągam i -filtracyjn a

3 m agazynow anie w zbiornikach 2 transport rurociągam i

4 załadunek do cystern 3 m agazynow anie w zbiornikach

5 transport do odbiorcy 4 zestalen ie na sk ład ow isk ach

5 urabianie koparkam i

6 kruszenie

7 załadunek na w agon y 8 plandekow anie w agon ów

9 transport do odbiorcy

10 rozładunek

Z a l e t y

1 cykl zam knięty 1 w yład u n ek m echaniczny lub ręczny

2 m ała ilość operacji 2 w system ie w ah ad łow ym m ożliw ość

3 m inim alne zagrożenie dla środo­ przyw ozu do K iZ PS „Siarkopol”

w isk a naturalnego fosforytów

4 m ożliw ość elim in acji obniżenia jakości w sk u tek procesów m e­ chanicznych

W a d y

1 w ysok ie koszty zakupu i ek s­ 1 duża ilość operacji

ploatacji cystern 2 w ysok ie zagrożenie dla środow iska

2 konieczność rozgrzew ania cystern człow ieka (pylenie, zapłony)

przed opróżnieniem 3 w y sy łk a taborem P K P (koszty,

3 zaham ow anie rozładunku przy przestoje)

niespraw nym układzie grzew czym 4 konieczność plandekow ania 4 n iew yk orzystan y tabor cystern 5 m ożliw ość obniżenia jakości w sk u ­

przy pow rocie do K iZPS tek procesów m echanicznych

łych i term inow ych dostaw siarki płynnej podjęto odpowiednie przed ­ sięwzięcia, a mianowicie:

— budow a term in alu na siarkę płynną w Porcie Północnym w G dań­ sku,

— budowa czterech specjalnych tankow ców do przew ozu siarki p ły n ­ nej,

— w ydzierżaw ienie term inali na siarkę płynną w Rucon w Anglii, w R otterdam ie w Holandii i w Ronen we Francji.

P odjęcie tych działań pozwoliło n a sprostanie w ysokim wym aganiom odbiorców oraz ukształto w anie się i ustabilizow anie kręgu odbiorców na polską siarkę p ły n n ą w E uropie Zachodniej.

W roku 1988 i w latach następnych przew iduje się w ysłanie z K iZPS „Siarkopol” do P o rtu Północnego około 1,2 m in ton siark i w postaci pły nn ej, co pow inno przynieść oszczędności rzędu 80 m in zł rocznie, w sto su n ku do kosztów poniesionych p rzy transporcie siarki w postaci k ruszonej. Oszczędności te i w zględy ekologiczne potw ierdzają w łaści­ w y w y b ó r postaci sia rk i i środków jej tran sp o rtu . Z drugiej stro n y sk ła­ n iają one do postaw ienia tezy o konieczności rozw oju bazy cystern dla dalszego w zrostu przew ozów . Je d n ak przez kilka najbliższych la t liczba cy­ s te rn będzie ulegała zm niejszeniu. Spow odowane to je st decyzją m in i­ stra gospodarki m ateriałow ej z dnia 31 gru dn ia 1984 r., w prow adzającą zakaz pro d u kcji wagonów— cy stern ty p u 431 Rb do przew ozu siarki płyn n ej z dniem 1 stycznia 1987 r., jako p ro du kcji zbyt m ateriałochłon- * e j . 11

Od tego czasu prow adzone są w O środku Badawczo-Rozwojowym K iZPS „Siarkopol” oraz w F abryce W agonów w Św idnicy prace nad p ro jek tem i k o n stru k cją nowego ty p u cystern, lecz p ro je k t techniczny budow y p ro to ty p u oczekiw any jest dopiero pod koniec 1988 r. P ie rw ­ szy zakup nowego ty p u cy stern planow any je s t na początek la t dzie­ w ięćdziesiątych (50 szt.).

W ybudow ana na początku la t siedem dziesiątych baza przeładunkow a siark i w Porcie Północnym została zaprojektow ana docelowo na p rzy ­ jęcie 2.400 tys. ton siark i rocznie. Z powodu b rak u odpowiedniego p a r­ ku cy stern w ykorzystanie tej bazy w ynosi około 57% planow anej mocy przeładunkow ej (w 1986 r. w ynosiło 51,2% w 1985 r. 5 8,1% )12. B rak cy stern jest więc „w ąskim gard łem ” uniem ożliw iającym zwiększenie ekspo rtu polskiej siarki pły nn ej dla zagranicznych odbiorców. Istnieje zatem konieczność ja k najszybszego zagospodarow ania pow stałych r e ­ zerw zdolności przeładunkow ych P o rtu Północnego, stw orzonych p rze­ cież określonym nakładem sił i środków.

ZAKOŃCZENIE

Szerokie zastosowanie siarki w w ielu gałęziach współczesnego p rze­ m ysłu i prognozy w zrostu popytu na te n surow iec w najbliższych latach

11 Z arządzenie M inistra G ospodarki M ateriałow ej z dnia 31 grudnia 1984 r. w sp raw ie zakazu produkcji w a g o n ó w -cy stern do przew ozu siark i płyn n ej. M onitor P o lsk i nr 46, poz. 362.

12 X X V - l e c i e ob ecności p o ls k ie j sia rk i na r y n k a c h św ia t o w y c h . M ateriały na sym pozjum . A rch iw u m K iZ PS „Siarkopol”, 1987, s. 25.

N iektóre aspekty transportu siarki z P olski ₅₃₇

spowodować pow inny w przedsiębiorstw ach produkujących siarkę podję­ cie odpowiednich decyzji i działań zm ierzających do intensyfikacji eksportu.

Istnieje rów nież potrzeba dokładnego zanalizow ania i określenia eko­ nom icznej efektyw ności eksportu siarki z Polski oraz głównych d e te r­ m in a n t k ształtujących jego opłacalność. Zam ierzone decyzje dotyczące inten sy fik acji eksportu siarki pow inny się opierać na tej analizie i uw zględniać ak tu aln e tren d y w konsum pcji oraz w zględy ko n iu n k tu ­ ralne.

W eksporcie siarki płynnej w najbliższych latach należy oczekiwać dalszej spadkow ej tendencji w dostaw ach, spowodowanej brakiem cy­ s te rn do jej przewozu. Z uwagi na to więcej inw encji należałoby skie­ row ać na w zrost udziału siarki konfekcjonow anej w obrotach handlo­ wych. Chodzi tu głównie o siarkę m ieloną i granulow aną oraz o tzw. g alanterię siarkow ą, której eksport jest stosunkow o niew ielki, sięgający 13 tys. ton rocznie. Eksport ten skierow any jest głównie na ry n k i RW PG, ale dociera także do w ielu zachodnich odbiorców.

Ceny uzyskiw ane za siarkę konfekcjonow aną są wyższe od 40°/o do 100% od cen m ożliw ych do uzyskania za siarkę kruszoną. Niew ielka skala eksportu siarki konfekcjonow anej jest rezultatem dużej k o n k u ren ­ cji na ry n k ach (zwłaszcza w Europie Zachodniej) oraz niższej jakości polskich produktów i serw isu wysyłkowego.

W związku z powyższym przedsiębiorstw a eksportujące siarkę po­ w inn y się skoncentrow ać na przyśpieszeniu m odernizacji i rozbudow y istniejących instalacji do g ran u lacji i m ielenia siarki, w celu podniesie­ nia jakości siark i konfekcjonow anej i w zrostu jej eksportu.

Р Е З Ю М Е В статье представлены возм ож ности применения серы в качестве осн ов­ ного сырья в современной хим ической промыш ленности, а т ак ж е прогнозы спроса на сер у в бл и ж ай ш и е годы. Эти данны е сл уж ат отправной точкой для о бсуж ден и я выбора сорта и транспортны х средств при п ер ев озк е польской серы в м еж дународном товарообороте. Сравнение преим ущ еств и недостатков транспорта дробленной серы и ж и д ­ кой позволяет сделать вы вод о необходим ости увеличения доли ж и дк ой серы в экспорте. В пользу такого реш ения говорят не только эконом ические ф а к ­ торы, но т а к ж е и требования охраны природной среды. Однако, „узким горлом”, задерж иваю щ им увеличение вы воза ж и дк ой серы из Польш и, является недостаток вагонов-цистерн. П оэтому в бли ж ай ш и е годы следует ож и дать скорее сн и ж ен и я экспорта ж и дк ой серы . Ц ел есообр аз­ ным с точки зрени я экономической выгоды экспорта серы представляется увелич ение доли другого вида этого сырья, т ак ж е высоко ценимого на миро­ вом рынке — конф екционированной серы.

S UM M A R Y

The article p resen ts the sca le o f u tilization of sulphur as th e b asic m aterial for th e contem porary ch em ical industry; it also presents th e prospects of th e d e­ m and for sulphuir in th e years to com e. This i s th e startin g p oin t for the con sid e­ rations concerning th e choice of th e v a riety and m eans of transportation of P olish su lp h u r in in tern ation al tu rn over of th is raw m aterial.

C om paring the a d van tages and th e shortcom ings of crushed and liquid sulphur a llo w s for a th esis to be put forw ard about th e n ecessity of in creasin g th e propor­ tion o f liquid sulphur in exp ort. This is favou red not o n ly by econom ic reasons, but also by the req u irem en ts of th e n atu ral en viron m en t protection.

H ow ever, th e la ck of an adequate num ber of tan k s •— cistern s is the b o ttle ­ neck w hich m akes greater ex p o rta tio n of liqnid sulphur from Poland im p ossib le. C onsequently, one should ex p e c t a drop of th e ex p o rt of liq u id sulphur in th e y ea rs to com e. In order to im prove the p ro fita b ility of sulphur exp ort it w ould be ad v isa b le to in crease another v a riety o f th is raw m aterial, th at is con fection ate sulphur w h ich is also preferred at th e w o rld ’s m arkets.