Ba r b a r a Ba r g i e ł, Ma r e k Fl o r e k
W s t ę p n e s p r a w o z d a n i e z r a t o w n i c z y c h b a d a ń w Dy l ą g ó w c e,
s t a n. 1 9 , g m. Hy ż n e, w o j. p o d k a r p a c k i e
Stanow isko nr 19 w D ylągów ce, gm. Hyżne, pow. rzeszow ski, odkryte zostało w trakcie badań A ZP pro w adzonych p rz e z J. P o d g ó rsk ą-C zo p ek i S. C zopka z M uzeum O kręgow e w R zeszow ie w kw ietniu 1994 r. O biekt, ju ż w ów czas zniszczony w kopam i i „dzikim ” w ysypiskiem śm ieci, określony został jak o dom niem a ny kurhan (S. C zopek 1997, s. 54).
Stanow isko znajduje się w południow o-zachodniej części w si, w pobliżu przysiółka Bazary, na skraju lasu, w m iejscu określonym ja k o „K sięże św ierki” (ryc. 1). Kopiec zlokalizow any je s t n a je d n e j z lokalnych kulm i nacji (ok. 400 m npm ) długiego garbu w ysoczyznow ego stanow iącego fragm ent w o d o d ziału Sanu i W isłoka, w obrębie Pogórza D ynow skiego. Zachow ana w ysokość kopca w ynosiła 1,0-1,1 m przy średnicy ok. 9,0-10,0 m (ryc. 2). K opiec porośnięty je st drzew am i, sam zaś na syp był m ocno uszkodzony przez liczne wkopy, z któ rych najw iększy m iał ponad 1,5 m średnicy i sięgał po niżej podstaw y kopca. W kopy w ypełnione były śm ie ciami i odpadkam i w rzucanym i tu - ja k się m ożna zo rientow ać po ich charakterze - od co najm niej 40 lat. W edług inform acji m ieszkańców D ylągów ki, w miejscu gdzie znajduje się kopiec, m iała w czasie w ojny trafić bom ba; w edług innej w ersji, N iem cy m ieli zakopać tu jakąś skrzynię. Pozostałością po jej w ydobyciu, ew entu
alnie po w ybuchu bom by, m ają być doły w obrębie na sypu kopca, do których później w rzucano śmiecie.
W zw iązku z postępującą dew astacją kopca, grożą cą je g o całkow itym zniszczeniem na zlecenie Służby O chrony Zabytków w ojew ództw a podkarpackiego pod ję to k rótkotrw ałe bad an ia w eryfikacyjno-ratow nicze,
których celem było przede w szystkim określenie funkcji obiektu a także ustalenie chronologii i przynależności kulturowej dom niem anego kurhanu. W pierwszej kolej ności oczyszczono kopiec i jego otoczenie ze śmieci, usu nięto rów nież ściółkę leśną i drobne krzaki. Nie otrzy m ano natom iast zgody z N adleśnictw a w Kańczudze, adm inistrującego lasem w którym znajduje się kopiec, na w ycinkę porastających go dużych drzew. O graniczy ło to znacznie m ożliw ości praw idłow ego rozpoznania kurhanu. Po pracach porządkow ych, gdy uzyskano ju ż wiedzę co do stopnia zniszczenia nasypu kopca, zdecy dowano się w pierwszej kolejności badaniam i objąć po łudniową część kopca znajdującą się od strony drogi prze biegającej skrajem lasu, uszkodzoną przez pojedynczy duży wkop. Ponadto na przedłużeniu osi E-W obiektu
w ykonano dodatkow o sondaż, m ający na celu rozpoznać stratygrafię otoczenia kurhanu. Ze w zględu na ograni czony czas badań i w yjątkow o niesprzyjające warunki atm o sfery czn e b ad an iam i o b jęto ty lk o o b szar o p o w ierzchni 45 m 2 przy głębokości w ykopów od około 50 do 180 cm.
K opiec został w zniesiony na lokalnej kulm inacji garbu w m iejscu gdzie bardzo płytko pod pow ierzchnią znajdują się w ychodnie skały m acierzystej (piaskowca) nakryte pylastym i osadam i pochodzenia eolicznego, na których wytworzyły się właściwe gleby brunatne. W prze badanej, południow ej połow ie kopca nienaruszona była tylko je g o ćw iartka SW i południow e obrzeże pierw ot nego nasypu. B udow a kopca było stosunkow o prosta (ryc. 3) a najw ażniejszym i jej w arstw am i były:
- w -w a 1 - ściółka i w spółczesny hum us leśny, - w -w a 4 - żółta, tw arda przem ieszana glina w spą gu z drobnym i w ytrąceniam i osypki krzemionowej - war stw ę tą należy interpretow ać ja k o zachow any relikt pier w otnego nasypu kopca,
- w -w a 5 - siw o-szara ziem ia z drobnym i okrucha mi w ęgla drzew nego - strop pierw otnego (kopalnego) poziom u hum usow ego z czasów sypania kopca - zacho wany tylko w części E,
- w -w y 6-8 - gliny calcow e, z tym , że w arstw a 7 to ciem nożółta glina z białym i w ytrąceniam i osypki krze m ionkowej w postaci plam i żyłek. W stropie tej w ar stwy na styku z w -w ą 4 w południow o-zachodniej czę ści kopca znajdow ały się zabytki krzem ienne,
- w -w a 9 - ja sn a glina przesycona białym i w trące niam i krzem ionkow ym i lub rdzaw ym i żelazistym i, ukła dająca się w form ie półkolistej w przybliżeniu sm ugi o szerokości 15-20 cm. Jest to praw dopodobnie pozos tałość po row ku przykurhanow ym ,
- w -w a 10 - piaskow iec - skała m acierzysta. Pod nasypem nie odkryto jam y grobowej - albo zo stała zniszczona w spółczesnym w kopem , lub też znaj duje się w nieprzebadanej północnej części kurhanu. Je dynie w ćw iartce SW na p oziom ie odpow iadającym w przybliżeniu stropow i pierw otnego hum usu odkryto intencjonalnie złożone w yposażenie grobow e składają ce się z 3 grocików trójkątnych z m inim alnie podcięta podstaw ą, dw ustronnie retuszow anej form y nożowatej zwieńczonej półtylcem w części przypiętkow ej, skroba- cza, w ióra i 3 odłupków (ryc. 4). W szystkie zabytki
wy-3 6 Ba r b a r a Ba r g i e ł, Ma r e k Fl o r e k
Ba r b a r a Ba r g i e ł, Ma r e k Fl o r e k R yc . 3. D y lą g ó w k a , sta n. 1 9 . Pr ofil W -E (w k ie ru n k u N k o p c a ), sk al a 1 :4 0. O z n a c z e n ia : 1 - śc ió łk a i w sp ó łc z e sn y h u m u s leśn y; 2 - sza rob ru n at n a zi em ia (w yp ełn is ko w k o p u ); 3 - ciemnobrunatna zi em ia (w yp eł ni sk o po wy kr ocie ?) ; 4a - pr ze m ie sz a n a ż ó łt a gl in a z w st a w k a m i h u m us u; 4 - p r z e m ie sz a n a żó łt a gl in a; 5 - si w a zi em ia z dro bn ymi w ę g ie lk a m i d r z e w n y m i (h u m u s k o p al n y ); 6 - c ie m no żó łt a (b ru n at n ożó łta ) glina ; 7 - żó łt a g li n a z b ia ły m i w y tr ą c e n ia m i k r z e m io n k i, ż y łk o w a n a ; 8 - bru na tn a, do łe m jaś nie js za gl in a z b ia ły m i i r d z a w y m i w y tr ą c e n ia m i; - 9 ja sn a gl in a (ro w ek ?) ; 10 - sk ał a macie rzy sta (p ia sk o
4 0 Ba r b a r a Ba r g i e l, Ma r e k Fl o r e k
konano z krzem ienia w ołyńskiego. Ponadto znaleziono 4 okruchy - w edług oceny dr. K. Tuni - m iejscow ego rogow ca m enilitow ego z w yraźnym i śladam i spękań ter m icznych.
M ateriał krzem ienny został poddany badaniom tra- seologicznym , które w ykonała prof. G alina K orobkow a z In sty tu tu A rc h e o lo g ii R o sy jsk iej A k a d em ii N au k w Sankt Petersburgu. N arzędzia służyły do obróbki drew na, skóry i mięsa.
R easum ując należy stw ierdzić, że pom im o braku jam y grobowej m am y do czynienia z kurhanem a na pod
stawie inw entarza zabytkow ego m ożna go łączyć napew- no z ludnością kultury ceram iki sznurow ej (KCSz), p o m im o, że do form y nożow atej nie posiadam y bliskich analogii. R ów nież grociki trójkątne nie należą do czę stych w m ateriałach K CSz, choć w ystąpiły np. w kurha nie В w B ierów ce (J. G ancarski, A. i J. M achnikow ie 1990, ryc. 11:3-8), ja k i w innych, płaskich grobach tej kultury (np. Ż uków - J. M arciniak 1960, Tabl. IV: 22;
Lublin-Sław inek - J. G łosik 1968, Tabl. V: 7), rów nież spotykane są na stanow iskach niem ieckich (np. Burg- scheidungen, K albsreith - W. M atthias 1974, Taf. 28: 11, 68:5-6; G orsleben, R eich ard tsw erb en - W. M atthias 1982, Taf. 27: 2, 87: 11) znacznie rzadziej czeskich (np. Vikletice, grób 111 - M. Buchvaldek, D. K outecký 1970, Abb. 35:12).
Jeżeli praw idłow o zinterpretow ano stratygrafię ku r hanu to pierw otnie m iał on ok. 1,5 -2,0 m w ysokości przy średnicy ok. 4,5 -5,0 m i należałby w tym regionie do obiektów m ałych. Przykładow o kopce А і В w B ie rów ce m iały po 10-10,5 m średnicy, w N epli - 9 m, w Ha- chovcach - 8 m, w Średniej ok. 6 m (J. M achnik 1998, ryc. 3).
K urhan w D ylągów ce je s t trzecim rozpoznanym pod w zględem archeologicznym kopcem tej kultury na P o g ó rz u D y n o w sk im p o Ś red n iej i W oli W ęg iersk iej (J. M a c h n ik , E. S o sn o w sk a 1996, s. 3 -2 8 ; 1998, s. 3 -1 9 ).
Lit e r a t u r a
B u c h v a l d e k M., K o u t e c k ý D. 1970 Vikletice, Praehistorica, III. C z o p e k S.
1997 Nowe odkrycia kurhanów na Pogórzu Dynow
skim, R. Przem., t. 33, z. 5, Archeologia, s. 53- 63.
G a n c a r s k i J.,M a c h n i k o w i e A. i J.
1990 Kurhan В kultury ceramiki sznurowej we wsi
Bierówka, gm. Jasło w świetle badań archeolo gicznych, AAC, t. 29, s. 99-124.
G ł o s i k J.
1968 Kultura strzyżowska, Mat. Star., t. 11, s. 7-113. M a c h n i k J.
1998 Uwagi o najstarszym osadnictwie pasterskiej
ludności kultury ceramiki sznurowej (III tysiąc lecie przed Chr.) w strefie karpackiej [w:] Dzieje Podkarpacia, Krosno, s. 99-120.
M a c h n i k J., S o s n o w s k a E.
1996 Starożytna mogiła z początków III tys. przed Chrystusem ludności kultury ceramiki sznuro
wej w Średniej, gm. Krzywcza, R. Przem., t. 32, z. 3, Archeologia, s. 3-28.
1998 Kurhan ludności kultury ceramiki sznurowej
z przełomu III i II tysiąclecia przd Chrystusem w Woli Węgierskiej, gm. Roźwienica, woj. prze myskie (Badania archeologiczne w 1997 r.), R. Przem., t. 34, z. 3, Archeologia, s. 3-19. M a r c i n i a k J.
1960 Materiały neolityczne z Żukowa, pow. Sando
mierz, Mat. Arch., t. 2, s. 43-56. M a t t h i a s W.
1974 Kataloge zur mitteldeutschen Schnurkeramik,
Teil IV: Südharz-Unstrut-Gebiet, „Veröffentli chungen des Landesmuseums für Vorgeschich te in Halle”, Halle, Bd. 28.
1982 Kataloge zur mitteldeutschen Schnurkeramik,
Teil V: Mittleres Saalegebiet, „Veröffentlichun gen des Landesmuseums für Vorgeschichte in Halle”, Halle, Bd. 35.
Barbara Bargieł, Marek Florek
Pr e l i m i n a r y Re p o r t f r o m t h e Re s c u e Ex c a v a t i o n s in Dy l ą g ó w k a, s i t e 1 9 , Hy ż n e Co m m u n e, Po d k a r p a c k i e Vo i v o d s h i p
Site 19 in Dylągówka, Rzeszów district, Podkarpackie voivodship, was discovered in the process of the Archaeologi cal Survey of Poland (AZP). The feature, which was already damaged by modem disturbances and an illegal refuse dump, was characterised as an alleged barrow.
It is situated in the south-western part of the village, on one of the local culminations of a long ridge (Fig. 1). The pre served height of the mound was 1,0 - 1,1 m with a diameter of about 9,0 - 10,0 m (Fig. 2). The feature is overgrown with trees and the mound is seriously damaged by numerous distur bances (Fig. 3). After some preparation work, which allowed for determining the degree of damage made to the mound, it was decided that the southern part of the barrow must be examined first. It was damaged by one big disturbance. The examination covered an area o f 45 sq. m and the depth of the trenches ran ged from 50 to 180 cm.
Under the mound no grave pit was discovered. Only in the south-western quarter, at the level corresponding to the pri mary humus, some intentionally placed goods were discove red in the form of 3 triangular arrow points with a slightly ob lique retouched base, a knife-like tool with bifacial retouch and truncation in its base part, a micro-side-scraper, a blade and 3 flakes (Fig. 4). All items were made of Volhynian flint. Moreover, 4 scraps of local menilite homstone were found, which had clear traces o f thermal cracks.
It must be said that despite the absence of a grave pit what we are dealing with here is a barrow, and on the basis of the inventory it should for sure be associated with the people of the Corded Ware culture.
Katedra Archeologii UMCS w Lublinie
