A rch eo lo g ia Polski Ś ro dkow ow schodniej, t. III, 1998
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a w i e l o k u l t u r o w y c h s t a n o w i s k a c h n r 1 1 1 1 2 w Ja n k a c h Do l n y c h, w o j. z a m o j s k i e
W i e s ł a w Ko m a n, Jó z e f Ni e d ź w i e d ź
Stanow iska nr 11 i 12 w Jankach D olnych, gm. H o rodło zostały odkryte podczas badań A ZP w 1983 r. przez A. K okow skiego z K atedry A rcheologii UM CS w Lu blinie. O ba położone są w strefie kraw ędziow ej doliny Bugu, przy jed n y m z je g o bezim iennych dopływów, na dużych są siad u jący ch ze so b ą cy p lach o ekspozycji okrężnej. Badania sondażow e o niew ielkim zasięgu prze prow adzili tutaj w 1995 r. doc. dr J. G urba i dr A. Z ako ścielna. N a stan. 11 odkryto w ów czas cztery obiekty gospodarcze zaś na stan. 12 zniszczony pochów ek ludz ki (A. Z akościelna, J. G urba 1995, s. 10-11).
T e g o ro c z n e b a d a n ia p r z e p r o w a d z o n e z o s ta ły w dniach 15-27 w rześnia 1997 r. i objęły łącznie na obu stanow iskach 250 m 2 pow ierzchni. Założone w central nej części stanow iska 11 trzy w ykopy badaw cze pozw o liły odkryć 13 pradziejow ych obiektów osadow ych róż nego typu: 2 naziem ne obiekty słupow e, 11 ja m gospo darczych oraz dw a pochów ki ludzkie i transzeję z II w oj ny św iatow ej. Ponadto dokończono eksplorację obiektu odkrytego w 1995 r.
Jeden z g ro b ó w (n r 1/97) o d kryty n a głębokości 25-30 cm został w w yniku głębokiej orki praw ie całko wicie zniszczony. Z achow ały się we fragm entach kości kończyn górnych, kilka kręgów i fragm entów żeber oraz część czaszki, zaś z w yposażenia jedynie niew ielki frag m ent wiórka krzem iennego oraz w isiorek z muszelki (ryc. 2: 4) znaleziony pod czaszką. U kład zachow anych kości rąk i tułow ia sugeruje, że zm arły ułożony był na boku po osi N W -SE, z g łow ą na SE. Z dużym praw dopodobień stwem grób ten należy zaliczyć do kultury wołyńsko- lubelskiej ceram iki m alow anej. D rugi grób (nr 2/97) zo stał odkryty na dnie ja m y zasobow ej (ob. 5/97). Szkielet zachow ał się w bardzo dobrym stanie. Zm arły ułożony był na w znak, w pozycji w yprostow anej na osi NE-SW , z głow ą na S W, ręce zgięte w łokciach i skrzyżow ane na klatce piersiow ej. P osiadał w yposażenie w postaci bran soletki z paciorków „fajansow ych” w ilości ok. 20 sztuk (ryc. 3: 3-19) oraz igły kościanej (ryc. 3: 1), która praw dopodobnie spinała w łosy zm arłej gdyż znaleziono j ą przy czaszce. U łożenie zm arłego oraz jeg o w yposażenie m ieści się w konw encji bezceram icznych grobów kultu ry m ierzanow ickiej i do tej kultury należy go zaliczyć (Z. Ślusarski 1970, F. 25, pl. 158; W. K om an 1989, Tabl. XIX: 1-4; XXI: 1; A. U zarow iczow a 1964, s. 328)
W śród odkrytych na stan. 11 obiektów osadow ych przew ażały ja m y gospodarcze. Pięć z nich m ożna uznać za zasobow e (ob. 4, 5, 10, 11, 14), pozostałe to ja m y
gospodarcze o nieokreślonym charakterze. Jam y te w rzu cie poziom ym posiadały kształt ow alny lub kolisty o śred nicy 1-2 m. G łębsze z nich m iały w profilu kształt trape- zow aty lub w orkow aty, płytsze zaś niecko waty. Ich w y pełniska zaw ierały stosunkow o skrom ne w yposażenie w postaci drobnych fragm entów ceram iki i kości zw ie rzęcych, w yjątek pod tym w zględem stanowi ob. 5, gdzie znaleziono so czew k o w atą siekierkę krzem ienną (ryc. 3: 2), ornam entow any paciorek kościany (ryc. 3: 20) oraz duże fragm enty naczyń glinianych zdobionych odciska mi sznura (ryc. 3: 8; ryc. 2: 22), należących do kultur m ie rz a n o w ic k ie j i s tr z y ż o w s k ie j. Ja m y p o s ia d a ły w swych zasypiskach m ateriały w ielokulturow e. Ponie w aż jed n ak najm łodsze m ateriały datują zasypany nie długo użytkow any obiekt, m ożna w ięc stw ierdzić, że ob. 3, 5, 6, 7 i 15 należy przypisać kulturze strzyżowskiej, natom iast ob. 4, 10, 13 i 2/95 kulturze łużyckiej. D o tej ostatniej kultury praw dopodobnie należały także obiek ty 9, 11 i 14.
O bok ja m zanotow ano na stanow isku dw a trzyrzę- dow e obiekty słupow e (ob. 8 i 12), o szerokości ok. 4 m. B yły to zapew ne p o zo stało ści b udow li naziem nych, praw dopodobnie o charakterze gospodarczym , za czym przem aw ia gęstość słupów. Ze w zględu na fragm enta ryczne przebadanie obu obiektów , trudno określić ich całkow ite w ym iary, przeznaczenie, chronologię i przy należność kulturow ą. N iem niej je d n a k ze stratygrafii w ynika, że pow inny one być m łodsze od kultury łużyc kiej z okresu halsztackiego, gdyż naruszają obiekt 13 datowany na ten okres. Być m oże należy je łączyć z m łod szym okresem przedrzym skim , z którym m ożna wiązać najm łodsze m ateriały pradziejow e odnotow ane w obrę bie tych budow li. Jednakże nie należy traktow ać tych ustaleń za ostateczne.
Podczas badań na stan. 11 odkryto i zbadano także fragm enty transzei z II w ojny św iatow ej.
N a stanow isku 12 założono trzy w ykopy zlokalizo w ane na jeg o północno-w schodnim skraju i odkryto dwie jam y gospodarcze oraz zygzakow ato biegnącą transzeję z II w ojny św iatow ej. O ba obiekty pradziejow e to jam y gospodarcze o głębokości ok. 100 cm , z których jedna była w rzucie okrągła a w profilu w orkow ata, druga zaś ow alna a w profilu trapezow ata. O bie na podstaw ie frag m entów ceram iki m ożna zaliczyć do ja m zasobow ych kultury łużyckiej i datow ać n a okres halsztacki.
W tra k cie prac w y k o p a lisk o w y ch odk ry to także w w arstw ie kulturow ej różnorodny m ateriał
ceramicz-Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a w ie l o k u l t u r o w y c h s t a n o w is k a c h n r 11 i 1 2 w Ja n k a c h Do l n y c h 87 R y c. 1. Ja n k i Do ln e. Pl an zb io rc zy w yk op ów i obi ektów: А - st an . 11 ; В - st an . 12 .
88 Wie s ł a w Ko m a n, Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a w ie l o k u l t u r o w y c h s t a n o w is k a c h n r 11 i 1 2 w Ja n k a c h Do l n y c h 89
Ryc. 3. Janki Dolne, stan. 11 : zabytki z obiektu 5/97 (2, 20-21, 26); 6/97 (22), z warstwy kulturowej (25) i z grobu 2/97 (1, 3-19); stan. 12 - zabytki z obiektu 1/97 (23) i 2/97 (24).
9 0 Wie s ł a w Ko m a n, Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Ryc. 4. Janki Dolne, stan. 11 zabytki z ob. 4/97 (2, 4); z ob. 9/97 (7), z ob. 10/97 (6) i z warstwy kulturowej (5, 9); stan. 12 -zabytki z ob. 2/97 (1) i z transzei (3, 8).
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a w ie l o k u l t u r o w y c h s t a n o w is k a c h n r 11 i 1 2 w Ja n k a c h Do l n y c h 91
ny, kościany, kam ienny i krzem ienny. M ateriał ten nale żał do kilku kultur archeologicznych. Pierw szą grupę sta nowi zbiór zabytków neolitycznych zaliczony do kultu ry ceramiki w stęgow ej rytej z fazy nutow ej. M ateriał ten koncentrował się w w y k o p ie 3/97, u sytuow anym na wschodnim skraju stanow iska 11. Z naleziono tutaj duże fragmenty czarki półkulistej (ryc. 2: 1) oraz kilka frag mentów wylew ów z ornam entem nutow ym (ryc. 2: 3) i z charakterystycznym i dla tej kultury guzkam i (ryc. 2: 2). Dość liczny, przew ażnie rozdrobniony m ateriał ce ramiczny związany je st z kulturą w ołyńsko-lubelskiej ce ramiki m alowanej, choć i tutaj zdarzały się w iększe frag menty naczyń (ryc. 2: 4). Z kulturam i neolitycznym i za pewne należy łączyć część m ateriału krzem iennego, lecz trudno jednoznacznie przydzielić go konkretnej kultu rze, zwłaszcza, że część zabytków pochodzi z w czesnej epoki brązu i należy go w iązać z kulturą m ierzanow icką i strzyżowską (ryc. 2: 10).
Stosunkow o liczn a g ru p a o d k ry ty ch fragm entów ceramiki n ależała do k u ltu ry m ierzan o w ick iej, m .in. fragmenty naczyń zd o b io n y c h d w u d zieln y m sznurem oraz fragm ent n a c z y n ia z p la sty czn y m gu zk iem pod wylewem (ryc. 2: 6, 7, 9). L icz n ie rep rez en to w an y je s t materiał k ultury strzy żo w sk iej i to zaró w n o w w a r stwie kulturow ej ja k i w o b iek tach o sad o w y ch (ryc. 3: 21-25). Z k u ltu rą tą p ra w d o p o d o b n ie n ależy łączyć również z n a lez io n ą w ob. 5 d w u śc ie n n ą sie k ierę k rz e mienną (ryc. 3: 2).
N iez b y t lic z n ą g ru p ę zab y tk ó w stanow i m ateriał kultury trzcinieckiej. O dkryto kilka bardzo charaktery stycznych dla tej kultury w ylew ów ze ściętą ukośnie k ra w ędzią, zdobionych poziom ym i dookolnym i żłobkam i, dw a fragm enty ze środkow ej partii zdobionych żłobka mi poziom ym i i pionow ym i oraz ukośnym i.
N ajliczniejszą grupę m ateriałów pozyskanych w trak cie badań tego stanow iska stan o w ią zabytki kultury łu życkiej. D o niej trzeba zaliczyć kilka fragm entów n a czyń w azow atych z otw oram i pod kraw ędzią, garnków esow atych i m is półkulistych (ryc. 4: 1 ,4 ) oraz placków glinianych (ryc. 4: 2). C zęść fragm entów naczyń nosi ślady chropow acenia przez obm azyw anie (ryc. 4: 8 ). M ateriał kultury łużyckiej w w iększości, a m oże w cało ści, należy datow ać na okres halsztacki za czym p rze m aw ia ornam ent paznokciow y (ryc. 4: 3) i karbow ane listw y plastyczne (ryc. 4: 5). W okresie halsztackim czę sto w ystępują także talerze gliniane, których kilka frag m entów znaleziono na stanow isku. M ateriał m a sw oje analogie na pobliskich osadach kultury łużyckiej w Strzy żow ie, Teptiukow ie i G ródku nad Bugiem .
N ajm łodszym i stosunkow o m ało licznym zbiorem odkrytym na stanow isku je s t m ateriał z okresu p rz e drzym skiego zw iązany z g rupą czem iczyńską lub kultu rą przew orską (ryc. 4: 7 ,9 ). D o tej grupy zabytków można zaliczyć fragm enty naczyń chropow aconych przez ob rzucanie. Być m oże m ateriał ten zw iązany je st chrono logicznie z budynkam i słupow ym i.
Li t e r a t u r a
K o m a n W.
1989 Materiały z kręgu kultur z ceramiką sznurową w Kotlinie Hrubieszowskiej i na Grzędzie So kalskiej z badań w latach 1978-1983, Pr. i Mat. Zam., t. 2, s. 34-97.
Ś l u s a r s k i Z.
1970 Sepulture a inhumation, Turkowice, distr. de Hrubieszów, Inv. Arch. F. 25, pl. 158.
U z a r o w i c z o w a А.
1964 Grób z wczesnej epoki brązu w Szpikołosach, pow. Hrubieszów, WA, t. 30, s. 398-416. Z a k o ś c i e l n a A., G u r b a J.
1996 Badania cmentarzysk kultury wołyńsko-lubel skiej ceramiki malowanej na Grzędzie Horodel skiej, APŚ, t. 1, s. 9-16.
Wie s ł a w Ko m a n a n d Jó z e f Ni e d ź w i e d ź
Re s c u e Ex c a v a t io n so n Mu l t ic u l t u r a l Sit e s 11 a n d 1 2 a t Ja n k i Do l n e, Za m o ś ć Vo iv o d s h ip
Sites 11 and 12 at Janki Dolne were recorded during the survey for the Polish Archaeological Record in 1983. Trial excavations of a limited extent were carried out here in 1995. It was then that four domestic features were discovered on site 11, and a destroyed burial on site 12.
The examination in 1997 covered - including both sites - about 250 sq. m. Site 11 yielded 13 settlement features of various character: two overground post constructions, 11 do mestic pits, and a military trench from World War II. Addi tionally, there were two burials discovered at the bottom of
a trapezium-shaped pit. One of them, which was badly da maged, can be assigned to the Volhynian-Lublin Painted Pottery culture. The other burial was an inhumation grave. The dead was laid in a supine position and was equipped with a bracelet made o f about 20 faience beads and a bone needle. The settlement features included storage and dome stic pits of undefined character. Four o f these should be as signed to the Strzyżów culture and the remaining ones to the Lusatian culture. Next to the pits, remnants o f two post constructions were discovered. They were probably over
9 2 Wie s ł a w Ko m a n, Jó z e f Nie d ź w ie d ź
ground domestic features which should be associated with the youngest material found at this site, datable to the late Pre-Roman Period.
Site 12 contained two Lusatian domestic pits and remains of a military trench from World War II.
Beside the numerous materials o f the Lusatian and Strzy żów cultures the cultural layers o f both sites yielded artefacts of the Linear Pottery culture („music note” phase), Volhynian- Lublin Painted Pottery, Mierzanowice, and Trzciniec cultures, as well as from the late Pre-Roman Period.
Państwowa Służba Ochrony Zabytków w Zamościu,
