A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA GEOGRAPHICA SOCIO-OECONOMICA 1, 1999
Sylw ia K aczm arek, Jacek K aczm arek
P O W IĄ Z A N IA P R Z E S T R Z E N N E , S P O Ł E C Z N E I E K O N O M IC Z N E W R E G IO N IE Ł Ó D Z K IM
R E J O N P O D D Ę B IC E -T U R E K
W artykule przedstawiono wyniki badań terenowych nad powiązaniami regionalnymi gmin oraz stopniem przygotowania wyposażenia miast do pełnienia funkcji powiatu prowadzonych latem 1996 r. w rejonie Poddębice-Turek.
REZULTATY BADAŃ TERENOWYCH
Uwagi wstępne
Niniejsze opracow anie zawiera wyniki badań terenowych przeprow adzonych latem 1996 r. w północn o -zach o d n im fragm encie o b sza ru będącego p rz ed m iotem analiz, czyli w rejonie P o d d ęb ice-T u rek . M a te ria ł em piryczny został zebrany przez studentów II ro k u geografii*.
W edług opinii ankieterów bad an e zagadnienie ogólnie sp o ty k ało się z akcep tacją społeczną. M ieszkańcy n a ogól chętnie udzielali odpow iedzi na za d a w a n e im p y ta n ia , ch o ć n iek tó rz y z nich o d m aw iali o b a w ia ją c się n aru szen ia ich pryw atności. P ew na część p otencjaln ych re sp o n d en tó w nie była p rz ek o n an a , że b ędą to b ad a n ia w pełni ano nim ow e i o d m aw iała sw ojego udziału.
Zdecydowanie przychylniej podchodzili do ankiety ludzie lepiej wykształceni (z wyższym lub średnim w ykształceniem ), któ rzy rozum ieli w szystkie p y ta n ia i m ieli u k ształto w an y w łasny pogląd n a zagadnienie. N a to m ia s t respondenci z podstaw ow ym wykształceniem nie zawsze rozumieli sens p y tan ia i niezbędne
* W ćwiczeniach terenowych w 1996 r. brali udział następujący studenci II roku geografii: J. Gawron, T. Spanialski, M. Stanik, M. Jeziorska, A. Grzegorek, S. Pietrzak, I. Nau, J. Sztyler, J. Szymański, K. Milewska, A. Mądrakowska, E. Malus, R. Masica, J. Sylburska, J. Stefaniak, K. Maciejewska, W. Sobkowiak, A. Szczech, T. Łuczak, P. Dryk, P. Żakowski.
były wówczas dodatkow e wyjaśnienia ankieterów . Zwłaszcza sporo wątpliwości bu d ziły pierw sze p y ta n ia , k tó re w ym agały o d re sp o n d e n tó w w yraźn ej deklaracji poglądów n a tem at podziału adm inistracy jn ego k raju . D la części osób było to zniechęcające. T o te ż w trak cie b a d a ń zm o d y fik o w an o nieco sposób prow adzenia ankiety, rozpoczynając zadaw anie pytań od szczegółowych (n r 8 i 9), ale dotyczących rutynow ych czynności d n ia codziennego a n kietow anych, stopniow o przecho dząc d o pierwszej części an k iety , gdzie poruszano kwestie bardziej ogólne. Szczególnie życzliwie d o przeprow adzanych b ad a ń odnosili się przedstaw iciele grupy d o b ra n ej celow o, czyli „e lity ” . Udzielali oni pełnych i w yczerpujących odpow iedzi, w ykazyw ali d u że z ro zum ienie zagadnienia i posiadali w łasną, przem y ślan ą opinię n a ten tem at.
Charakterystyka obszaru badań
B ad an iam i ankietow ym i objęto siedem gm in p oło żo n y ch n a p ółn ocn y zachód od Ł odzi. Pięć z nich w chodzi w skład w ojew ództw a konińskiego: D o b ra , G ra b ó w , T u re k , U niejów , Świnice W arckie, n a to m ia st dw ie należą ad m in istracy jn ie d o w ojew ództw a sieradzkiego : Pęczniew , W artk o w ice. Ł ącznie o b szar gdzie p rzep ro w ad zo n o b a d a n ia an kieto w e, m a pow ierzchnię: 905 k m 2, zam ieszkuje go 74 866 m ieszkańców (por. tab . 1).
Z godnie z przyjętą koncepcją badaw czą ankiety p rz ep ro w a d zan o w m iejs cow ościach gm innych, gdzie p y tan o przypadkow ych ludzi (90 o só b ) o raz celow o d o b ra n y ch przedstaw icieli elity, stosując w skazane w p ro g ram ie b a d a ń kryteria.
T a b e l a 1 Ludność i powierzchnia obszaru
objętego badaniami ankietowymi
Nazwa gminy Powierzchnia
(km2) Ludność Grabów 155 7 430 Świnice Warckie 94 4 748 Uniejów 129 8 250 Dobra 132 6 643 Turek 125 36 968 Pęczniew 128 4 143 Wartkowice 142 6 684 Razem 905 74 866
Ź r ó d ł o : Roczniki statystyczne województw konińskiego (1993 r.) i sieradzkiego (1994 r.).
Turek ^ P O D D Ę B IC E SIERADZKIE D O 1 9 7 5 r. W O J E W Ó D Z T W O Ł Ó D Z K I E D O 1 9 7 5 r. W O J E W Ó D Z T W O P O Z N A Ń S K I E WOJ. KONIŃSKIE
•
DO 1975 R. SIEDZIBY POWIATÓW GRANICE: WOJEWÓDZTW DO 1975 r. --- WOJEWÓDZTW OD 1975 r. --- GMIN I MIAST OD 1975 r. 0 15 km _______1 I_IRys. 1 Charakterystyka obszaru badań
(źródło: M. K o t e r , S. L i s z e w s k i , A. S u l i b o r s k i , 1996, Delimitacja potencjalnego obszaru województwa łódzkiego. Studium wiedzy o regionie łódzkim, ŁTN, Łódź)
Opis ankietowanej populacji
A n k ieto w a n a p o p u lacja to 700 osób zam ieszkałych n a terenie b a d a ń w siedm iu gm inach. W śród resp o n d en tó w 54% to m ężczyźni. W p o d an y c h czterech przedziałach w iekow ych najliczniej re p rez en to w an a je s t g ru p a osób w w ieku 2 5-45 lat (54% ankietow anych), n astęp n e m iejsce zajm uje g ru p a w iekow a 4 5-65 lat (28% ). N ajm niej liczna jest w śród an k ieto w an y ch g ru p a osób w wieku p o n a d 65 lat - stanow i o n a zaledw ie 4 % ank ieto w anej populacji.
K a te g o ria w ykształcenie respo n d en tó w w ykazuje najw yższą w a rto ść dla poziom u: średnie - legitym uje się nim 41 % ank ieto w an ych . D ru g ie m iejsce w kolejności zajm uje g ru p a osób z w ykształceniem zaw odow ym (28% ). N ieom al te sam e w artości osiągnęły dwie kateg o rie w ykształcenia: wyższe (12,5% ) o ra z podstaw ow e (13% ).
Z atru d n ie n ie an kietow anych określało siedem w yróżniony ch w ankiecie k ategorii. N ajczęściej respondenci p odaw ali, iż są p ra co w n ik am i n ajem nym i sektorów państw ow ego (37% osób) lu b p ry w atn eg o (1 6% ). W łaś ciciele p ry w atnych firm to 12% badanej grupy, w łaściciele g o sp o d arstw a
rolnego stanow ili 11% , em eryci i renciści to 9% bad an y ch . R elatyw nie liczna je s t też k a te g o ria „ b e z ro b o tn y ” - 12% an k ieto w a n ej p o p u lacji. S to su n k o w o nieliczna była g ru p a „uczących się” , k tó ra w ynosi 3% re sp o n dentów .
O statn i p u n k t tej części ankiety dotyczył m iejsca zam ieszkan ia re sp o n dentów . Z miejscowości gminnych w ybranych do b adań terenowych pochodziło 93% an kietow anych, zaś p ozostałe 7% m ieszkało p o za nim i.
Charakterystyka grupy celowej „elity”
W śród badanej zbiorow ości w ydzielono grup ę 70 osó b (po dziesięć w każdej gm inie) d o b ra n y ch celow o sp o śró d tzw. osób funkcyjnych, czyli p rzedstaw icieli lok aln ej w ładzy. W tej g ru p ie 64% to m ężczyźni, zaś d o m in u ją cą g ru p ą w iekow ą jest przedział 25-45 lat (57% an k ieto w a n y ch ), następ n ie przedział 4 5 -6 5 lat rep rezentow any przez 36% b adan ych .
W ykształcenie badanej grupy elity przedstaw ia się nieco inaczej niż całej zbiorow ości. N ieom al tę sam ą w arto ść m a ją tu kategorie: w ykształcenie średnie (41% ) i wyższe (39% ). W kategorii zaw o d u w yuczonego najczęściej po jaw iają się dw a: rolnik i ek onom ista; o b a osiąg ają w sk az an ia ró w n e 17% ankieto w anej populacji, 9% - to nauczyciele, 10% o só b p o d a ło , iż nie p o sia d a w yuczonej profesji, zaś 47% tej zbiorow ości p o siad a in n e zaw ody. W k ateg orii zaw ód w ykonyw any z racji d o b o ru celow ego re sp o n d en tó w w tej grupie dom in u je kategoria: p raco w nik sam o rząd ow y. T ym sam ym w grupie elity zatrudnienie 89% populacji określo n e zo stało ja k o : p raco w n ik najem ny sek to ra państw ow ego.
Prezentacja uzyskanych rezultatów - ogół badanych
P od staw o w a, m ery to ry czn a część k w estionariu sza, za p o m o c ą k tó reg o p ro w a d zo n o wywiad w terenie, sk ład ała się z dziew ięciu p y ta ń . Pierwsze p ytan ie dotyczyło zm ian podziału adm inistracyjneg o w Polsce, 4 6 % re sp o n d en tó w stw ierdziło, iż są one potrzeb n e, 32% uzn ało je za n iep o trzeb n e, zaś 22 % an k ieto w an y ch nie m iało zd a n ia w tej kwestii.
N a stę p n e pytan ie p odejm ow ało kwestię - ja k i pow inien być p o d ział adm inistracy jny . Najwięcej re sp o n d en tó w - 4 1% og ółu u zn ało , iż są za podziałem trójszczeblow ym , 36% opow iedziało się za po działem dw uszczeb- low ym , p ozostali (23% ) nie m ieli zd a n ia w tej kwestii.
T rzecie pytan ie ankiety dotyczyło preferencji przynależności bad anej gm iny przy podziale k raju n a 12 w ojew ództw . Z d ecy d o w an a w iększość
b ad a n y ch re sp o n d en tó w w ybrała w ojew ództw o łódzkie (71 % ), n a drugim m iejscu znalazło się p o znańskie (28% ).
P ytanie czw arte sform ułow an e było analogicznie, z tą ty lk o różn icą, iż podział k raju przew idyw ał istnienie 17 w ojew ództw . N iem al trzy czw arte an k ieto w an y ch (72% ) w ybrało w ojew ództw o łódzkie, kolejne m iejsce zajęło pozn ań sk ie (27% osób).
P iąte py tanie dotyczyło rów nież przyszłego p o d ziału , tym razem je d n a k n a 25 w ojew ództw . T u ta j w skazania dotyczące w ojew ództw a łódzkiego rów nież znalazły się na pierw szym m iejscu (75% osób), 18% osób w skazało n a kaliskie, 6% osób wym ieniło poznańskie.
P y ta n ie szóste w ym agało od re s p o n d e n tó w w sk az an ia p o w ia tu , d o k tó reg o p o w in n a - ich zdaniem - należeć m iejscow ość, gdzie m ieszkają, przy w p ro w ad ze n iu trójszczeblow ego p o d z ia łu ad m in istra c y jn e g o k ra ju . A nkieto w ani w skazali łącznie dziesięć p o tencjalny ch m ia st p ow iato w y ch. N ajw iększa liczba o só b w ym ieniła T u re k (3 6 ,5 % ), n a d ru g im m iejscu znalazły się P od dębice (25% ), na trzecim - Ł ęczyca (21% ). N a n astęp n y c h m iejscach ze znacznie m niejszą liczbą w skazań znalazły się k olejno: K o ło (8% osób), S ieradz (6% ).
K olejne, siódm e pytanie w ym agało od respondentów w skazania m aksim um trzech cech, k tóre zadecydowały o wyborze potencjalnego m iasta pow iatow ego. S pośród w ym ienionych pięciu, ankietow ani najczęściej wskazyw ali n astępujące cechy potencjalnego m ia sta pow iatow ego: d o g o d n e p ołożenie k o m u n ik acy jn e (32% w skazań), przyzw yczajenie d o k o n ta k tó w z tym m iastem (29% ), d o b re w yposażenie w usługi i instytucje (22% ), tra d y c ja wcześniej pełnionej funkcji i p o działu adm inistracyjnego (13% ). N iew ielkie znaczenia m iały dla re sp o n d en tó w cechy: „ o k a zało ść” , „m iejskość” , stolicy p o w iatu , uzyskały one zaledwie 4 % w skazań.
N a stę p n e z z a d an y ch bad an y m w ankiecie p y ta ń d o ty czy ło b a rd z o w ażnego zagadnienia, a m ianow icie w ym ienienia m iejscow ości, gdzie realizują oni swoje potrzeby dotyczące istotnych elem entów ich życia społecznego. T u ta j ta k ż e um ieszczono rów n ież k o n ta k ty z u rz ę d a m i i in sty tu c ja m i. A u to rz y ankiety zaw arli w niej sześć k atego rii p o trzeb .
W zakresie d o k o n y w a n ia ważniejszych zak u p ó w an k ieto w an i w ym ienili następ u jące miejscowości: Ł ódź (40% w skazań), T u re k (2 5 % ), Łęczyca (12% ). P o d o b n ie przedstaw ia się stru k tu ra odpow iedzi w k ateg o rii: „w izyty u lekarzy specjalistów ” , gdzie Ł ó d ź uzyskała 46 % w sk azań resp o n d en tó w , T u re k 19% , zaś Łęczyca 12% .
T rzecia z w ym ienionych po trzeb in stytucjon aln ych to spraw y p ra w n o - -sądow e, k tó re b ad an i realizują przede w szystkim w T u rk u (47% w skazań), następ n ie w Ł odzi (24% ) i Sieradzu (9% ).
W kwestii edukacji własnej lub rodziny an k ieto w an i p o n o w n ie umieścili Ł ó d ź na pierw szym m iejscu (44% w skazań), dalej znalazły się T u re k (20 % ) i P oddębice (14% ). P o d o b n a kolejność w skazań m iast w y stąp iła w następnej k ategorii p o trze b , a m ianow icie k o rz y sta n ia z instytucji k u ltu ry (tea tr, kino, imprezy artystyczne itp.). Najwięcej w skazań otrzym ała Ł ó dź (57% ), następnie T u re k (22% ) i P oddębice (9% ).
Szósta z w yróżnionych kateg o rii dotyczyła innych w ażnych p otrzeb re sp o n d en tó w nie w ym ienionych w ankiecie. W tym p rz y p ad k u rów nież n a pierw szym m iejscu znalazła się Ł ó d ź (58% w skazań), n astęp n ie P oddębice (14% ) o raz T u re k i Łęczyca (po 6% ).
O statnie, dziew iąte pytanie ankiety dotyczyło w ym ienienia przez res p o n d e n tó w m iejscow ości, gdzie za ła tw ia ją oni sw oje sp ra w y zw iązan e z d ziałalnością zaw odow ą. W yróżniono pięć różny ch typó w aktyw ności gospodarczych. Pierw szą była sprzedaż p ro d u k tó w d o k o n y w a n a p o p rzez w yjazdy n a targ i. A n kietow ani wymienili n astępu jące m iejscow ości: Ł ó d ź (28% w skazań), T u re k (16% ), P oddębice (14% ), p o n a d to Łęczycę, P o znań, D o b rą , U niejów , Sieradz (łącznie 42% w skazań). N a stę p n ie w sk a zyw ano m iejsca, gdzie re sp o n d en ci z a o p a tru ją się w ś ro d k i p ro d u k c ji. T u ta j rów nież najczęściej p o jaw ia się Ł ó d ź (3 2% w sk az ań ), n a stę p n ie P oddębice (21% ) i T u re k (18% ). P ozostałe w ym ieniane m iejscow ości to: Łęczyca, P o zn ań , U niejów , Sieradz, G ra b ó w , W artk o w ice (łącznie 29% w skazań).
T rzecią k ateg o rią w tym p y tan iu były d o jazd y d o pracy. N ajczęściej w ym ieniano T u re k (29% w skazań), następnie P oddębice (2 1 % ) o ra z W a rt kow ice (15% ). P ozostałe w ym ieniane m iejscow ości uzyskały łącznie 36% w skazań. Były to: Łęczyca, Ł ódź, D o b ra , U niejów , G ra b ó w , Pęczniew, P oznań.
C zw a rta k ateg o ria spraw zw iązanych z p ra c ą an k ieto w an y ch to o bsłu g a techniczna. P o d o b n ie ja k p o p rzed n io w ym ieniono: T u re k (21% w skazań), P oddęb ice (20% ) i Ł ódź (15% ). P ozostałe w ym ieniane licznie m iejscow ości: Pęczniew, U niejów , G rab ó w , P o zn ań , Łęczyca, D o b ra , W artk o w ice, Sieradz zebrały łącznie 495 w skazań.
O s ta tn ia z w yró żn io n y ch k ateg o rii d o ty czy ła p o c h o d z e n ia k lien tó w w olnych zaw odów o raz d o stęp u d o tego ty p u usług. N ajw ięcej w skazań uzyskał T u re k (25% ), n astępnie Poddębice (20% ), Ł ó d ź (1 6 % ) i inne m iejscow ości (39% ).
Wyniki uzyskane w grupie celowej - „elity”
U zyskane wyniki w grupie 70 respondentów tzw. elity, czyli przedstawicieli spraw ujących różne funkcje w b adanych gm inach, nie o d b ieg ają w zasadzie od sch arakteryzow an ych rezultatów uzyskanych w analizie całej p op ulacji.
N a pytan ie pierw sze, k tó re dotyczyło zm ian p o działu ad m in istracyjneg o k ra ju , 57% resp o n d en tó w tej g rup y (40 osó b ) o dp ow iedziało , że są one p otrzebne, 30% uznało je za niepo trzebne, zaś 13% nie m iało z d a n ia w tej kwestii. Najliczniej w tej zbiorow ości rep rezen to w an i byli zw olennicy tró j szczeblowego podziału adm inistracyjnego k raju - 4 6 % b ad a n y ch , za dw u- szczeblowym opow iedziało się 40 % , zaś 14% nie m iało z d a n ia w tej m aterii.
Przedstawiciele elity badanych gm in zdecydow anie w ybierali przynależność d o w ojew ództw a łódzkiego. Przy p ro ponow anym podziale n a 12 w ojew ództw 63% re sp o n d e n tó w w yb rało łódzkie, zaś 37% - p o zn a ń sk ie . N ieo m al identycznie p rezentują się preferencje tej g rupy an k ieto w an y ch przy p ro p o now anym podziale k ra ju n a 17 w ojew ództw — 66% re sp o n d en tó w w ybrało łódzkie, natom iast 34% - poznańskie. Jeszcze bardziej zdecydow ana dom inacja łódzkiego w ystąpiła we w skazaniach elity przy p ro p o n o w a n y m p odziale na 25 w ojew ództw : w ybrało ją 73% ankieto w an y ch przedstaw icieli elity, 2 1% członków tej grupy opow iedziało się za kaliskim , zaś 6% re sp o n d en tó w w skazało poznańskie.
W ybór przynależności d o przyszłego p o w iatu w śród elity przed staw iał się p o d o b n ie ja k i całej zbiorow ości an kietow anej: 4 0 % o só b w ybrało T u re k , 27% - Poddębice, 14% - Łęczycę, zaś 9 % - K o ło .
Preferencje elity w kwestii cech przyszłego pow iatu , k tó re zdecydow ały o ich w yborze, rów nież nie odbiegają od w yborów d la całej g rup y b adanej. Najwięcej w skazań (32% ) dotyczyło do g o d n eg o p o ło żen ia ko m un ik acy jn eg o . Z kolei n astęp n ą pozycję (24% w skazań) uzyskała katego ria: przyzw yczajenie do k o n tak tó w z tym m iastem , 21% w skazań to kategoria: d o b re w yposażenie w usługi i instytucje, zaś 20% w skazań - to trady cje wcześniej pełnionej funkcji i podziału adm inistracyjnego.
W zakresie zagadnień p o ru szan y ch w p y tan iu ósm ym i dziew iątym nie oddzielano w yników w skazań elity, ro z p atry w a n o bow iem ca łą b a d a n ą zbiorow ość.
Podsumowanie
A naliza uzyskanych w yników b a d a ń terenow ych p rz ep ro w a d zo n y ch n a zbiorow ości 700 osób, m ieszkańców siedm iu gmin p oło żo n y ch n a p ó łn ocn y zach ó d o d Ł odzi: D o b ra , G ra b ó w , T u re k , U niejów , Św inice W a rck ie
(należących obecnie do w ojew ództw a konińskiego) oraz Pęczniew, W artkow ice (należące tera z adm inistracyjnie d o w ojew ództw a sieradzkiego), w ykazuje pew ne praw idłow ości:
- praw ie 50% ankietow anych uznaje zm iany podziału adm inistracyjneg o k ra ju za p otrzebne, ok. 30% za niepotrzebne, pozostali zaś nie m a ją zd an ia w tej kwestii;
- ponad 40% ankietow anych opow iad a się za trójszczeblow ym podziałem k raju , zaś ok. 30% za dw uszczeblow ym ;
T a b e l a 2
Wynikowa struktura wskazań respondentów
Nazwa gminy Wariant I Wariant II Wariant III Powiat
(12 województw) (17 województw) (25 województw)
Dobra poznańskie poznańskie łódzkie Turek
łódzkie łódzkie kaliskie
Grabów łódzkie łódzkie łódzkie Koło
Łęczyca
Świnice Warckie łódzkie łódzkie łódzkie Turek
Łęczyca
Turek poznańskie poznańskie kaliskie
poznańskie
Turek
Uniejów łódzkie łódzkie łódzkie Poddębice
Pęczniew łódzkie łódzkie łódzkie Poddębice*
Wartkowice łódzkie łódzkie łódzkie Łęczyca
Poddębice
Ź r ó d ł o : Badania terenowe 1996 r.
* - w tej gminie znaczącą liczbę wskazań uzyskały Sieradz i Turek (razem 47%), zaś Poddębice 48%.
O b j a ś n i e n i a :
łódzkie - dominujące wskazania respondentów (2/3 i więcej), łódzkie - przeważające wskazania respondentów ( od 1/2 do 2/3), łódzkie - wskazania zrównoważone.
Zestawienia wyników badań w powyżej tabeli dokonano opierając się na następujących kryteriach:
- liczba wskazań dla danego województwa, powiatu;
- różnica pomiędzy pierwszą pozycją wskazywana przez respondentów i następnymi. Opierając się na powyższych kryteriach wydzielono trzy pozycje:
- dominująca - minimum 2/3 ogólnej liczby wskazań i różnica między liczbą wskazań dla następnej pozycji równa co najmniej 1/2 liczby uzyskanej przez pierwszą pozycję;
- przeważająca - minimum 1/2 ogólnej liczby wskazań i różnica równa co najmniej 1/4 wskazań pierwszej pozycji;
- zrównoważona - żadna z pozycji nie osiągnęła poprzednich kryteriów - rozkład równomierny wskazań respondentów.
- we w szystkich p ro p o n o w a n y ch w a rian tach przyszłego p o d ziału a d m inistracyjnego Polski respondenci w ybierali zdecydow anie p rzy należno ść do w ojew ództw a łódzkiego (ok. 70% w skazań, p o r. tab . 2);
- preferencje w kwestii w yboru przynależności d o re jo n u od działy w an ia przyszłego m ia sta pow iatow ego rozłożone były we w skazan iach re sp o n d e n tów rów n om iernie m iędzy n astępujące ośrodki: T u re k , P o d dęb ice i Łęczycę (tab. 2);
- zdaniem ankietow anych najistotniejsze cechy, ja k ie decydow ały o w y borze o śro d k a p ow iatow ego, to: d o g o d n e położenie k o m u n ik acy jn e, p rz y zw yczajenie d o k o n ta k tó w z tym m iastem , d o b re w yposażenie w usługi i instytucje.
RELACJE SPOŁECZNE I PRZESTRZENNE
Z POTENCJALNYMI MIASTAMI WOJEWÓDZKIMI I POWIATOWYMI (WYBRANE ELEMENTY)
Migracje stałe w badanym obszarze
K olejnym elem entem identyfikacji pow iązań społecznych była an aliza m igracji stałych, k tó re w ystąpiły w bad an y ch m iastach i gm inach w latac h 1993-1995 (bezpośrednio poprzedzających sezon badań). B ad ania pro w ad zo n o b ezpośredn io w w ydziałach ewidencji ludności n astępu jący ch u rzęd ó w g m in nych: G ra b ó w , Świnice W arckie, U niejów , D o b ra , T u re k , Pęczniew , W a rt kow ice, Poddębice, poprzez analizę k a rt osobow ych m ieszk a ń ca (K O M ). Inform acje o m igracjach uzyskano w pełnym zakresie we w szystkich gm inach p o za G rabow em (gdzie nie u d o stęp n io n o tych dany ch ) i P o d d ęb icam i, gdzie o trzy m a n o d an e jedynie d la I p ó łrocza 1996 r. W m ieście T u re k zgodnie z założeniam i b a d a ń p rzep ro w ad zo n o analizę m igracji stałych n a 10-procen- tow ej pró b ie spośród ogółu m ieszkańców . R ezultaty w y k o n an y ch b a d a ń zam ieszczono w tab. 3.
Ja k w ynika z uzyskanych danych w bad an y m o bszarze w o statn im czasie notuje się przew agę em igracji ludności n ad jej napływ em (im igracją). Je d n a k w n iektórych obszarach saldo m igracji jest d o d a tn ie - czyli więcej o sób osiedla się tu niż wyjeżdża. N ależą do nich T u re k (o śro d e k przem y s łow y) i Pęczniew, gdzie osiedlają się ludzie pracujący w inn ych m iejscow oś ciach, ale w ybierający gm inę ja k o m iejsce zam ieszkania ze w zględu n a jej w alory przyrodnicze i krajobrazow e. T endencja ta w ystępuje w śró d u ży t k ow ników działek letniskow ych, któ rzy p rzekształcają je w stałe m iejsce zam ieszkania.
Migracje stałe ludności w badanym obszarze w latach 1993-1995 według badań terenowych w lipcu 1996 r.
Gmina Napływ osób Odpływ osób Saldo migracji
Świnice Warckie 213 284 71 Uniejów 107* 276* - 169 Dobra 560* 725* - 165 Turek (próba 10%) 152 97 55 Pęczniew 181 153 32 Wartkowice 267 248 19 Poddębice (1—VI 1996 r.) 33 45 - 12
Grabów brak danych o migracjach
* Dane z gmin Dobra i Uniejów w części liczby migracji, jak wynika z uzyskanych w urzędach informacji, dotyczą doraźnych uwarunkowań, które nie odzwierciedlają rzeczywistej zmiany miejsca zamieszkania osób (wymeldowania na okres ponad 3 miesiące i powrót po tym okresie).
Ź r ó d ł o : Informacje z wydziałów ewidencji ludności urzędów gminnych.
W celu p o ró w n a n ia w yników p ró b y terenow ej sp o rz ąd zo n o zestaw ienie migracji dla ro k u bezpośrednio poprzedzającego okres badaw czy, n a podstaw ie d an y ch zaczerpniętych z ro czników statystycznych w ojew ództw k on ińskiego i sieradzkiego. W yniki prezentuje tab. 4.
T a b e l a 4 Migracje ludności w gminach i miastach badanego obszaru w latach 1992-1993
według danych statystycznych
Gmina-miasto Napływ osób Odpływ osób Saldo migracji
Świnice Warckie 51 67 - 16 Uniejów (m)* 104 28 76 (w)* 39 109 - 70 Dobra (m) 55 45 10 (w) 69 113 - 44 Turek (m) 564 249 315 (w) 110 139 - 29 Pęczniew 39 39 0 Wartkowice 40 135 - 95 Poddębice (m) 164 94 70 (w) 101 171 - 70 Grabów 64 95 - 31 Ogółem 1 400 1 284 116 (m)* - miasto, (w) - wieś
Z a p re z e n to w a n e powyżej całościow e d a n e sta ty sty c z n e p o tw ie rd z a ją tendencje zidentyfikow ane n a podstaw ie w yników b a d a ń terenow ych. M o ż n a zatem stw ierdzić, iż b a d a n y rejon ośm iu je d n o s te k o sad n icz y ch (gm in i m iast) ch arak tery zu je się przew agą em igracji ludności nad im igracją. Przy tym , p o d o b n ie ja k w całym k ra ju , znacznie bardziej w y lu d n iają się o bszary wiejskie niż m iasta. Z decydow aną przew agę napływ u ludności n ad odpływ em notujem y w T u rk u (m iasto), k tó ry ja k o wciąż aktyw ny o śro d e k przem ysłow y przyciąga ludzi.
Interesujące praw idłow ości w aspekcie p ro w a d zo n y ch b a d a ń przejaw iają kierunki m igracji stałych, k tó re w ystąpiły w analizow anym obszarze. W U n ie jow ie w śród m igracji stałych praw ie 30% w yjazdów p rz y p ad ło n a Ł ódź, kiero w an o się także d o P od dębic i T u rk u (razem ok. 2 0 % ), p ozo stałe em igracje dotyczyły całej Polski. Z kolei przyjazdy n a p o b y t stały do U niejow a w sporej części dotyczą także łodzian (ok. 20% ). W W artk ow icach wyjazdy d o Ł odzi (20% ) i P oddębic (20% ) sta n o w ią najw ażniejsze k ieru nk i, inne to Łęczyca i O zorków . Z kolei do tej gm iny przy jeżd żają osoby z Ł odzi (8,3% ), Łęczycy (7,1% ) i P oddębic (4,7% ).
W gm inie Świnice W arckie najwyższy w skaźnik osiągnęły w yjazdy do Łęczycy (ok. 2 0% ), w następnej kolejności - ch o ć nie ta k w yraźnie - do P łocka, Ł odzi i K o n in a. N a to m ia st z w ym ienionych m iast w yw odzą się im ig ran ci d o Świnic W arck ich . W gm inie Pęczniew najw yższy o d setek osiągnęły w yjazdy do Ł odzi (ok. 25% ), P oddęb ic (6 ,1 % ), p o zo stałe d o ty czą całej Polski. N a to m ia st przyjazdy d o tej gm iny w b ad a n y m okresie w ok.
10% dotyczyły Ł odzi.
W T u rk u w b adanej pró b ie m igracje zaró w n o d o , ja k i z m ia s ta są rozpro szo n e, choć nieco częściej p ojaw iają się tak ie m iejscow ości jak : K o n in , K alisz, P ozn ań , Ł ódź, (wyjazdy), a w grupie przyjazdów : K alisz, K o ło , Ł ódź. W D obrej ok. 75% em igrujących osób udaje się do Sieradza, następne m iejsce docelow e to T u re k (ok. 10% osób). P o d o b n ie rzecz się m a z przy jazdam i d o tej gm iny, gdzie 90% im igrantów pochodzi z Sieradza. N ależy je d n a k tu taj zaznaczyć, iż - ja k p o in fo rm o w an o nas w urzędzie gm iny - m ig racje te są spow odow ane doraźnym i uw arunkow aniam i i nie m o żn a ich rozpatryw ać ja k o trwałej tendencji w ruch u ludności n a tym obszarze.
Dojazdy do szkół i zakładów pracy
M ateriały uzyskane w bad an y ch gm inach i m ia sta c h d o tyczące d o jazd ó w do szkół i zakładów p racy są fragm entaryczne i niepełne. Szkoły średnie znajdow ały się tylko w trzech z b ad an y ch o śro d k ó w , tj. w D o b re j, P o d dębicach i T u rk u . N iestety sezon b a d a ń p rzy p ad ł n a okres w akacji i w
szko-łach z p o w o d u urlo pów nie zawsze m o żn a było uzyskać inform acje od k o m p eten tn y ch osób.
W P oddębicach, przy ogólnej liczbie 1210 uczniów k ształcących się we w szystkich szkołach średnich, 747 osób dojeżdża (6 1,7% ) z innych m iejs cow ości. R ów nież zespół szkół technicznych poło żon y w gm inie D o b ra kształci m łodzież z m iejscow ości położonych w pobliskich gm inach. W ydaje się, że m o żn a przyjąć, iż zasięg bad an y ch szkół średnich jest lokalny, m łodzież ucząca się pochodzi z miejscowości położonych w regionie, w o d ległości nie większej niż 50 km .
P o d o b n ie m a się sytuacja z inform acjam i dotyczącym i d o jazd ó w do zak ład ó w pracy w b adanym obszarze. W w iększości b ad a n y ch instytucji uzyskiw ano inform acje, że pracow nicy do jeżdżają z okolicy lub pobliskich wsi, zaś przedsiębiorstw a nie p ro w a d zą ewidencji tego ro d zaju .
Poniew aż zgrom adzone podczas b ad ań dane są niepełne, n a ich podstaw ie nie m o ż n a fo rm u ło w a ć w nio sków o c h a ra k te rz e o gó ln y m d o ty czący ch m igracji w ahadłow ych w tym obszarze.
POTENCJALNE MIASTA POWIATOWE
W prezentow anym regionie znalazły się d w a m iasta, k tó re b a d a n o ja k o p o ten cjaln e ośro d k i pow iatow e. Były to Poddębice należące d o w o jew ó dzt w a sieradzkiego o ra z T u re k usytuow any w w ojew ództw ie ko n iń sk im . M ia s ta te różn ią się m iędzy so b ą wielkością, choć pełnią p o d o b n ą ro lę w sieci osadniczej. W tab. 5 zaprezentow ano p o dstaw o w e p a ra m e try c h a ra k te ry s tyki społeczno-ekonom icznej o b u m iast, k tó re zaczerp nięto z d an y c h staty s tycznych.
T a b e l a 5 Parametry statystyczne charakteryzujące badane miasta
Wyszczególnienie Turek Poddębice
Powierzchnia w km kw. 16 6
Ludność 30 198 7 877
Kobiety na 100 mężczyzn 108,8 110,8
Przyrost naturalny (na 1000 mieszkańców) 5,8 4,6
Pracujący 10 536 2 775
Bezrobotni 2 887 642
Abonenci telefoniczni na 1000 mieszkańców 129,6 224,5
Położenie ośrodków w sieci osadniczej regionu
T u re k leży w południow ej części w ojew ództw a k o nińsk iego n a sk rzy żo w aniu d ró g regionalnych prow adzących d o K o n in a , K o ła , S ieradza, Ł odzi i K alisza. W raz z siecią d ró g lokalnych dość gęsto rozm ieszczonych m ia sto m a d o g o d n e położenie kom unik acyjne w regionie, co znacznie ułatw ia obsługę. Is to tn ą rolę m iasto pełni rów nież ja k o o śro d e k przem ysłow y.
P oddębice po ło żone w północnej części w ojew ó dztw a sieradzkiego są d ro g o w y m w ęzłem k o m u n ik a c y jn y m , p rz e z k tó ry p rz e b ie g a tra s a Ł ó d ź -P o z n a ń . O d d a lo n e od Łodzi o 37 km , od S ieradza o 44 k m , o 26 km od Łęczycy i o 16 km od U n iejow a. M ia sto je st sied zib ą k ilk u zak ład ó w przem ysłow ych.
W żad n y m z an a lizo w an y ch m ia st kolej nie o d g ry w a w iększej roli w system ie kom unikacji. W T u rk u jest tylko w ą sk o to ro w a to w a ro w a linia kolejo w a o b słu g u jąca przem ysł, n a to m ia s t s ta n d a rd o w a lin ia k o lejo w a p o ło ż o n a je st w odległości k ilk u n a stu k ilo m e tró w o d m ia sta . Z kolei w P oddębicach stacja P K P jest usytu o w an a w odległości 2 km od m ia sta n a linii kolejow ej H erby N o w e -G d y n ia, k tó rą w y b u d o w a n o w latac h 30. X X w. Z atrzy m u je się n a niej 31 pociągów osobow ych, p rzed e w szystkim obsługuje o n a tow arow e połączenia m agistrali węglowej.
W obu m iastach zatem w obsłudze regionu d u żą rolę od gryw a k o m u n ik a cja au to b u so w a PK S . W T u rk u ogólna liczba połączeń w ynosi 344, najwięcej ku rsó w o d byw a się do: K o ła, K o n in a , Ł odzi, U niejow a, K a lisza i D ob rej. Pojedyncze kursy docierają do następujących m iast w ojew ódzkich: Bydgoszcz, Jelenia G ó ra , K atow ice, P oznań, W arszaw a, W rocław . W P o d d ęb icach o g ó ln a liczba połączeń jest p o d o b n a (330), najwięcej k u rsó w jest d o Ł odzi, Sieradza, U niejow a, Łęczycy, T u rk u , Z duńskiej W oli. P o łączen ia d o m iast w ojew ódzkich (p o z a w ym ienionym i) obejm ują: P łock, W arszaw ę, K o n in , P o zn ań , K ato w ice, Piłę.
O cena przygotowania badanych m iast do pełnienia funkcji ośrodka powiatowego
P rzep ro w ad zo n a w obu m iastach d ro b iazg o w a in w en tary zacja w zakresie w yposażenia w obiekty in fra stru k tu ry pozw ala uznać je za o d p o w iad ające potrzeb o m o śro d k ó w tego typu. Szczegółowy zapis w szystkich instytucji i obiektów zaliczonych do tej sfery w yposażenia m ia s ta sp o rz ąd zo n y zgodnie z w zorcam i obow iązującym i w tej edycji b a d a ń znajd u je się w m ateria ła ch terenow ych z P oddębic i T u rk u .
D o k o n a n a an aliza zgrom adzonego m ateria łu p o zw ala stw ierdzić, iż jest to w yposażenie dobre. Z arów no w P odd ębicach ja k i w T u rk u istniejące
obiekty: ochrony zdrow ia, adm inistracji państw ow ej i sam orządow ej, w ym iaru sprawiedliwości, policji, straży pożarnej w w ystarczającym stopn iu zasp ok ajają p otrzeby społeczności zam ieszkującej o bszar przez nie obsługiw any. N ie d o statk iem je st tu ta j b ra k siedziby rejono w eg o sąd u w P o d d ę b ic a c h , co w kontekście pełnienia przez to m iasto przyszłych funkcji p ow iatow ych stanow i pew ien problem .
Istnienie w T u rk u ośm iu, zaś w P oddębicach dziesięciu przedstaw icielstw in sty tu c ji fin ansow ych i ubezpieczeniow ych ró w n ież p o zw ala ocenić, iż um ożliw iają one m ieszkańcom tego regionu realizację p o trzeb w tej m aterii. P o d o b n ie m a się sytuacja z innym i instytucjam i in fra stru k tu ry usługow ej i społecznej, k tó ry ch zadaniem jest obsługa ta k m ieszkańców o b u m iast, ja k i regionu otaczającego.
N ieco słabiej n a to m ia st p re zen tu je się p o ten cja ł T u rk u i P o d d ęb ic w zakresie in fra s tru k tu ry zw iązanej z istniejącym i przyszłym ru chem turystycznym . Co praw d a, p otencjał o b u m iast w tym zakresie nie jest duży, zaś istniejący p ro d u k t tu ry sty czn y teg o re g io n u m a głów nie c h a ra k te r krajoznaw czy o znaczeniu lokalnym . M im o to - zw łaszcza w p o w iąz an iu ze znacznym ruchem tranzytow ym n a d ro d z e Ł ó d ź -P o z n a ń , k tó ra przebiega przez o b a analizow ane o środki - w yposażenie w o b iek ty h otelo w e (typ u m otel), ja k i gastronom iczne m ogłoby być lepsze (większe zróżnicow anie typów lokali, lepsza o nich inform acja).
P od su m o w u jąc ocen ian ą w tym m iejscu in fra stru k tu rę społeczną, tech niczną i ekonom iczną obu m iast, m ożem y stw ierdzić, że z a ró w n o jej ro dzaj, ja k i poziom jakościow y jest niezły. W ydaje się, n a p o d staw ie w ykonanej inw entaryzacji, że ta k P oddębice, ja k i T u re k są o śro d k a m i obsługującym i nie tylk o sw oich m ieszkańców , ale także w znacznym sto p n iu ludzi żyją cych w okolicznych gm inach. K o rz y stają oni często z u słu g zlo k alizo w a nych w o b u m iastach . Z nalazło to potw ierdzenie w p ro w a d zo n y ch b a d a niach ankietow ych, gdzie T u re k w ym ieniany był n a pierw szym i drug im , a P odd ębice n a drugim i trzecim m iejscu n a liście m iejscow ości, w k tó ry ch responden ci realizują swoje potrzeby zaró w no dotyczące usług, ja k i d zia łalności zaw odow ej (por. zestaw ienie 2 w zbio rczy ch w y n ik ac h b a d a ń ankietow ych).
T u re k i P oddębice, ja k w ykazały p rzep ro w ad zo n e b a d a n ia ank ietow e i inw entaryzacja w yposażenia m iast w zakresie in fra stru k tu ry społecznej, usługowej i technicznej, pełnią funkcję ośro d k ó w lok aln ych ob sługujących m ieszkańców okolicznych gm in położonych w w ojew ództw ie k o niń skim i sieradzkim .
Z p u n k tu w idzenia stru k tu ry przestrzennej o b a o śro d k i m a ją ch a ra k te r m iejski, zaś ich u kład urbanistyczny zachow uje klasyczną p o stać kom pozycji kw artałó w usytuow anych w okół rynk u znajdującego się n a osi drogi głównej. W o b u m iastach obserw ujem y rów nież dość znaczny ru c h b u d o w lan y,
zwłaszcza w obszarze budow nictw a m ieszkaniow ego, głów nie indyw idualnego, finansow anego przez pryw atnych inw estorów .
K olejnym pozytyw nym elem entem są d ziała n ia m ające n a celu sys tem aty cz n ą p o p ra w ę estetyki p rzestrzen nej p ro w a d z o n e w P o d d ę b ic a c h i 1 urku. R ów nież znaczącą rolę odgryw ają d ziała n ia w spierające p rzed się b iorczość lo k a ln ą i rozw ój p ry w a tn y ch p rz ed sięb io rstw p rzem y sło w y ch i usługow ych. Cel ten jest realizow any zw łaszcza w P o d d ęb icach , gdzie pow ołano C en trum W spierania Przedsiębiorczości obejm ujące swym zasięgiem gm inę P oddębice i kilk a otaczających gm in obecnego w ojew ództw a siera d z kiego.
P odsum ow u jąc, należy zaznaczyć, iż ogólnie ro z w ażan ia d o tyczące w p ro w adzenia trzeciego, pośredniego szczebla pod ziału ad m inistracy jn ego k ra ju (pow iatów ) pow inny być rozp atry w an e z dw óch n astęp u jący ch p u n k tó w widzenia:
- spraw ności fu n k cjo n o w an ia lokalnej adm in istracji i um iejętności za rządzania przestrzennego w w arunkach gospodarki rynkow ej, przy zachow aniu reguł sam o rząd ności lokalnej;
- m ożliw ości realizacji w tych o śro d k a ch zróżnicow anych p o trze b ludzi zam ieszkujących region (pow iat).
Katedra Geografii Miast i Turyzmu UŁ
Sylwia Kaczmarek, Jacek Kaczmarek
SPATIAL, SOCIAL AND ECONOMIC RELATIONS IN THE PODDĘBICE-TUREK AREA OF THE ŁÓDŹ REGION
(Summary)
The field survey was done in summer 1996; it concerned the local society’s acceptance of the new administrative division of Poland. The local society was very interested in our work and very enthusiastic to answer the questionnaire. The following conclusions were reached as a result:
1 • More than half o f the respondents wish to change the existing administrative division. 30% are opposed to any changes and the reminder have no opinion about changes.
2. More than 40% o f the total population is in favour o f the system o f a three-tier administrative system, and about 20% prefer the system of a two-tier administrative system.
3. More than 70% of all respondents chose the option to belong to the Łódź voivodship. 4. The key factors which respondents enumerated as advantages for their local centre to receive the status o f „powiat” were:
- identification with their own locality; - good accessibility by public transport; - existing good service infrastructure.
