A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA O EC O N O M 1C A 40, l'J85 H elena Rouba* P O T E N C J A Ł P R O D U K C Y J N Y P R Z E M Y S Ł U O W O C O W O - W A R Z Y W N E G O W Ś R O D K O W E J P O L S C E I C Z Y N N I K I J E G O R O Z W O J U P 1. W PROW ADZENIE
Przem ysł ow o c o w o w arz y w n y c h a ra k te r y z u je się w ybitnie s u ro w -cow ą o rie n tacją lokalizacyjną ze względu na w ysoki s tosune k m asy su ro w c ó w do m asy w yrobów gotowych, kosztów tra n sp o rtu s u ro w -ców do ich ceny skupu, a także, duże u bytki n a tu r a ln e surow -ców w czasie tra n sp o rtu i m ag a z y n o w a n ia [2]. Stąd o pom yślnym rozw oju prze m ysłu o w oc ow o-w arz yw ne go d e c y d u je przede w szystkim stan i możliwości rozw oju produkcji ogrodniczej w bezpośrednim zapleczu zakładów.
Na podstaw ie badań przep ro w a d z o n y ch w 1978 r. w 8 w o je w ó d z -tw a c h środkow ej Polski oraz szczegółow ych w woj. skierniew ickim w latach 1980— 1981 [8] można stw ierdzić, że z arów no p rzem ysł owo- cow ow arzyw ny, jak i p ro d u k cja ogrodnicza na tym obszarze w y k a -zują ogólnie w yższy poziom niż w pozostałej części kraju. J e d n a k związki p rze strz e n n e i fu n k cjo n a ln e między p rze tw ó rs tw e m a m iejsc o wą pro d u k cją ogrodniczą nie są dość ścisłe. Św iadczy o ty m p o r ó w n a nie rozmieszczenia zakładów z p rzestrzennym z różnicow aniem n a tę -żenia u p ra w ogrodniczych, jak też analiza te ry to ria ln e g o pochodzenia s urow ców p rze tw a rz a n y c h w poszczególnych w o je w ó d z tw a c h i z a k ła -dach. N a w et w latach dobrego urodzaju zakłady p r z e tw a rz a ją duże
ilości surow ców p o c h odzących spoza sw ego zaplecza.
Celem a rty k u łu jest przedstaw ienie możliwości i k ie ru n k ó w d a l -szego rozw oju przem ysłu o w ocow o-w arzyw nego w ścisłym związku z bazą su ro w c o w ą w 8 w o je w ó d z tw a c h środkow ej Polski, k tó re tw o -rzą strefę żyw icielską Łodzi [11]: kaliskim, konińskim, m iejskim łódz-kim; piotrkow skim , płockim, sieradzkm, skerniew ickim i włocławskim .
2. OBECNY STAN PR ZEM Y SŁU -O W O C O W O -W A R ZY W N EG O P rzetw órstw o ow oców i w arzyw w środkow ej Polsce jest bardzo zróżnicow ane tak pod wzglądem organizacyjnymi, jak wielkości z a k ła dów, ich stanu technicznego, s tosow anych technologii, s tr u k tu ry g a tunkow ej p rze tw a rza n y c h surow ców itp. Jeśli dodać do tego duże w a -hania produkcji w k o lejn y c h latach, trudne staje się p rzeprow adzenie jedno; nacznej oceny obecnego sta n u tego przem ysłu. Tym niem niej istnieją podstaw y, by twierdzić, że przem ysł o w oc ow o-w arz yw ny w środkow ej Polsce c h a ra k te r y z u je się stosunkow o dużym p o te n c ja łem. W a rto ść produkcji globalnej tego przem ysłu w om aw ia n y c h w o -jew ó d z tw ac h w "latach 1975— 1977 stanow iła 16— 18% w artości ogólno-krajow ej, p o d o b n e jak udział w liczbie z a tru d n io n y c h i w wartości trw ałych ś rodków p r o d u k c y jn y c h [ 10], podczas gdy udział tego obsza-ru w ogólnej liczbie ludności k r a ju w ynosił ok. 13%, a w powierzchni użytków roln y c h ok. 14%.
W w o jew ództw ach śro d k o w ej Polski c z y n n y ch jest obecnie ok. 80 p rze tw ó rn i oraz sezonow ych p u n k tó w p rzerobu ow oców i w arzyw , k tó ry c h rozm ieszczenie p rz e d staw io n e jest na rys. 1.
N ajw ię cej zakładów z n a jd u je się w woj. skierniew ickim i płockim oraz we w łocław skim i kaliskim. N a te 4 w o je w ó d z tw a p rzypadało w 1977 r. 80,8% ogółu z a tru d n io n y c h w tym p rzem yśle w środkow ej Polsce, 83,8% w artości p rodukcji globalnej i. 85,5% w artości s p rz e d a -n y c h w y ro b ó w g o to w y c h [7].
W o je w ó d z tw a te c h a ra k te r y z u ją się także korzystniejszym i w sk a ź -nikami obrazującym i skalę produkcji w zakładach. O ile przeciętnie w Polsce na 1 zakład przem ysłu ow o c o w o -w arz y w n e g o p rzy p a d a ły w 1977 r. 122 osoby zatrudnione, a w całej strefie żyw icielskiej Ło-dzi — 137, to w woj. kaliskim, skierniew ickim , w łocław skim i płockim wskaźniki te w yniosły od 291 do 157 osób na 1 zakład. W a rto ś ć p r o dukcji globalnej p rzy p a d a ją c a na 1 zakład wynosiła w 1977 r. p rze -ciętnie w całej strefie 41,3 min zł w cenach p o ró w n y w a ln y c h , a w woj. kaliskim w yniosła 97,3 min zł, w p oz osta łych 3 p r zo d u ją cy c h woje- wództwi-.ch była wyższa od 50 min zł, podczas gdy w woj, sieradzkim i konińskim w ynosiła ok. 20 min zł na 1 zakład, a w m iejskim łódzkim i piotrkow słódzkim tylko 7,0—6,3 min zł. W pierw szej g rupie w o je -w ództ-w znacznie -wyższa była także -w artość p rodukcji globalnej w przeliczeniu na 1 zatrudnionego. P orów nania te św iadczą o dużym z różnicow aniu skali produkcji p rze m y słu ow o c o w o w arz y w n e g o w p o -szczególnych w ojew ództw ach.
/ Na podstaw ie d a n y c h o stanie inw estycji w przem yśle owocowo- -w a rz y w n y m oraz wielkości produkcji w poszczególnych latach
moż-Wtocfaweft Ptock tranie c Ciechonvi Model [Mfodoie\ non/n /¿yardO , •mitwiCK iurck Os iny\ \Cesur) ! Obra\ . Islara* \. Kroto'.. Midi \ - •• Asawefiw Rawa Mc. Pelagi i ‘rzypuj Tomaszów • Mcz. ) • - < ^ L ( I Rvchjocic*^ |Wa/yLi— i— r-, > [♦/Wo/ich.w-wgl j Piotrftog T r y b y \ \Opoczno] Niechcicet (Dziadowa , •klodu. 'o', w ar k ;
. granica strefy zywicietskiej LWM
________granice województw Q 10 20 JO km
..potencjalne zaplecze surowcowe * 1 .-układu o r. 15km
Opoczno1 zokrady wytypowane do rozbudowy
R ys. 1. R o z m iesz c ze n ie z a k ła d ó w p r z em y słu o w o c o w o -w a r z y w n e g o w str e fie ży w icie lisk ie j w o j. m ie js k ie g o łó d z k ie g o
na ocenić, że obecne moce p ro d u k c y jn e pozw alają prze tw o rz y ć w ś ro d -kow ej Polsce rocznie ok. 60—70 tys. t ow oców oraz 100— 110 tys. t w arzyw , co stanow i ok. 11% i 18% wielkości o g ó ln o k rajo w y c h . Z tej lośc:! ok..35% ow oców i 30% w arzyw przy p a d a na możliwości p r z e -tw órcze zakładów woj. skierniew ickiego.
Stopień w y k o rz y sta n ia p osia da nyc h mocy p ro d u k cy jn y c h w aha siq znacznie w poszczególnych latach, głównie z pow odu dużej zm ienności plonów rośl n ogrodniczych. W a h a n ia te są szczególnie w idoc z ne w zakładach dużych w yposa ż o n y c h w specjalistyczne ciągi p r o d u k c y jn e przeznaczone do p rzerobu ściśle o k reślo n y c h g a tu n k ó w s u -row ców .
W sto su n k u do globalnej p rodukcji ow oców i w arzyw w środkow ej Polsce m oce p ro d u k c y jn e prze tw ó rs tw a stanow ią odpow iednio 27% i 17%, a w stosunku do produkcji tow arow ej ow oców — 54,5% i wa rzyw — 42%. J e d n a k ż e pow szechnym zjaw iskiem jest duży udział w p rze tw ó rs tw ie surow ców pochodzących spoza w łasnego zaplecza zakładów, n a w e t z w ojew ództw odległych; np. w woj. skierniew ickim w 1979 r. własny skup ow oców przez przetw órnie dosta rc zy ł tylko 53,6% całej m asy p rze tw o rz o n y ch owoców, w tym d o sta w y k o n t r a k t o -w ane — tylko 45,2%. W p rz y p a d k u -w a rz y -w udział ten był znacznie w yższy i w yniósł 84,4%, w tym d o s ta w y z k o n tra k tacji — 83,7%, je d nak w wielu zakładach m oce p r o d u k c y jn e nie były w pełni w y k o r z y -stane.
Głów ną przy c z y n ą dużych d o sta w surow ców do prze tw ó rs tw a z o d ległych o b s 'tiró w jest niski stopień tow arow ości m iejscow ej p r o d u k cji ogrodniczej oraz nied o sto so w a n ie s tr u k tu ry g a tu n k o w e j i o d m ia -now ej w a rz y w i ow oców p ro d u k o w a n y c h w zapleczu surow cow ym zakładów. W y m o w n y m tego dow odem jest sy tu a c ja w przetw órstw ie jabłek, k tó re sprow a dza ne są do zakładów woj. skierniew ickiego z in-n ych odległych w o je w ó d z tw mimo w ysokiej ich p rodukcji in-na miejscu, z p o w odu b rak u odpow iednich odmian. O b s e rw a c je te dow odzą k o -nieczności znacznego zacieśnienia zw iązków p rz e tw ó rs tw a z m iejscow ą p ro d u k cją ogrodniczą poprzez skuteczne kształtoiejscow anie jej s tr u k -tu ry w k ie ru n k a c h p o ż ą d an y c h przez przem ysł.
3. STAN PRODUKCJI OGRODNICZEJ
Do o c e n y bazy su ro w c o w ej dla prze m ysłu o w ocow o-w arzyw nego może służyć wiele k ry te rió w , m. in. obszar z aję ty pod u p raw ę roślin ogrodniczych, w ysokość plonów i zbiorów poszczególnych płodów, ro zm iary skupu, jak też oddalenie m iejsc p rodukcji su ro w c ó w od za-kład ó w przetw órczych.
3.1. PO W IER ZC H N IĄ U PR A W O GR OD N IC ZY C H
O bszar z aję ty pod u p ra w y ogrodnicze w poszczególnych w o je w ó d z twach i w całym obszarze środkow ej Polski ulega znacznym w a h a niom. N ajw iększą zm ienność w yka z uje pow ierzchnia u p ra w y t r u s k a wek; tylko w woj. skierniew ickim w idoczny jest stały jej wzrost, w in -n ych w o je w ó d z tw a c h -n^st^pił w 1981 r. spadek, łącz-nie o praw ie 500 ha w poró w n a n iu z rokiem poprzednim . Stały i p o w szechny jest trend zm niejszania się pow ierzchni sadów, a rozszerzania się u p raw y w arzyw . Podobny k ie ru n e k /m ia n ma m iejsce w całym kraju. U p ra -wa tru s k a w e k ma tende ncje do g w a łto w n e g o zmniejszenia się n a w e t po jed n y m roku głębokiego n ieurodzaju, a tuki miał m iejsce w 1980 r. N atom iast stałe, choć powolne, zm niejszanie się obszaru sadów jest w ynikiem s tr u k tu ra ln y c h przem ian w sadownictwie, p o leg ając y c h na z m niejszaniu się p o w ierzchni nisko p ro d u k c y jn y c h sadów p rzy d o m o -w ych.
J a k w y k a z u ją da n e w tab. 1, w 1981 r. u p r a w y ogrodnicze w 8 w ojew ództw ach środkow ej Polski z ajm o w a ły łącznie 93,5 tys. ha, co s ta -nowiło 3,5% pow ierzchni użytków rolnych, przy czym w skaźnik ten w woj. m iejskim łódzkim był n a jw y ż sz y i wynosił 7,3%, w s k ie rn ie -wickim — 5,6%, we w łocław skim — 4,3% i w płockim — 4,0%.
Rysunek 2 przedstaw ia zróżnicow anie na tę ż e n ia u p ra w y w a rz y w i sadów w środkow ej Polsce w skali gmin. O bszar o s tosunkow o d o -brze rozw iniętym s a d o w n ic tw :e o b e jm u je p raw ie całe woj. m iejskie łódzkie, skierniew ickie i włocław skie, ś ro d k o w ą część woj. płockiego oraz pas gmin w śro d k o w ej części woj. s i e r a d z k e g o przechodzący w k ie ru n k u Kalisza. N a tę że n ie w a rz y w n ictw a jest mniej zróżnicow ane. N ajw yższe wskaźniki osiąga w gm inach woj. m iejskiego łódzkiego, w północnej części woj. skierniew ickiego, na p ołudniu woj. płockiego, w środkow ej części woj. włocław skiego, w ok o lic a ch Kalisza i w kilku p o jedynczych gm inach na pozostałym obszarze. Stosunkow o m ałym ob-szarem u p raw ogrodniczych d y s p o n u ją woj. konińskie, p io trk o w sk ie i sieradzkie, k tó ry c h udział w pow ierzchni u ż y tk ó w r o ln y c h w ś ro d k o -wej Polsce w ynosi 41,8%, a w pow ierzchni u p ra w ogrodniczych 29,8%. Poró w n a n ie rys. 2 p rz e d staw iając e g o natężenie u p ra w ogrodniczych z rys. 1, na k tó ry m w okół istniejących zakładów z akreślono obszar w prom ieniu 15 km jako o p tym a lny zasjęg zaplecza surow cow ego za-k ładów przem ysłu ow o c o w o -w arz y w n e g o [12], pozw ala stw ierdzić, że większość z akładów położona jest na obszarach o stosunkow o dużym natężeniu w a rz y w n ictw a lub sadow nictw a. Są je d n a k także zakłady, głów nie w woj. kaliskim, konińskim, a także w piotrkow skim i sie-radzkim, w okół k tó ry c h u p raw y ogrodnicze nie w y k a z u ją dużego
na-P o w ie r z c h n ia u p ra w o g r o d n ic z y c h w g o s p o d a r c e c a łk o w ite j w 1961 r. S a d y W a r z y w a T ru sk a w k i R azem o g r o d n ic z e O b szar ha • /. * ha ha •/. ha p o w ie r zc h n i uż. roi. POLSKA 276 248 100,0 274 784 100,0 53 543 100,0 604 575 100,0 3.2 K a lis k ie 4 085 1,5 6 826 2,5 599 1.1 11 510 1,9 2,6 K on iń sk ie 4 163 1.5 4 544 h,7 382 0,7 9 089 1.5 2.4 M ie js k ie łó d z k ie 3 133 1.1 3 252 1,2 1 056 2,0 7 441 1.2 7.3 • P io tr k o w sk ie 4 091 1,5 4 700 1.7 805 1.5 9 596 1.6 2.4 P ło c k ie 7 340 2,7 6 424 2,3 2 041 3,8 15 805 2,6 4,0 S ie r a d z k ie 4 170 1.5 4 326 1,6 645 1,2 9 141 1,5 2.6 S k ie r n ie w ic k ie 10 480 3.8 5 260 1,9 1 566 2.9 17 306 2.9 5,6 W ło c ła w s k ie 7 770 2,8 4 968 1.8 841 1,6 13 579 2,2 4,3 Ś r o d k o w a P o lsk a 45 232 16,4 40 300 14.7 7 935 14,8 93 467 15,4 3.5
Ź r ó d ł o : Zest w ien ie i o t liczenia w ł sn e na pod staw ie W y n ik i spisu roln iczego 1981. GUS.
s udv i. 1,3% powierzchni użytków rolnych ■ — granico strefy żywicielskiej LWM — — — granice województw
Rys. 1. O b sza ry o s to s u n k o w o d u żym n a tę ż en iu w a r zy w n ictw a i s a d o w n ic tw a w str efie ż y W ic ie lsk ie j w o j. m iejsik iego łó d z k ie g o w 1978 r.
tężenia. Istniejące d y sp ro p o rc je m iędzy rozm ieszczeniem przetw órni i u p ra w ogrodniczych w sk a z u ją na kierunki dalszego kształtow ania bazy surow cow ej dla przetw órstw a.
Działania z akładów na rzecz zw iększenia produkcji ogrodniczej w swoim zapleczu o d b y w a ją się głównie za p o śre d n ic tw em k o n t r a k t a -cji. J a k w yk a z a ły szczegółow e badania w zapleczu su ro w c o w y m Z PO W „Łowicz", od w ielu lat nie zwiększa się przeciętna pow ierzchnia
к<?ц-tra k to w a n y c h plantacji i wynosi ok. 45 a w arzyw i ok. 35 a z ajętych pod u p r a w ę owoców. Poniew aż nie zwiększa się rów nież w ydajność plantacji, wzrost produkcji ogrodniczej na potrzeby zakładów odbyw a się przez p o zyskiw anie n o w y c h gospodarstw do w spółpracy. Rozpro-szenie produkcji s u ro w c ó w u tru d n ia p o p raw ę ich jakości, uzyskiw ania jednolitości dostaw pod względem p o d sta w o w y c h cech technologicznych, podnosi koszty pozyskiw ania surow ców . Poniew aż głów ną b a -rierą zwiększania skali produkcji ogrodniczej są rodzinne zasoby si'ły roboczej, konieczne jest przyśpieszenie m echanizacji ogrodnictw a.
3.2. ZBIORY W A R Z Y W I O W O C Ó W
W s k u te k dużej zmienności plonów roślin ogrodniczych, a także w p e w n y m stopniu zmian w pow ierzchni upraw , w ielkość zbiorów w a -rzy w i ow oców w y k a z u je znaczne wahania, co d o k u m e n tu ją d a n e w tab. 2 i 3.
W latach dobrego urodzaju, jak np. w 1979 r., zbiory w a rz y w w środkow ej Polsce w ynoszą ponad 650 tys. t, a ow oców praw ic 260 tys. t, przy czym ponad 35% tej ilości w a rz y w przypada na woj; k a lis -kie i płoc-kie, a ponad 28% o w oców n a woj. s-kierniew ic-kie. W e w s z y s t-kich analizow anych w o jew ództw ach, z w y ją tk ie m m iejskiego łódzkiego, w ielkość zbiorów w a rz y w i ow oców w przeliczeniu na 1 m ieszkańca je s t w yższa niż średnia krajo w a , 'co świadczy o stosu n k o w o dobrych m ożliw ościach su ro w c o w y c h p rze tw ó rstw a na tym obszarze. S tru k tu ra g a tu n k o w a zbiorów w arzyw i ow o c ó w w sk a z u je także na lepsze d o -sto so w an ie do potrzeb prze tw ó rs tw a ze. względu na s to su n k o w o duży udział pom idorów, ogórków , w a r z y w z g ru p y ,,mało z n a n y c h ” oraz
truskaw ek.
3.3. SKUP W A R Z Y W I O W O C Ó W
W o brocie ha ndlow ym płodam i ogrodniczym i uczestniczy w iele in-s ty tu cji uin-społecznionych, a także in-są one w dużym in-stopniu przedm iotem h a n d lu p r y w a tn e g o i targo w isk o w e g o [4]. O koło 70% całego s k u p u płodów o g rodnic z ych przez jed n o stk i Uspołecznione rea liz u je C e n -tra ln y Zw iązek Spółdzielczości Rolniczej i z tej ilości ok. 30% płodów k ie ro w a n y c h jest do p rz e tw ó rs tw a w zakładach s e k to ra spółdzielczego i p a ństw ow ego. Z a k ład y p rze m y słu kluczow ego uczestniczą w skupie w a rz y w w ok. 15% [6].
W roku dobrego urodzaju, jakim był np. 1979 r., skup w arzyw przez jednostki u społecznione w ś ro d k o w e j’ Polsce w y n ió s ł 260 tys. t, a o w o c ó w 130 tys. t. Udział skupu uspołecznionego w ogólnej ilości
Z b io r y w a r z y w w g o s p o d a r c e c a łk o w ite j w la ta c h 1977— 1980 O b szat 1977 1978 1979 1980 Z b io ry ( k g /l m ie s z s k a ó c a ) ty s . t • /. ty s. t «/. t y s . t • /. ty s. t • /. 1979 1980 POLSKA 3 835,9 100,0 4 401,5 100,0 4 575,4 100,0 3 671,9 100,0 129,3 103,7 K a lis k ie 98,7 2,6 129.0 2,9 115,6 2.5 104,5 2,8 174,6 157,4 K o n iń s k ie 56,7 1,5 69,0 1,6 68,2 1,5 41,3 1,1 155,9 94,0 M ie j s k ie łó d z k ie 53,3 1.4 56,4 1,3 53,7 1,2 39,3 1.1 47,8 35,1 P io tr k o w s k ie €0,3 1.6 80,9 1.8 74,9 1.6 65,0 1.8 124,8 108,2 P ło c k ie 87,2 i , 3 101,8 2,3 113,5 2,5 87,0 2.4 230.8 176,4 S ie r a d z k ie 58,6 1,5 84,7 1.9 72,5 1,6 61,2 1.7 185.0 156,6 S k ie r n ie w ic k ie 61,7 1.6 67,5 1.5 82,3 1,8 48,8 1.3 208,3 123,7 W ło c ła w s k ie 47,8 1.2 55,7 1.3 73,4 1.6 37,1 1,0 177,2 90,0 Ś r o d k o w a P o lsk a 524,3 . 13,7 645,0 14,6 654,1 14,3 434,2 13,2 144,8 106,6 Ź r ó d ł o : Z e s ta w ie n ie i o b lic z e n ia w ła s n e na p o d s ta w ie R o c z n ik a s t a t y s t y c z n e g o r o ln ic tw a i g o s p o -d a r k i ż y w n o ś c io w e / 1978. G U S , W a rsza w a 1978 o r a z p u b lik a cji P r o -d u k c ja g łó w n y c h z ie m io p ło -d ó w ro ln y c h i o g r o d n ic z y c h . G U S . W a rsza w a 1979 i 1980. ' P o te n c ja ! p r z e m y sł u o w o c o w o -w a r z y w n e g o
'vl to Z b io r y o w o c ó w w g o s p o d a r c e c a łk o w ite j w la ta c h 1977— 1980 O b szar 1977 1978 1979 1980 Z b io r y ( k g /l m ie szk a ń c a ) ty s . t • /. ty s . t • li ty s . t • /. ty s . t • /. 1979 1980 POLSKA 1 636,6 108,0 1 730,4 100,0 1 790,9 100,0 1 562,8 100,0 50,6 43,3 K a lis k ie 14,1 0,9 22,2 1.3 24,3 1.4 19,5 1,3 36,8 29,5 K o n iń s k ie 18,5 1,1 21,9 • 1.3 20,2 1,1 16,7 1.1 46,1 38,0 M ie js k ie łó d z k ie 19,1 1,2 21,7 1.3 18,8 1,1 14,7 0,9 16,8 13,1 P io tr k o w s k ie 22,8 1,4 25,3 1,4 33,1 1,8 26,9 1,7 55,1 44,7 P ło c k ie 42,7 2,6 48,9 2,8 47,0 2,6 45,1 2.9 95,6 91,6 S ie ra d zk ie 18,9 1,1 24,7 1,4 21,3 1,2 21,8 1.4 54,4 55,9 S k ie r n ie w ic k ie 47,5 2,9 66,9 3,9 73,8 4,1 49,0 3,1 186,6 145,9 W ło c ła w s k ie 21,2 1,3 24,2 1.4 21.4 1,2 17.4 1.1 51,7 42,2 Ś r o d k o w a P o lsk a 204,8 12,5 255,8 14,8 259,9 14,5 211,1 13,5 57,6 46,5 Ź r ó d ł o : Z e s ta w ie n ie i o b lic z e n ia w ła s n e na p o d s ta w ie R o c z n ik a s ta ty s t y c z n e g o r o ln ic tw a i g o s p o -d a r k i ż y w n o ś c io w e j 1978. G U S , W a r sza w a 1978 oraz p u b lik a c ji P r o -d u k c ja g łó w n y c h z ie m io p ło -d ó w r o ln y c h i o g r o d n ic z y c h . G U S , W a rsza w a 1979 i 1980. H el e n a R o u b d
w y p ro d u k o w a n y c h w a rz y w w yniósł przeciętnie w środkow ej Polsce 40% i był w yższy niż w pozostałej części k raju , natom iast >w p rz y -padku ow oców w yniósł 50% i był nieco niższy. W y n ik a ć t o - m o ż e / większego udziału handlu nieuspołecznionego w obrocie owocami niż w arzyw am i [5] oraz ze s to su n k o w o dużego udziału w środkow ej Polsce nisko to w a ro w y c h sadów przydom ow ych.
Z danych w tab. 4 i 5 w idać duże zróżnicow anie w o je w ó d z tw pod względem sto su n k u ilości sku p o w a n y c h płodów do ich zbiorów. N a j -wyższe wskaźniki c h a ra k te r y z u ją skup w woj. m iejskim łódzkim i skierniew ickim . N atom iast w y ją tk o w o niski sto p ie ń tow arow ości ogrodnictw a w woj. piotrkow skim , sieradzkim, czy konińskim zdaje się św iadczyć o możliwości znacznego zw iększenia skupu n a w e t przy obecnym poziomie produkcji w arzyw i owoców .
Porów nanie skupu, zbiorów i ilości p rzetw orzonych owroców i w a -rzyw w poszczególnych w o je w ó d z tw a c h dowodzi nied o ro z w o ju bazy s u ro w c o w ej dla p rz e tw ó rs tw a w woj. kaliskim, włocławskim , a także skierniew ickim . N atom iast woj. sieradzkie, konińskie o ra z p io tr k o w skie m ają w a ru n k i do zwiększenia przem ysłow ego prze tw ó rstw a o w o ców i w a rz y w n aw et przy obecnej w ielkości ich zbiorów. Te 3 w o -jew ództw a uczestniczą w przerobie w a rz y w w środkow ej Polsce w 8%, podczas gdy w zbiorach w 33%, a w skupie w 17%. Podobne dysp^n porcje, choć mniejsze, w y s tę p u ją w p rz e tw ó rstw ie owoców.
4. KIERUNKI DALSZEGO R O Z W O JU PRZEMYSŁU O W O C O W O -W A R Z Y W N E G O
W e d łu g d a nyc h Z jednoczenia Przem ysłu O w o c o w o -W a rz y w n e g o [1] zapotrzebow anie handlu w e w n ę trz n e g o i e k sp o rtu na większość p rzetw o ró w ow ocow ych i w a rz y w n y c h w skali k r a ju jest praw ie d w u k r o t -nie w iększe niż o b e c n a produkcja. Oznacza to potrzebę znacznego w z ro s tu prze tw ó rstw a ow oców i w a rz y w na o b s z ara c h m ają c y c h ku tem u dogodne w arunki, w tym także w strefie żywicielskiej Łodzi. Dalszy rozw ój tego przem ysłu jest jed n a k ściśle zw iązany z możli-wościam i zaopatrzenia w su ro w c e z najbliższego otoczenia zakładów ¡3]. Konieczne je s t w ięc znaczne zw iększenie globalnej i to w a -row ej produkcji ogrodniczej w zapleczu w ielu istn ieją c y c h zakładów, by ograniczyć przew ozy surow ców , a także rozb u d o w a przetw órstw o na obszarach, k tó re p osiadają p o ten cjaln e nadw yżki su ro w c ó w o g ro d -niczych.
Porów nanie o b e c n y ch mocy p ro d u k c y jn y c h prze tw ó rstw a oraz wielkości zbiorów i skupu w a rz y w i o w oców w strefie żywicielskiej
Sk up w a r z y w ^ g r u n to w y c h p rzez in s ty tu c je u s p o łe c z n io n e w la ta c h 1977— 1980 1977 1978 1979 1980 U d z ia ł sk u p u w zb io ra ch O b szar ty s . t • /. ty s . t ty s. t % ty s . t 0/0 * * */«ł 1977 1978 1979 1980 TOLSKA 1 084,3 100,0 1 290,6 100,0 1 362,2 100,0 995,5 100,0 28,3 ' 29,3 29,8 27,1 K a lis k ie 42,4 3,9 60,1 4,7 53,2 3,9 47,0 4,7 43,0 46,6 46,0 45,0 K o n iń s k ie • 15,4 1,4 18,7 1,5 19,4 1,4 10,8 1.1 27,2 27,1 28,4 26,2 M ie js k ie łó d z k ie 15,3 1,4 22,4 1,7 29,5 2,2 17,9 1.8 28,7 39,7 54,9 45,6 P io tr k o w sk ie 6,7 0,6 9,4 0.7 8,6 0,6 6,1 0,6 11,1 11.6 11,5 9,4 P ło c k ie 47,1 “»,3 50,0 3,9 54,8 4,0 25,9 2,6 54,0 49,1 48,3 29,8 S ie r a d z k ie 14,8 1,4 16,8 1,3 16,1 1,2 10,9 1.1 25,3 18,8 22,2 17,8 S k ie r n ie w ic k ie 24,6 2,3 30,9 2,4 43,7 3,2 16,8 1,7 39,9 45,8 53,1 34,4 W ło c ła w s k ie 17,0 1,6 16,0 1,2 36,0 2,6 9,5 1.0 35,6 28,7 49,0 25,6 Ś r o d k o w a P o lsk a 183,3 16,9 224,3 17,4 261,3 19,2 144,9 14,6 35,0 34,8 39,9 29,9
Ź r ó d ł o : Z e s ta w ie n ie i o b lic z e n ia w ła s n e na p o d sta w ie? R o z m ie s z c z e n ie s k u p u p r o d u k tó w ro ln y c h w P o lsc e i k ie ru n k i je g o r o z w o ju w w o je w ó d z t w a c h i m a k r o r e g io n a c h , W a rsza w a 1979; R o czn ik s t a t y s -t y c z n y r o ln ic -tw a i g o s p o d a r k i ż y w n o ś c io w e j 1978. G U S , W a rsza w a 1978; S k u p p r o d u k -tó w r o ln y c h . G U S, W a rsza w a 1980 i 1981. H el e n a R o u b a
S k u p o w o c ó w p rzez in s ty tu c je u s p o łe c z n io n e w la ta c h 1977— 1980 7977 1978 1979 1980 U d zia ł sk u p u w zb io ra c h O b szar ty s . t • /. ty s . t «/. ty s . t •/« ty s . t •/« •/o 1977 1978 1979 1980 POLi-KA 733,5 100,0 876,3 100,0 975,3 100,0 702,8 100,0 44,8 50,6 54,5 45,0 K a lisk ie 3,2 0,4 7,4 0,8 5,9 0,6 8,3 1,2 22,7 33,3 24,3 42,6 K o n iń s k ie 4,1 0,6 8,7 1.0 7,0 0,7 7,4 1.1 22,2 39,7 34,7 44,3 M ie j s k ie łó d z k ie 6,5 0,9 7,4 0,8 13,8 1,4 6,9 1,0 34,0 34,1 73,4 46,9 P io tr k o w s k ie 4,2 0,6 8,4 1,0 6,3 0,7 4,7 0.7 18,4 33,2 19,0 17,5 P ło c k ie 15,8 2,2 26,5 3,0 22,2 2,3 21,4 3,0 37,0 54,2 47,2 4 7,6 S ie ra d zk ie 4,5 0,6 11,6 1.3 7,0 0,7 8,9 1.2 23,8 47,0 32,9 40,8 S k ie r n ie w ic k ie 34,4 4,7 42,5 4,9 57,6 5,9 27,1 3,8 72,4 63,5 78,0 55,3 W ło c ła w s k ie 5,5 0,7 8,5 1.0 8,6 0,9 7,6 1.1 25,9 35.1 40,2 43,7 Ś r o d k o w a P o lsk a 78,2 10,7 121,0 13,8 128,4 13,2 92,3 13.1 38,2 47,3 49,4 43, i Ź r ó d ł o : Z e s ta w ie n ie i o b lic z e n ia w ła s n e na p o d s ta w ie : R o z m ie sz c z e n ie sk u p u p r o d u k tó w r o ln y c h w P o lsc e i k ie r u n k i je g o r o z w o j u w w o je w ó d z t w a c h i m a k r o r e g io n a c h , W a r sz a w a 1979; R o c z n ik s t a t y s -ty c z n y r o ln ic tw a i g o s p o d a r k i ż y w n o ś c io w e j 1978. G U S , W a rsza w a 1978; S k u p p r o d u k tó w r o ln y c h . G U S, W a rsza w a 1980 i 1981. / P o te n c ja ! pr z em y sł u o w o c o w o -w a r z y w n e g o
Łódzki w sk a z u je na celow ość ro zbudow y przetw órni przede wszystkim w woj. konińskim, sieradzkim i piotrkow skim . G dyby w w o je w ó d z -tw ach tych zw iększyć udział przerobu w arzyw w zbiorach do 20%, n ow o c ó w do 30%, jak to ma m iejsce przeciętnie w całej strefie, to p rzy obecnej produkcji ogrodniczej ilość w a rz y w k iero w a n y c h do p r z e -tw órs-tw a w tych w ojew ódz-tw ach wyryosłaby ok. 43 tys. t (w 1977 r. — 10,2 tys. t), a owoców ok. 22 tys. t (w 1977 r. — 13,7 tys. t).
W woj. kaliskim, włocławskim, skierniew ickim i płockim wzrost prze tw ó rstw a jest uzależniony od wzrostu globalnej i tow arow ej p ro -dukcji ogrodniczej. W o je w ó d ztw o m iejskie 'łódzkie nie ma w arunków do ro zbudow y przem ysłu ow ocow ow arzyw nego, poniew aż płody o g r o d nicze w inny być w m aksym alnym stopniu k iero w a n e do spożycia w s ta -nie świeżym.
W o b e c trudności z zaopatrzeniem przetw órni w su ro w c e z najbliż-szego otoczenia w y d a je się celow e rozw ijanie sieci m ałych i średnich przetw órni o w o c ó w i w arzyw o zdolności przerobu 5— 10 tys. t rocznie. Te gminne ośrodki przetw órstw a, jak można by je nazwać, z a o p a try -w a ły b y się -w suro-w ce z obszaru -w .p r o m ie n i u 15 km. W środko-w ej Polsce użytki rolne na takim obszarze w ynoszą ok. 50 tys. ha. Przy udziale u p raw ogrodniczych w powierzchni u ż ytków rolnych w yn o sz ą -cym tylko 3% zbiory mogą w y n ie ść ok. 15 tys. t w a rz y w i 7,5 tys. I owoców. Prz y jm u ją c w ielkość p rze tw ó rstw a w a rz y w w ilości 20% zbio-rów i ow o c ó w w ilości 30% zbiozbio-rów, jak ma to m iejsce obecnie, w roku prze c ię tne go urodzaju, gm inny ośrodek p rzetw órstw a d y sponow ałby rocznie ponad 5 tys. t surow ców , co uzasadnia przyjęcie tej wielkości jako m inim alnej przy organizacji takich przetw órni. W ra z ze wzrostem produkcji ogrodniczej m ogłyby zwiększać się m oce p r o d u k c y jn e p rz e twórni lub s k ra c a ć zasięg zaplecza surow cow ego. Poniew aż w śro d k o -w ej Polsce -większość c zynnych z akładó-w przerabia mniej niż 2 tys. t s u ro w c ó w rocznie, istnieją duże możliwości w y b o ru obiektów do roz-budowy. Na rys. 1 zaznaczono p r o p o n o w a n e do ro zbudow y obecnie istniejące m ałe prze tw órnie ow oco w o -w arz y w n e położone blisko obs zarów o obs to obs u n k o w o w iękobszym natężeniu u p raw ogrodniczych, w w a -ru n k ac h a groklim a tyc z nyc h o k reślo n y c h w części I koncepcji strefy zy- w icielskiej Łodzi ja k o co najm niej s p rz y ja ją c e i o globach n a leżących do kom pleksu żytniego do b reg o i lepszych.
J a k podkreślano, mimo s tosunkow o dużej produkcji ogrodniczej w środkow ej Polsce k o nieczny jest dalszy rozwój w jej zapleczu s u ro w c o w y m praw ie w sz y stk ic h zakładów. Poniew aż w najbliższej p r z y -szłości nie można liczyć na znaczny w zrost plonów roślin ogrodniczych, p o ż ądane je s t rozszerzenie u p r a w y o w oców na pow ierzchni co nąjm nioj 6 tys. ha i w a rz y w na ok. 3 tys. ha, p re fe ru ją c gatunki i odm iany p o
-trzebne zakładom. Mimo n ied o sta tk u o p a d ó w atm o sfe ry cz n y c h w wielu częściach strefy żyw icielskiej panują dogodno w a ru n k i dla dalszego rozw oju ogrodnictw a.
J a k w ynika z o c e n y w a ru n k ó w przyrodniczych tego o bszaru [11], najk o rz y stn iejsz y m i cechami a groklim atu c h a ra k te r y z u ją się południow e części południowoj. sieradzkiego i kaliskiego. N ajlepszym i glebami o d z n a -cza się woj. płockie z dużą ilością gleb psz en n y c h d o b ry ch i bardzo dobrych. W całej strefie dość dużo jest gleb żytnich bardzo dobrych i dobrych. Duże płaty tych gleb w y s tę p u ją w w oj. piotrkow skim i na północnych oraz południow ych krań c a c h woj. konińskiego, w śro d k o wej i południow ej części woj. sieradzkiego. W woj. kaliskim i s k ie r -niewickim w y stę p u ją duże płaty gleb pszennych, z k tó ry m i są sia d u ją gleby ży U re dobre. W idać więc, że we w szystkich w oje w ó d z tw a c h istnieją możliwości zwiększenia upraw og ro d n ic z y ch na potrzeby p rze -tw órs-tw a.
A k ty w iz a cja p ro d u k c y jn a najbliższego zaplecza z akładów w y m a g a ścisłego w spółdziałania przem ysłu z prod u ce n tam i surow ców , któ ry m i są przede w szystkim rolnicy indyw idualni. Z akładom jak o jed n o stk o m o w yższym stopniu zorganizow ania p o sia d ając y m środki rzeczow e i fi-n a fi-n so w e p rzypada rola ifi-nicjatora i k o o rd y fi-n a to ra p rodukcji ogrodfi-niczej od e ta p u p lanow ania upraw , przez bezpośrednie w spółdziałanie i po-moc techniczno-instruktorską w toku produkcji, po skup w y tw o rz o n y c h płodów | 9 | . Istniejące w środkow ej Polsce tra d y c je ogrodnictw a i p r z e -tw órs-tw a o w oców i w a rz y w można uznać za czynnik sp rz y ja ją c y ich dalszem u rozwojowi. LITERATURA II] A n a l i z a d z i a ł a ln o ś c i g o s p o d a r c z e j p r z e m y s ł u o w o c o w o - w a r z y w n e g o w s k a li b r a n ż y za 1978 r., W a r sz a w a 1979. (2] B u d z y ń s k i F., P r o b l e m l o k a l i z a c j i p r z e m y s ł u o w o c o w o - w a r z y w n e g o w P o l-s c e na Ile r o z m i e l-s z c z e n i a p r o d u k c j i l-s u r o w c ó w w y j ś c i o w y c h , „R oczn ik N a u k R oln iczych " 1967, s e r . G, t. 78. ]3] D y r s k i B., E k o n o m i c z n e s k u t k i d y s p r o p o r c j i m i ę d z y b a z ą s u r o w c o w ą a z d o l -n o ś c ia m i p r o d u k c y j -n y m i p r z e m y siu* s p o ż y w c z e g o , „P race I-n sty tu tu i L ab oratoriów
S p o ż y w c z y c h P rzem yślu S p o ż y w c z e g o " 1974, z. 2.
14] D i e t l J., H a n d e l t a r g o w i s k o w y p ł o d a m i o g r o d n i c z y m i , W a rsza w a 1972. 15] D i e 1 1 J., G r e g o r B., A d a m c z y k G., R yn ek p ło d ó w o g r o d n ic z y c h w r e g io
-n ie ł ó d z k i m , „A cta U -n iv e r sita tis L od zie-n sis" 1975.
[bj l n i o r m a c j a o s k u p i e I z a g o s p o d a r o w a n i u w a r z y w , o w o c ó w i z i e m n i a k ó w w c z e s -n y c h w ro k u 1978, W a rsza w a 1979.
( /] P r z e s t r z e n n e r o z m i e s z c z e n i e p r z e m y s ł u s p o ż y w c z e g o 1970— 1977— 1980, W arszw a. 1979.
Lii] R o u b a H., P o d s t a w y s u r o w c o w e i p r o g r a m r o z w o j u p r z e m y s ł u o w o c o w o w a -r z y w n e g o w w o j . s k i e -r n i e w i c k i m , Łódź 1981 (m a szy n o p is w Z a k ła d zie G osp od a-rk i P rzestrzen n ej UŁ).
[9] R o u b a H „ T e o r e t y c z n e p o d s t a w y k s z t a ł t o w a n i a p o w i ą z a ń p r z e m y s ł u o w o c o w o - - w a r z y w n e g o z z a p l e c z e m S u r o w c o w y m , „Stu dia R eg io n a ln e" 1981.
[10] R o z w ó j i r e j o n i z a c j a p r z e m y s ł u s p o ż y w c z e g o na tle r o l n i c z e j b a z y s u r o w c o w e j , GU S, W a rsza w a 1977. [11] S tr e ia ż y w i c i e l s k a ł ó d z k i e g o w o j e w ó d z t w a m ie j s k i e g o . S tan o b e c n y I p r o g n o z a do 1990 r., cz. 1, S u r o w a p r o d u k c j a ż y w n o ś c i , Łódź 1978 (m a sz y n o p is w Z a k ła d zie G o sp o d a rk i P rzestrzen n ej UŁ). [li!] Z a a r H., M i o d u s z e w s k i B., M e t o d y i k r y t e r i a p r o j e k t o w a n i a b a z s u r o w c o w y c h o w o c o w o w a r z y w n y c h , Łódź 1973 (m a szy n o p is w I n sty tu c ie W a r zy w n ic -tw a w S k ie r n iew ic a c h ). H e le n a R ouba
PR O DUC TIO N POTENTIAL
OH FRUIT-AND -VEG ETABLE PROCESSING INDUSTRY
IN CENTRAL PO LA N D A N D FACTO RS AFFECTIN G ITS DEVELOPM ENT
T h e p re sen t p ro d u ctio n c a p a c ity of th e fr u it-a n d -v e g eta b le p r o c e s sin g in d u stry in e ig h t a d m in is tr a tiv e p r o v in c es of c en tra l P o la n d c o n stitu tin g th e fo o d -s u p p ly area for Łódź a llo w s to p r o c ess ca 60— 70 th o u sa n d ton of fru it and 100 110 th ou san d ton of v e g e ta b le s a n n u a lly , w h ic h r e p re se n ts 27 per c en t and 17 per c e n t of their ann ual pick r e s p e c tiv e ly , and ab ou t 50 per c e n t and 40 per c en t of their a v e r a g e p u rc h a ses in a y e a r c h a r a c te r iz ed w ith q u ite g o o d crop s. T he b ig g e s t p rod u ction c a p a c ity is p o s s e s s e d by the fo o d p r o c e s sin g in d u stry of S k ie r n ie w ic e , P łock , W ło -c ła w e k , and K alisz p r o v in -c es. D e sp ite q u ite a -c o n sid e r a b le in te n sity of h o rti-cu ltu ra l p rod u ction in the v ic in it y of m an y p la n ts, th e s u p p lie s from oth er a n d so m e tim e s q u ite d ista n t p r o v in c e s p la y a b ig r o le in p r o c e s sin g of fruit and v e g e ta b le s . T his is e s p e c ia lly true in c a s e of fruit. Further d e sir a b le d e v e lo p m e n t of th e p r o c e ssin g in d u stry in cen tra l P olan d sh o u ld e n v is a g e e x p a n s io n of a n etw o rk of sm all and m ed iu m -siz ed p r o c essin g p lan ts co n su m in g 5 to 10 th o u sa n d ton of raw m a teria ls g r o w n a n d p ick ed in th e rad iu s of 15 km s from th e s e p la n ts. W h ile c h o o s in g lo c a -tion for su ch p lan ts p r e fe r en ce s h o u ld be g iv e n to th e a lre a d y o p era tin g sm all p r o c e s sin g p lan ts situ a te d o n area s of p o te n tia l su r p lu se s of h o rticu ltu ra l p rod u ction . This refers first of a ll to th e a d m in is tr a tiv e p r o v in c e s of S ierad z, P io trk à w , and K onin in w h ic h the le v e l of outp ut of the fr u it-a n d -v e g e ta b le p r o c e s sin g in d u stry in re la tio n to a n n u al p ick of v e g e ta b le s and Iruit and th eir c e n tr a liz e d p u rch a sin g d isp la y s lo w in d ic es. A s regard s th e ra w -m a teria l s u p p ly a rea s for m a jo rity of p lan ts it b e c o m es n e c e s sa r y to e x p a n d the area on w h ic h v e g e ta b le s are g ro w n to at le a s t 3 th o u sa n d h e c ta re and to 6 th o u sa n d h e c ta re in c a s e of fruit w ith a d a p -tation of th eir q u a lita tiv e and v a r ie ty str u c tu r e to req u irem en ts of th e in d u stry . O p e ra tio n s of this kin d sh o u ld p a v e the w a y for c lo s e r sp a tia l and fu n c tio n a l ties belAveen th e fr u it-a n d -v e g e ta b le p r o c es sin g in d u stry in cen tra l P olan d and the lo c a l h o rticu ltu ra l p rod u ction .
