Biuletyn polonijny

(1)

Wojciech Necel, Józef Bakalarz,

Jerzy Plis

Biuletyn polonijny

Collectanea Theologica 58/2, 153-165

(2)

.C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a ' 58 (1988) fa ś c . II

BIULETYN POLONIJNY

Z aw artość: I. Z A K O N N IC Y A D U S Z P A S T E R S T W O L U D Z I W D R O D Z E 1. W sp ó łczesn e z ja w is k o ru c h liw o ś c i lu d z k ie j. — 2. W s k a z a n ia d o k u m e n tó w k o śc ie ln y c h . — 3. D o św ia d c z e n ie K o ścio ła w U S A . — 4. Z a k o n n ic y a d r a m a t w sp ó łc z e s n e j m ig ra c ji. — 5. S łu ż b a z g o d n a z c h a r y z m a te m in s ty t u tu . II. D U S Z P A S T E R S T W O M IG R A N T Ó W W E F R A N C JI. 1. W sp ó łc z e sn a im ig r a

c ja w e F r a n c ji. — 2. W y siłk i K o śc io ła w o b e c m ig ra n tó w . — 3. D z ia ła n ia i s t r u k tu r y p a s to ra ln e . — 4. S ta tu s m is jo n a rz y m ig ra n tó w . II I. K S IĄ Ż K I I C Z A S O P IS M A D L A W Y C H O D Ź S T W A P O L S K IE G O . 1. P o m o c o rg a n iz a c ji sp o łe c z n y c h . — 2. W k r ę g u in ic ja ty w k o ś c ie ln y c h *. I. Z A K O N N IC Y A D U S Z P A S T E R S T W O L U D Z I W D R O D Z E P ie r w s z e m ię d z y n a ro d o w e s p o tk a n ie z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic n a te m a t Z a k o n n ic y i d u s z p a s te r s tw o lu d z i w d ro d ze , z o rg a n iz o w a n e p rz e z P a p ie s k ą K o m is ję D u s z p a s te rs tw a M ig ra n tó w i T u ry s tó w , o d b y ło się w R z y m ie w d n ia c h od 4 do 6 g r u d n i a 1986 r. O b ra d y o tw o rz y ł p rz e w o d n ic z ą c y k o m is ji, p r e f e k t K o n g re g a c ji B is k u p ó w k a r d . G a n t i n , a w p r a c e d w u d n io w e g o s p o tk a n ia w p ro w a d z ił w ic e p rz e w o d n ic z ą c y k o m is ji a b p G. С h i e 1 i, k tó r y u k a z a ł p a n o ra m ę p r o b le m u w re f e r a c ie p t. D zia ła ln o ść d u s z p a s te r s k a z a k o n n ik ó w n a r z e c z lu d z i w d ro d ze.

W a rto zaz n a c z y ć , że o p ró c z 117 z a k o n n ic i z a k o n n ik ó w , r e p r e z e n tu ją c y c h 56 in s ty tu tó w z a k o n n y c h z w s z y s tk ic h k o n ty n e n tó w , w s p o tk a n iu w z ię li u d z ia ł p rz e d s ta w ic ie le ró ż n y c h d y k a s te r ii K u r ii R z y m sk ie j, a w ty m : S e k r e t a r i a t u S ta n u , K o n g re g a c ji E w a n g e liz a c ji N a ro d ó w , K o n g re g a c ji N a u c z a n ia K a to lic k ie g o , K o n g re g a c ji Z a k o n n ik ó w i I n s ty tu tó w Ś w ie c k ic h , K o n g re g a c ji K o ścio łó w W sc h o d n ic h , P a p ie s k ie j R a d y „C o r U n u m ” i P a p ie s k ie j K o m is ji „ I u s tit ia e t P a x ” .

W c zasie s p o tk a n ia r e f e r a ty w y g ło sili m ię d z y in n y m i: b p J . M a r g e o t — o rd y n a r iu s z z P o r t L o u is n a w y s p ie M a u r itiu s ; k s. J . B e y e r S J — p r o fe s o r p r a w a k a n o n ic z n e g o n a G re g o ria n u m ; o. G. T a s s e l l o — s k a l a b r i- n ia n in . T e o re ty c z n e r e f le k s j e u z u p e łn ia ły ś w ia d e c tw a z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic b e z p o śre d n io z a a n g a ż o w a n y c h w ró ż n e s e k to ry d u s z p a s te r s tw a lu d z i w d ro d ze, a w ś ró d n ic h o. J . K ro k a , r e d e m p to r y s ty z G d y n i, k tó r y p rz e d s ta w ił z e b ra n y m h is to rię i z a m ie rz e n ia g d y ń sk ie g o O ś ro d k a D u s z p a s te r s tw a L u d z i M o rz a „ S te lla M a r is ”.

1. W sp ółczesn e zja w isk o r u ch liw o ści lu d zk iej

B y się g n ą ć do p a n o r a m y p o tr z e b d u s z p a s te rs k ic h lu d z i w d ro d z e i z a a n g a ż o w a n ia z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic w d u s z p a s te r s tw ie m ig r a n tó w n a p o c z ą tk u s p o tk a n ia p r z e d s ta w io n o s ta ty s ty c z n y o b r a z z ja w is k a ru c h liw o ś c i lu d z k ie j. P rz e d s ta w io n e c y fr y : 50 m in . e m ig ra n tó w , p o n a d 20 m in . u c h o d ź có w , 15 m in . k o c z o w n ik ó w , 8 m in . lu d z i m o rz a , k ilk a m ilio n ó w p o d r ó ż u ją c y c h s a m o lo ta m i; o k o ło 300 m in . tu r y s tó w m ię d z y n a ro d o w y c h i w re sz c ie 2 m ld . o só b z m ie n ia ją c y c h , ze w z g lę d u n a c zas u rlo p u , m ie js c e p o b y tu w e * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b lin .

(3)

w ła s n y m k r a j u — p r z y n a jm n ie j w ja k im ś s to p n iu p rz y b liż y ły z e b ra n y m p r o b le m a ty k ę i r o z m ia r y w sp ó łc z e sn e g o z ja w is k a m ig ra c ji, j a k i o g ro m p o tr z e b d u s z p a s te rs k ic h .

2. W skazania d ok u m en tów k o ścieln y ch

O ro li, j a k ą in s ty t u ty z a k o n n e o d g ry w a ły w tr o s c e K o ścio ła o w ła ś c iw ą o p ie k ę d u s z p a s te rs k ą n a d lu d ź m i w d ro d z e , św ia d c z y ły w c zasie s p o tk a n ia p rz y p o m n ia n e sło w a k o n s ty tu c ji a p o s to ls k ie j P i u s a X I I E x s u l F a m ilia : „ P rz e z S to lic ę A p o s to ls k ą p o d ję te i p rz e z b is k u p ó w r e a liz o w a n e p la n y , d z ię k i w y d a tn e j p o m o c y k a p ła n ó w , z a k o n n ik ó w i w ie r n y c h — k tó r y c h im io n a n ie z a w sz e w y m ie n ia h is to ria , a le z a p is a n e są w n ie b ie ·— z a s łu g iw a ły n a p r z y p o m n ie n ie i n a k r ó t k ą c h o ć b y w z m ia n k ę , a b y ja ś n ie j u w y d a tn iła się w s p ó ln a i d o b ro c z y n n a d z ia ła ln o ś ć K o śc io ła w o b e c e m ig r a n tó w i w sz e lk ie g o r o d z a ju u c h o d ź c ó w o to czo n y c h w m ia r ę m o żliw o ści o p ie k ą re lig ijn ą , m o r a ln ą i s p o łe c z n ą ” к

N a s p o tk a n iu p rz y p o m n ia n o ró w n ie ż in n y f r a g m e n t p ie rw s z e j części k o n s ty tu c ji: „B y je d n a k k to ś n ie są d z ił, że z a k o n y m a ją w t e j d z ie d z in ie (tj. w o p iece d u s z p a s te r s k ie j n a d lu d ź m i w d ro d ze) n ie w ie lk ie za słu g i, n ie c h w y s ta r c z y k r ó t k a w z m ia n k a o p e łn e j tr u d ó w i p o ś w ię c e n ia w s p ó łp r a c y z a k o n n ik ó w i b is k u p ó w d ie c e z ja ln y c h ; o n i to b o w ie m o b ję li s w ą d z ia ła ln o ś c ią 0 w ie le b a rd z ie j ro z le g łe n iż p r z e d te m te r e n y , p r a c u j ą c z w ła ś c iw ą so b ie g o rliw o ś c ią z a s łu ż y li n a w ie lk ie u z n a n ie ” 2.

T łe m rz y m s k ie g o s p o tk a n ia b y ło n a u c z a n ie S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II d o ty c z ą c e m ie js c a in s ty tu tó w z a k o n n y c h w ży c iu K o ścio ła p o w sz e c h n e g o 1 p a r ty k u la r n e g o . P o d k r e ś la o no m ię d z y in n y m i k o n ie c z n o ść r e a liz a c ji c e lu in s ty t u tu z a k o n n e g o , w y n ik a ją c e g o z je g o p a r ty k u la r n e g o c h a ry z m a tu . W e d łu g so b o ro w e g o d e k r e tu P e r fe c ta e c a r ita tis „ je s t rz e c z ą k o rz y s tn ą d la sam eg o K o ścio ła, że b y in s ty tu ty m ia ły sw ó j o d rę b n y c h a r a k t e r i w ła s n e z a d a n ia . N a le ż y w ię c w ie r n ie ro z e z n a w a ć i z a c h o w a ć d u c h a i w ła śc iw e z a m ia r y z a ło ży cieli, j a k ró w n ie ż z d ro w e tr a d y c je , bo w s z y s tk ie o n e s ta n o w ią d zied z icz n ą w ła s n o ś ć k a ż d e g o i n s t y t u tu ” 3.

I n s ty tu t y z a k o n n e są b o w ie m d a r e m B o ży m d la K o śc io ła , są w s łu ż b ie K o śc io ła i m o g ą s w o ją s łu ż b ą w z b o g a c a ć K o śc ió ł w ta k im s to p n iu , w ja k i m są w ie r n e sa m y m so b ie i ż y ją sw o im c h a r y z m a te m 4.

3. D ośw ia d czen ie K ościoła S ta n ó w Z jednoczonych

Z p u n k tu w id z e n ia d o św ia d c z e ń h is to ry c z n y c h , j a k i ze w z g lę d u n a in t e n sy w n o ść ru c h ó w m ig r a c y jn y c h o ra z lic z n e z a a n g a ż o w a n ie z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic w d u s z p a s te r s tw ie lu d z i w d ro d z e sz c zeg ó ln e m ie js c e z a jm u ją w te j d z ie d z in ie S ta n y Z je d n o c z o n e . D la te g o te ż w czasie rz y m s k ie g o s p o tk a n ia b li żej p r z y jr z a n o się ro li, j a k ą s p e łn ia ły w p rz e s z ło śc i i s p e łn ia ją d z is ia j in s ty t u ty z a k o n n e w K o śc ie le a m e r y k a ń s k im . P rz e d s ta w io n e d o św ia d c z e n ie K o śc io ła S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h z d e c y d o w a n ie w s k a z u je n a z a le ż n o ść w k ła d u e m ig r a n tó w w ro z w ó j K o śc io ła p a r t y k u la r n e g o od s to p n ia u s z a n o w a n ia ic h to ż s a m o śc i e tn ic z n e j o ra z od u w z g lę d n ie n ia d u s z p a s te r s tw a e tn ic z n e g o . J a k o n a n a jo d p o w ie d n ie js z ą s t r u k t u r ę p a s to r a ln ą , o d p o w ia d a ją c ą n a jp e ł n ie j p ro c e s o m in te g r a c ji, w s k a z y w a n o n a p a r a f ię p e r s o n a ln ą w ra z z ró ż n y m i in s ty tu c ja m i e d u k a c y jn y m i z n ią z łą c z o n y m i, w ś ró d k tó r y c h w y ró ż n ia n o k a to lic k ą szkołę. 1 P i u s X II, K o n s ty t u c ja a p o s to ls k a „ E x su l F a m ilia ”, w : S tu d ia p o lo  n ijn e , t. 4 L u b lin 1981, 47. 2 T a m ż e , 46. 3 N r 2. 4 K o d e k s P r a w a K a n o n ic z n e g o (1983 r.), k a n . 578.

(4)

W z ro s ty i k ry z y s y , s u k c e s y i o p ó ź n ie n ia w ro z w o ju K o śc io ła k a to lic k ie go w U S A — j a k p o d k re ś la n o w c z a sie s p o tk a n ia — z n a jd u j ą s w o je źró d ło m ię d z y in n y m i w s to p n iu r o z u m ie n ia p ro c e s ó w in t e g r a c j i w s p ó ln o t w ie r n y ch , p o c h o d z ą c y c h p rz e c ie ż z t a k w ie lu o d m ie n n y c h rd z e n i k u ltu ro w y c h , co m ia ło i m a b e z p o ś re d n ie r e p e r k u s je w p ro w a d z e n iu L u d u B ożego k u tw o

rz e n iu je d n e j, a le p lu r a lis ty c z n e j sp o łeczn o ści.

P o p rz e z w ie lo r a k ie d o ś w ia d c z e n ia b is k u p i a m e r y k a ń s c y d o sz li do p rz e k o n a n ia , że e tn ic z n o ść je s t b o d źcem , k tó r y n ie u s ta n n ie f e r m e n t u je w ic h K o śc ie le , a d ia le k ty k a m ię d z y je d n o ro d n o ś c ią i p lu r a liz m e m s ta je się „ z n a k ie m fa b r y c z n y m ” K o śc io ła k a to lic k ie g o U SA . I w t a k c zęsto s ta w ia n y m w p rz e sz ło śc i, j a k i w p r o je k to w a n y m n a p rz y s z ło ść p ro g r a m ie d u s z p a s te r s tw a w ie lk ą ro lę o d g ry w a li i p o w in n i o d e g ra ć z a k o n n ic y i z a k o n n ic e , w y w o d z ą c y się z k r a j u p o c h o d z e n ia im ig r a n tó w .

B I U L E T Y N P O L O N I J N Y 1 5 5

4. Z ak on n icy a dram at w sp ó łczesn ej m igracji

Z p rz e d s ta w ia n y c h w c z a sie s p o tk a n ia ś w ia d e c tw lu d z i b e z p o śre d n io z a a n g a ż o w a n y c h w p ra c ę n a rz e c z e m ig ra n tó w i u c ie k in ie r ó w w ró ż n y c h z a k ą tk a c h ś w ia ta u w id o c z n ił się d r a m a t, k tó r y ro z g r y w a się w n a jb ie d n ie j s z y c h i n a jb a r d z ie j u m ę c z o n y c h r e g io n a c h A fry k i, A z ji P o łu d n io w o -W s c h o d n ie j, B lisk ie g o W sc h o d u , A m e ry k i Ł a c iń s k ie j, a ta k ż e w n a jb a r d z ie j u p rz e m y s ło w io n y c h c z ę śc ia c h g lo b u . I dziś w ie lk ie rz e sz e z d e z o rie n to w a n y c h e m i g r a n tó w , u c h o d ź c ó w czy u c ie k in ie r ó w s z u k a ją s c h r o n ie n ia w in n y c h k r a ja c h , w k tó r y c h o b s e r w u je się n ie s te ty o b ja w y p ro c e s u „ z a m y k a n ia s ię ” w o b ec o b cy ch .

N a sz k ic o w a n y n a rz y m s k im s p o tk a n iu d r a m a t z n a jd u je o d p o w ie d ź w b a rd z o a k ty w n e j p o s ta w ie w ie lu z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic , k tó r z y o fia ro w u

ją w s z y s tk ie sw o je n a jle p s z e siły i n a jż y w s z e in ic ja ty w y w tro s c e o z asp o k o je n ie d u c h o w y c h i m a te r ia ln y c h p o tr z e b lu d z i p rz e ż y w a ją c y c h d r a m a t m ig ra c ji.

P o d k r e ś la ją c o d d a n ie o só b z a k o n n y c h i ic h k o m p e te n c je w tro s c e o d o b ro m ig r u ją c y c h g ru p , z w ra c a n o je d n o c z e śn ie u w a g ę , że o b e c n o ść t a i o k a z y w a n a tr o s k a m u s z ą s ta ć się b a rd z ie j w id o c z n e i e fe k ty w n e . Z a k o n n ic y b o w iem , d z ię k i s w e j ru c h liw o ś c i i p rz y n a le ż n o ś c i do m ię d z y n a ro d o w y c h in s ty tu tó w , z n a jd u ją się często w o p ty m a ln y c h w a r u n k a c h , b y o d p o w ia d a ć n a p o trz e b y d u c h o w e m ig ra n tó w . Z a trz y m u ją c się d łu ż e j n a ro z w a ż a n iu d r a m a tu w sp ó łc z e sn e g o m ig r a n ta , p o d k re ś la n o jeg o p o tr z e b y d u s z p a s te rs k ie i k o n ie c z n o ść r o z w ija n ia a d e k w a t n eg o d u s z p a s te rs tw a . E m ig r a c ja — p r o w o k o w a n a często p rz e z n ie s p r a w ie d li w o ść, n ie z ro z u m ie n ie i b r a k to le r a n c ji — w y m a g a od d u s z p a s te rz a e m ig r a  c y jn e g o p o s ta w y p e łn e j p r a w d y i m iło ści. O w o cn o ść d u s z p a s te r s tw a e m ig r a c y jn e g o za le ż y w d u ż e j m ie rz e od z n a jo m o śc i s p e c y fic z n e j i n ie p o w ta r z a l n e j s y tu a c ji e m ig r a n ta , a w p ro c e s ie w y k o rz e n ia n ia — k tó r y n ie o d w o ła ln ie n ie s ie ze so b ą z ja w is k o e m ig r a c ji — re lig ijn o ś ć s ta n o w i często d la e m ig r a n t a je d y n y p u n k t o d n ie s ie n ia w y p ra c o w a n y c h w a r to ś c i d u c h o w y c h .

W ie lo k ro tn ie w c z a sie s p o tk a n ia z w ra c a n o u w a g ę n a k o n ie c z n o ść w y c z u la n ia w s p ó ln o t p r z y jm u ją c y c h e m ig ra n tó w n a f a k t, że ic h p o m o c w in n a b y ć u w a r u n k o w a n a sp e c y fic z n ą m e n ta ln o ś c ią p rz y b y ły c h i n ie m oże o g r a n i cz a ć się je d y n ie do p o tr z e b m a te ria ln y c h .

5. S łu żb a zgodna z ch aryzm atem in sty tu tu

W ie lk ie i n a g lą c e p o tr z e b y d u s z p a s te r s tw a lu d z i w d ro d z e s t a w i a ją w o b ec p o szcz e g ó ln y c h z a k o n n ik ó w i c a ły c h in s ty tu tó w z a k o n n y c h p ro b le m w ie r n o śc i c h a ry z m a to w i z a ło ż y c ie li i w ła s n e j tr a d y c ji. S tą d w c zasie s p o tk a n ia

(5)

p o d k re ś la n o w ie lo k r o tn ie i z d e c y d o w a n ie , ż e p o tr z e b y d u s z p a s te rs k ie m i g r a n tó w n ie m o g ą z m ie n ić d u c h a ,, c e lu czy c h a r a k t e r u d a n e g o in s ty tu tu .

S ta ją c w o b e c k o n k r e t n y c h p o tr z e b d u s z p a s te r s k ic h n ie m o ż n a z m ie n ić c h a r y z m a tu in s ty t u tu , p o n ie w a ż d o ty k a się t u t a j to ż s a m o śc i i n s ty t u tu i p o w o ła n ia z a k o n n e g d je g o czło n k ó w . M ożna t u n a to m ia s t sp e c y fic z n y c e l in s ty t u tu o d c z y ta ć n a n o w o p o p rz e z p o tr z e b y d u s z p a s te rs k ie lu d z i w d r o dze. C h a ry z m a t z a k o n n y n ie m o że b y ć b o w ie m tr a k to w a n y ja k o o g ra n ic z e n ie , k tó r e tł u m i d u s z p a s te r s k ie z a a n g a ż o w a n ie osób z a k o n n y c h . R a c z e j w i n ie n on b y ć p ro f e ty c z n y m b o d źcem , m o b iliz u ją c y m d o ży cia p r o b le m a m i K o śc io ła i d o o d w a ż n e g o -— z g o d n ie z c h a ry z m a te m i n s t y t u tu i p o w o ła n ie m — p o d e jm o w a n ia ich.

I w re sz c ie , z a tr z y m u ją c się d łu ż e j p rz y p r o b le m a ty c e d z ia ła ln o ś c i a p o s to ls k ie j z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic n a rzecz lu d z i w d ro d z e , p o d k re ś lo n o , że is tn ie ją w K o śc ie le i n s ty t u ty z a k o n n e , k tó r y c h c e le m — w y n ik a ją c y m z c h a r y z m a tu i n s ty t u tu — je s t sz e ro k o p o ję ta d z ia ła ln o ś ć a p o s to ls k a n a rz e c z lu d z i w d ro d z e . D o ta k ic h z aliczy ć tr z e b a m ię d z y in n y m i: K o n g re g a c ję M is jo n a rz y św . K a r o la , z w a n y c h s k a la b r in ia n a m i, T o w a rz y s tw o C h r y stu s o w e d la P o lo n ii Z a g ra n ic z n e j i S to w a rz y s z e n ie św . P a w ła d la M ig ra n tó w M a lta ń s k ic h . D w udnioW e rz y m s k ie s p o tk a n ie p o św ię c o n e o b e c n o śc i z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic w a p o s to la c ie n a rzecz lu d z i w d ro d z e u k a z a ło n ie ty lk o a k tu a ln o ś ć p r o b le m a ty k i d u s z p a s te r s tw a m ig ra n tó w , a le — i to p rz e d e w s z y s tk im — c h a ry z m a ty c z n e ź ró d ło ż y c ia z a k o n n e g o i k o n ie c z n o ść u rz e c z y w is tn ia n ia w k o n k r e tn y c h w a r u n k a c h c h a r y z m a tu d a n e g o in s ty t u tu , a ta k ż e p o w o ła n ia p o szczeg ó ln y ch z a k o n n ik ó w i z a k o n n ic . ks. W o jc ie c h N e c e l T C h r., P o z n a ń II. D U S Z P A S T E R S T W O M IG R A N T Ó W W E F R A N C J I B iu le ty n S e k r e ta r i a tu K o n fe re n c ji B is k u p ó w F r a n c u s k ic h „ D o c u m e n ts E p is c o p a t” z 1987 r., n r 6, z o s ta ł w cało ści (liczy 12 s tro n ) p o ś w ię c o n y s p r a w ie d u s z p a s te r s tw a m ig r a n tó w w e F r a n c ji. Z a w ie ra o n te k s t d o k u m e n tu z a ty tu ło w a n e g o W s łu ż b ie k a to łic k o ś c i K o śc io ła . T re ś ć d o k u m e n tu o k re ś la d o k ła d n ie j jeg o p o d ty tu ł: K a p e la n ie e tn ic z n e a d u s z p a s te r s tw o m ig r a n tó w . O m a w ia n y p o n iż e j d o k u m e n t, o p ra c o w a n y p rz e z ta m te js z ą K o m is ję E p i- . s k o p a tu d la S p r a w M ig ra c ji, m a c h a r a k t e r r e f e r e n c ji , cz y li ś w ia d e c tw a czy o p in ii w s p r a w ie p r a k t y k i d u s z p a s te rs k ie j w ś ro d o w is k a c h cu d zo ziem có w . J e g o a u to r z y o p ie r a li się p rz y jeg o o p ra c o w a n iu z je d n e j s tr o n y n a d o k u m e n ta c h K o śc io ła p o w sz e c h n e g o , a z d r u g ie j n a p r a k t y c e p a s to r a ln e j K o śc io ła w e F r a n c ji. I n t e n c ją c z ło n k ó w k o m is ji b y ło d o s ta rc z y ć n ie z b ę d n y c h w s k a z a ń d la k a p e la n ó w o b c o k ra jo w c ó w , cz y li m is jo n a r z y m ig ra n tó w , d la K o śc io ła w e F r a n c ji, a ta k ż e d la K o ścio łó w w k r a j a c h p o c h o d z e n ia m i g r a n tó w . W sz czeg ó ln y sp o só b w s k a z a n ia te m a ją u ła tw ić p o tr z e b n y d ia lo g p o m ię d z y d u s z p a s te rz a m i z z a g ra n ic y a m ie js c o w y m i in s ty t u c ja m i k o śc ie ln y m i. P o d s ta w o w y m z a ło ż e n ie m d o k tr y n a ln y m o w ego d o k u m e n tu je s t z a s a d a k o ś c ie ln e j in t e g r a c j i m ig ra n tó w , m a ją c a w a ż n e z n a c z e n ie p rz y u s ta la n iu w ła ś c iw e j r e l a c ji p o m ię d z y m is ja m i e tn ic z n y m i a K o śc io łe m lo k a ln y m . W r e la c ja c h ty c h — z a z n a c z a ją a u to r z y — Z achodzą w sp ó łc z e ś n ie z n a c z n e p rz e m ia n y , id ą c e w k ie r u n k u n a w ią z y w a n ia b liż sz e j i w z a je m n e j w s p ó ł p ra c y .

1. W sp ółczesn a im igracja w e F ra n cji

P o ru s z o n e w d o k u m e n c ie p ro b le m y z o s ta ły u ję t e w c z te re c h ro z d z ia ła c h . P ie r w s z y z n ic h p r e z e n tu je s y n te ty c z n y o b ra z im ig r a c ji w e F r a n c j i, p o d k r e ś la ją c w n im e le m e n ty ró ż n o r o d n e i n o w e. Z p o d a n y c h ta m in f o r m a c ji w y

(6)

-B I U L E T Y N · ' P O L O N I J N Y :

n ik a . że z ja w is k o im ig r a c ji w ■ ty m k r a j u je s t b a rd z o s t a r e , a le o b e c n ie p r z y b r a ło ono w y ją tk o w o w ie lk ie ro z m ia ry . W: 1982 Ti z a m ie sz k iw a ło ta m Około 3,7 m in o b c o k ra jo w c ó w , s ta n o w ią c y c h 6,8°/o c a łe j p o p u la c ji: S k ą d in ą d w ia d o m o , że ta m te j s i im ig r a n c i p o c h o d z ą z p o n a d 115 ró ż n y c h k r a jó w i z w s z y s tk ic h k o n ty n e n tó w ś w i a t a 1. . . . i:' ’ i · .

W o k re s ie p o w o je n n y m p rz y b y s z a m i b y li n a jc z ę ś c ie j .u ch o d źcy p o lity c z n i, a od p o c z ą tk u l a t s z e ś ć d z ie s ią ty c h ro b o tn ic y z a g ra n ic z n i' z k r a jó w e u r o p e js k ic h , A fry k i i A zji. O d 1974 r., g d y F f a n c j a z a w ie s iła n a p ły w c u d z o z ie m s k ic h ro b o tn ik ó w , w k r a j u ty m z n a la z ła się d u ż a : lic z b a im ig r a n tó w n ie le g a ln y c h (c la n d e s tin e s ). N a d to z ró ż n y c h części· ś w ia ta , a zw łaszcza z A m e ry k i Ł a c iń s k ie j, p o łu d n io w o - w s c h o d n ie j A z ji i A fry k i, n a p ły w a ta m d u ż a lic z b a u ch o d źcó w .

W sp ó łc z e sn a p o p u la c ja im ig r a n tó w w e F r a n c j i , r ó ż n i się od te j, k tó r a p r z y b y ła ta m p rz e d 30 la ty . W ięk szo ść c u d z o z ie m c ó w je s t dziś p o c h o d z e n ia p o z a e u ro p e js k ie g o . S ą to lu d z ie m ło d z i z p rz e w a g ą k o b ie t i d zieci. Ic h o b e c n o ść w s p o łe c z e ń stw ie p rz y c z y n ia się do z n a c z n e j e w o lu c ji k u lt u r y i m e n ta ln o ś c i w e F r a n c ji. R ó w n ie ż K o śció ł w t y m k r a j u ż y je o w ą ró ż n o r o d n o śc ią , w id o c z n ą w jeg o lic z n y c h w sp ó ln o ta c h . J e s t on d la te g o 1 p o n ie k ą d z m u s z o n y do d o s k o n a le n ia „ s z tu k i ży cia r a z e m ”.

2. W y s iłk i K o śc io ła w o b ec m ig ra n tó w

D ru g i ro z d z ia ł d o k u m e n tu p rz y p o m in a m y ś l z a w a r tą w w a ż n ie js z y c h d o k u m e n ta c h K o śc io ła p o w sz e c h n e g o i lo k a ln e g o (fra n c u sk ie g o ) o o p iece n a d m ig ra n ta m i. N a p ie r w s z y m m ie js c u m ó w i on o k o n s ty tu c ji a p o s to ls k ie j

E x s u l F a m ilia (1 V III 1952 r.), k tó r a p o le c a ła b is k u p o m w k r a j u p o c h o d z e 

n ia m ig ra n tó w w y s y ła ć k a p ła n ó w do p ra c y d u s z p a s te rs k ie j w ś ró d w ła s n y c h ro d a k ó w . J a k o fo r m ę o rg a n iz a c ji d u s z p a s te rs k ie j u s ta liła o n a m is ję e tn ic z n e . P o ło ż y ła te ż n a c is k n a p o tr z e b ę p o sz a n o w a n ia O drębności e tn ic z n y c h , ję z y k o w y c h i k u ltu r o w y c h w d u s z p a s te rs tw ie .

O d w o łu ją c się do n a u k i S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II a u to r z y d o k u m e n tu w s k a z u ją , że tr o s k a o m ig ra n tó w w in n a u w z g lę d n ia ć o p ie k ę r e lig ijn ą , s ta r a n i a o s p ra w ie d liw o ś ć m ię d z y n a ro d o w ą , p o sz a n o w a n ie lu d z k ic h p r a w m i g r a n tó w , a ta k ż e p lu r a liz m f o r m i m e to d d u s z p a s te rs k ic h .

P r z y p o m in a ją o n i ró w n ie ż o g łę b o k ic h z m ia n a c h w s t r u k t u r a c h i m e to d a c h p a s to r a ln y c h w ś ro d o w is k a c h m ig ra n tó w , ja k ic h d o k o n a ł p a p ie ż P a w e ł V I w m . p. P a sto r a lis m ig r a to r u m c u ra (15 V I I I 1969 r,). W ed łu g te g o d o k u m e n tu K o śció ł w in ie n o fia ro w a ć m ig r a n to m t a k ą s łu ż b ę , ja k ie j o n i p o tr z e b u ją w sw e j k o n k r e tn e j s y tu a c ji.

W o rg a n iz o w a n e j p rz e z K o śció ł lo k a ln e j o p ie c e d u s z p a s te rs k ie j n a d m i g r a n t a m i d o k u m e n ty p a p ie s k ie p o le c a ją re s p e k to w a ć — co p rz y p o m in a o m a w ia n y d o k u m e n t ■— z a sa d ę k o le g ia ln o ś c i i w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o śc i w K o ściele, szczeg ó ln y u d z ia ł in s ty tu tó w z a k o n n y c h w a p o s to la c ie m ig ra c y jn y m , sp e c y fic z n ą ro lę św ie c k ic h w o b ro n ie p r a w m ig ra n tó w i w e w a n g e liz a c ji, a ta k ż e ro z b u d o w ę o d p o w ie d n ic h s t r u k t u r p a s to ra ln y c h . C h cąc p o d k re ś lić z n a c z e n ie sp e c ja ln e g o d u s z p a s te r s tw a m ig ra n tó w a u to rz y d o k u m e n tu o d w o łu ją się do K o d e k s u P r a w a K a n o n ic z n e g o (1983 r.), k tó r y o k r e ś la n o w y s t a tu s k a p e la n a m ig ra n tó w (k an . 568) 2, a ta k ż e do w y p o w ie d z i p a p ie ż a J a n a P a w ł a II* . D ość sz e ro k o o m a w ia ją o n i w c z e śn ie jsz e te k s ty K o n fe re n c ji B isk u p ó w F r a n c u s k ic h o d n o sz ą c e się do m ig ra n tó w . T e z aś w s k a z u ją n a p o trz e b ę z w e ł P o r. P , G e o r g e , L e s m ig r a tio n s in te r n a tio n a le s,, P a r i s 1976, 176— 209. ■ ■ , 2 J . B a k a l a r z , K o d e k s P ra w a K a n o n ic zn e g o a m ig r a n c i, C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 56 (1986) z. 3, 160— 166, » Zob. O n th e M ove 14(1984) z. 1, 3—342. : ·

(7)

ry f ik o w a n ia i o ż y w ie n ia z a ra z e m m is y jn e j o b e c n o śc i K o śc io ła w ś r o d o w is k a c h ty c h lu d z i. J e s t to m o ż liw e ty lk o w ó w c z a s, g d y m ie js c o w e w sp ó ln o ty k o śc ie l n e rz e c z y w iś c ie u z n a ją „ p ra w o o b y w a te ls tw a ” k a to lic k ic h im ig r a n tó w w ś ró d sie b ie . P o tr z e b a d o te g o „ n a w r ó c e n ia ” w ie lu c z ło n k ó w K o ścio ła do b a rd z ie j a u te n ty c z n e j k a to lic k o ś c i, a w szczeg ó ln o ści do u z n a n ia „ w ie lk ie j ró ż n o r o d n o śc i ro d z in y B o ż e j” i d o św ia d c z e n ia p ra w d z iw e g o b r a t e r s t w a .

T a k w ię c K o śc ió ł — k o n k lu d u ją a u to r z y — u w a ż a z ja w is k o m ig ra c ji za i s to tn ą k w e s tię d la sp o łe c z e ń s tw a i p r e f e r e n c y jn ą k w e s tię d la K o ścio ła. R o z w ią z a n ie ty c h k w e s tii w y m a g a ta k ie g o d z ia ła n ia , a b y m ig ra n c i w łą c z y li się w s p o łe c z e ń stw o g lo b a ln e , tw o rz ą c ta m in t e g r a ln ą i ż y w ą c z ą s tk ę sp o łecz n o ści k o ś c ie ln e j i św ie c k ie j.

3. D ziałan ia i stru k tu ry p astoraln e

T rz e c i ro z d z ia ł o m a w ia n e g o d o k u m e n tu z a w ie ra a n a liz ę p o d s ta w o w y c h z m ia n w id o c z n y c h w ż y c iu i d u s z p a s te rs tw ie m ig ra n tó w . J a k o g łó w n y c z y n n ik , d e te r m in u ją c y tę s y tu a c ję , w s k a z u je on ró ż n o ro d n o ść , o d n o sz ą c ą się d o p rz y c z y n m ig ra c ji, t r a d y c ji k u ltu r o w y c h i re lig ijn y c h , a ta k ż e do c o d z ie n n y c h w a r u n k ó w życia. O w a ró ż n o ro d n o ś ć w y m a g a z a p e w n ie n ia m ig ra n to m ic h w ła sn e g o d u s z p a s te r s tw a , cz y li tw o rz e n ia m is ji e tn ic z n y c h , z a c h o w u ją c y c h sw ą o ry g in a ln o ś ć , a le te ż w łą c z o n y c h w ży cie lo k a ln e g o K o ścio ła.

W e w sp ó łc z e s n y c h w a r u n k a c h ro la m is ji e tn ic z n y c h u le g a z m ia n ie . Ic h d o ty c h c z a so w a f u n k c ja o p ie k i r e lig ijn e j n a d m ig r a n ta m i p rz e r a d z a się w z a d a n ie e w a n g e liz a c ji. W d z ia ła ln o ś c i e w a n g e liz a c y jn e j w z r a s ta ro la św ie c k ic h . S a m a e w a n g e liz a c ja p ro w a d z o n a je s t w ż y w e j łącz n o ści z K o śc io łe m lo k a ln y m , k tó r y — ze sw e j s tr o n y — s t a r a się b a r d z ie j o tw ie r a ć n a d u c h o w o ść, tr a d y c je i f o r m y ży cia re lig ijn e g o im ig r a n tó w .

W ielość g r u p e tn ic z n y c h w e F r a n c j i je s t o k o lic z n o śc ią , k tó r a p rz y n a g la p o szczeg ó ln e m is je do n a w ią z y w a n ia k o n ta k t u i d ia lo g u p o m ię d z y ró ż n y m i w s p ó ln o ta m i e tn ic z n y m i. S p r z y ja ją te m u s p o tk a n ia d e le g a tó w p o szcz e g ó ln y c h m is ji i m is jo n a rz y z ró ż n y c h g ru p . W m is ji K o śc io ła w ś r o d o w is k a c h m ig ra n tó w u c z e s tn ic z ą ró w n ie ż św ie c cy, k tó r z y w y m a g a ją z t e j r a c ji o d p o w ie d n ie j f o r m a c ji a p o s to ls k ie j. S tą d ro d z i się p o tr z e b a o rg a n iz o w a n ia w d ie c e z ja c h o k re s o w y c h s p o tk a ń f o r m a c y jn y c h z u d z ia łe m w n ic h m is jo n a rz y i in n y c h o só b o d p o w ie d z ia ln y c h z a d u s z p a s te rs tw o m ig ra n tó w . M ów iąc o s t r u k tu r a c h ow ego d u s z p a s te r s tw a o m a w ia n y d o k u m e n t p o d k r e ś la n a jp i e r w ro lę m is ji e tn ic z n y c h , k tó r y m i k i e r u j ą m is jo n a rz e m ig r a n tó w . W n ie k tó ry c h w y p a d k a c h , g d y g ru p a e tn ic z n a n ie p o s ia d a w ła s n y c h k a p ła n ó w , o p ie k ę n a d m ig r a n ta m i s p r a w u ją m ie js c o w i k a p ła n i i z a k o n n ic y . P o szczeg ó ln e g ru p y e tn ic z n e w e F r a n c ji p o s ia d a ją z r e g u ły sw y c h d e le g a tó w n a ro d o w y c h , m ia n o w a n y c h p rz e z ta m te js z ą K o n fe re n c ję B isk u p ó w . D e le g a t n a ro d o w y s p e łn ia o k re ś lo n e z a d a n ia w o d n ie s ie n iu do b is k u p ó w , do m is jo n a rz y , a w n ie k tó r y c h s p r a w a c h ta k ż e w o b e c w s p ó ln o t m i g r a n t ó w 4. D la k o o rd y n o w a n ia p ra c y d u s z p a s te r s k ie j w ś ró d w s z y s tk ic h g r u p e tn ic z n y c h w e F r a n c ji p o w o ła n a je s t K o m is ja E p is k o p a tu d la S p ra w M ig ra c ji, k tó r e j z a d a n ie m je s t: a n a liz o w a ć p ro b le m y m ig r a c ji i d u s z p a s te rs tw a m ig r a c y jn e g o ; z a ła tw ia ć s p r a w y p r o c e d u r a ln e p rz y n o m in a c ji m is jo n a rz y i d e le g a tó w n a ro d o w y c h ; u w ra ż liw ia ć K o śció ł lo k a ln y n a p o trz e b y m ig ra n tó w . Z k o m is ją złą c z o n a je s t K ra jo w a S łu ż b a D u s z p a s te rs tw a M ig ra n tó w , k tó r a z a jm u je się in f o rm o w a n ie m o p in ii p u b lic z n e j w ty m z a k re s ie i f o r m a c ją d e le g a tó w d ie c e z ja ln y c h d la s p r a w m ig ra c ji. Z a d a n ie m te g o d e le g a ta je s t p o p ie r a n ie i k o o rd y n o w a n ie w s z e lk ic h d z ia ła ń K o śc io ła p a r ty k u la r n e g o (d ie cezji) w o d n ie s ie n iu do w sz e lk ic h w s p ó ln o t im ig r a n tó w . W p ra c y te j w s p ie r a go e k ip a p o m o c n ik ó w , r e p r e z e n tu ją c y c h ró ż n e e tn ie . 4 J. B a k a l a r z , P r a w n e s ta n o w is k o d e le g a ta d la m is jo n a r z y m ig r a n  tó w , R o c z n ik i T e o lo g ic z n o -K a n o n ic z n e 30(1983) z. 5, 105— 119.

(8)

4. S ta tu s m isjon arzy m igran tów

O s ta tn i ro z d z ia ł d o k u m e n tu je s t p o św ię c o n y ro li i s t a tu s o w i m is jo n a rz y (k a p e la n ó w ) m ig ra n tó w . Ic h o b ecn o ść w d u s z p a s te r s tw ie m ig ra c y jn y m u z n a je się t u za coś is to tn e g o . P o m im o , że są o n i s k ie r o w a n i do w ła s n y c h ro d a k ó w , to je d n a k są o n i ró w n o c z e ś n ie o d d a n i w słu ż b ę m is ji c a łe g o K o ścio ła. S w ą tr o s k ę o p o w ie rz o n e im w sp ó ln o ty w y k o n u ją w łą c z n o śc i i n a z le c e n ie K o ścio ła lo k a ln e g o . S ą oni c z ło n k a m i d ie c e z ja ln e g o p r e z b ite r iu m , a sw e z a d a n ia p e łn ią p o d z w ie rz c h n ic tw e m m ie js c o w e g o b is k u p a .

M ó w iąc o p o słu d z e m is jo n a rz y m ig ra n tó w a u to r z y d o k u m e n tu p o d k r e ś la ją p o trz e b ę : tr o s k i o ro z w ó j k a to lic k ie g o la i k a tu ; p o p ie r a n ia d u c h o w e j i p a s to r a ln e j w ię z i p o m ię d z y ró ż n y m i w s p ó ln o ta m i; w s p ó łp r a c y z d u c h o w ie ń s tw e m tu b y lc z y m ; p a s to ra ln e g o w s p ie r a n ia w sp ó ln o t m ie js c o w y c h .

M isjo n a rz e są ś w ia d e c tw e m s o lid a rn o ś c i p o m ię d z y ró ż n y m i K o śc io ła m i lo k a ln y m i. P o w in n i o n i d la te g o u tr z y m y w a ć w ię ź z a ró w n o z K o ścio łem w m ie js c u s w e j p ra c y , j a k i z K o śc io łe m w k r a j u o jc z y s ty m . T e n d r u g i p o w in ie n s ta r a ć się o d o b ó r o d p o w ie d n ic h k a n d y d a tó w n a m is jo n a rz y m ig r a n tó w , a ta k ż e o ic h s ta r a n n e p rz y g o to w a n ie do p rz y s z łe j p r a c y a p o s to ls k ie j. M ig ra n c i n ie k tó r y c h g r u p e tn ic z n y c h w e F r a n c j i m a ją tr u d n o ś c i w s p r o w a d z e n iu do sie b ie w ła s n y c h k a p ła n ó w . S tą d a u to r z y o m a w ia n e g o d o k u m e n tu w s k a z u ją n a m o ż liw o śc i p o s z u k iw a n ia in n y c h ro z w ią z a ń . S u g e r u ją : p a s to r a ln e w y k o rz y s ta n ie c u d z o z ie m sk ic h k a p ła n ó w — s tu d e n tó w ; p r z y jm o w a n ie do s e m in a rió w f r a n c u s k ic h sy n ó w im ig ra n tó w ; u s ta n a w ia n ie s ta ły c h d ia k o n ó w d la w s p ó ln o t m ig ra n tó w ; z a p ra s z a n ie do p r a c y a p o s to ls k ie j c z ło n k ó w in s ty tu tó w z a k o n n y c h . W z a k o ń c z e n iu d o k u m e n t jesz c z e ra z p o d k re ś la o d p o w ie d z ia ln o ść K o ścio łó w lo k a ln y c h za p rz y ję c ie m ig ra n tó w i u m o ż liw ie n ie im w łą c z e n ia się w życie d a n e g o K o ścio ła. M ig ra n c i m a ją p ra w o do sw o b o d n e g o i a k ty w n e g o u c z e s tn ic z e n ia w ż y c iu lo k a ln e j w sp ó ln o ty k o śc ie ln e j. T a k a ic h p o s ta w a je s t ś w ia d e c tw e m je d n o ś c i K o śc io ła p o w sz e c h n e g o , k tó r y je s t z a c z y n e m je d n o ś c i c a łe j sp o łeczn o ści lu d z k ie j.

T re ść o m a w ia n e g o d o k u m e n tu u z u p e łn ia ją tr z y a n e k s y , z k tó r y c h p ie r w szy w y ja ś n ia p o ję c ie m is ji e tn ic z n e j, d ru g i in f o rm u je k r ó tk o o is tn ie ją c y c h w e F r a n c j i k a to lic k ic h K o śc io ła c h w sc h o d n ic h i ic h o b rz ą d k a c h , a m ia n o w i cie o: d ie c e z ji d la O rm ia n , d ie c e z ji d la U k ra iń c ó w , p a r a f ia c h lu b k a p e la n ia c h d la w ie rn y c h o b rz ą d k u : b iz a n ty js k ie g o , a rm e ń s k ie g o , m a r o n ic k ie g o , s y ry js k ie g o , c h a ld e js k ie g o i k o p ty js k ie g o . T rz e c i a n e k s z a w ie ra w y k a z 35 k a p e la n ii n a ro d o w y c h w e F r a n c ji. W śró d n ic h w y m ie n io n o P o ls k ą M isję K a to lic k ą , zało ż o n ą w P a r y ż u w 1836 r., k tó r ą a k tu a l n ie k i e r u j e k s. S ta n is ła w

J e ż .

P rz e d s ta w io n y d o k u m e n t z a s łu g u je n a b a rd z o p o z y ty w n ą o cenę. Z o sta ł o n b o w ie m o p ra c o w a n y s t a r a n n ie i o b ie k ty w n ie , czy li z g o d n ie z z a s a d a m i k o śc ie ln e g o n a u c z a n ia i p ra w o d a w s tw a . Ś w iad czy on o tr o s c e a u to r ó w i c a łe j K o m is ji E p is k o p a tu F ra n c u s k ie g o d la S p ra w M ig ra c ji o ro z w ó j d u s z p a s te r s tw a m ig ra c y jn e g o . Z t e j te ż r a c j i z o sta ł on p rz y ję ty , j a k to w y n ik a z w ie lu ś w ia d e c tw , z z a in te re s o w a n ie m i s y m p a tią p rz e z d u s z p a s te rz y e tn ic z n y c h , k tó r z y w id z ą w n im n a rz ę d z ie d la o c h ro n y p r a w m ig ra n tó w i ich d u s z p a s te r s tw a .

I n n ą b o w ie m k w e s tię s ta n o w i f a k ty c z n y k lim a t k o ś c ie ln y w o b e c im i g ra n tó w w e F r a n c ji. P o d ty m w z g lę d e m s y tu a c ja n ie je s t d o b ra . S p o ty k a się ta m p rz y p a d k i d y s k r y m in a c ji, n a c is k i a s y m ila c y jn e , a n a w e t tr u d n o ś c i w u s ta n a w ia n iu d u s z p a s te rz y e tn ic z n y c h . B yć m oże o m a w ia n y d o k u m e n t p rz y c z y n i się do p o p ra w y ta m te js z e j a tm o s f e r y z w ią z a n e j z d u s z p a s te r s tw e m e tn ic z n y m .

ks. J ó z e f B a k a la r z T C h r., L u b lin

(9)

II I. K S IĄ Ż K I I C Z A S O P IS M A D L A W Y C H O D Ź S T W A P O L S K IE G O Z z ie m p o ls k ic h w la ta c h 1870—1914 w y e m ig r o w a ło ok. 3,5— 3,7 m in osób. W y c h o d ź stw o r a to w a ło lu d n o ś ć od n ę d z y m a te r ia ln e j , a le ró w n o c z e śn ie n io sło w ie le z a g ro ż e ń n a tu r y d u c h o w e j i m o r a ln e j. E m ig ra n c i p o z o s ta ją c y w ś ró d obcego ż y w io łu n a r a ż e n i b y li n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o w y n a r a d a w ia n ia się. Z ja w is k u te m u s ta r a n o s ię p rz e c iw d z ia ła ć . I s to tn ą ro lę w u tr z y m a n iu p o ls k o śc i o d g ry w a ło słow o d ru k o w a n e . N a ła m a c h „ W ia ru s a P o ls k ie g o ”, w y c h o d z ą c e g o z B o c h u m , p is a n o : „N iech ci, B ra c ie P o la k u , u tk w i w p a m ię c i ta p rz e s tro g a , że d o m p o ls k i, w k tó r y m b r a k p o ls k ie j k s ią ż k i i p o ls k ie g o p is m a , n ie je s t p o ls k im ” 1.

O rg a n iz a c je i s to w a rz y s z e n ia , p o w s ta ją c e w ś ro d o w is k a c h e m ig ra c y jn y c h , d o s trz e g a ły w p o ls k im sło w ie d r u k o w a n y m s k u te c z n e n a rz ę d z ie r e a liz a c ji s ta w ia n y c h celó w , ja k im by ło p o d tr z y m a n ie w ię z i n a ro d o w e j w y c h o d ź c ó w p o ls k ic h w o b c y m ś ro d o w is k u o ra z o c h ro n a p rz e d w y n a ro d o w ie n ie m . K a ż d a n ie m a l o rg a n iz a c ja p o ls k a n ą w y c h o d ź stw ie s t a r a ła się p o s ia d a ć w ła s n ą b i b lio te k ę . W w ię k s z y c h s k u p is k a c h e m ig ra c y jn y c h p o w s ta w a ły p o ls k ie k s ię g a r n ie i w y d a w n ic tw a . M o żliw o ści w y c h o d ź s tw a w z a s p o k o je n iu ro s n ą c e g o z a p o tr z e b o w a n ia n a p o ls k ie słow o d ru k o w a n e b y ły je d n a k o g ra n ic z o n e . O cze k iw a n o p o m o c y z k r a j u . Z a ' p o ś r e d n ic tw e m p r a s y w y c h o d z ą c e j n a z ie m ia c h p o ls k ic h n a p rz e ło m ie X IX i X X w ie k u p ro sz o n o o n a d s y ła n ie c z aso p ism i k sią ż e k . O d o n io s łe j ro li sło w a d ru k o w a n e g o w ż y c iu p o ls k ie g o w y c h o d ź s t w a p is a ło ta k ż e w ie lu w y b itn y c h p u b lic y s tó w i p is a rz y .

P o s t u la t p o m o cy k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e j d la w y c h o d ź s tw a p o lsk ie g o n ie z y s k a ł je d n a k sz e rsz e j a k c e p ta c ji. P r o b le m e m ig ra c ji n a z ie m ia c h p o ls k ic h w ty m c zasie d o s trz e g a n o g łó w n ie w a s p e k c ie o c h ro n y w y je ż d ż a ją c y c h p rz e d w y z y sk ie m , o r g a n iz u ją c w ty m c e lu to w a rz y s tw a , z a jm u ją c e się p o ś r e d n ic tw e m p ra c y i o p ie k ą p r a w n ą . P o m o c k r a j u n a rz e c z w y c h o d ź s tw a u t r u d n i a ły ta k ż e r e p r e s y jn e p o c z y n a n ia w ła d z z a b o rc z y c h . U d z ie la n ie je j b y ło m o ż liw e w z a sa d z ie ty lk o w o b rę b ie p a ń s tw z a b o rc z y c h .

C e le m a r t y k u łu je s t p r z e d s ta w ie n ie p o m o c y k r a j u w d o s ta rc z a n iu k s i ą ż e k i c z a so p ism o ra z o rg a n iz o w a n iu b ib lio te k d la p o ls k ic h w y c h o d ź c ó w n a p rz e ło m ie X I X i X X stu le c ia .

1. P om oc organ izacji sp ołeczn ych

D o s ta rc z a n ie m k s ią ż e k i c z a so p ism d la p o tr z e b e m ig ra n tó w z a jm o w a ły s ię o rg a n iz a c je sp o łeczn e, p ą rń fie ,' k się g a rz e i w y d a w c y o ra z o so b y p r y w a t n e . S zczeg ó ln ą ro lę w u p o w s z e c h n ia n iu c z y te ln ic tw a w ś ró d w y c h o d ź c ó w p o l s k ic h o d e g ra ło p o z n a ń s k ie T o w a rz y s tw o C z y te ln i L u d o w y c h (TC L), zało ż o n e w 1880 r., m a ją c e n a c e lu „ sz e rz e n ie p o ż y te c z n y c h , re lig ijn e u c z u c ia lu d u p o d n o sz ą c y c h i p o u c z a ją c y c h k s ią ż e k p o ls k ic h i z a k ła d a n ie b ib lio te k lu d o w y c h ” 2. T o w a rz y s tw o p ro w a d z iło d z ia ła ln o ś ć n a te r e n ie W ie lk o p o lsk i, Ś lą s k a , P o m o rz a Z a c h o d n ie g o , P o m o rz a W sc h o d n ie g o (W a rm ia i M azu ry ) o ra z w ś r ó d w y c h o d ź s tw a , g łó w n ie n a o b sz a rz e W e s tfa lii i N a d re n ii. P ie r w s z e b i b lio te k i T C L w Z a g łę b iu R u h r y p o w s ta ły w D o rtm u n d z ie (1881), H e rn e i B o ch u m (1885). W la ta c h n a s tę p n y c h zało żo n o t u d a lsz e b ib lio te k i, m . in. w L a n g e n d r e e r , R ö lin g h a u s e n , W itte n , B o ttro p , L e h m k u h le i E i c k e l3. W śró d w y c h o d ź s tw a p o ls k ie g o w R zeszy N ie m ie c k ie j do k o ń c a 1906 r . u tw o rz o n o 264 b ilb io te k i (n a o g ó ln ą liczbę 1913 b ib lio te k T C L ), z czego 82 z lik w id o w a

1 J . W r ó b l e w s k i , P o ls k ic h b r o n iły p ro g ó w , W ro c ła w 1981, 115. 2 J . K i s i e l e w s k i , Ś w ia tła w m r o k u . P ię ć d z ie s ią t la t p r a c y T o w a 

r z y s tw a C z y te ln i L u d o w y c h 1880— 1930, P o z n a ń 1930, 248.

3 J . W r ó b l e w s k i , Z d z ie jó w k s ią ż k i p o ls k ie j w W e s tfa lii i N a d r e n ii, R o c z n ik i B ib lio te c z n e (o d tą d : RB) 15 (1971) z. 1—2, 121.

(10)

B I U L E T Y N P O L O N I J N Y _{1 6 1} no, a 182 is tn ia ły n a d a l 4. W ięk szo ść z n ic h z n a jd o w a ła się w o k rę g u w e s tf a l- s k o - n a d re ń s k im .

B ib lio te k i ro z s y ła n o w z a s a d z ie b e z p ła tn ie . S k ła d a ły się o n e ze s t a ły ch , n ie w ie lk ic h k się g o z b io ró w , lic z ą c y c h p rz e c ię tn ie od 50 d o 150 k s ią ż e k . Co k ilk a la t u z u p e łn ia n o je w p ra w d z ie n o w y m i k s ią ż k a m i, a le n ie w ie lk ie k się g o z b io ry s z y b k o „ w y c z y ty w a n o ” . W 1898 r. p o ja w ił się p r o j e k t w p ro w a d z e n ia b ib lio te k ru c h o m y c h , co w y m a g a ło w c z e ś n ie js z e j r e o r g a n iz a c ji T o w a r z y s tw a — p o w s ta n ia b iu r a c e n tr a ln e g o i k o m ite tó w p o w ia to w y c h , o d p o w ie d z ia ln y c h za d o b ó r, k o n tr o lę i w y m ia n ę k się g o z b io ró w . P rz e p r o w a d z e n ie z m ia n o rg a n iz a c y jn y c h s ta ło się m o ż liw e d o p ie ro w 1906 r. R e o rg a n iz a c ja o b ję ła w p ie r w s z e j k o le jn o ś c i P o z n a ń s k ie , P o m o rz e i Ś lą s k , n a to m ia s t n a tzw . w y c h o d ź stw ie n a s t ą p ił a z n a c z n ie p ó ź n ie j, bo d o p ie ro w 1913 r. D o je j p r z e p ro w a d z e n ia p rz y c z y n ił się s e k r e ta r z g e n e r a ln y T o w a r z y s tw a k s. A n to n i L u - d w i с z a k, k tó r y w r a z z r e d a k t o r e m „ L e c h a ” S z m a ń d ą o b je ż d ż a ł s k u p is k a P o lo n ii, z a k ła d a ją c k o m ite ty p o w ia to w e . P o w s ta ło ic h 19. S zczególne z a słu g i w o rg a n iz o w a n iu k o m ite tó w p o ło ż y li m . in . J . B r e j s к i, M. K w i a t k o w s k i i L i t w i ń s k a (c z ło n k o w ie o k rę g u w y c h o d ź c z e g o ), k s. K o c z o - r e к z A m w a ld e , J . W a ł ę s a z G e ls e n k irc h e n , J . B e j o t a z H a ttin g e n , S. W e n t o w s k i z O b e rh a u s e n , J . S m i d o w i c z z H a m b u rg a , J . S a r n o w s k i z H e id e lb e rg u i I. W u j e k z L i p s k a 5. Z a b r a n o się ró w n o c z e śn ie do se le k c ji is tn ie ją c y c h k się g o z b io ró w , z b ie r a n ia s k ła d e k i z a k ła d a n ia n o w y c h b ib lio te k .

W la ta c h 1913— 1914 z a ło ż o n o n a w y c h o d ź s tw ie 84 b ib lio te k i, w y s y ła ją c n ie b y w a łą d o tą d lic z b ę k s ią ż e k , bo aż 13 686 n a k w o tę 14 435 m a r e k ·. W p rz e d e d n iu I w o jn y ś w ia to w e j is tn ia ło w o k rę g u w y c h o d ź c z y m 131 b ib lio te k 7. D la o ż y w ie n ia p r a c y o ś w ia to w e j z o rg a n iz o w a n o te ż w B o c h u m w d n ia c h 27— 28 lip c a 1914 r . k u r s o św ia to w y i b ib lio te c z n y , w k tó r y m w z ię ło u d z ia ł 50 o s ó b 8. 30 lip c a o d b y ł się p o d o b n y k u r s d la p r o w in c ji n a d - r e ń s k ie j w O b e rh a u s e n .

S z y b k i ro z w ó j c z y te ln ic tw a z a h a m o w a ł w y b u c h I w o jn y św ia to w e j. P o n o w n e o ż y w ie n ie d z ia ła ln o ś c i o r g a n iz a c y jn e j T o w a r z y s tw a n a w y c h o d ź stw ie n a s tą p iło w io s n ą 1917 r. W s ie r p n iu do o k rę g u w e s tf a ls k o - n a d r e ń s k ie g o p r z y b y ł z P o z n a n ia k s. A. L u d w i с z a k , k tó r y w s p ó ln ie z J . B r e j s k i m w iz y to w a ł p o szczeg ó ln e k o m ite ty i z a k ła d a ł n o w e . Z a ję to się ta k ż e o r g a n i z a c ją c z y te lń p r a s y p o ls k ie j. R o sły b a rd z o szy b k o sz e re g i T C L . W n ie k tó r y c h m ie js c o w o śc ia c h lic z b a c z ło n k ó w T o w a r z y s tw a s ta n o w iła 60°/o z a m ie sz k a ły c h ta m P o la k ó w ®. W 1918 r. n a te r e n ie W e s tfa lii i N a d r e n ii z n a jd o w a ło się 147 b ib lio te k T C L , k tó r e p o s ia d a ły 21 081 k s ią ż e k , o b s łu g iw a ły 7085 czy te ln ik ó w , k tó r z y w y p o ż y c z y li 83 350 t o m ó w I0.

C h lu b n ą k a r t ę w n ie s ie n iu p o m o c y d u c h o w e j ro d a k o m , k tó r z y z n a le ź li się p o za ro d z in n y m i s tro n a m i, z a p is a ło T o w a r z y s tw o w o k re s ie I w o jn y św ia to w e j. J u ż w k r ó tc e po w y b u c h u w o jn y B iu ro T C L p r z y s tą p iło do w y s y ła n ia za p o ś r e d n ic tw e m B ib lio te k i im . c e s a rz a W ilh e lm a w P o z n a n iu o ra z b e z p o śre d n io k s ią ż e k , p r a s y i d e w o c jo n a lió w d la P o la k ó w — ż o łn ie rz y w a l c z ą c y c h w p o lu , p r z e b y w a ją c y c h w la z a r e ta c h i o b o zach je n ie c k ic h . R o z sy ła no je ta k ż e do r o d a k ó w p o c h o d z ą c y c h z in n y c h z ie m p o ls k ic h , k tó r z y z n a le ź li się n a te r e n ie R zeszy N ie m ie c k ie j b ą d ź ja k o je ń c y , b ą d ź ja k o ro b o tn ic y in te r n o w a n i od p o c z ą tk u w o jn y lu b te ż św ieżo p rz y b y li c e le m z a ro b k u . A b y 4 J . K i s i e l e w s k i , d z. c y t., 84. 5 T a m ż e , 171. 6 J . W r ó b l e w s k i , dz. c y t., 123. 7 J . K i s i e l e w s k i , d z. c y t., 230. 8 W y k ła d o w c a m i b y li k s. M. K o w a l c z y k , S. R o w i ń s k i z O s tr o w a i k s. A. L u d w i с z a k. 9 J . W r ó b l e w s k i , d z. c y t., 126. 10 T a m ż e , 126. 11 — C ollectanea T heologica

(11)

s p r o s ta ć te m u o g ro m n e m u z a d a n iu zw ró c o n o się w 1915 r. o p o m o c do sp o łe c z e ń s tw a , p ro s z ą c o p rz y s y ła n ie k sią ż e k , z w ła sz c z a re lig ijn y c h , p o w ie śc i, czaso p ism , e le m e n ta r z y , l i t e r a t u r y d ziec ięcej, j a k te ż d a tk ó w p ie n ię ż n y c h . N a a p e l T o w a rz y s tw a o d p o w ie d z ia ło w ie le w y d a w n ic tw i r e d a k c ji g a zet, K u r ia A r c y b is k u p ia , R a d a N a ro d o w a , a ta k ż e sz e re g ró ż n y c h o rg a n iz a c ji, in s ty tu c ji i osób p r y w a tn y c h . O p o m o c do sp o łe c z e ń stw a z w ra c a n o się ró w n ie ż w la ta c h n a s tę p n y c h . D o 30 c z e rw c a 1917 r. w y s ła n o w a lc z ą c y m , je ń c o m , in te r n o w a n y m i c h o ry m — 75 227 k s ią ż e k do c z y ta n ia i n a b o ż e ń s tw a , 255 131 c z aso p ism , 18 431 s z k a p le rz y , ró ż a ń c ó w i ś p ie w n ik ó w , a p o za ty m w ie le e le m e n ta r z y , c z y ta n e k , z e sz y tó w i o łó w k ó w 11. S z c z e g ó ln ą o fia rn o ś ć w y k a z a ły r e d a k c je w ie lu p is m , a zw ła sz c z a „ G a z e ty G ru d z ią d z k ie j” , k tó r a d o s ta rc z y ła ty s ią c e e le m e n ta r z y i e g z e m p la r z y w ła s n y c h w y d a w n i c tw 42. W la ta c h w o jn y n ie z a p rz e s ta n o te ż w y s y łk i k s ią ż e k do W e s tfa lii i N a d re n ii. W o k re s ie o d 1 V II 1916 do 30 V I 1917 r. w y s ła n o ic h ta m 1246 43

D z ia ła ln o ść T C L p o m o g ła w ie lu P o la k o m p r z e tr w a ć tr u d n e cz a sy z a b o ró w i p o żo g i w o je n n e j w o c z e k iw a n iu n a o d ro d z e n ie o jczy z n y . M ożliw ość n ie s ie n ia p o m o c y p rz e z T o w a rz y s tw o n a rzecz w y c h o d ź s tw a p o ls k ie g o w R ze szy N ie m ie c k ie j u s ta ła z c h w ilą o d ro d z e n ia p a ń s tw a p o ls k ie g o i u s ta le n ia jeg o g ra n ic p o I w o jn ie św ia to w e j.

D o s ta r c z a n ie m k s ią ż e k i o rg a n iz o w a n ie m b ib lio te k (czy teln i) d la w y c h o d ź s tw a p o ls k ie g o w o b rę b ie m o n a r c h ii h a b s b u r s k ie j p ró b o w a ło się z a ją ć k r a k o w s k ie T o w a r z y s tw o S zk o ły L u d o w e j (T S L ), z a ło ż o n e w 1891 r . z in i c ja ty w y p o e ty A d a m a A s n y k a . T S L g ło siło h a s ło „ p rz e z o ś w ia tę do w o l n o śc i” . C e le m T o w a r z y s tw a b y ło sz e rz e n ie o ś w ia ty i w a lk a z a n a lf a b e ty z m e m p o p rz e z o rg a n iz o w a n ie szkół, z a k ła d a n ie c z y te ln i i w y p o ż y c z a ln i k s i ą żek w e w s ia c h i m ia s te c z k a c h o ra z p ro w a d z e n ie a k c ji o d c z y to w e j. O rg a n iz a c ja T S L b y ła d e c e n tr a lis ty c z n a — k a ż d e k o ło p o s ia d a ło a u to n o m ię .

Z z ie m z a b o ru a u s tria c k ie g o e m ig ro w a n o p rz e d e w s z y s tk im n a te r e n B u k o w in y , B o śn i i M o ra w . P ie r w s z ą c z y te ln ię T S L z a ło ż o n o n a B u k o w in ie (1898) w C z e rn io w c a c h . W 1912 r . b y ło ic h tu 46 14. I s tn ia ł y o n e m . in. w S e re c ie , K o c m a n iu , Z a s ta w n ie i R a d a w c a c h . N a n ie b e z p ie c z e ń s tw o w y n a ro d o w ie n ia n a r a ż e n i b y li szczeg ó ln ie P o la c y w B o śn i, k tó r a w la ta c h 1895— 1905 s ta ła się te r e n e m in te n s y w n e j k o lo n iz a c ji p o d a u s p ic ja m i r z ą d u a u s t r ia c k ie go. N a czele w s z e lk ic h u rz ę d ó w , a ta k ż e w K o śc ie le i szk o le s t a li C h o rw a c i. N a p o m o c m ie js c o w y m P o la k o m p o sp ie sz y ło k ra k o w s k ie k o ło T S L . N a te r e n p ó łn o c n e j B o śn i w 1910 r. u d a ł się k s. J ó z e f P i e c h n i k , k tó r y z a p o z n a ł się z ta m te js z y m i s to s u n k a m i o ra z d o p ro w a d z ił do p o w s ta n ia 4 c z y te ln i T o w a r z y s tw a w m ie js c o w o śc ia c h : D u b ra v a , D e rv e n t, M a r tin a c i R a k o v a c 15. P o c z y n ił ta k ż e s t a r a n ia w c e lu z o rg a n iz o w a n ia c z y te ln i w S a ra je w ie . W 1912 r., z in ic ja ty w y Z a r z ą d u K o ła I T S L w K ra k o w ie , do szło do z a ło ż e n ia w B o śn i p ie r w s z e j sz k o ły p o l s k i e j ie. U tw o rz o n o j ą w D u b ra v ie . K o ło z a o p a trz y ło te ż szk o łę w k s ią ż k i. N a d to p e w n ą liczbę e le m e n ta r z y , k a le n d a r z y i P is m a Ś w ię te g o ro z p ro w a d z o n o w ś ró d d o ro sły c h .

C e n tr a ln a S k ła d n ic a K s ią ż e k T S L w K ra k o w ie w la ta c h I w o jn y ś w ia to w e j z a jm o w a ła się w y s y ła n ie m k s ią ż e k d la P o la k ó w w a lc z ą c y c h w s z e r e g a c h a r m ii a u s t r ia c k ie j, k tó r z y z n a le ź li się w la z a r e ta c h i o b o z a c h je n ie c k ic h . W y sy ła n o je ta k ż e d la u c h o d ź c ó w p o ls k ic h . W 1917 r. w y s ła n o 85 b i

11 P r z e w o d n ik O ś w ia to w y (o d tą d : PO ) 15 (1917) n r 3— 4, 51. 12 F. К a b z i ń s к i, F u n k c ja s p o łe c z n o -w y c h o w a w c z a i o św ia to w a T o  w a r z y s tw a C z y te ln i L u d o w y c h (1880— 1939), W ro c ła w 1985, 37. 13 P O 15 (1917) n r 3—4,52. 14 E. B i e d r z y c k i , H is to r ia P o la k ó w n a B u k o w in ie , W a rs z a w a 1973, 45 P O 10 (1910) n r U , 396. 43 P O 13 (1913) n r 4—6, 52. 171.

(12)

b lio te c z e k (4364 t.) d la r a n n y c h ż o łn ie rz y , 11 <904 t.) d la u c h o d ź c ó w o ra z 12 (1043 t.) d la je ń c ó w w o j e n n y c h I7. B ib lio te c z k i T o w a r z y s tw a d o c ie r a ły do obozów je n ie c k ic h m . in. w : S o lte n , V en o sa P o te n z a , H o n d , P la u , R a p p e rs w il, H a r t k o ło A m s te tte n i L e P a y e n V elay .

K rz e w ić c z y te ln ic tw o w ś ró d e m ig ra n tó w p ró b o w a ło te ż P o ls k ie T o w a rz y s tw o E m ig ra c y jn e (P T E ), p o w s ta łe w 1908 r. w e L w o w ie , a d z ia ła ją c e p ó ź n ie j w K ra k o w ie . T o w a r z y s tw o u tw o rz y ło w K ra k o w ie b e z p ła tn ą w y p o ż y c z a ln ią w y s y łk o w ą , k tó r a m ia ła się z a jm o w a ć , w o p a rc iu o d r u k o w a n y k a ta lo g , w y s y ła n ie m k s ią ż e k n a z a m ó w ie n ie p o ls k ic h r o b o tn ik ó w r o ln y c h w E u ro p ie — z w y ją tk i e m R o sji. Z a in te re s o w a n ie w y p o ż y c z a ln ią o k a z a ło się je d n a k n ie z w y k le s k ro m n e . W 1910 r. z k s ię g o z b io ru w y p o ż y c z a ln i (400 t.) sk o rz y s ta ło z a le d w ie 31 osób, k tó r e w y p o ż y c z y ły 154 k s i ą ż k i 1S. P o d o b n e w y p o ż y c z a ln ie z a m ie rz a n o z o rg a n iz o w a ć w e F r a n c ji (N an cy ), D a n ii (K o p e n h a g a ) i S z w a jc a rii (B azy le a). P T E p ro w a d z iło ta k ż e b ib lio te k ę w D o m u E m ig r a c y jn y m w T rie ś c ie , k tó r a w 1910 r. lic z y ła 313 t o m ó w 19. N a d to zało ży ło 7 b ib lio te c z e k o k rę to w y c h n a s t a tk a c h T o w a r z y s tw a O k rę to w e g o „ A u s tr o - -A m e r ic a n a ” o ra z p o śre d n ic z y ło w z a k u p o w a n iu k s ią ż e k i p o d rę c z n ik ó w p rz e z w y c h o d ź c ó w 20. P T E k o n ty n u o w a ło d z ia ła ln o ś ć do 1932 r. P e w n e k r o k i w k i e r u n k u d o s ta rc z e n ia e m ig ra n to m k s ią ż e k p o d ję ło d z ia ła ją c e od 1910 r . w W a rs z a w ie T o w a rz y s tw o O p ie k i n a d W y c h o d ź c a m i21. Z o rg a n iz o w a n o s p e c ja ln ą k o m ó rk ę , k tó r a z a jm o w a ła się d o b o re m o ra z d o s ta rc z a n ie m k s ią ż e k i p is m p o ls k im w y ch o d źco m . J e d n o c z e ś n ie za p o ś r e d n ic tw e m p r a s y a p e lo w a n o o p o m o c w z b ie r a n iu k s ią ż e k , tw o r z e n iu m a ły c h k o m p le tó w b ib lio te c z n y c h i p r z e s y ła n iu ic h o k re ś lo n y m s k u p is k o m p o lo n ijn y m .

K o b ie ty u d a ją c e się n a e m ig ra c ję z a o p a try w a ło w k s ią ż k i W a rs z a w s k ie T o w a rz y s tw o O c h ro n y K o b i e t 22.

2. W k r ę g u in ic ja ty w k o ś c ie ln y c h

L os w y c h o d ź c ó w n ie b y ł ró w n ie ż o b o ję tn y d u s z p a s te rz o m K o śc io ła k a to lic k ie g o . N a p o c z ą tk u b ie ż ą c e g o s tu le c ia p o d ję to p ie r w s z e p ró b y z o rg a n i z o w a n ia n a d n im i o p ie k i d u s z p a s te rs k ie j. Z w ró c o n o te ż u w a g ę n a w a ż n ą ro lę p r a s y i k s ią ż k i r e lig ijn e j w ży c iu e m ig ra n ta . D o d a tk o w y b o d ziec s ta n o w ił lis t p a p ie ż a L e o n a X I I I E n o to z 13 V I 1900 r., k tó r y z o b o w ią z y w a ł b is k u p ó w , a b y z a c h ę c a li p ro b o s z c z ó w do w y s y ła n ia sw y m p a r a f ia n o m p r a c u ją c y m w in n y c h k r a j a c h k s ią ż e k i p r a s y r e lig ijn e j M.

N a jw c z e ś n ie j p ro b le m e m e m ig ra c ji z a ję to się w d ie c e z ji ta r n o w s k ie j. P ie r w s z ą in s tr u k c ję w s p r a w ie o p ie k i n a d e m ig r a n ta m i w y d a n o tu w 1903 r .24. S ta n o w iły j ą z a le c e n ia k o n f e r e n c ji d z ie k a n ó w . W a ż n ą ro lę w o rg a n iz o w a n iu d u s z p a s te r s tw a e m ig ra n tó w o d e g ra ły lis ty p a s te r s k ie b p a L . W a ł ę g i p o św ię c o n e o p iece n a d w y c h o d ź c a m i o ra z a n k ie ta w te j s p r a w ie z 1910 r .25 W ie lu re s p o n d e n tó w w s k a z y w a ło n a k o n ie c z n o ść w y s y ła n ia e m ig ra n to m p is m r e lig ijn y c h i lu d o w y c h („ G a z e ta N ie d z ie ln a ” , „ G ło sy K a to lic k ie ” , „ N ie w ia s ta P o ls k a ”, „ P r a w d a ”) o ra z k s ią ż e k . W w ie lu p a r a f ia c h B I U L E T Y N P O L O N I J N Y J g 3 27 P O 16 (1918) n r 7— 9, 62. 18 J . A l b i n , Z d z ie jó w b ib lio te k i k s ią ż k i p o ls k ie j za g ra n ic ą w la ta c h 1919— 1939, R B 21 (1977) z. 1— 2, 307. 19 T a m ż e , 308. 20 T a m ż e .

21 A. B r o ż e k , P o ls k ie b ib lio te k i lu d o w e n a e m ig r a c ji, B iu le ty n B i

b lio te k i J a g ie llo ń s k ie j 34— 35 (1984— 1985) n r 1—2,181.

22 K r o n ik a D ie c e z ji S a n d o m ie r s k ie j 4(1911) n r 5, 152.

23 J . B a k a l a r z , P o ls k ie m o d lit e w n ik i n a e m ig r a c ji, S tu d ia P o lo n ijn e (o d tą d : SP) 4(1981) 213.

24 S. P i e c h , E m ig r a c ja z d ie c e z ji ta r n o w s k ie j w ś w ie tle a n k ie t K o n

-s y -s to r z a z la t 1907 i 1910, N a -sz a P rz e -s z ło ść (o d tą d : N P ) 65 (1986) 189. 25 T a m ż e , 191.

(13)

d ie c e z ji ta r n o w s k ie j, p o d c z a s s p e c ja ln y c h n a b o ż e ń s tw , w rę c z a n o w y je ż d ż a ją c y m m a ły u p o m in e k w p o s ta c i m e d a lik a , k o ro n k i, o b ra z k a i p o c z y tn e j k s ią ż k i r e lig ijn e j.

S p o ro u w a g i o p ie c e n a d e m ig r a n ta m i p o św ię c a n o w d ie c e z ji k ra k o w s k ie j. W 1908 r. u k a z a ła się w „ N o tific a tio n e s ” o b s z e rn a In s tr u k c j a w s p r a w ie

w y c h o d ź s tw a , w k tó r e j z w ra c a n o się do p ro b o sz c z ó w , a b y z a c h ę c a li e m ig r u 

ją c y c h do p r e n u m e r o w a n ia g a z e t i ic h w sp ó ln e g o c z y t a n i a 26. R o z p o rz ą d z e n ie z 22 X I 1910 r. m ó w iło o p o tr z e b ie s z e rz e n ia w ie d z y n a te m a t e m ig ra c ji i z w ią z a n y c h z n ią n ie b e z p ie c z e ń s tw 27. P o le c a n o w z w ią z k u z ty m u d o s tę p n ia ć w y c h o d ź c o m sto so w n e p is m a i b ro s z u ry , n p . D zie się ć p r z y k a z a ń d la w y 

c h o d ź c ó w , „ P r a w d ę ” , W im ie n i u p r a w d y itp .

W 1913 r . p rz e p r o w a d z o n o a n k ie tę , k tó r a m ia ła d o s ta rc z y ć m . in. o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , j a k w p r a k ty c e p a r a f ia l n e j p r z e d s ta w ia ła się r e a liz a c ja z a le c e ń w s p r a w ie o p ie k i d u s z p a s te rs k ie j n a d e m ig ra n ta m i. O z a o p a tr z e n ie e m ig ra n tó w w k s ią ż k i i c z a so p ism a p y ta n o w p u n k c ie 7. S y tu a c ja w ty m w z g lę d z ie p r z e d s ta w ia ła się b a rd z o ró ż n ie .28 W k il k u n a s tu p a r a f ia c h o b d z ie la n o w y c h o d ź c ó w g a z e ta m i, b ro s z u ra m i, k s ią ż k a m i i d e w o c jo n a lia m i. N ie k ie d y z a o p a tr y w a li się w n ie za p o ś r e d n ic tw e m p a r a f ii lu b te ż w in n y sp o só b s a m i w y je ż d ż a ją c y . N ie k tó r z y p rz e d w y ja z d e m o p ła c a li p r e n u m e r a tę c z aso p ism . W k ilk u p a r a f ia c h is tn ia ła z o rg a n iz o w a n a w y s y łk a p r a s y i k s i ą ż e k d la e m ig ra n tó w .

M o żliw o ści s p r a w o w a n ia o fic ja ln e j o p ie k i n a d e m ig r a n ta m i do 1905 r. p o z b a w io n e b y ło d u c h o w ie ń s tw o w K ró le s tw ie P o ls k im . D z ia ła ln o ść K o śc io ła o g ra n ic z o n a b y ła r e p r e s y jn y m i p rz e p is a m i p r a w a . D o p ie ro u s tę p s tw a w ła d z c a rs k ic h , w y w a lc z o n e w cza sie r e w o lu c ji 1905— 1907, p o z w o liły d u c h o w ie ń s tw u n a sz e rsz e z a a n g a ż o w a n ie się w s p r a w y sp o łeczn e. N a jw c z e ś n ie j p ro b le m e m e m ig ra c ji z a ję to się w d ie c e z ji k u ja w s k o - -k a lis k ie j. B is k u p S. K . Z d z i t o w i e c k i w 1907 r. w y s ła ł R o z p o r z ą d z e n ie d ie c e z ja ln e o w y c h o d ź c a c h , w k tó r y m p o le c a ł p ro b o szczo m , a b y e m ig r u ją  c y c h o b ję li sz czeg ó ln ą tr o s k ą d u s z p a s te rs k ą , u d z ie la li im p rz e d w y ja z d e m szc z e g ó ło w y c h p o u c z e ń , a p ó ź n ie j u tr z y m y w a li z n im i c zęsty k o n ta k t li s t o w y 29. D o e le m e n tó w o d d z ia ły w a n ia d u s z p a s te rs k ie g o w e d łu g ro z p o rz ą d z e ń b is k u p a n a le ż a ło m . in . z a c h ę c a n ie w y c h o d ź c ó w , a b y w n ie d z ie lę g ro m a d z ili się ra z e m p r z y w s p ó ln y m c z y ta n iu p o ls k ic h p is m , ta k i c h ja k : „ P rz e w o d n ik K a to lic k i” , „S ło w o B o że” , „ R o b o tn ik ”, „ P ra c o w n ic a ”, „G ło s W ia r y ” itp . W o d p o w ie d n ią p r a s ę i b r o s z u ry m ia n o te ż z a o p a tr y w a ć w y c h o d ź c ó w p rz e d w y ja z d e m .

P a r a f ia l n e d u s z p a s te rs tw o e m ig ra n tó w is tn ia ło te ż w d ie c e z ja c h p ło c k ie j i s a n d o m ie rs k ie j. D u s z p a s te rz e z d ie c e z ji p ło c k ie j z a le c a li e m ig ra n to m , a b y z a o p a tr y w a li się w k s ią ż k i do n a b o ż e ń s tw a , r ó ż a ń c e o ra z p r e n u m e r o w a li p is m a r e lig ijn e i o ś w ia to w e m . in . „G ło s S e rc a Je z u s o w e g o ” , „ G a z e tę Ś w ią te c z n ą ”, „G ło s W ia r y ” , „ M a z u r a ”, „ P o s ie w ” i i n n e ад. W p o z o s ta ły c h d ie c e z ja c h K ró le s tw a P o ls k ie g o is tn ia ło je d y n ie d o ra ź n e d u s z p a s te rs tw o e m i g ra n tó w . Z o rg a n iz o w a n e fo r m y p r z y b r a ło ono d o p ie ro w p r z e d e d n iu w y b u c h u I w o jn y ś w ia to w e j lu b te ż w je j tra k c ie .

Z a o p a tr y w a n ie m e m ig ra n tó w w k s ią ż k i i c z a so p ism a z a jm o w a ły się ta k ż e w y d a w n ic tw a , r e d a k c je g a z e t o ra z o so b y p r y w a tn e , p rz e w a ż n ie k r e w 28 J . D у к t u s, E m ig ra c ja i o p ie k a d u s z p a s te r s k a n a d e m ig r a n ta m i w d ie c e z ji k r a k o w s k i e j w ś w ie tle a n k ie t K o n s y s to r z a z 1907 i 1913 r o k u , S P 2 (1977) 154. 27 T a m ż e , 156. 28 T a m ż e , 158— 159. 29 J. K u l i k o w s k a , E m ig r a c ja i d u s z p a s te r s tw o w y c h o d ź c ó w z K r ó  l e s t w a P o lsk ie g o do r o k u 1914, N P 65 (1986) 131. 20 T a m ż e , 137.

(14)

n i i z n a jo m i, a le te ż p u b lic y ś c i i p is a rz e . P ro b le m te n w y m a g a je d n a k o d rę b n e g o o p ra c o w a n ia o ra z w c z e ś n ie js z y c h s tu d ió w szczeg ó ło w y ch .

P r ó b y z a o p a tr y w a n ia w y c h o d ź c ó w w p o ls k ą p r a s ę i w y d a w n ic tw a k s ią ż k o w e, p o d e jm o w a n e p rz e d I w o jn ą ś w ia to w ą , m ia ły c zęsto c h a r a k t e r d o ra ź n y i n ie p r z y b r a ły s z e rsz y c h ro z m ia r ó w . D o p ie ro w la ta c h I I R z e c z y p o sp o lite j p o s tu la t p o d tr z y m a n ia w ię z i k u ltu r a ln o - o ś w ia to w e j z P o lo n ią z n a la z ł o d p o w ie d n ie m ie js c e w p r o g r a m a c h d z ia ła ln o ś c i w ie lu k r a jo w y c h o rg a n iz a c ji sp o łe c z n y c h i in s ty tu c ji.

J e r z y P lis, L u b lin