Wpływ Księgi Ezechiela na Jr 29,14, Jr 32,37

Norbert Mendecki

Wpływ Księgi Ezechiela na Jr 29,14, Jr

32,37

Collectanea Theologica 55/1, 37-43

1985

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 55(1985) fa sc . I

k s. N O R B E R T M E N D E C K I, W IE D E Ń

WPŁYW KSIĘGI EZECHIELA NA Jr 29,14 I Jr 32,37

Rozdział 29 Księgi Jerem iasza przekazuje w formie listu dysku­ sję proroka Jerem iasza z fałszywymi prorokam i, którzy głosili k ró t­ k i czas niewoli i powrót do ojczyzny po roku 594 przed n .C h r1. Pracę redaktorską można łatwo rozpoznać w całym liście2. Wiersze 10—14 są obietnicą prorocką, k tóra nie pochodzi od proroka Jere­ miasza. W. 14 począwszy od słów „wyrocznia Jah w e” 3 zakłada zbu­ rzenie Jerozolim y w roku 587 przed n.Chr. i tym samym wychodzi poza ram y autentyczności Jerem iaszowej. W. 15 kontynuuje dysku­ sję Jerem iasza z fałszywymi prorokam i z w. 8—9. Chociaż w. 14 nie znajduje się w Septuagincie, jeden fakt przem awia przeciwko skreśleniu tego wiersza — ten mianowicie, że poprzez obietnicę w w. 14 zostaje właśnie rozszerzona perspektyw a planu zbawczego 4.

W. 14 brzmi:

„Wyrocznia Jahw e —

odmienię wasz los 5 i zbiorę was ze wszystkich narodów i ze wszystkich miejsc,

do których

was rozproszyłem — wyrocznia Jahw e — i przywrócę was na miejsce,

z którego was zesłałem”.

W niniejszej pracy chodzi o analizę językową (m otivgeschicht­

liche Untersuchung) J r 29,14 i J r 32,37. Form uła „odmienić los”

z szub Q znajduje się jeszcze u J r 30,3.18; 31,23; 32,44; 33,7.11.26; 48,47; 49,6.39. J r 30,1—4 pochodzi od Deuteronom isty 5a, J r 31,23—26 1 P r o r o k C h a n a n ia s z p rz e p o w ia d a ł ty lk o d w a l a t a n ie w o li, n a to m ia s t p r o r o k J e r e m ia s z m ó w ił o 70 la t a c h z e s ła n ia , p o r. J r 28, 2— 4.

2 D la p r z y k ła d u : w . 2 w y c h o d z i p o za r a m y k o n te k s tu , w . 16—20 z o sta ły d o łą c z o n e do lis tu , w . 8— 9 s ta n o w ią „ w t r ę t ” p o m ię d z y w . 5— 7 a w . 10— 12 itp ., p o r. A . W e i s e r , D as B u c h J e r e m ia , G ö t ti n g e n 6 1969, 252'—253; W . T h i e l , D ie d e u te r o n o m is tis c h e R e d a k tio n v o n J e r e m ia 26—45, N e u k ir c h e n - -V lu y n 1981, 11— 19. 3 S. B ö h m e r , H e im k e h r u n d N e u e r B u n d . S tu d i e n z u J e r e m ia 30— 31, G ö ttin g e n 1976, 120, p rz y p . 57. W w . 14 d w a p ie r w s z e sło w a n a le ż ą do p o ­ p r z e d n ie j je d n o s tk i te m a ty c z n e j. 4 P o r. A. W e i s e r , d z. c y t., 255 i S. B ö h m e r , d z. c y t., 33—34. 5 C h o d zi t u t a j o s z e b u tk e m , W . R u d o l p h , J e r e m ia , T ü b in g e n 3 1968, 184. 5a S. B ö h m e r , d z. c y t., 47— 49. W. T h i e l , d z. c y t., 20—28, szczeg. 20, u w a ż a w . 4 z a n o w e z d a n ie w p ro w a d z a ją c e .

38 k s. N O R B E R T M E N D E C K I

od „Epigona” 6. W ilhelm Rudolph uważa J r 31,23—26 jako „doda­ tek jakiegoś Judejczyka” 7 J r 30,18—20 powstał zaś w okresie nie­ woli babilo ń sk iej8. W edług A rth u ra W eisera J r 32,44 jest „później­ szym uzupełnieniem ” 9. W ilhelm Rudolph uważa w. 44 jako dodatek do głównego tekstu 10. B ernhard Stade, B ernhard Duhm, Carl Hein­ rich Cornill, P aul Volz opowiadają się przeciw autentyczności roz­ działu 33 u . Siegm und Böhmer mówi o późniejszym kompilatorze 12. Wilhelm Rudolph uważa, że niektóre tek sty w tym rozdziale są au­ tentyczne, jak np. 4—6a. 7b. 12. 13b. itp .13 Wyrocznia dla Moabu (Jr 48,47) pochodzi z późniejszego okresu 14. W ilhelm Rudolph nie chce rozstrzygać autentyczności tekstu J r 48,1— 47. Według niego w. 47 został jednak dołączony do głównego te k s tu 1S. Wyrocznia dla Ammonu J r 49,1—6 pochodzi z późniejszego okresu 16. Wilhelm Rudolph opowiada się za autentycznością owej wyroczni, z w y jąt­ kiem w. 2ab i w. 6 (w. 6 — nasz te k s t) 17. Tekst J r 49,34—39 po­ w stał w okresie perskim 18. Z powyższej analizy wynika, że w yraże­ nie „odmienić los” nie pochodzi od proroka Jerem iasza. N ajpraw do­ podobniej pochodzi ono z poezechielowskiej trad y cji (szkoły), przy czym ezechielowski obraz rozproszonych owiec, które zbiera Jahw e (z czasownikiem szub HI) — tak jak to m am y u Ez 34,4.16 — mógł dać im puls do pow stania owego sform ułowania 19.

Odmiana losu znaczy dla Izraela zebranie rozproszonych z k ra ­ jów niewoli. Powiązanie między qabbatz PI sufikskoniugacją w 1 os. l.p.20 a party ku łą ’et spotykam y u Jerem iasza tylko w naszym

* S. B ö h m e r , d z. c y t., 72. 7 W. R u d o l p h , d z. c y t., 199; p o d o b n ie W. T h i e l , d z. c y t., 20, o g r a ­ n ic z a ją c p e ry k o p ą do J r 31,23— 25. « S . B ö h m e r , d z. c y t., 65. W e d łu g W. T h i e l a , d z. c y t., 21, p o m ię d z y J r 30,4 a J r 31,23— 26 m a m y z b ió r ju d e js k ic h te k s tó w n ie n a le ż ą c y c h do d e u te r o n o m ic k ie j r e d a k c ji. Z b ió r t e n p o w s ta ł n a jp r a w d o p o d o b n ie j w p ie r w ­ szej p o ło w ie o k r e s u n ie w o li.

s A. W e i s e r , d z. c y t., 301. 10 W. R u d o l p h , d z. c y t., 213. W e d łu g W . T h i e l a , d z. c y t., 31,36— 37, J r 32,16— 44 z o s ta ł o p ra c o w a n y w s ty lu d e u te r o n o m ic k im . 11 P o r. A. W e i s e r , d z. c y t., 303. 12 S. B ö h m e r , dz. c y t., 44. и W . R u d o l p h , dz. c y t., 217. W . T h i e l , d z . c y t., 37, m ó w i o p o - d e u te r o n o m ic k ie j r e d a k c ji ro z d z ia łu 33, z ty m , że 33,1—13 s ta n o w i p o d e u te r o - n o m ic k ie z a k o ń c z e n ie r o z d z ia łu 32. Je s z c z e in n y p o d e u te r o n o m ic k i r e d a k t o r d o łą c z y ł 33,14— 16. u A . W e i s e r , dz. c y t., 410. « W. R u d o l p h , d z. c y t., 277— 278, 283— 284. 18 A. W e i s e r , d z. c y t., 413. 17 W . R u d o l p h , d z. c y t., 286, 289. 18 W . R u d o l p h , d z. c y t., 296. !i P o r. N. M e n d e c k i , D ie S a m m l u n g d e s z e r s tr e u te n V o lk e s . E in e m o tiv g e s c h ic h tlic h e U n te r s u c h u n g a n h a n d V e r b e n q b s P I u n d ’sp Q ( r o z p r a ­ w a d o k to r s k a ), W ie n 1980, 3— 5. 20 P o r. p r e f ik s k o n iu g a c ję c z a s o w n ik a q a b b a tz P I w Iz 40,11; 43,5; 54,7; 56,8.

W P Ł Y W K S IĘ G I E Z E C H IE L A N A J R 29, 14 1 J R 32, 37 ₃₉ tekście. Owo powiązanie należy do słownictwa Ezechiela i jego szko­ ły (por. Ez 11,17; 20,34.41; 36,24; 37,21; 39,27). Oprócz Ezechiela znajduje się jeszcze u So 3,20. Tekst ten stanowi jednak uzupełnie­ nie głównego tekstu So 3,16— 19 21. W yrażenie „z narodów ” znaj­ duje się oprócz naszego tekstu jeszcze u Ez 36,24 i w Ps 106,47. Powstanie psalmu datuje się po roku 445 przed n.Chr. 22 W Księdze Ezechiela w ystępuje w tekstach traktujących o zebraniu rozproszo­ nego narodu charakterystyczna para słowna „narody — krain y ” 23. Jeden raz zostaje użyta para słowna „poganie — k rain y ” u Ez 36,24. W yrażenie „ze wszystkich m iejsc” znajdujem y tylko jeden raz w Księdze Jerem iasza — w naszym tekście. W yrażenie owo stanowi uzupełnienie form uły „ze wszystkich narodów ”. Zebranie „ze wszy­ stkich m iejsc” znajduje się też u Ez 34,12. Czasownik natzal HI zo­ staje zastąpiony w następnym w. 13 przez czasowniki jatza’ HI i qabbatz PI. Obietnica w ybaw ienia „ze wszystkich m iejsc” zostaje uzupełniona u Ez 34,12 sm utnym stw ierdzeniem faktu rozproszenia. Podobne uzupełnienie znajdujem y także w naszym tekście. Stąd należy stwierdzić zależność naszego tekstu od Ez 34,12. Ze sform u­

łowania „do których was rozproszyłem” wynika, że rozproszenie jest dziełem samego Jahw e. Owo sform ułowanie nie pochodzi od proroka Jerem iasza, lecz od redaktora Księgi Jerem iasza, który po­ służył się w ty m w ypadku słownictwem Księgi Ezechiela24. U Ez 11,17; 20,34.41; 28,25; 29,13; 34,12 rozproszenie w yrażone czasowni­ kiem putz NI jest zdaniem względnym. R edaktor Księgi Jerem iasza przejął owo sformułowanie, używając przy tym w miejscu putz NI pokrewnego czasownika nadach HI. Owa zmiana czasownika jest typowa dla innych nie-Jerem iaszow ych te k stó w 2S. Na sformułowa­ nie „do których was rozproszyłem” wpłynąć mógł bezpośrednio Ez 4,13 26 albo pośrednio obraz rozproszonych owiec z Ez 34,4.16.

O statnie dwa zdania w w. 14 naw iązują treściowo do poprzed­ nich. Także tu taj znajduje się schemat „zgromadzić — rozproszyć”, z tym, że owo zgromadzenie zostaje skonkretyzowane jako wpro­ wadzenie do ojczyzny. Form uła „i przywrócę was na m iejsce” po­ chodzi od redaktora Księgi Jeremiasza, który treściowo zależny jest od Księgi E zechiela27. U Ez 34,13; 36,24; 37,21 po temacie ze­ brania rozproszonych następuje w prowadzenie do ojczyzny (do­ słownie: do ziem i)28, wyrażone czasownikiem bo’ HI. Nasz redaktor

21 W . R u d o l p h , M ic h a , N a h u m , H a b a k.u k, Z e p h a n ja , G ü te rs lo h 1975, 299. 22 H. J. K r a u s , P s a lm e n , N e u k ir c h e n - V lu y n 5 1978, 900— 901. 23 P o r. E z 11,17; 20,34. 41; 34,13 i in n e . 24 N. M e n d e c k i , P o c h o d ze n ie J e r 23,3 z k r ę g ó w p r o r o k a E zech iela ? C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 53(1983) z. 3, 37—42, szczeg. 39— 40. “ P o r. J r 16,15; 23,3.8; 32,37 i in n e . 2* N. M e n d e c k i , D ie S a m m lu n g ..., d z. c y t., 32. 22 N. M e n d e c k i , P o c h o d ze n ie ..., a rt. c y t., 40— 41.

40 kS. N O R B E R T M E N D E C K I

użył jednak pokrewnego czasownika szub HI. Czasownik ten w ystę­ puje szczególnie w pojeremiaszowych partiach Księgi Jerem ia­ sza 29, jak i w Księdze E zechiela30. Powiązanie pomiędzy nadach i szub w ystępuje u Ez 34,4.16. Uwzględniwszy powyższą analizę należy stwierdzić zależność słowno-treściową sform ułow ania „i przy­ wrócę was na m iejsce” od Księgi Ezechiela.

O statnie zdanie w w. 14 podkreśla osobistą odpowiedzialność Boga za rozproszenie: „z którego (miejsce) was zesłałem”. Czasow­ nik gala m a podwójne znaczenie: „odsłonić” i „zesłać” (skazać na w y gnanie)31. To drugie znaczenie w ystępuje przeważnie w Hifil. W następujących miejscach jest Jahw e podmiotem czasownika ga-

l(i HI: J r 29,4.14; Ez 39,28; Am 5,27; Lam 4,22; 1 K rn 5,41. Roz­

dział 29 Księgi Jerem iasza, będący listem do wygnańców, jest n a j­ prawdopodobniej dziełem B aru ch a32. Am 5,27 nie jest autentycz­ ny 33. Księgi K ronik pochodzą z późnego okresu po niewoli babi­ lońskiej 34. Pozostaje więc Ez 39,28. Redaktor Księgi Jerem iasza mógł więc przejąć słownictwo Ez 39,28 35. Ponadto w Księdze Eze­ chiela znajdujem y miejsca, w których regularnie Jahw e jest pod­ miotem czasowników putz HI i tzara P I 36.

Z powyższej analizy wynika, że w. 14 pod względem treści i języka zbliżony jest do Księgi Ezechiela. Redaktor Księgi Je re ­ miasza przejął od proroka Ezechiela zarówno sufikskoniugację cza­ sownika qabbatz PI, jak i sform ułowanie „ze wszystkich m iejsc”. Od poezechielowskiej tradycji (szkoły) przejął Jerem iaszowy re­ daktor w yrażenia: „odmienić los” z czasownikiem szub Q, „ze wszy­ stkich narodów ” i czasownik gala HI. W dwóch wypadkach mamy do czynienia z własnym słownictwem redaktora: nadach HI i szub HI. Obydwa czasowniki są jednak pokrew ne Ezechielowskim cza­ sownikom putz NI i bo’ HI.

D rugi tek st J r 32,37 jest podobny pod względem treści i języka do J r 29,14. W. 36—41 w rozdziale 32 stanowią obietnicę zbawczą dla

28 P o z a ty m s p o ty k a m y w K s ię d z e E z e c h ie la lic z n e m ie js c a m ó w ią c e o w p r o w a d z e n iu do o jc z y z n y , n ie p o w ią z a n e z te m a te m z e b r a n ia r o z p r o ­ szo n y c h , p o r. E z 37,12; 39;2; 40,2 i in n e . 29 P o r. J r 23,3; 30,3; 32,37 i in n e . 30 P o r. E z 28,14; 34,4.16 i in n e . 31 C z a s o w n ik t e n w z n a c z e n iu „ o d sło n ić ” w y s tę p u je 112 r a z y w S ta r y m T e s ta m e n c ie , w z n a c z e n iu „ z esłać n a w y g n a n ie ” 75 ra z y , w e d łu g C. W e s - t e r m a n n — R. A l b e r t z, T H A T I, 419. 32 A. W e i s e r , d z. c y t., 251. 33 W . R. H a r p e r , A c ritic a l a n d e x e g e tic a l c o m m e n ta r y o n A m o s a n d H osea, E d in b u r g h 1966, 136. 34 F . M i c h a e l i , L e s L iv r e s d e s C h r o n iq u e s , d ’E sd ra s e t d e N e h è m ie , N e u c h â te l 1967, 25. 35 Ez 39,23— 29 je s t p o d s u m o w a n ie m c a łe g o e z e c h ie lo w sk ie g o o rę d z ia . T e k s t te n p rz y p is a ć n a le ż y r e d a k to r o w i, p o r. W . Z i m m e r l i , E ze c h ie l, N e u k ir c h e n - V lu y n 1969, 971. 88 P o r. Ez 5,10.12; 11,16; 12,14— 15; 20,23; 22,15; 36,19.

W P Ł Y W K S IĘ G I E Z E C H IE L A N A J R 29, 14 i J R 32, 37 ₄₁ narodu izraelskiego, który rozproszony jest po całym świecie. Owe wiersze są uzupełnieniem Bożej odpowiedzi (Jr 32,26—35). A rth u r Weiser przypisał je redaktorow i żyjącem u po śmierci proroka Jerem iasz a37. Siegmund Böhmer stw ierdził różnice pomiędzy w. 15 a w. 36—38 38. Ten fakt przem awia za późniejszym dołączeniem tekstu J r 32,36—41 do historii o kupnie pola. W prowadzająca for­

m uła „oto” w w. 36 stanowi pomost pomiędzy poprzedzającymi groźbami a następującym i obietnicami. W. 37 przynosi obietnicę zebrania rozproszonego narodu.

W. 37 brzmi:

„Oto zbiorę ich ze w szystkich krajów , dokąd ich rozproszyłem

w moim gniewie, w moim oburzeniu i w wielkim moim uniesieniu; przywrócę ich na to miejsce

i dam im mieszkanie bezpieczne”.

W yrażenie „ze wszystkich narodów ” pochodzi od proroka Eze­ chiela 39. N atom iast formułę „dokąd ich rozproszyłem” stw orzył sam redaktor Księgi Je rem iasza40. Posłużył się jednak przy tym Eze- chielowskim obrazem rozproszonych owiec (Ez 34,4.16) z czasow­ nikami putz HI i nadach NI.

Jahw e rozproszył swój własny naród „w... gniewie, w... oburze­ niu i w wielkim uniesieniu”. Oprócz naszego tekstu znajduje się owa form uła jeszcze w J r 21,5 i w P w t 29,27 41. J r 21,5 nie pocho­ dzi od proroka Je rem iasza42. Dlatego też skłonni jesteśm y przyjąć, że redaktor przejął ową formę z P w t 29,27. K olejne sformułowanie „przywrócę ich na to m iejsce” pochodzi również od redaktora Księgi Jerem iasza, który posłużył się przy tym językiem proroka Ezechiela 43. O statnie w yrażenie w naszym tekście „i dam im miesz­ kanie bezpieczne” spotykam y jeszcze u J r 23,6; 33,16; 49,31. Za­ równo J r 23,1—8 44, jak i J r 33,14— 16 pochodzą z późniejszego

37 A. W e i s e r , d z. c y t., 300. W. T h i e l , d z. c y t., 36, u w a ż a , że J r 32, 36—41 z re d a g o w a n y z o s ta ł w d u c h u sz k o ły d e u te r o n o m ic k ie j. Z te j sa m e j tr a d y c ji p o c h o d z i J r 24,4— 7 i J r 31,31— 34.

38 O b ie tn ic a p r o r o k a w w . 15 n a c e c h o w a n a je s t „ z d ro w y m ro z s ą d k ie m i w s tr z e m ię ź liw ą n a d z ie ją ”. N a to m ia s t w . 36— 38 są „ w s p a n ia łą w iz ją p r z y ­

szło ści” lu d u B ożego, S. B ö h m e r , d z. c y t., 43. 39 N. M e n d e c k i , P o ch o d zen ie ..., a rt. c y t., 39. 40 T a m ż e , 39— 40.

41 P o r. p o w ią z a n ie p o m ię d z y ’a p i h e m a w P p 9,19; 29,22; Iz 42,25; 66, 15; J r 7,20; 32,31 i in n e , w e d łu g G. S a u e r , T H A T I, 582. 42 A. W e i s e r , d z. c y t., 177. W e d łu g W. T h i e l a , D ie d e u te r o n o m is tis - c h e R e d a k tio n v o n J e r e m ia 1— 25, N e u k irc h e n - V lu y n 1973, 233— 234, J r 21,5 z o sta ł o p ra c o w a n y w d u c h u tr a d y c ji d e u te r o n o m ic k ie j. 43 N. M e n d e c k i , P o ch o d zen ie ..., a rt. c y t., 40—41. 44 S. B ö h m e r , d z. c y t., 34— 36.

42 k s. N O R B E R T M E N D E C K I

o k re su 45. J r 49,31 jest zależny pod względem słownictwa od Ez 38,11 46. W yrażenie „i dam im mieszkanie bezpieczne” należy do słownictwa proroka Ezechiela (por. Ez 28,26,26; 34,25.28; 38,8.11.14; 39,6.26). W tych Ezechielowskich tekstach w ystępuje czasownik

jaszab Q i HI (w naszym tekście jaszab HI), natom iast u J r 23,6

i J r 33,16 spotykam y czasownik szakan Q m ający to samo znacze­ nie 47.

Z powyższej analizy wynika, że teksty J r 32,37, podobnie jak i J r 23,3 i 29,14 zależne są pod względem treści i języka głównie od Księgi Ezechiela. Pojerem iaszowy redaktor, którem u przypisać należy w. 37 (Jr 32,37), posłużył się dwoma Ezechielowskimi w yra­ żeniami: „ze w szystkich narodów ” i „i dam im mieszkanie bez­ pieczne”. Do tego użył dwa własne czasowniki nadach HI i szub HI, które pokrewne są Ezechielowskim czasownikom pu tz NI i bo’ HI. W końcu przejął z P w t 29,27 form ułę „w moim gniewie, w mym

oburzeniu i w w ielkim uniesieniu”.

Teksty J r 23,3; 29,14 i 32,37 są podobne do siebie pod wzglę­ dem treści, języka i budowy zdaniowej. Dlatego też można je przypisać tem u samemu redaktorowi. Poprzez owe teksty infor­ m uje nas redaktor o sytuacji narodu. Naród żyje w rozproszeniu nie tylko w Babilonii, ale w całym ówczesnym świecie. Owo roz­ proszenie m a więc charakter powszechny. Według J r 23,3 naród jest do tego stopnia zdziesiątkowany, że tylko można mówić o m a­ łej reszcie. To rozproszenie widziane jest jako kara dla narodu, szczególnie u J r 32,37. W tej nieszczęśliwej sytuacji przychodzi Jahw e z pomocą i obiecuje radykalną zmianę losu (Jr 29,14). Ze­ branie rozproszonych zostaje w tych trzech tekstach „ukierunko­ w ane” — rozproszeni pow racają do ojczyzny, z której zostali depor­ towani. W porów naniu z J r 31,7—8 i Mi 2,12 zebranie rozproszo­ nych w naszym tekście nie ma zasięgu uniw ersalnego 48. W żadnym wypadku „w ielka ilość rozproszonych” (Jr 31,8) w raca do ojczyzny, ale tylko m ała reszta narodu. Na tym stw ierdzeniu kończy J r 29,14. Jakie w ydarzenia nastąpią po zebraniu rozproszonych, inform uje nas J r 23,3 i 32,37. J r 32,37 zapowiada spokojny czas, nacechowa­ ny pokojem, J r 23,3 mówi o płodności narodu, będącej jego siłą, po­ dobnie jak Mi 4,6—7, gdzie Jahw e z m ałej niepozornej reszty tw o­ rzy wielki naród. Rolę owych tekstów w Księdze Jerem iasza trze­ ba widzieć w kontekście zam iaru redaktora uzupełnienia Jere-

miaszowego proroctw a sądu nad narodem , obietnicą zbawczą, tzn. prorok Jerem iasz przepowiedział nie tylko karę Bożą dla narodu, ale również obietnice zbawcze.

45 S. B ö h m e r , d z. c y t. 34— 36, p o r. te ż p r z y p is 13. ■“ W. R u d o l p h , J e r e m ia ..., d z. c y t., 295.

47 W J r 49,31 m a m y ja s z a b Q.

48 P o r. N . M e n d e c k i , P r o b le m z a le ż n o ś c i lite r a c k ie j M i 2,12, R B L 35(1982), 431—434, szczeg. 433.

W P Ł Y W K S IĘ G I E Z E C H IE L A N A J R 29, 14 i J R 32, 37 ₄₃

D ER E IN F L U S S D E S B U C H E S EZECHIELS A U F J er 29,14 U N D Jer 32,37

J e r 29,14 s t e h t s p r a c h lic h u n d in h a ltlic h im Z u s a m m e n h a n g m it d e m B u c h E z e c h ie l. V o m P r o p h e te n E z e c h ie l h a t d e r R e d a k to r d ie S u f f ix k o n ju ­ g a tio n v o n q a b b a tz P I , w ie a u c h d ie F o r m u lie r u n g „ u n d a u s a lle n O r te n ” ü b e rn o m m e n . D ie A u s d r ü c k e „ S c h ic k s a l w e n d e n ” m i t s c h u b Q, „ a u s a lle n V ö lk e rn ” u n d d a s V e rb g a la H I, d ie in d e r S c h u le E z e c h ie ls V o rk o m m en , f in d e n s ic h e b e n fa lls in u n s e r e r S te lle . D a z u h a t d e r R e d a k to r d es B u c h e s J e r e m ia , tr o tz A n le h n u n g a n d a s B u c h E z e c h ie l, s e in e n e ig e n e n W o rts c h a tz in zw ei F ä lle n g e b r a u c h t: n a d a c h H I u n d sc h u b H I. J e r 32,37 is t a u c h v o n d e r S p ra c h e E z e c h ie ls h e r f o r m u lie r t. D e r R e d a k ­ t o r v o n V. 37 h a t z w e i e z e c h ie lis c h e A u s d r ü c k e „ a u s a lle n L ä n d e r n ” u n d „ w o h n e n in S ic h e r h e it” ü b e rn o m m e n . D a m it h a t e r s e lb s t z w e i V e rb a , n ä m lic h n a d a c h H I u n d sc h u b H I, v e r b u n d e n . D ie se V e rb a s te h e n a b e r d e r S p r a c h e E z e c h ie ls n a h e . N a d a c h H I is t e in S y n o n y m v o n p u tz N I u n d sc h u b H I v o n bo’ H I. Im V e rg le ic h m i t J e r 23,3 u n d 29,14 e n t h ä l t d ie V e rh e iß u n g in 32,37 d ie d e u te r o n o m is c h e F o rm e l „ in m e in e m Z o rn u n d G rim m u n d in g r o ­ ß em G ro ll” .