Biuletyn polonijny

(1)

Stanisław Piech, Jadwiga Plewko,

Roman Dzwonkowski, Józef

Bakalarz

Biuletyn polonijny

Collectanea Theologica 57/3, 149-165

(2)

57 (1987) fase. II I

BIULETYN POLONIJNY

Z a w a r to ś ć : I. E M IG R A C JA N IE L E T N IC H W G A L IC JI. 1. P rz y c z y n y e m i g ra c ji. — 2. R o z m ia ry i k ie r u n k i e m ig ra c ji. — 3. Ż y cie i p r a c a n a o b czy źn ie. — 4. S ta n o w is k o d u c h o w ie ń s tw a w o b e c e m ig r a c ji n ie le tn ic h . II. D U S Z P A S T E R S T W O P O L S K IE W K A N A D Z IE W S C H O D N IE J. 1. R o zw ó j o ś ro d k ó w d u s z p a s te rs k ic h . — 2. N o w e o śro d k i. III. B A D A N IA N A D D U S Z P A S T E R S T W E M P O L O N IJN Y M . 1. P o w o je n n y d o ro b e k b a d a ń . —· 2. P e r s p e k ty w y b a d a ń *. 1. E M IG R A C JA N IE L E T N IC H Z G A L IC J I

W G a lic ji w k o n te k ś c ie m aso w e g o w y c h o d ź s tw a c h ło p s k ie g o z a g a d n ie n ie m szcz e g ó ln y m p o z o s ta w a ła e m ig ra c ja n ie le tn ic h . Z ja w is k o to w d ie c e z ja c h z a c h o d n io g a lic y js k ic h p rz y b ie ra ło n ie p o k o ją c o d u ż e r o z m ia r y , s ta ją c się ty m sa m y m p a lą c y m p ro b le m e m sp o łe c z n y m i d u s z p a s te rs k im . W a rto z a te m , o p ie r a j ą c się g łó w n ie n a m a t e r i a ła c h k o ś c ie ln y c h , p rz y jrz e ć się b liż e j ty m m i g ra c jo m i ro li d u c h o w ie ń s tw a w p o w s tr z y m y w a n iu teg o ru c h u .

1. P rz y c z y n y e m ig ra c ji

G a lic ja b y ła k r a j e m p r z e lu d n io n y m . W z a c h o d n ie j je j części, z k tó r e j e m ig r a c ja b y ła n a jlic z n ie js z a , g ęsto ść z a lu d n ie n ia w 1910 r. s ię g a ła 116 osób n a k m s. N a z n a c z n y m o b sz a rz e d ie c e z ji k r a k o w s k ie j i ta r n o w s k ie j z a g ę sz czen ie lu d n o ś c i k s z ta łto w a ło się w ó w c z a s p rz e c ię tn ie ok. 150 osób n a k m 2 >. B y ła o n a k r a j e m ro ln ic z y m o p r y m ity w n e j i z a c o fa n e j k u lt u r z e a g r a r n e j, p rz y n a jw ię k s z y m w E u ro p ie z a g ę sz c z e n iu lu d n o ś c i ż y ją c e j z p r a c y n a ro li. R o z d ro b n io n e g o s p o d a r s tw a n ie b y ły w s ta n ie z a p e w n ić śro d k ó w u tr z y m a n ia d la p rz e c ię tn e j ro d z in y c h ło p s k ie j, k tó r a z a z w y c z a j b y ła dość lic z n a . C z ę ste z aś k lę s k i ż y w io ło w e o b n iż a ją c z n a c z n ie p o zio m p r o d u k c ji r o ln e j p o g łę b ia ły n ę d z ę lu d u i s p r o w a d z a ły głó d n a w ie le ro d z in . G a lic ja b y ła n a js ła b ie j u p rz e m y s ło w io n a ze w s z y s tk ic h zie m p o ls k ic h . W w ie lu p o w ia ta c h n ie b y ło p r a w ie ż a d n y c h m o ż liw o śc i z a ro b k o w a n ia w p r z e m y ś le 2. J e d y n y m z a te m ro z w ią z a n ie m p o z o s ta w a ła e m ig ra c ja , g d zie b ie d n y ch ło p , a często ta k ż e jeg o d o r a s ta ją c e dziec i m o g ły s p rz e d a ć sw o ją siłę ro b o czą.

W y ja z d z a g ra n ic ę u ła t w i a li im a g e n c i e m ig ra c y jn i. P o k r y li o n i ca ły k r a j g ę s tą sie c ią sw o ic h w s p ó łp ra c o w n ik ó w , k tó r z y p o ta je m n ie a g ito w a li z a w y c h o d ź s tw e m w ś ró d m ie s z k a ń c ó w w s i i m a ły c h m ia ste c z e k . * R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. J ó z e f B a k a l a r z T C h r., L u b lin . 1 W. C z e r k a w s k i , G ęsto ść z a lu d n ie n ia w G a lic ji 1890— 1910, K ra k ó w 1911, 7— 8; W . L e w i c k i , E m ig ra c ja z G a lic ji w ś w ie tle c y fr , P o ls k i P rz e g lą d E m ig ra c y jn y (Pol. P rz . E m ig r.) 6 (1912) 36. 2 F. B u j a k , G a licja , L w ó w -W a rs z a w a 1908— 1910, t. I, 124, 239, 391; t. II, 252; t e n ż e , W ie ś z a c h o d n io g a lic y js k a u s c h y łk u X I X w ie k u , w : W y b ó r p is m , t. II, W a rs z a w a 1976, 294— 296; S. M i s z t a l , P r z e m ia n y w s t r u k tu r z e p r z e s tr z e n n e j p r z e m y s łu n a z ie m ia c h p o ls k ic h w la ta c h 1860— 1965, W a rs z a w a 1970, 52.

(3)

B IU L E T Y N P O L O N I J N Y

U w a r u n k o w a n ia d e m o g ra fic z n e i e k o n o m ic z n e w p o łą c z e n iu z w y k o r z y s tu ją c ą je p r o p a g a n d ą e m ig r a c y jn ą o d g ry w a ły z a s a d n ic z ą , ch o cia ż n ie w y łą c z n ą ro lę w ro z w o ju w y c h o d ź s tw a n ie le tn ic h z G a lic ji. N ie b e z z n a c z e n ia d la m ło d z ie ż y b y ły ta k ż e p o b u d k i n a t u r y p sy c h o lo g ic z n e j. „ C ałe m a s y m ło d z ie ż y w ę d r u ją d la te g o , bo c h c ą zaży ć sw o b o d y z d a la od o jc a i m a t k i i k a rc ą c e g o w y b r y k i p ro b o s z c z a ■— p is a ł „ D w u ty g o d n ik K a te c h e ty c z n y i D u sz p a s t e r s k i” w 1902 r. — w ę d r u ją , bo c h c ą d o z n a ć o w y c h u c ie c h , o ja k i c h im o p o w ia d a li o b ie ż y s a si z e sz ło ro c z n i” 3. C ie k a w o ść , ch ęć u ż y c ia m ło d o śc i i ś w ia ta , p r a g n ie n ie ro z r y w e k , n ie z a w sz e g o d z iw y c h , z b y t często s k ła n ia ły m ło d o c ia n y c h do w y c h o d ź stw a . N ie rz a d k ie b y ły w y p a d k i w y m u s z a n ia p rz e z d z ie c i n a ro d z ic a c h d ro g ą n a r z e k a ń i a w a n tu r w d o m u p o z w o le n ia w y ja z d u n a r o b o ty za g ra n ic ę . N ie k ie d y n a w e t w p r o s t u c ie k a li z d o m u 4. „M n ó stw o je s t n a m z n a n y c h i n ie d a ją c y c h się z a p rz e c z y ć w y p a d k ó w —■ p is a ł F ra n c is z e k S y p o w s k i , r a d c a s ą d u k ra jo w e g o — że m a ło le tn ie d zieci, w y r o s tk i od 12 do 18 r o k u ży cia , w to w a rz y s tw ie s ta rs z e j od sie b ie m ło d zieży , ró w n ie ż m a ło le tn ie j, w y c h o d z ą z k r a j u b ez d o z o ru ro d z ic ó w lu b o p ie k u n ó w , n a w e t b e z ic h w y ra ź n e g o p o z w o le n ia , a często w b r e w z a k a z o w i sw y c h p r a w n y c h w y c h o w a w c ó w ” 5. B r a k o d p o w ie d n ie g o u s ta w o d a w s tw a e m ig ra c y jn e g o s p r a w ia ł, że w ła d z e p o lic y jn e p a tr z y ły p rz e z p a lc e n a p o w sz e c h n e n ie z a c h o w y w a n ie u s ta w y z a k a z u ją c e j e m ig ra c ji n ie le tn ic h do 18 r o k u ży cia. A g e n c i p o ś re d n ic z ą c y w n a j m ie p r a c y p o m ię d z y p ra c o d a w c ą a m ło d o c ia n y m r o b o tn ik ie m , a n a w e t s a m i p rz e d s ię b io rc y n ie zaw sz e p y ta li o k s ią ż k i czy le g ity m a c je ro b o tn ic z e w y s ta w ia n e p rz e z w ła ś c iw e u rz ę d y g m in n e . N ie by ło k o n tr o li, czy d o k u m e n ty t e w y s ta w ia n o le g a ln ie i z a p o z w o le n ie m o jc a lu b o p ie k u n a 6. Z d a rz a ły się w y p a d k i ic h fa łs z o w a n ia . „ S ä c h s is c h e V o lk s z e itu n g ” w c z e rw c u 1910 r. p is a ła o n ie le tn ic h w y c h o d ź c a c h g a lic y js k ic h p o c h o d z ą c y c h z te r e n u d ie c e z ji t a r n o w s k ie j (D ą b ro w a , S z c z u ro w a , Z g ó rsk o , O d p o ry szó w ). D zieci te w w ie k u 11·—13 la t, a m o że jeszcze m ło d sz e p rz y b y ły do S a k s o n ii n a p o d s ta w ie s f a ł s z o w a n y c h k s ią ż e k ro b o tn ic z y c h . W n ie k tó r y c h w y p a d k a c h po w ie lu d o c h o d z e n ia c h w ła d z e n ie m ie c k ie s tw ie rd z iły z n a c z n ą ró ż n ic ę m ię d z y m e t r y k ą u r o d z e n ia a k s ią ż k ą ro b o tn ic z ą , w y n o s z ą c ą 4, a n a w e t 5 l a t 7.

B r a k o d p o w ie d n ie j k o n tr o li ze s tro n y lo k a ln y c h w ła d z a d m i n is tr a c y j n y c h i n ie w y m a g a n ie z e z w o le n ia ro d z ic ó w lu b in n y c h p r a w n y c h o p ie k u n ó w n a w y ja z d m ło d o c ia n y c h do p r a c y za g ra n ic ę b a rd z o u ła tw ia ły e m ig ra c ję n ie le tn ic h z G a lic ji.

2. R o z m ia ry i k ie r u n k i e m ig ra c ji

W ty c h w a r u n k a c h e m ig r a c ja n ie le tn ic h z z a b o ru a u s tria c k ie g o o s ią g a ła z n a c z n e r o z m ia r y s ta ją c się sw o iste g o r o d z a ju p la g ą sp o łe c z n ą . C o ro c z n ie — w e d łu g s z a c u n k o w y c h o b lic z e ń K a ro la H o l e k s y — e m ig ro w a ło z G a lic ji około 100 ty s . n ie le tn ic h . S ta n o w ili o n i je d n ą tr z e c ią o g ó ln e j lic z b y e m ig r a n tó w z k r a j u .

N a jb a r d z ie j ro z p o w sz e c h n io n e b y ły m ig ra c je sezo n o w e, g łó w n ie do k r a jó w n ie m ie c k ic h . P o c h ła n ia ły o n e c o ro czn ie o k o ło 70 ty s . m ło d o c ia n y c h . N a 3 W k w e s t i i o b ie ż y sa só w , D w u ty g o d n ik K a te c h e ty c z n y i D u s z p a s te rs k i (D tyg. K a t. D uszp.) 6 (1902) 242— 243. 4 W y c h o d ź s tw o s e z o n o w e m a ło le tn ic h , P o l. P rz . E m ig r. 3 (1909) n r 15, 2— 3. 5 F. S y p o w s k i , U w a g i i w n io s k i w s p r a w ie se z o n o w e g o w y c h o d ź s tw a m a ło le tn ic h r o b o tn ik ó w g a lic y js k ic h za g ra n ic ę , K r a k ó w 1908, 5. 6 T a m ż e , 4— 10.

7 G a liz isc h e F o rtb ild u n g .ssc h iile r, S ä c h s is c h e V o lk s z e itu n g n r 123 z 2 V I 1910 r.

(4)

k o n ty n e n t a m e r y k a ń s k i, g łó w n ie do S ta n ó w Z je d n o c z o n y c h , w ę d ro w a ło r o c z n ie n a jw y ż e j 30 ty s . n ie le tn ic h , k tó r z y z a z w y c z a j p o z o s ta w a li ta m n a s t a łe 8. N a p o p u la r n o ś ć e m ig ra c ji s e z o n o w y c h s k ła d a ły się ta n i a p o d ró ż i n ie z b y t d u ż a o d le g ło ść od o jc z y z n y w p o ró w a n a n iu z e m ig ra c ją z a m o rs k ą . N ie b ez z n a c z e n ia b y ły ró w n ie ż w ę d r ó w k a i p r a c a w to w a rz y s tw ie lu d z i z te j s a m e j w s i lu b s ą s ie d n ic h , a po z a k o ń c z e n iu se z o n u z a p e w n io n y p o w ró t do d o m u 9.

W y c h o d ź stw o n ie le tn ic h n a jw ię k s z e ro z m ia r y p r z y b r a ło n a te r e n ie d ie c e z ji ta r n o w s k ie j, k tó r a w ogóle s ta n o w iła g a lic y js k ie „ z a g łę b ie e m ig r a c y j n e ” d o s ta rc z a ją c n a jw ię k s z e j lic z b y e m ig ra n tó w .

K a ż d e g o r o k u n a w io s n ę n a s tę p o w a ło n a w s i z a c h o d n io g a lic y js k ie j w ie l k ie o ży w ien ie . O rg a n iz o w a ły się g r u p y z w a n e „ p a r t ia m i” , k tó r e p o d k ie r o w n ic tw e m „ p rz e w o d n ik ó w ” u d a w a ły się „ n a r o b o ty ” z a g ra n ic ę . W y ch o d źcy z je d n e j w s i lu b p a r a f ii w ę d ro w a li ra z e m . J e ż e li n ie b y ło ic h z b y t w ie lu , p rz y łą c z a li się do g r u p z s ą s ie d n ic h w s i lu b p a r a f ii, a b y u tw o rz y ć g ro m a d ę lic z ą c ą p r z y n a jm n ie j 50— 60 osób p o tr z e b n y c h do o b ro b ie n ia f o lw a r k u .

M a so w y r u c h m ig r a c ji se z o n o w y c h do N ie m ie c ro z p o c z ą ł się po 1890 r. W y c h o d ź stw o w ty m k ie r u n k u n a z y w a n o n a w s i w ę d ró w k ą „ n a S a k s y ”, m i m o że e m ig r a n c i p ra c o w a li n ie ty lk o w S a k so n ii, a le i w p o z o s ta ły c h k r a ja c h R zeszy N ie m ie c k ie j. M ig ra c je te z k a ż d y m ro k ie m p r z y b ie r a ły n a sile p o c ią g a ją c z a s o b ą ty s ią c e n ie le tn ic h d z ie w c z ą t i ch ło p có w . N a jc z ę śc ie j e m i g ro w a n o do P r u s , n a Ś lą s k „ P r u s k i”, w P o z n a ń s k ie i do H a n o w e ru . W z n a c z n ie m n ie js z y m z a k re s ie u d a w a li się do W e s tfa lii, W ir te m b e rg ii, T u ry n g ii, B re m y , H a m b u rg a , B r a n d e n b u r g ii i n a P o m o rz e .

Z w ie lu p a r a f ii d ie c e z ji k r a k o w s k ie j, ta r n o w s k ie j i p rz e m y s k ie j w y r u s z a ły „ n a S a k s y ” całe ro d z in y z a b ie r a ją c ze so b ą d zieci, a n a w e t n ie m o w lę ta . N a jc z ę śc ie j je d n a k , j a k ju ż w y ż e j w s p o m n ia n o , m ło d o c ia n i w y je ż d ż a li w to w a rz y s tw ie s ta r s z e j od sie b ie m ło d zieży .

N a te r e n ie d ie c e z ji ta r n o w s k ie j m a s o w y r u c h e m ig ra c y jn y do k r a j ó w n ie m ie c k ic h w y s tę p o w a ł szczeg ó ln ie w d e k a n a ta c h p ó łn o c n o -z a c h o d n ic h : b rz e s k im (1550 w y c h o d ź c ó w — 6,1% o g ó łu w ie rn y c h ), r a d ło w s k im (2364 ■— 5,3% ) i w o jn ic k im (1930 ·— 4,9% ). Z w ie lu p a r a f ii te j d ie c e z ji z a ro b k o w a ła w N ie m c z e c h z n a c z n a lic z b a w ie rn y c h . Z G o sp rz y d o w e j w G o th a w T u ry n g ii p ra c o w a ło b lis k o 30% o g ó łu p a r a f ia n , z R a jb r o tu 17% i S z c z e p a n o w a 17%. W ś ró d ty c h e m ig ra n tó w by ło b a rd z o w ie lu n ie le tn ic h 19

O d 1892 r . ro z p o c z ę ły się w G a lic ji w ę d r ó w k i n a ro b o ty se zo n o w e do D a n ii. M ig ra c je te b y ły n a jlic z n ie js z e w p o r ó w n a n iu do p o z o s ta ły c h zie m p o ls k ic h . Z a b ó r a u s tr ia c k i d o s ta rc z a ł 60— 70% o g ó łu p o ls k ie j siły ro b o c z e j d o teg o k r a j u . B y ła to e m ig ra c ja g łó w n ie k o b ie c a . W ę d ro w a ły do D a n ii s e tk i d z ie w c z ą t p r a c u j ą c ta m w w ię k sz o ś c i n a w y s p a c h L o lla n d i F a ls te r . Z a ro b k o w a ły o n e ta k ż e n a w y s p ie L a n g e la n d , M o n i w J u tla n d ii.

O d g a łę z ie n ie m f a li e m ig r a c y jn e j k ie r u ją c e j się do D a n ii b y ło w y c h o d ź s tw o do p o łu d n io w e j S z w e c ji. E m ig r a c ja p o ls k a w ty m k r a j u w 2/3 p o c h o d z iła z G a lic ji i p r a w ie c a ła z n a jd o w a ła z a tr u d n ie n ie w p r o w in c ji S k ä n e , a ty lk o n ie w ie lk a je j część z a ro b k o w a ła w p r o w in c ja c h H a ila n d , O s te r g o tla n d ,

8 К . H o l e k s a , O g ra n ic ze n ie e m ig r a c ji n ie le tn ic h w G a licji, R u c h C h rz e - ś c ija ń s k o - S p o łe c z n y 7 (1908) 94— 95.

9 W. I. T h o m a s , F. Z n a n i e c k i , C h ło p p o ls k i w E u ro p ie i A m e r y c e , t. 5, W a rs z a w a 1976, 22— 23, 26.

10 A rc h iw u m D ie c e z ja ln e w T a rn o w ie (A DT), A c ta C o n s is to rii E p isc o p a lis T a r n o v ie n s is (A cta C ET ) 1907, A n k ie t a w s p r a w ie w y c h o d ź s tw a ; A rc h iw u m K u r ii M e tro p o lita ln e j w K ra k o w ie , fasc. W y c h o d ź s tw o , A n k ie t a z 1913 r.; S. P i e c h , E m ig r a c ja z d ie c e z ji ta r n o w s k ie j w ś w ie tle a n k ie t k o n s y s to r z a

(5)

W e s te rg o tla n d o ra z n a w y s p ie G o tla n d . B y ła to p o d o b n ie ja k do D a n ii e m i g r a c j a w w ię k sz o ś c i k o b ie c a p rz y d u ż y m u d z ia le d z ie w c z ą tJ1. N ie le tn i z n a jd o w a li się ta k ż e w ś ró d e m ig ra n tó w se z o n o w y c h n a Ś lą s k u C ie s z y ń s k im i n a W ęg rzech . 3. Ż y cie i p r a c a n a ob czy źn ie M ig ra n c i z n a jd o w a li z a tr u d n ie n ie g łó w n ie w ro ln ic tw ie . P r a c o w a li n a j częściej n a p la n t a c ja c h b u ra c z a n y c h i p rz y in n y c h ro b o ta c h p o lo w y c h o ra z o b słu d z e b y d ła . Do rz a d k o ś c i n a le ż a ły z a ję c ia p o z a ro ln ic z e .

P r a c o w a li o n i p o d b a c z n y m o k ie m cu d z o z ie m sk ie g o n a d z o rc y , k tó r y b y ł d la n ic h je d y n y m p o ś r e d n ik ie m i tłu m a c z e m . N a d z o rc a b y ł o d p o w ie d z ia ln y p rz e d p ra c o d a w c ą z a p o d le g ły c h so b ie ro b o tn ik ó w . O n w y p ła c a ł im z a ro b k i często w y z y s k u ją c p rz y ty m szczeg ó ln ie m ło d o c ia n y c h . Ż o n y n a d z o rc ó w p r z e w a ż n ie z a jm o w a ły się w y ż y w ie n ie m m ig ra n tó w i często o s z u k iw a ły ic h n a ja k o ś c i i c e n ie p o siłk ó w .

R o b o tn ic y p o lsc y b y li często tr a k to w a n i b r u ta ln ie , a n a w e t p o g a rd liw ie . Z e sz c z e g ó ln ą b r u ta ln o ś c ią s p o ty k a ły się d z ie w c z ę ta . Z d a rz a ły się ta k ż e w y p a d k i p o b icia.

Z a k w a te r o w a n ie w y c h o d ź c ó w n a f o lw a r k a c h p rz e d s ta w ia ło się r o z m a icie w z a le ż n o śc i od teg o , czy m ie js c o w e w ła d z e w o d p o w ie d n i sp o só b n a d z o ro w a ły w a r u n k i ż y c ia i p ra c y m ig ra n tó w . W p o c z ą tk a c h w y c h o d ź s tw a s e zo n o w eg o do N ie m ie c o g ra n ic z a n o się je d y n ie do ro z m ie sz c z a n ia ic h w szo p ie n a sło m ie, bez ró ż n ic y p łci. N a p rz e ło m ie X I X i X X s tu le c ia w w ię k sz o ś c i m a ją tk ó w z b u d o w a n o ju ż s p e c ja ln e k o s z a r y d la r o b o tn ik ó w se zo n o w y ch , o d d z ie ln ie d la k o b ie t i m ężc zy zn . W p r a k ty c e je d n a k ow o ro z d z ie le n ie k o b ie t i m ężc zy zn n ie b y ło p r z e s trz e g a n e . S tw a rz a ło to c o d z ie n n ą n ie m a l o k a z ję do z g o rs z e n ia m ło d o c ia n y c h m ig ra n tó w .

S e z o n ro b o c z y tr w a ł z a z w y c z a j o siem m ie się c y . P r a c a ro z p o c z y n a ła się z w y k le o g o d z in ie sz ó ste j ra n o i z p r z e r w a m i n a p o s iłk i tr w a ł a do g o d z in y o s ie m n a s te j. W o k re s ie ro b ó t a k o rd o w y c h p r a c a ro z p o c z y n a ła się ju ż o go d z in ie p ią te j, a n a w e t w c z e śn ie j, i tr w a ł a do z m ie rz c h u . P ła c e b y ły z ró ż n i c o w a n e w z a le ż n o śc i od p łci, w ie k u i p re d y s p o z y c ji fiz y c z n y c h . N a jw y ż sz e z a ro b k i o sią g a li e m ig ra n c i w P r u s a c h Z a c h o d n ic h i D a n ii, ta m te ż sp ie s z y ła w ię k sz o ść w y c h o d ź c ó w g a lic y js k ic h . W o k re s ie całe g o sezo n u , k tó r y o b e jm o w a ł 200 d n i ro b o c z y c h d o ro s ły r o b o tn ik m ó g ł zaoszczędzić i p rz y w ie ź ć do d o m u 100— 150 m k , m ło d y zaś 50— 100 m k , w z a le ż n o śc i od w ła s n e g o w y s iłk u i ro d z a ju p r a c y 12. N ie le tn i ze w z g lę d u n a s w o je n is k ie z a ro b k i p rz y w o z ili do k r a j u jeszcze m n ie j p ie n ię d z y .

N ie w ie lk i z a ro b e k n ie le tn ic h w y c h o d ź c ó w o p ła c o n y b y ł z b y t d u ż y m ic h w y s iłk ie m fiz y c z n y m i jesz c z e w ię k s z y m i sz k o d a m i n a t u r y m o r a ln e j z a ró w n o d la n ic h sa m y c h , ja k i d la całeg o sp o łe c z e ń stw a . M ło d o c ia n i ro b o tn ic y p ra c o w a li ciężko, n ie r a z p o n a d siły . O d ż y w ia li się sk ro m n ie . B a r a k i, w k tó ry c h m ie s z k a li c zęsto b y ły w ilg o tn e . W a r u n k i te r u jn o w a ły z d ro w ie i s k r a

1 5 2 B I U L E T Y N P O L O N I J N Y 11 A D T A c ta C E T 1907, O d p o w ie d z i a n k ie to w e z D o m a sła w ic , Ł a p c z y c y , O d p o ry szo w a , O lesn a i M ik lu s z o w ic ; A. J ę d r z e j o w s k i , P o lo n ia d u ń s k a w la ta c h 1892— 1921, P r z e g lą d P o lo n ijn y 1 (1975) z. 2, 17— 27; S. P i e c h , a rt. c y t., 178— 180. 12 A D T fa sc . W iz y ta c je d z ie k a ń s k ie (Wiz. dziek.), B r z e s k o 1911, J . K o w a l , E m ig r a c ja r o b o tn ik ó w , 2— 3; M ielec 1911, W. W c i s ł o , T e m a t d o ty c z ą c y w y  c h o d ź s tw a z n a sz e g o k r a ju , 2— 3; A k t a i S ta t u ta K o n g r e g a c ji S y n o d a ln e j, c z y li S y n o d u D ie c e zja ln e g o d w u d z ie s te g o o d b y te g o w d n ia c h 25, 26, 27 sie r p n ia 1908 r. w P r z e m y ś lu , P r z e m y ś l 1908, dod. 1, ty t. 7; A. B o c, E m ig ra c ja p o ls k a n a P o m o r z u Z a c h o d n im , P rz e g lą d P o w sz e c h n y 17 (1900) t. 65, 496— 498; T. K u 

d e ł к a, O b ie ży sa si, ta m ż e , 218— 224; W. N a j d u s, S z k ic e z h is to r ii G a lic ji, t. I, W a rs z a w a 1958, 165— 166.

(6)

c a ły ży cie m ło d z ie ż y w y c h o d ź c z e j. N ie rz a d k ie b y ły n a w si z g o n y m ło d y c h lu d z i n a „ c h o ro b y p rz y w le c z o n e ze ś w ia t a ” 13.

S z k o d y n a tu r y m o r a ln e j, ja k ie p o n o s ili m ło d o c ia n i m ig ra n c i, b y ły n ie w s p ó łm ie rn ie d u że w p o ró w a n iu ze z b y t m a ły m i k o rz y ś c ia m i m a te r ia ln y m i. M ło d zież n a o b czy źn ie ła tw o u le g a ła d e m o r a liz a c ji i o b o ję tn ia ła w w ie rz e . P a n u ją c a w ś r o d o w is k a c h m ig r a c y jn y c h sw o b o d a m o r a ln a szczeg ó ln ie s iln ie o d d z ia ły w a ła n a m ło d o c ia n y c h . S z e rz y ły się p ija ń s tw o i ro z p u s ta . D z ie w c z ę ta często b y ły b e z b ro n n e w o b e c n a p a s tliw o ś c i c u d z o z ie m sk ic h n a d z o rc ó w i p a ro b k ó w . D e m o ra liz o w a li je ta k ż e ro d a c y , w s p ó łto w a rz y s z e p ra c y . W ie le d z ie w c z ą t w ra c a ło z z a g ra n ic y w ciąży. C h ło p c y n a b ie r a li z a m iło w a n ia do w łó c z ę g o stw a . L e k k o m y ś ln ie tr w o n io n o ciężk o z a p ra c o w a n y p ie n ią d z n a z a b a w y i s tr o je . P o p o w ro c ie do d o m ó w często n ie m ie li p o s z a n o w a n ia d la ja k ie jk o lw ie k w ła d z y w e w si i w p a r a f ii. B y li n ie p o s łu s z n i i k r n ą b r n i w z g lę d e m ro d z ic ó w i d u sz p a s te rz y . U n ik a li w s z e lk ie j p ra c y . C h ę tn ie n a to m ia s t p rz e s ia d y w a li w k a rc z m ie . S z e rz y ły się k ra d z ie ż e . M ło d zież ta c z ę sto p o g a rd z a ła s w o js k im o b y c z a je m . W y ró ż n ia ła się c u d z o z ie m sk im u b io r e m , a w ro z m o w ie c h ę tn ie u ż y w a ła słó w n ie m ie c k ic h . C ic h a i s p o k o jn a , w ie ś g a lic y js k a po p o w ro c ie e m ig ra n tó w ro z b r z m ie w a ła k r z y k a m i r o z w y d rz o n e j i p o d p ite j m ło d zieży 14.

4. S ta n o w is k o d u c h o w ie ń s tw a w o b e c e m ig ra c ji n ie le tn ic h

Z ja w is k o m ig r a c ji n ie le tn ic h n io s ą c e ze so b ą w y m ie n io n e w y ż e j n ie p o w e to w a n e s t r a t y n a t u r y m o r a ln e j i z d ro w o tn e j s p o ty k a ło się z o s tr y m s p r z e c iw e m ze s tro n y K o ścio ła.

W śró d e p is k o p a tu g a lic y js k ie g o n a jw ię c e j u w a g i te j s p r a w ie p o św ię c ił b is k u p ta r n o w s k i L e o n W a ł ę g a, k tó r y n a te r e n ie sw o je j d ie c e z ji p o s ia d a ł w ogóle n a jlic z n ie js z e w G a lic ji w y c h o d ź stw o z a g ra n ic ę . W 1906 r.. p o św ię c ił o n e m ig ra c ji s p e c ja ln y lis t p a s t e r s k i z a ty tu ło w a n y A r c h a n io ł R a fa ł. W liśc ie ty m , a d r e s o w a n y m g łó w n ie do m ło d z ie ż y w y c h o d ź c z e j, m o cn o p o d k r e ś la ł o d p o w ie d z ia ln o ść ro d z ic ó w i o p ie k u n ó w z a z e p su c ie m o r a ln e i w y c ie ń c z e n ie fiz y c z n e m ło d o c ia n y c h z a ro b k u ją c y c h z a g ra n ic ą . „ R a d b y m o tw o rz y ć oczy ty m le k k o m y ś ln y m ro d z ic o m — p is a ł — k tó r z y t a k ła tw o p o z w a l a j ą n a w y ja z d sw o im d ziec io m , n a w e t n ie le tn im , a dość często z a c h ę c a ją je do te g o w n a d z ie i k o rz y ś c i d o c zesn y ch . W id y w a łe m w ś ró d w y c h o d ź c ó w d zieci, k tó r e co d o p ie ro u k o ń c z y ły szk o łę, a m oże jeszcze do sz k o ły o b o w ią z a n e ”. W tro s c e o fiz y c z n y i d u c h o w y ro z w ó j d o r a s ta ją c e j m ło d z ie ż y p rz y p o m in a ł ro d z ic o m ic h o b o w ią z k i. „P o zw ó lcie p r z y n a jm n ie j d z ie c k u w y ró ść, ro z w in ą ć się i n a b r a ć siły — p o u c z a ł — p o zw ó lcie m u d o b rz e n au c z y ć się k a te c h iz m u i n ieco u tr w a lić się i z a h a r to w a ć w ż y c iu b o g o b o jn y m , a d o p ie r o w te n c z a s i to ze s tr a c h e m m o żec ie się o d w a ż y ć p u śc ić d z ie c k o od s ie b ie ”. C ię ż k a o d p o w ie d z ia ln o ść p rz e d B o g ie m z d a n ie m b is k u p a czekała, ty c h ro d z ic ó w , p rz e z k tó r y c h le k k o m y ś ln o ś ć dziec i p o p s u ły się w św ie c ie : „ b o d a j, czy im k ie d y ś n a s u m ie n iu n ie z a c ią ż ą b a rd z o te m a r k i i d o la ry , za k tó r e s p r z e d a li z b a w ie n ie sw y c h d z ie c i!” 15

W 1910 r. w s p o m n ia n a „ S ä c h sisc h e V o lk s z e itu n g ” a la r m o w a ła o fiz y c z n y m i m o r a ln y m z a g ro ż e n iu m ło d o c ia n y c h e m ig r a n tó w g a lic y js k ic h z a t r u d 13 A D T fa sc . W iz. d ziek . B r z e s k o 1911, J . P r o k o p e k, E m ig ra c ja , 7;

А . В o c, a rt. c y t., 496—497.

14 A D T fasc. W iz. d ziek . B o b o w a , J . A d a m c z y k , O w y c h o d ź s tw ie , 2;

ta m ż e , S p r a w o z d a n ie ze s ta n u p a r a fii L ip n ic a W ie lk a w r. 1913; W s p r a w ie o p ie k i n a d w y c h o d ź c a m i, K u r e n d a K o n s y s to rz a M e tro p o lita ln e g o L w o w sk ie g o o b rz. łac. 130(1913), 17— 18; W y c h o d ź s tw o se z o n o w e , 3; F . S y p o w s k i , dz. c y t., 5. 15 L. W a ł ę g a, A r c h a n io ł R a fa ł, c z y li lis t p a s te r s k i o w y c h o d ź s tw ie , T a r n ó w 1906, 84, 86, 89.

(7)

n io n y c h w S a k so n ii. W y p o w ie d z i g a z e ty sa s k ie j p rz e d r u k o w a ło k a to lic k ie p is e m k o „ B o n if a tiu s - B la tt” (n r 7 z 1910 r.) d o d a ją c sw ó j w ła s n y k o m e n ta r z n ie z b y t p rz y c h y ln y d u s z p a s te r s tw u p o ls k ie m u . Z ró ż n y c h m ie js c o w o śc i N ie m ie c n a d s y ła n o o b y d w a te c z a so p ism a do k o n s y s to rz y g a lic y js k ic h .

N a tę a k c ję p r a s y n ie m ie c k ie j b p L . W a ł ę g a o d p o w ie d z ia ł lis te m do d u c h o w ie ń s tw a z d n ia 2 lis to p a d a 1910 r., w k tó r y m p rz y to c z y ł o b sz e rn e f r a g m e n t y ze w s p o m n ia n y c h p is m . W c e lu p o w s tr z y m a n ia w y c h o d ź s tw a m ło

d zieży , szczeg ó ln ie n ie le tn ie j, p o le c ił p ro b o s z c z o m o d c z y ta ć lu d o w i te r e la c je z w ła s z c z a w p a r a f ia c h , w k tó r y c h r o z w ija ło się w y c h o d ź stw o do N iem iec. N a s tę p n ie z a le c ił d u s z p a s te rz o m p o d ję c ie w s z e lk ic h m o ż liw y c h ś r o d k ó w w c e l u p o w s tr z y m a n ia w y c h o d ź s tw a m ło d zieży . B is k u p z d a w a ł so b ie s p r a w ę z e k o n o m ic z n y c h i s p o łe c z n y c h p rz y c z y n e m ig ra c ji, d la te g o p is a ł do k się ż y : „ N a - p ró ż n o b y ś m y się s ilili z a tr z y m a ć w s z y s tk ic h w d o m u , a le p r z y n a jm n ie j d o p iln u je m y , b y n ie sz ły w ś w ia t dziec i n ie le tn ie , k tó r e je szcze n ie z n a ją d o b rz e p r a w d w ia r y i n ie p r z y s tą p iły jeszcze do p ie r w s z e j K o m u n ii św . K ła d ź m y to n a s e rc e ro d z ic o m i o p ie k u n o m p rz y k a ż d e j sp o s o b n o śc i i z a m b o n y , i w k o n fe s jo n a le , n a w e t p o d z a g ro ż e n ie m o d m ó w ie n ia ro z g rz e sz e n ia . P r z e s tr z e g a j m y p rz e d f a łs z o w a n ie m k s ią ż e k ro b o tn ic z y c h ” le. K o n s y s to rz ta r n o w s k i w ro z p is a n e j w ś ró d k się ż y w lis to p a d z ie 1910 r. •an k iecie w s p r a w ie o p ie k i p a s to r a ln e j n a d e m ig r a n ta m i ró w n ie ż p o le c a ł d u s z p a s te rz o m z a s ta n o w ić się i o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie : ja k p o w s tr z y m a ć e m ig ra c ję n ie l e t n i c h ? 17 R e s p o n d e n c i a n k ie ty , p o w sz e c h n ie o p o w ia d a ją c się z a p o w s tr z y m a n ie m e m ig ra c ji n ie le tn ic h , p o d n o s ili k o n ie c z n o ść w d ro ż e n ia w p r a k t y k ę d u s z p a s te r s k ą w y m ie n io n y c h w y ż e j z a le c e ń lis tu p a s te rs k ie g o do d u c h o w ie ń s tw a . P o d o b n ie w ty m s a m y m r o k u (1910) p o s tą p ił k o n s y s to rz k ra k o w s k i, k t ó r y ró w n ie ż n a k a z y w a ł k się ż o m p o d e jm o w a n ie u s iln y c h s t a r a ń w c e lu p o w s tr z y m a n ia w y c h o d ź s tw a m ło d o c ia n y c h . „ P o le c a m y w s z y s tk im k a p ła n o m , a z w ła sz c z a p ro b o s z c z o m — p is a ł k a r d . J a n P u z y n a ·— b y z k a ż d e j k o r z y s ta li sp o so b n o ści, a b y m ło d z ie ż y po w s ia c h w s k a z y w a ć n a n ie b e z p ie c z e ń s tw a g ro ż ą c e w y c h o d ź c o m , a ju ż w p r o s t n ie d o p u s z c z a li, b y szły w ś w ia t n ie le tn ie dzieci... R o d z ic o m i o p ie k u n o m , k tó r z y ta k ie d z ie c i w y s y ła ją , n a le ż y i z a m b o n y , i w k o n fe s jo n a le z w ra c a ć u w a g ę , j a k s tr a s z n ą p rz e z to p o p e łn ia ją z b ro d n ię , g d y ż d z ie c i te jeszcze n ie u g r u n to w a n e w w ie rz e i c n o cie n a p e w n ą p rz e z to w y s y ła ją z g u b ę ” 18. D u s z p a s te rz e s to so w n ie do z a le c e ń b is k u p ó w u p o m in a li i k a r c i li z e z w a la ją c y c h d z ie c io m n a e m ig ra c ję za g ra n ic ę . S zczeg ó ln ie m o cn o c z y n ili to k a z n o d z ie je m is y jn i i r e k o l e k c y j n i 10. T eg o r o d z a ju w y s iłk i d u c h o w ie ń s tw a d o p ro w a d z iły do w y ra ź n e g o z m n ie j sz e n ia e m ig ra c ji n ie le tn ic h z d ie c e z ji g a lic y js k ic h . N ie z d o ła ły je j je d n a k w y r u g o w a ć z u p e łn ie .

ks. S ta n is ła w P ie c h , K r a k ó w

I I . D U S Z P A S T E R S T W O P O L S K IE W K A N A D Z IE W S C H O D N IE J 1945— 1985 W d z ie ja c h p o ls k ie j o p ie k i r e lig ijn e j w K a n a d z ie , p o c z ą tk i k tó r e j s ię g a ją d ru g ie j p o ło w y X I X w ., w a ż n ą c e z u rę s ta n o w i z a k o ń c z e n ie II w o jn y ś w ia to w e j. W z ro s t lic z b y e m ig ra n tó w p o ls k ic h o ra z z m ia n y w ro z m ie sz c z e n iu i s t r u k tu r z e sp o łe c z n e j P o lo n ii k a n a d y js k ie j s p o w o d o w a ły p o w s ta n ie w ie lu n o w y c h 16 C u r r e n d a 54 (1910) 153— 156. 17 S p r a w o z d a n ie ze Z ja z d u X X D z ie k a n ó w w T a r n o w ie d n ia 22 listo p a d a 1910, ta m ż e 55 (1911) 24— 25.

18 R o z p o r z ą d z e n ie w s p r a w ie w y c h o d ź s tw a , N o tif ic a tio n e s e C u ria P rin c ip is E p is c o p i C ra c o v ie n s is 29 (1910) 120.

(8)

o ś r o d k ó w p o ls k ic h . D o ty c z y to z w ła sz c z a te r e n ó w w s c h o d n ie j K a n a d y , g łó w n i e p r o w in c ji O n ta rio . Z m ia n y n a m a p ie o s ie d le n ia P o la k ó w p o c ią g n ę ły z a so b ą ro z b u d o w ę sieci p u n k tó w d u s z p a s te r s tw a p o lsk ie g o . W siln y c h ju ż p rz e d w o jn ą o ś r o d k a c h p o ls k ic h , j a k T o ro n to czy M o n tre a l, p o w s ta ły n o w e p a r a f ie . W in n y c h , k tó r e d o tą d o b ję te b y ły d u s z p a s te r s tw e m d o ja z d o w y m , z a is tn ia ły w a r u n k i p rz e k s z ta łc e n ia m is ji w s ta łe p a r a f ie . N o w o p o w s ta ją c e o ś r o d k i ( S a r n ia , S a u lt S te . M a rie , P o r t A r th u r , W o o d sto ck , C h a th a m , O a k v ille , F e n w ic k , M ississa u g a , B u rlin g to n ) szy b k o p r z y s tę p o w a ły do o rg a n iz o w a n ia sw o ic h i n s t y t u c j i ż y c ia re lig ijn e g o .

1. R ozw ój o środ k ów d u szp astersk ich

N o w e p la c ó w k i d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie g o p o w s ta ły po 1945 r o k u w 7 d o ty c h c z a s is tn ie ją c y c h i w 14 n o w y c h s k u p is k a c h p o lo n ijn y c h . W T o ro n to , M o n t r e a l u , O tta w ie , L o n d o n , K ir k la n d L a k e i S u d b u r y is tn ia ły ju ż — n ie je d n o k r o t n ie w ie lo le tn ie ■— tr a d y c je o p ie k i r e lig ijn e j n a d P o la k a m i, a c z k o lw ie k n ie w s z ę d z ie s p r a w o w a n e j s y s te m a ty c z n ie . W e w s z y s tk ic h ty c h m ie js c o w o śc ia c h p o w o jn ie u tw o rz o n o n o w e p a r a f ie i z b u d o w a n o k o śc io ły p o lsk ie . W 1948 r . p o w s ta ła w T o ro n to n o w a , tr z e c ia ju ż w ty m m ieście, p o ls k a p a r a f i a p o d w e z w a n ie m św . K a z im ie rz a . I n i c ja t y w a je j z o rg a n iz o w a n ia i d u ż a p o m o c w y s z ła ze s tro n y p a r a f ii św . S ta n is ła w a , k tó r a n ie m o g ła s p r o s ta ć p o tr z e b o m r e lig ijn y m o g ro m n e j lic z b y p r z y b y w a ją c y c h e m ig ra n tó w p o ls k ic h . P r a ce o rg a n iz a c y jn e p ro w a d z ił o. M ic h a ł S m i t h O M I. Z e w z g lę d u n a z b y t d u że o b c ią ż e n ie fin a n s o w e n o w o p rz y b y ły c h z w ią z a n e z b u d o w ą k o śc io ła , p r z y s tą p io n o n a jp i e r w do b u d o w y d o m u p a r a f ia ln e g o z k a p lic ą . O fic ja ln e o tw a rc ie i p o św ię c e n ie k a p lic y o d b y ło się w m a ju 1949 r . 1 D y n a m ic z n y ro z w ó j lic z e b n y p a r a f i i s k ło n ił je d n a k w k r ó tc e je j c z ło n k ó w do p o d ję c ia w y s iłk u b u d o w y k o ścio ła, k tó r e g o p o św ię c e n ie o d b y ło się w 1954 r.2 O p ie k ę d u s z p a s te r s k ą w te j n a jw ię k s z e j o b e c n ie w K a n a d z ie p a r a f ii p o ls k ie j s p r a w u j ą o blaci.

T o ro n to — n a jw ię k s z e w K a n a d z ie c e n tr u m p o lo n ijn e — z y sk a ło p o n a d to d w a in n e p u n k ty d u s z p a s te r s tw a p o lsk ie g o . J e d n y m z n ic h je s t k o śc ió ł św . T e re s y w N e w T o ro n to . P r z y t e j a n g ie ls k o ję z y c z n e j p a r a f ii p r a c u ją c y ta m ja k o w ik a r y P o la k , k s. J ó z e f W ą s i k , w p ro w a d z ił w 1976 r. n ie d z ie ln ą M szę św . w ję z y k u p o ls k im . K o n ty n u o w a ł ją k s. S ta n is ła w Ć w i e r t n i a do r o k u 1982, g d y p a r a f ia o tr z y m a ła p o ls k ie g o p ro b o s z c z a k s. E d w a r d a E w c z y ń s k i e g o 3. P a r a f ia św . T e re s y s k ła d a się w ró w n e j lic z b ie z w i e r

n y c h a n g ie ls k o - i p o ls k o ję z y c z n y c h . D la P o la k ó w o d p r a w ia n a je s t w k a ż d ą n ie d z ie lę M sza św ., a p o n a d to od 1984 r. r a z w m ie s ią c u — s p e c ja ln a M sza św . w in te n c ji P o ls k i.

N a jm ło d s z ą p a r a f ią p o ls k ą w T o ro n to je s t z a ło ż o n a 18 p a ź d z ie r n ik a 1983 r. p a r a f ia M a tk i B o sk ie j K ró lo w e j P o ls k i w e w s c h o d n ie j d z ie ln ic y S c a rb o ro u g h . O b o w ią z k i p ro b o s z c z a p e łn i t u k s. Z b ig n ie w O 1 b r y ś T C h r. P a r a f i a s k ła d a się w 90%> z m ło d y c h ro d z in z n a jn o w s z e j e m ig ra c ji p rz y b y łe j z P o ls k i po 1980 r. L iczy o b e c n ie o k o ło 400 r o d z i n 4. N ie d y s p o n u je jeszcze w ła s n ą ś w ią ty n ią , k o r z y s ta z k o ś c io ła g im n a z ja ln e g o św . T e re sy .

P o d o b n ie j a k w T o ro n to , lic z n y n a p ły w P o la k ó w w k o ń c u l a t c z te rd z ie s t y c h n a s tą p ił w M o n tre a lu . R o zm ieszczen ie ic h w ró ż n y c h p u n k ta c h m ia s ta w y w o ła ło i tu k o n ie c z n o ść u tw o rz e n ia n o w y c h o ś ro d k ó w p a r a f ia ln y c h . W 1958 r. w p ó łn o c n e j części M o n tre a lu p o w s ta je m is ja św . A n to n ie g o . O d p o c z ą tk u k o r z y s ta z k o śc io ła i p o m ie sz c z e ń a n g ie ls k ie j p a r a f ii św . M ic h a ła . W w y n ik u z n a c z n e g o z m n ie js z e n ia się lic z b y c z ło n k ó w t e j p a r a f ii p o s ta n o w io

1 P o to m n o ś c i n a p a m ią tk ę , T o ro n to 1975, 15. 2 T a m ż e , 19.

3 W y w ia d z k s. E . E w c z y ń s k i m p rz e p r o w a d z o n y w lis to p a d z ie 1985 r.

(9)

n o — o d p o w ie d n im d e k r e te m z 1969 r .5 — o p o w o ła n iu Z rz e sz e n ia K a to lic k ie g o św . M ic h a ła i św . A n to n ie g o , k tó r e łą c z y w so b ie d u s z p a s te rs tw o w ję z y k u p o ls k im i a n g ie ls k im w k o śc ie le św. M ic h a ła . P ie r w s z y m p ro b o s z c z e m z o s ta ł P o la k o. K o n ra d M i l l e r O FM .

D o p e łn ie n ie m ro z w o ju p o ls k ie j o p ie k i re lig ijn e j w M o n tre a lu s ta ło się z o r g a n iz o w a n ie w m a r c u 1968 r. d u s z p a s te r s tw a d la P o la k ó w z a m ie s z k a ły c h w d z ie ln ic y N o tre - D a m e de G ra c e , a n a s tę p n ie p rz e k s z ta łc e n ie teg o o ś ro d k a m sz a ln e g o w s ty c z n iu 1975 r .6 w m is ję św . W o jc ie c h a , p o s ia d a ją c ą w s z y s tk ie u p r a w n ie n ia p a r a f ii. S ie d z ib ą m is ji s ta ł się a n g lik a ń s k i k o śció ł św . K o lu m b y , a je j r e k to r e m m ia n o w a n o o. L u to s ła w a P i e p r z y c k i e g o O F M C o n r.

W n ie k tó r y c h m n ie js z y c h o ś ro d k a c h p o lo n ijn y c h p ro w in c ji O n ta rio d o p ie ro n a p ły w e m ig ra n tó w p o w o je n n y c h b y ł s k u te c z n y m im p u ls e m o ż y w ie n ia ż y 

cia re lig ijn e g o ty c h śro d o w isk . O tta w ę p rz e d w o jn ą z a m ie s z k iw a ła n ie lic z n a

g r u p a P o la k ó w . K o rz y s ta ła z p o słu g i r e lig ijn e j o k a z y jn ie p r z y b y w a ją c e g o tu re d e m p to r y s ty o. K n a p i k a 7. S ta r a n ia u k a n a d y js k ic h w ła d z k o ś c ie ln y c h 0 m ia n o w a n ie s ta łe g o d u s z p a s te rz a p o d ję ły p o w s ta łe po w o jn ie o rg a n iz a c je p o lo n ijn e m . in . S to w a rz y s z e n ie P o ls k ic h K o m b a ta n tó w , S to w a rz y s z e n ie T e c h n ik ó w i In ż y n ie ró w , a ta k ż e d z ia ła ją c y w c z e śn ie j K lu b P o ls k o - K a n a d y js k i. W w y n ik u ty c h z a b ie g ó w do O tta w y z aczęli d o je ż d ż a ć o b la c i: J . S a j e w i с z, J . С h w i s t, Р. К 1 i t a, F . O r s z u l i k , E. H u b ' i c z 8. S y s te m a ty c z n ą p r a c ę d u s z p a s te r s k ą p o d ją ł w 1951 r. o. J a n S a j e w i c z . O d b y w a ła się o n a w r a m a c h m is ji d u s z p a s te rs k ie j — jeszcze n ie p a r a f ii — w e fr a n c u s k ie j k a p li c y d o m in ik a n ó w . S ta n t e n t r w a ł do k w ie tn ia 1955 r., do czasu , g d y k u r ia a r c y b is k u p ia w O tta w ie w y d a ła zez w o le n ie Z g ro m a d z e n iu M is jo n a rz y O b la tó w n a z o rg a n iz o w a n ie p o ls k ie j p a r a f ii p e rs o n a ln e j. 28 s ty c z n ia 1957 r. w y d a n o a k t e r e k c y jn y u s ta n a w ia ją c y p a r a f ię św . J a c k a 9. B u d o w ę k o śc io ła , s a li p a r a f i a l n e j i p le b a n ii u k o ń c z o n o w lip c u 1957 r. S ta r a n ia o s ta łe d u s z p a s te rs tw o P o la k ó w z a m ie s z k a ły c h w L o n d o n z a p o c z ą tk o w a n e b y ły ju ż w la ta c h d w u d z ie s ty c h , a p o d ję te n a n o w o w k o ń c u l a t c z te rd z ie s ty c h . W s p ie ra ł je d o je ż d ż a ją c y z L e a m in g to n , O n t. k s. J a n А с h t a - b o w s к i, za r a d ą k tó re g o P o la c y w y s to s o w a li w te j s p r a w ie p e ty c ję do b i s k u p a d ie c e z ji L o n d o n . P u n k te m z w ro tn y m b y ła w iz y ta w L o n d o n a r c y b is k u p a J. G a w l i n y , a o s ta te c z n y m f a k te m s p r z y ja ją c y m zgodzie w ła d z d ie c e z ji n a p ro ś b ę u tw o r z e n ia p o ls k ie j p a r a f ii o k a z a ło się p o z y s k a n ie do p ra c y w d ie ce z ji p o ls k ie g o k a p ła n a k s. F r a n c is z k a P l u t y . K s. P lu t a ro z p o c z ą ł p ra c ę w io s n ą 1953 r. p o c z ą tk o w o w k o śc ie le k a n a d y js k im N a jś w ię ts z e j M a ri P a n n y . W e w rz e ś n iu 1954 r. n a s tą p iło p o św ię c e n ie w y b u d o w a n e g o p rz e z P o la k ó w k o śc io ła p a ra f ia ln e g o M a tk i B o sk ie j C z ę sto c h o w sk ie j;10. N a p ły w P o la k ó w do O sh a w y ro z p o c z ą ł się w p ie rw s z y c h la t a c h n a sz e g o s tu le c ia , a w 1940 r. m ie sz k a ło tu około 40 p o ls k ic h ro d z in u. N a le ż a ły one do a n g ie ls k ic h p a r a f ii S t. G re g o ry ’s, a p o te m św . K rz y ż a . O d 1935 r., g d y w a r c h i - ddcezji to r o n to ń s k ie j p o d ję li p r a c ę p o lsc y o b la c i c o ro c z n ie w o k re s ie W ie lk a n o c n y m w O sh a w ie o d p ra w ia n e b y ły m is je d u s z p a s te rs k ie . P rz y b y c ie w 1948 r. d u ż e j g ru p y P o la k ó w zro d ziło k o n ie c z n o ść z o rg a n iz o w a n ia d la n ic h c z ęstszej 1 b a rd z ie j w s z e c h s tro n n e j o p ie k i r e lig ijn e j. P o d ję li to z a d a n ie o b la c i: С a 1 i ń - s k i , O r s z u l i k , E n g e l 12, p rz y je ż d ż a ją c s y s te m a ty c z n ie z T o ro n to z p o

5 L is t o p ie c z ę to w a n y g u b e r n a to r a p r o w in c ji Q u e b e c z d n . 16.12.1969 r. d la Z rz e s z e n ia K a to lic k ie g o św . M ic h a ła i św . A n to n ie g o .

6 D zie się c io le c ie M is ji św . W o jc ie c h a , M o n tre a l 1978, 10.

7 D o m in o D eo N o stro . K s ię g a P a m ią tk o w a 25-lecia k o śc io ła św . J a c k a

w O tta w ie 1957— 1982, 35.

s T a m ż e , 38. 9 T a m ż e , 44.

w P a m ię tn ik 25-lecia p a r a fii M a tk i B o s k ie j C z ę s to c h o w s k ie j, L o n d o n »

O nt., 1953— 1978, 52—53.

11 H isto ric a l B a c k g r o u n d : O sh a w a , O n t., m p s. 1. 12 V o tu m P o lo n ii w O sh a w ie 1953— 1961, 17.

(10)

s łu g ą litu r g ic z n ą i s a k r a m e n ta ln ą . W 1949 r. u fo r m o w a ł się k o m ite t o rg a n iz a c y jn y p rz y s z łe j p a r a f ii p o ls k ie j, k tó r a o s ta te c z n ie z o s ta ła e ry g o w a n a w 1952 r., a p ie r w s z y m p ro b o s z c z e m z o sta ł m ia n o w a n y o. P io t r К 1 i t a O M I 13. D w a l a t a p ó ź n ie j p r z y s tą p io n o w O sh a w ie do b u d o w y k o śc io ła p.w . św . J a d w ig i, k t ó re g o p o św ię c e n ie o d b y ło się w m a r c u 1961 r .14 O d p a ź d z ie r n ik a 1979 r. p a r a f i a św . J a d w ig i p ro w a d z o n a je s t p rz e z k się ż y z T o w a r z y s tw a C h ry s tu s o w e g o

d la P o lo n ii Z a g ra n ic z n e j.

O b la c i z T o ro n to d o je ż d ż a li te ż do p o ło żo n eg o z n a c z n ie d a le j n iż O sh a w a , b o w p ó łn o c n y m O n ta rio , K ir k la n d L a k e . W la t a c h 1947— 1948 p ra c o w a ł tu o. P io t r К 1 i t a, a n a s tę p n ie o. W. G o l u s i J. C h w i s t 15. W 1951 r. z in i c ja ty w y b is k u p a d ie c e z ji T im m in s, n a te r e n ie k tó r e j z n a jd o w a ło się K ir k la n d L a k e , w p o ro z u m ie n iu z p r o w in c ja łe m o b la tó w , p o d ję te z o s ta ły d e c y z je o z o r g a n iz o w a n iu s ta łe j o p ie k i d u s z p a s te rs k ie j n a d P o la k a m i. Z a d a n ie to p o w ie rz o n o o. W o jc ie c h o w i G o l u s o w i . Z a się g n o w e j p a r a f ii o b e jm o w a ł o p ró cz m i a s ta K ir k la n d L a k e p o ło ż o n ą w n ie w ie lk ie j o d leg ło ści, choć ju ż w p ro w in c ji Q u eb ec, m ie js c o w o ść R o u y n -N o ra n d a . W o b u m ia s ta c h p o c z ą tk o w o n a b o ż e ń s tw a o d b y w a ły się w k o śc io ła c h a n g ie ls k ic h . W 1953 r. w K ir k la n d L a k e w y b u d o w a n o p o ls k i k o śc ió ł p.w . św . J ó z e f a 16. M isja R o u y n -N o ra n d a w lis to

p a d z ie 1955 r. o tr z y m a ła s ta łe g o p o ls k ie g o k a p ła n a o. J a n a C h w d s t a O M I 17, n ie s te ty ty lk o n a k ilk a la t, b o w ie m w o b e c z m n ie js z a n ia się lic z b y p o ls k ic h w ie r n y c h w k r ó tc e o d w o ła n o s tą d d u s z p a s te rz a p o lsk ie g o . P ro c e s z m n ie js z a n ia się liczb y p a r a f ia n d o ty c z y ł ta k ż e K ir k la n d Lalce. N o w i p rz y b y s z e z P o ls k i n ie o s ie d la li się tu , b o w ie m p r a c a w k o p a ln ia c h b y ła n ie z w y k le c ię ż k a i n ie b e z p ie c z n a , a k o p a ln ie u le g a ły sto p n io w o lik w id a c ji. P o s tę p o w a ł p ro c e s s t a r z e n ia się i w y m ie r a n ia p o ls k ie j g r u p y o sia d łe j w ty c h o k o lic a c h , g d y ż m ło d zież p o lo n ijn a m ig ro w a ła n a p o łu d n ie p r o w in c ji d la z d o b y c ia w y k s z ta łc e n ia i le p s z e j p ra c y . W 1985 r. p a r a f ia lic z y ła ju ż ty lk o 50— 60 osób w s ta rs z y m w ie k u . 10 p a ź d z ie r n ik a 1985 r. doszło do z a m k n ię c ia p o ls k ie j p a r a f ii w K i r k la n d L a k e i je j m is ji w R o u y n -N o ra n d a 1S.

D z ia ła n ia P o la k ó w w S u d b u ry , k tó r z y od 1943 r. n ie m ie li z a p e w n io n e j o p ie k i r e lig ijn e j w o jc z y s ty m ję z y k u , z m ie rz a ły w k ie r u n k u p o z y s k a n ia n a s ta łe d u s z p a s te r z a p o lsk ieg o . W y sto so w a n o w te j s p r a w ie p e ty c ję do b is k u p a d ie c e z ji S a u lt S te. M a rie i do R z y m u . W w y n ik u ty c h s t a r a ń w g r u d n iu 1953 r. p rz y b y ł do S u d b u r y d o ty c h c z a s p r a c u ją c y w W in d s o r k s. E u g e n iu sz J a s t a l s k i . P o c z ą tk o w o p o d ją ł p r a c ę w ik a re g o w w ie lo e tn ic z n e j p a r a f ii św . T r ó j c y 18. O d c z u w a n o je d n a k p o tr z e b ę w ła sn e g o p o lsk ie g o k o śc io ła . Do jeg o b u d o w y p rz y s tą p io n o w d w a la t a p ó ź n ie j, a p ie r w s z ą M szę św . o d p r a w io n o w g r u d n iu 1955 r. P a r a f ia p o ls k a w S u d b u r y o b ra ła za sw eg o p a tr o n a św . K a z im ie rz a . 2. N o w e o śro d k i O k re s n a jw ię k s z e g o n a s ile n ia p o w o je n n e j e m ig ra c ji p o ls k ie j do K a n a d y p r z y p a d a n a k o n ie c la t c z te rd z ie s ty c h i p o c z ą te k p ię ć d z ie s ią ty c h . W te d y te ż r a z e m z tw o rz e n ie m n o w y c h s t r u k t u r o rg a n iz a c y jn y c h P o lo n ii k a n a d y js k ie j p o w s ta w a ły p o ls k ie o ś ro d k i d u s z p a s te rs k ie . P ro c e s te n tr w a ł w p e w n y m z a k re s ie 13 T a m ż e , 19. 14 T a m ż e , 37. 15 P a ra fia św . J ó z e fa w K ir k l a n d L a k e , O n t., m p s w a r c h iw u m p a r a f ii, 1. 16 T a m ż e , 3. 17 T a m ż e , 4. 18 K s. A n to n i H у 11 a O M I ■— o d p o w ie d z i n a k w e s tio n a r iu s z z a g a d n ie ń do S ło w n ik a g e o g r a fic z n o -h is to r y c z n e g o k a to lic k ic h p a r a fii p o ls k ic h w S t a 

n a c h Z je d n o c z o n y c h i K a n a d z ie , 2.

19 100 Y e a r s o f th e P o lish C o m m u n ity a n d 25 Y e a r s of. S t. C a sim ir

(11)

158 B IU L E T Y N P O L O N I J N Y

ta k ż e w n a s tę p n y c h d z ie s ię c io le c ia c h , b o w ie m k a ż d a k o le jn a f a l a e m ig r a c ji p o ls k ie j z w ię k s z a ła lic z b ę in s ty tu c ji ż y c ia re lig ijn e g o P o lo n ii.

W p ó łn o c n e j części p r o w in c ji O n ta rio p o w s ta ły d w ie p o ls k ie p a r a f ie p e r s o n a ln e : P o r t A r t h u r i S a u lt S te. M a rie . W P o r t A r t h u r — m ie śc ie s ą s ia d u ją c y m z F o r t W illia m , g d z ie ju ż od 30 l a t is tn i a ła p o ls k a p a r a f ia — o s ia d ła p o w o jn ie z n a c z n a lic z b a P o la k ó w . D ą ż y li o n i do p o w o ła n ia o d r ę b n e j p a r a f ii, p o ło ż o n e j w m ie js c u d o g o d n ie jsz y m d la sie b ie n iż p a r a f ia w F o r t W illia m . Z in ic ja ty w y b is k u p a d ie c e z ji T h u n d e r B a y p o ls c y k s ię ż a s a le ty n i p o w ie rz y li w 1955 r. z a d a n ie z o rg a n iz o w a n ia te j p la c ó w k i d u s z p a s te r s k ie j k się d z u P io tr o w i J a w o r s k i e m u M S .20 P r z e d w y b u d o w a n ie m ś w ią ty n i n a b o ż e ń s tw a o d p r a w ia n e b y ły w s a li Z w ią z k u P o la k ó w w K a n a d z ie . D o p o m o c y k s. J a w o r s k ie m u w p ra c y w n o w e j p a r a f ii M a tk i B o sk ie j K ró lo w e j P o ls k i p rz y b y ł n ie b a w e m ja k o w ik a r y k s. J ó z e f F e r u ś M S. P o n a g łe j ś m ie rc i k s. J a w o rs k ie g o w 1957 r. o b ją ł o n p ro b o s tw o i p r z y s tą p ił do b u d o w y k o śc io ła . U k o ń c z e n ie p r a c b u d o w la n y c h i p o św ię c e n ie n o w eg o p o l s k ie g o k o śc io ła n a s tą p iło w s ie r p n iu 1956 r .21 K s. E u g e n iu sz J a s t a l s k i p r a c u ją c w S u d b u r y d o je ż d ż a ł od 1954 r . 22 do o d leg łeg o o około 300 k m m ia s ta S a u lt S te. M a rie , g d zie o rg a n iz o w a n o p o ls k ą p a r a f ię . O d p ra w ia ł r a z w m ie s ią c u M sze św . w k o śc ie le św . W e ro n ik i a ż do c zasu , g d y w s ie r p n iu 1955 r. p rz y p a r a f ii f r a n c u s k ie j św . Ig n a c e g o z o s ta ł m ia n o w a n y a s y s te n te m P o la k k s. S ta n is ła w T. R o b e r t 22 i z p o le c e n ia b is k u p a d ie c e z ji N o rth B a y p o d ją ł r e g u la r n e p r a c e d u s z p a s te r s k ie w ś ró d lu d n o ś c i p o ls k ie j w S a u lt S te. M a rie . W m a r c u 1960 r. o fic ja ln ie z o s t a ła e ry g o w a n a p o ls k a p a r a f ia p e r s o n a ln a św . A n d r z e ja B oboli. J e d n o c z e śn ie ro z p o c z ę to p r a c e p rz y b u d o w ie k o śc io ła z a k o ń c z o n e w e w rz e ś n iu 1962 r .24 P o śm ie rc i k s. R o b e r ta p a r a f ię — aż do c h w ili o b e c n e j — p r o w a d z ą k s ię ż a ze Z g ro m a d z e n ia św . M ic h a ła A rc h a n io ła .

W p o łu d n io w e j części O n ta rio w m ie śc ie S a r n ia n a d J e z io re m H u r o n n ie w ie lk a g r u p a P o la k ó w m ie s z k a ła ju ż w la ta c h tr z y d z ie s ty c h , a le d o p ie ro p r z y b y c ie n a p o c z ą tk u l a t p ię ć d z ie s ią ty c h o k o ło 120 r o d z i n 25 z a p o c z ą tk o w a ło s t a r a n ia o s p r o w a d z e n ie p o ls k ie g o d u s z p a s te rz a . P o m o c ą słu ż y ł tu , p o d o b n ie j a k w L o n d o n , k s. J . A c h t a b o w s k i z L e a m in g to n . O d 17 s ie r p n ia 1952 r. do S a r n ia d o je ż d ż a ł co ty d z ie ń z O rc h a rd L a k e , U S A , k s. F r a n c is z e k B a r d e l . M sze św . o d p r a w ia ł w k a p lic y a n g ie ls k ie j p a r a f ii M a tk i B o żej M iło s ie rn e j. P o p ię c iu la ta c h P o la c y z a k u p ili b u d y n e k d a w n e g o k o śc io ła lu te ra ń s k ie g o , k tó r y n ie b a w e m — w m a ju 1958 r. — p o św ię c o n o ja k o p o ls k i k o śc ió ł p.w . M a tk i B o sk ie j K ró lo w e j P o ls k i. W k ró tc e p o te m p ro b o s z c z e m p a r a f i i z o s ta ł k s. J ó z e f P u c k a , s p r a w u ją c y tu sw e o b o w ią z k i p rz e z n a s tę p n e 22 la ta . P a r a f ia r o z w ija ła się lic z e b n ie i n ie b a w e m k o śc ió ł o k a z a ł się z b y t m a ły i tr u d n y do u tr z y m a n ia . D la te g o te ż w 1969 r. z a p a d ła d e c y z ja b u d o w y n o w e g o k o śc io ła , p o ło żo n eg o w in n e j części m ia s ta , g d zie is tn ia ła ju ż p le b a n ia i s a la n a le ż ą c a do p o ls k ie j p a r a f i i 2e. O k a z a ło się to m o ż liw e ty lk o za c e n ę z m ia n y s t a tu s u p a r a f ii z p e r s o n a ln e j n a n a ro d o w o ś c io w o -te ry - t o r ia ln ą , d w u ję z y c z n ą . W ią z a ła się z ty m ta k ż e z m ia n a w e z w a n ia p a r a f ii. P o ś w ię c e n ia n o w eg o k o śc io ła M a tk i B o sk ie j K ró lo w e j P o k o ju d o k o n a n o w g r u d n iu 1969 r . 27 20 P a m i ę tn i k z o k a z ji p o ś w ię c e n ia n o w e g o k o śc io ła M a tk i B o s k ie j K r ó lo  w e j P o ls k i w P o r t A r th u r , O nt., 1965, 15. 21 T a m ż e , 17. 22 S t. A n d r e w B o b o la C h u rc h . S o u v e n ir B o o k le t, 1962, 1. 23 T a m że . 24 T a m ż e . 25 H is to r ia p a r a fii M a tk i B o ż e j K r ó lo w e j P o k o ju w S a rn ia , O n t., m p s w a r c h iw u m p a r a f ii , 1. 25 T a m ż e , 12.

(12)

W s p o m n ia n y w y ż e j k s. A c h t a b o w s k i d o je ż d ż a ł d w a r a z y w m ie s ią c u z L e a m in g to n , g d zie p r a c o w a ł w p a r a f ii k a n a d y js k ie j , do P o la k ó w o s ia d ły c h w n ie d a le k im C h a th a m . B r a k d o k ła d n e j d a ty ro z p o c z ę c ia d u s z p a s t e r s t w a p o lo n ijn e g o w te j m ie js c o w o śc i, co n a s tą p iło w la t a c h p ię ć d z ie sią ty c h . N a b o ż e ń s tw a p o ls k ie o d b y w a ły się w c z e sk im k o śc ie le św . A n to n ieg o . P o p o ż a rz e te g o k o śc io ła z ro d z iła się m y ś l b u d o w y k o ś c io ła polskiego- i s p r o w a d z e n ia n a s ta łe d u s z p a s te rz a d la P o la k ó w . P ie r w s z y m p ro b o s z c z e m i o rg a n iz a to r e m p a r a f ii z o s ta ł w 1957 r . k s. W a w rz y n ie c W n u k 28. J e s ie n ią te g o r o k u z a k u p io n o g r u n t p o d b u d o w ę k o śc io ła i p le b a n ii, a w r o k później, n a s tą p iło p o św ię c e n ie k o śc io ła M a tk i B o sk ie j Z w y c i ę s k ie j29.

O p ró cz p a r a f ii p e rs o n a ln y c h , k tó r e e ry g o w a n o w w ię k s z y c h s k u p is k a c h P o lo n ii, d u s z p a s te rs tw o p o lo n ijn e n a te r e n ie K a n a d y W s c h o d n ie j z re a liz o w a n e je s t ta k ż e w k ilk u sa m o d z ie ln y c h m is ja c h p o ls k ic h o ra z w r a m a c h w y d z ie lo n e g o d u s z p a s te r s tw a P o la k ó w s k u p io n y c h w te r y to r i a ln y c h p a r a f ia c h k a n a d y js k ic h a n g ie ls k o ję z y c z n y c h . P r z y k ła d e m te j o s ta tn ie j fo r m y są p a r a f ie św . A n n y w F e n w ic k i św . G a b rie la w B u rlin g to n . W n ie w ie lk ie j m ie js c o w o śc i F e n w ic k , le ż ą c e j p o m ię d z y S t. C a th a r in e s a W e lla n d , w k o ń c u l a t c z te rd z ie s ty c h o s ia d ła g r u p a e m ig ra n tó w p o ls k ic h . N a le ż e li o n i do a n g ie l s k ie j m is ji św . A n n y , o b s łu g iw a n e j p rz e z p o ls k ic h o b la tó w . W 1956 r. m is ja o tr z y m a ła s t a tu s p a r a f ii te r y to r i a ln e j , w ie lo n a ro d o w o ś c io w e j z n ie w ie lk ą p rz e w a g ą lic z e b n ą P o la k ó w . P ie r w s z y m p ro b o sz c z e m i b u d o w n ic z y m k o śc io ła z o s ta ł w 1955 r. o. M. W ę с к i O M I ®9. Z u w a g i n a w ie r n y c h p o l sk ie g o p o c h o d z e n ia o ra z d z ię k i p r a c u ją c y m k o le jn o p o ls k im k a p ła n o m , p a r a f i a p rz e z w ie le l a t p ro w a d z iła d u s z p a s te rs tw o ta k ż e w ję z y k u p o ls k im . W 1962 r. k się ż a z m a r tw y c h w s ta ń c y z p o ls k ie j p r o w in c ji w C h icag o o b ję li p o w s ta ją c ą p a r a f ię te r y to r i a ln ą p.w . św . G a b rie la w m ia s te c z k u B u r lin g to n w d ie c e z ji H a m i l t o n 31. P la c ó w k a t a n ie s ta ła się n ig d y p a r a f ią p o lo n ijn ą , choć o rg a n iz a to r e m je j i b u d o w n ic z y m k o śc io ła b y ł P o la k k s. J ó z e f C a p i - g a CR , a P o la c y s ta n o w ili z a w sz e z n a c z n y p r o c e n t p a r a f ia n . O d p o c z ą tk u p ro w a d z o n e b y ło je d n a k o so b n e d u s z p a s te rs tw o w ję z y k u p o ls k im , k o n ty n u o w a n e ta k ż e po o d e jś c iu w 1983 r. p o ls k ic h z m a rtw y c h w s ta ń c ó w . O b e c n ie d u s z p a s te rz e m d la P o la k ó w w B u r lin g to n je s t k s. S y lw e s te r N o w o c i e ń . S p o śró d 4 p o ls k ic h p u n k tó w m is y jn y c h w p r o w in c ji O n ta rio -— w 'W ood- sto c k , P e te r b o r o u g h , O a k v ille i G u e lp h — w y ró ż n ia się m is ja św . K rz y ż a w W o o d sto ck . F o r m a ln ie n a d a l je s t m is ją , choć t r w a j ą s t a r a n ia o z m ia n ę je j s ta tu s u ; w rz e c z y w is to śc i s p e łn ia w s z y s tk ie f u n k c je p a r a f ii p e r s o n a ln e j. M is ja z o s ta ła k a n o n ic z n ie u s ta n o w io n a w s ty c z n iu 1967 r.32, a le d u s z p a s te r stw o p o ls k ie z a p o c z ą tk o w a ł d w a la t a w c z e ś n ie j k s. M ie c z y sła w K a m i ń s k i , b ę d ą c w ik a r y m w a n g ie ls k ie j p a r a f ii S t. M a r y ’s. W 1967 r . do p a r a f ii te j p rz y b y ł, ja k o d r u g i a s y s te n t, w y łą c z n ie d la P o la k ó w , k s. E d w in M a l a k . W ty m s a m y m te ż r o k u z in ic ja ty w y k s. R a f a ła G r z o n d z i e l a z a k u p io n o d o m , w k tó r y m u rz ą d z o n o k a p lic ę i p le b a n ię . O b e c n ie p iecz ę n a d M is ją św . K rz y ż a s p r a w u j ą k się ż a m ic h a lic i. N a p r a w a c h p o ls k ie j m is ji p e r s o n a ln e j d z ia ła w P e te r b o r o u g h P o ls k i O ś ro d e k D u s z p a s te rs k i p o d p a tr o n a te m bł. J a d w ig i, k ró lo w e j P o ls k i. O ś ro d e k z a p o c z ą tk o w a ł w 1978 r. k s. K . Ż u c h o w s k i o d p r a w ia ją c n a b o ż e ń s tw a d la P o la k ó w w k a te d r z e św . P io tr a . O d 1984 r . p ro w a d z ą go k o le jn o f r a n 27 T a m ż e , 16. 28 O u r L a d y o f V ic to r y P a r is h 25*ъ A n n iv e r s a r y 1957— 1982, C h a th a m , O n t., 2. 29 T a m że .

30 H isto ria p a r a fii św . A n n y w F e n w ic k , O n t., m p s w a r c h iw u m p a r a f ii 1. 31 H isto ric a l S k e tc h o f S t. G a b r ie l’s P a ris h , B u r lin g to n , O nt. A rc h iw u m D ie c e z ji H a m ilto n .

(13)

160 B IU L E T Y N P O L O N IJN Y c is z k a n ie : J ó z e f H a j d u k , F id e lis W y r ą b k i e w i c z i Z e n o n W i a t r 33. O b e c n ie o ś ro d e k m ie śc i się p rz y k a n a d y js k ie j p a r a f ii N a jś w ię ts z e g o S e rc a P a n a Je z u s a . F r a n c is z k a n ie p r a c u ją c y w M o n tre a lu i P e te r b o r o u g h p ro w a d z ą ta k ż e w o k re s ie le tn im d u s z p a s te rs tw o s p e c ja ln e n a te r e n ie tzw . K a s z u b k a n a d y js k ic h ; o b ję ta je s t n im m ło d z ie ż h a r c e r s k a i w cz a so w ic z e p o lo n ijn i. O p ie k a r e lig ijn a n a d ty m i g r u p a m i z a p o c z ą tk o w a n a z o s ta ła w 1953 r. w r a m a c h K a to lic k ie g o O ś ro d k a M ło d zieżo w eg o Z w ią z k u H a r c e r s tw a P o ls k ie g o . O śro d e k d y s p o n u je d w o m a k a p lic a m i le tn im i: M a tk i B o sk ie j A n ie ls k ie j i tz w . k a p lic ą p o d S o sn a m i.

W d ie c e z ji H a m ilto n d z ia ła ją d w ie m is je w n ie w ie lk ic h o ś ro d k a c h p o lo n ijn y c h : O a k v ille i G u e lp h . P o lo n ia w O a k v ille p o z o s ta je od 1976 r. p o d o p ie k ą k się ż y z m a rtw y c h w s ta ń c ó w . Z in ic ja ty w y k s. J . G a p i g i z o rg a n i z o w a n o tu d la P o la k ó w m is ję d o ja z d o w ą p rz y k o śc ie le św . A n d rz e ja , p r o w a d z o n ą p rz e z d u s z p a s te rz y z p a r a f ii św . S ta n is ła w a K o s tk i w H a m ilto n . K a ż d e j n ie d z ie li i w d n i ś w ią te c z n e o d p r a w ia n a je s t je d n a M sza św . w j ę z y k u p o ls k im . M isja s k u p ia o b e c n ie około 80 r o d z i n 34. P o ls k ą m is ję w G u e lp h u tw o rz o n o ró w n ie ż w k o ń c u l a t sie d e m d z ie s ią ty c h . D u s z p a s te rz e m d la P o la k ó w z o sta ł m ia n o w a n y w 1977 r. k s. J e r z y К i к i e 1 a. W 1981 r. sie d z ib ą m is ji s ta ł się k o śc ió ł św . J ó z e fa , a je j d u s z p a s te r z e m z o s ta ł k s. Z y g m u n t B a r a n o w s k i . M isja s k u p ia o k o ło 160 r o d z in p o ls k ic h 35.

N a jm ło d s z e sp o ś ró d p o ls k ic h o ś ro d k ó w ży cia re lig ijn e g o to ·—■ o p ró c z w s p o m n ia n e j w c z e ś n ie j p a r a f ii M a tk i B o sk ie j K ró lo w e j P o ls k i — n a S c a r b o ro u g h — p a r a f ie w M ississa u g a i T im m in s w p r o w in c ji O n ta rio o ra ż m is ja p o ls k a w H a lif a x , N o w a S z k o c ja .

N a p rz e ło m ie l a t s ie d e m d z ie s ią ty c h i o s ie m d z ie s ią ty c h w szy b k o ro z w i ja ją c y m się m ie śc ie M ississa u g a , p o ło ż o n y m w s ą s ie d z tw ie T o ro n to , o sied liło s ię w ie le m ło d y c h ro d z in p o ls k ic h z T o ro n to o ra z n o w o p rz y b y ły c h z P o ls k i. W p a ź d z ie rn ik u 1979 r. o b la c i p r z y s tą p ili do o rg a n iz o w a n ia tu p a r a f ii p o l s k ie j m ia n u ją c p ro b o s z c z e m o. S ta n is ła w a B ą k a O M I. B u d o w ę o b szern eg o , n o w o c z e sn e g o k o śc io ła p .w . św . M a k s y m ilia n a K o lb eg o u k o ń c z o n o w e w r z e

śn iu 1984 r. P a r a f i a ro z w ija się b a rd z o d y n a m ic z n ie , liczy o b e c n ie około 5000 o s ó b 36.

Do H a lif a x , p o rto w e g o m ia s ta w p r o w in c ji N o w a S z k o c ja , p rz y b y ło w o s ta tn ic h la t a c h ok. 600 P o la k ó w . Z in ic ja ty w y a r c y b is k u p a H a lif a x o p ie k ę r e l ig i jn ą n a d n im i o b ją ł w e w rz e ś n iu 1984 r . k s. K a z im ie rz J a s i ń s k i T C h r. D u s z p a s te rs tw o p o ls k ie p ro w a d z o n e je s t p rz y k a n a d y js k ie j p a r a f ii św . J ó z e f a i p o s ia d a w s z y s tk ie k a n o n ic z n e u p o w a ż n ie n ia 57. W k o ń c u 1985 r. e ry g o w a n a z o s ta ła w T im m in s , O n t. n a jn o w s z a w K a n a d z ie p a r a f ia p o ls k a . P ro b o s z c z e m je j z o s ta ł o. E d w a r d K l i m u s z k o O M I. N in ie js z y szk ic p r e z e n tu je ro z w ó j te r y to r i a ln y i c h ro n o lo g ic z n y p u n k tó w d u s z p a s te r s tw a p o ls k ie g o w K a n a d z ie W sc h o d n ie j. O b e c n ie n a ty m te r e n ie d u s z p a s te rs tw o d la P o la k ó w s p r a w o w a n e je s t w 26 m ie js c o w o śc ia c h . Ł ą c z n ie z o ś r o d k a m i p o w s ta ły m i w o k re s ie w c z e ś n ie js z y m c z y n n e są 23 p a r a f ie p e rs o n a ln e , 6 m is ji d u s z p a s te r s k ic h o ra z 5 p a r a f ii te r y to r ia ln y c h , g d z ie p r o 33 I n f o r m a c je z a r c h iw u m O ś ro d k a w P e te r b o r o u g h o ra z w y w ia d z o.F. W y r ą b k i e w i c z e m O F M C o n v . p rz e p r o w a d z o n y w g r u d n iu 1985 r. 34 W y w ia d z k s. J . K a m i e n i e c k i m , d u s z p a s te rz e m m is ji — lis to p a d 1985 r. 35 I n f o r m a c je u z y s k a n e od k s. Z. B a r a n o w s k i e g o w lu ty m 1986 r. 36 W y w ia d z k s. S. B ą k i e m — lis to p a d 1985 r.