A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ____________________ FOLIA OECONOMICA 8/. 1938_________________
J e r z y Szcz ep a n ik *
INSTYTUCJA L IC E N C JI W PROCESACH PRODUKCYJNYCH PRÓBA D E F I N I C J I OGÓLNEJ I J E J ZWIĘZŁA CHARAKTERYSTYKA
W l a t a c h 1971-1980 n a s t ą p i ł duży wzrost zakupów l i c e n c j i za g ra n ic z n y c h na p otrze b y gospodarki p o l s k i e j 1 . Z ja w is k o t o , oprócz o c z y w is ty c h k onsekw encji ekonomiczno-społecznych, wywołało także pewne r e p e r k u s je w s f e r z e ję z y k o w e j. " L i c e n c j e " s t a ł y s i ę terminem modnym, używanym w p rzeróżnych k o n te k s ta c h przez p u b l i k a t o r y , co z k o l e i spowodowało, że o k r e ś l e n i e to n i e w sparte żadnym u z u p e ł nieniem k o ja r z y s i ę ob ecn ie przeciętnem u Polak ow i niemal automa t y c z n i e z międzynarodową wymianą doświadczeń p ro d u k c y jn y c h . Tym- czysem term in ton m inł i ma w jęz y ku polskim znaczenie w y kra c za j ą c e d aleko poza s f e r ę p r o d u k c j i , a nawet poza s f e r ę stosunków gospodarczych. Świadomość tego fa k tu oraz o s tro ż n e sto so w anie po j ę ć powinno p r z y c z y n ić s i ę do u n i k n i ę c i a w ie l u nieporozumień t e r m in o lo g ic z n yc h .
Znaczenia p r a w i d ło w e j t e r m i n o l o g i i w p r a k t y c e i t e o r i i handlu międzynarodowego n ie da s i ę p r z e c e n tó . Prócz zroz um iałych k o r z y ś c i poznawczych p o j a w i a j ą s i ę także - co c z ę s to umyka z p o la wi/dzenia
O
n i e k t ó r y c h autorów - wymierne k o r z y ś c i ekonomiczne. P r a k ty k a han
* Dr, a d iu n k t w I n s t y t u c i e Ekonomiki P r o d u k c j i UL.
W l a t a c h 1971-1980 gospodarka p o lsk a n a b y ła 452 l i c e n c j i , t j . ponad dw ukrotnie w i ę c e j n iż w o k r e s i e 1949-1970 (2 1 3 ) , ic h koszt w y n o s ił ponad 2 mld z ł dew. (ponad 600 min d o i . ) , t z n . b y ł p r z e s z ł o s z e ś c i o k r o t n i e wyższy n iż w l a t a c h 1949-1970 ( n i e w i e l e ponad 300 min z ł . d e w . ) . Zob. J . M o n k i e w i c z , L i c e n c j e . M ity a r z e c z y w i s t o ś ć , Warszawa 1983, s . 31 i 54.
2
Np. T. C h ę c i ń s k i , omawiając z a s t r z e ż e n i a prawników odnoszą ce s i ę do r o z c i ą g a n i a terminu " l i c e n c j a " na k o n t r a k t y mające za przedmiot u d o s tę p n i e n ie o s i ą g n i ę ć naukowo-technicznych bez z d o ln o ś c i p a te n to w e j, p i s z e : "D la nas i s t o t n a j e s t jednak m eryto ryczna s tr o n a z a g a d n ie n ia umów l i c e n c y j n y c h , a w ięc sposoby negocjowania i formułowania ko ntrak tó w l i c e n c y j n y c h , ic h z a w i e r a n i a , a n a s t ę
d lu zagranicznego /na w i e l e p rzykładów , gdzie poprawne sform ułowa n ie k o n tra k tu i zastosow anie p ra w id ło w e j t e r m i n o l o g i i u s t r z e g ł o przed poważnymi s t r a t a m i lub też p r z y n i o s ł o dodatkowe k o r z y ś c i . Wy móg poprawności p ra w n o - te r m in o lo g ic z n e j j e s t s z c z e g ó ln i e ważny przy umowach d o ty czą cy ch międzynarodowego t r a n s f e r u t e c h n o l o g i i , co wynika z braku skodyfikowanych lub też t r a d y c y j n i e uznawanych formuł kontraktów w t e j d z i e d z i n i e 3. Trudności t e r m in o lo g ic z n e w tym z a k r e s i e n ie są w y łą c z n ie problemem p o lsk im , a dotyczą c a ł e j gospodarki ś w ia to w e j.
Międzynarodowy ob rót l i c e n c j a m i j e s t stosunkowo nową formą handlu zag ranicz ne g o . P ie rw s z e t r a n s a k c j e tego typu p o j a w i ł y s i ę na p rze ło m ie XIX i XX w ., jednak do I I wojny św ia to w e j n ie b y ły z ja w is k ie m na t y l e masowym, aby można j e b y ło w yodrębniać ja k o sa m odzielną formę handlu międzynarodowego. I l o ś c i o w y rozwój handlu l i c e n c j a m i rozp o czął s i ę po I I w o jn ie ś w ia t o w e j, zaś wyraźny jego wzrost widoczny j e s t d o p iero na p rze ło m ie l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h i s z e ś ć d z i e s i ą t y c h obecnego s t u l e c i a 4 . W l i t e r a t u r z e przedmiotu zwra ca s i ę uwagę na s p e c y f i c z n y c h a r a k t e r umów l i c e n c y j n y c h i w y n ik a j ą c e s tą d t ru d n o ś c i w p r z e n i e s i e n i u doświadczeń z in n y c h , trad
y-5
c y j n y c h s f e r międzynarodowych stosunków ekonomicznych . P o d k re ś la s i ę ta k ż e , że p ra k ty k a i t e o r i a obrotu l i c e n c y j n e g o z n a jd u je s i ę w s t a n i e c i ą g ł e g o rozw oju, zaś " i n t e r p r e t a c j e i o r z e c z n ic tw o j e s t n i e j e d n o l i t e i ulega c ią g ły m zmianom"6 .
Konsekwencją t e j s y t u a c j i j e s t - ja k ju ż wspomniano - brak po-p n ie r e a l i z a c j i . Z tego punktu w id z en ia n i e ma i s t o t n e j r ó ż n ic y pomiędzy sprzedażą czy kupnem prawa do k o r z y s t a n i a z wiedzy o c h a r a k t e r z e wynalazku, k w a l i f i k u j ą c e j s i ę do ochrony p a te n to w e j, le c z b ę d ą c e j w ła s n o ś c ią l i c e n c j o d a w c y , utrzymywaną przez niego w ś c i s ł e j t a j e m n i c y " . Zob. T. C h ę c i ń s k i , Międzynarodowa wymiana handlowa m y ś li n au k o w o - te c h n ic z n e j, Warszawa 1976, s . 140
3 Szereg i n t e r e s u j ą c y c h przykładów wpływu p o z o rn ie n i e i s t o t n y c h elementów k o n t ra k tu l i c e n c y j n e g o na jeg o finansowe aspekty p r z y t a cza J , Ż u k o w s k i , w p r a c y : Patentowe p u ł a p k i , "W e k to ry" 19 74 , nr 9, s. 28-31.
ll
P o r . M. B i j a k - K a s z u b a , T r a n s f e r t e c h n o l o g i i we w s p ó łc z e s n e j gospodarce ś w i a t o w e j , " Z e s z y t y Naukowe UL" 1980, s e r . I I I , z. 45, 3. 6.
■* Zob. np. F К u 1 p a, C h a r a k t e r y s t y k a międzynarodowych porozumień l i c e n c y j n y c h z punktu w id z e n ia p otrzeb a n a l i z y ekonomi c z n e j , "Ruch P r a w n ic z y , Ekunomiczny i S o c j o l o g i c z n y " . 1977, nr 4, s . 233.
P o r . M. W y l e ż y ń s k i , Umowy l i c e n c y j n e w o b r o c ie międzynarodowym, Warszawa 1967, s . S.
wazechnie stosowanych zwyczajów i formuł handlowych oraz j e d n o l i t e j t e r m i n o l o g i i , co powoduje, że " p o j ę c i e » l i c e n c j a « , ja k w i e le innych p o ję ć o g ó ln y c h , n a le ż y do rzędu t y c h , k t ó r y c h zak res i i s t o t a są ł a t w i e j s z e do i n t u i c y j n e g o o k r e ś l e n i a n iż do z d e f i n i o w ania" , zaś sama umowa l i c e n c y j n a "z w ie lk ą różn orod n ością j e j rodzajów , stanowi n a j b a r d z i e j skomplikowaną pod względem prawnym formę wymiany o s i ą g n i ę ć nau ko w o-techn iczn ych"9 . Z ja w is k o to z n a j duje swoje o d z w i e r c i e d l e n i e także w t e o r i i - w poszczególnych o- pracow aniach w ystę p ują różnorodne o k r e ś l e n i a na te same z a s z ł o ś c i , poszczególn e d e f i n i c j e mają różny z a k re s , co c z ę s to u n ie m o ż liw ia a g re g a c ję i porównywanie danych.
Podstawowym celem tego opracowania j e s t p o d j ę c i e próby skon stru o w a n ia o g ó ln e j d e f i n i c j i l i c e n c j i w o d n i e s i e n i u do z ja w is k
t r a n s f e r u t e c h n o l o g i i , a więc w pow iązaniu z procesem p r o d u k c j i . Tano zn aczen ia t?go term inu , używane do z ja w is k n i e /wiązanych z p r o d u k c ją , p o z o s ta ją g e n e r a l n i e poza obszarem rozważań, a c zk o lw ie k n a jw a ż n ie js z e z n ic h zostaną zasyg nalizow an e (p rzed e wszystkim w k o n t e k ś c ie ety m o lo g iczn y m ), co powinno p r z y c z y n ić s i ę do le pszego zrozum ienia d e fin iow an e g o p o j ę c i a .
Przy r o z s t r z y g a n iu problemów t e r m in o lo g ic z n y c h główny n a c i s k z o s t a n i e położony na krajow e o b i e g n i ę c i a t e o r e t y c z n e w t e j d z i e d z i n i e i ro z w ią z a n ia stosowano przez p o l s k i e prawodawstwo i o r z e c z n ic t w o . P u b l . k a c j z a g ra n ic z n e znajdą t u t a j t y l k o m arg in alne zastosow anie - r ó ż n ic e w u rcg u low a n ia ch prawnych oraz c z ę s to wręcz n ie p r z e t łu m a c z a ln e n iu a n se językowe u n ie m o ż l i w i a ją b ezp ośred nią
’ P ra c a nao skodyfikowaniem t r a n s f e r u t e c h n o l o g i i prowadzone są pod a u s p ic ja m i w y s p e c ja liz o w a n y c h agend ONZ. Zub. n p .: UNICO G u i d e l i n e s f o r E v a l u a t i o n of T r a n s f e r of Technology Agreements Uni
ted N a t io n s , New York 1979; UNCTAD, I n t e r n a t i o n a l Code of Conduct of the T r a n s f e r of Technology, ID/CODE TOT/38, Geneva 1983; UNCTAU, N e g o t i a t i o n of an I n t e r n a t i o n a l Code of Conduction the T r a n s f e r of Technology, TD/CODE ТПТ/37, Q Geneva 1983.
Рог. J . K a w i ń s k i , Metody wyboru l i c e n c j i z a g r a n i c z nych w przem yśle elektromaszynowym, L u b l i n 1972/1973, ( p r a c a do k t o r s k a , I n s t y t u t Ekonomiki P r o d u k c j i UMCS), s . 7.
^ ’ P S t z o 1 d , Ökonomische Probleme der Lize nz e n im s o z i a l i s t i s c h e n Maschinenbau der DDR", " F e r t i g u n g s t e c h n i k und H e . r i e b Ost B e r l i n 1969, s . 206, podano za: C h ę ć I ń s k i , Międzynarodowa w y m ia n a ... s. 139; zob. ta k ż e ; J . M o n k i e w i c z , Ekonomiczne asp ekty międzynarodowej wymiany l i c e n c y j n e j ,
oprawy Międzynarodowe" 1974, nr 2, s . 60; oraz i d e m , Między narodowe operacjf. l i c e n c y j n e w r o z w i n i ę t y c h kra lach k a p i t a l i s t y c z nych, Warszawa 1976, s . 9.
t r a n s f o r m a c j ę rozwiązań z a g ra n ic z n y c h z tego zakresu na g runt
pol-Termin " l i c e n c j a " ma pochodzenie ł a c i ń s k i e i j e s t wyprowadzo ny od rzeczownika l i c e n t i a , k t ó r y oznacza m. i n . : swobodę, w olność, możność11. Słowo to p r z e d o s t a ło s i ę do w ię k s z o ś c i języków r o z w i j a j ą c y c h s i ę w kręgu k u l t u r y e u r o p e j s k i e j , w m niej lub b a r d z i e j zmienionym brzm ieniu i z n a l a z ł o zastosow anie g łów nie na oznaczanie s y t u a c j i u d z i e l a n i a zgody na wykonywanie c z y n n o ś c i , K t ó r e bez t e j zgody n i e są dozwolone12. W jęz y ku p o lsk im , term in ton można już sp otkać w t e k s t a c h p is a n y c h w wieku XVI i jeg o zn aczen ie m i e ś c i ł o s i ę w z a k re ś lo n y c h g r a n i c a c h , le c z o d l e g ł e b y ło od znaczeń d z isie j s z y c h 13. W miarę rozwoju p o ls z c z y z n y , o k r e ś l e n i e " l i c e n c j a " s t o sowane b y ło w w ie l u d z ie d z in a c h ż y c i a : s z t u c e , p r a w ie , ekonom ii,
14 a d m i n i s t r a c j i , r o l n i c t w i e , s p o r c i e i t p .
We współczesnym jęz y ku polskim w w ię k s z o ś c i ze wspomnianych ju ż s y t u a c j i używane są a k t u a l n i e p o l s k i e lub inne od p ow iednik i tego term inu , n p .: zgoda, z e z w o le n ie , prawo, k o n c e s ja , i t p . I s t n i e j e jednak szereg przykładów , g dzie term in " l i c e n c j a " z n a jd u je nadal za s to s o w a n ie , n p .: l o t n i c z e "prawo J a z d y " o k r e ś la n e j 6 s t m ia nem " l i c e n c j i p i l o t a " ; z e z w o le n ie na zawodowe u p ra w n ian ie s p o rtu zwane j e s t " l i c e n c j ą z a w o d n ic z ą "; w l i t e r a t u r z e w y stę p u je p o j ę c i e " l i c e n c j i p o e t y c k i e j " ( l i c e n t i a p o e t i c a ) ; w z o o te c h n ic e pod nazwą l i c e n c j i rozumie s i ę w p is a n ie z w i e r z ą t do k s ią g z w i e r z ą t za rodowych na p od staw ie k o m i s y jn e j oceny s t w i e r d z a j ą c e j ic h w a rto ś ć
10 Zob. np. S . S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e z cudzych rozwiązań t e c h n i c z n y c h , Warszawa 1970, s . 134-140.
11 Zob. np. F. S ł a w s k i , S ło w n ik ety m o lo g iczn y ję z y k a p o l s k i e g o , t . I V , Kraków 1970, s. 226-227. W k o n t e k ś c ie pochodze n i a togo term inu bywa p rz y ta c z a n y tak że czasownik " l i c e t " oznacza j ą c y : "w olno, godzi s i ę , można"; zob. ib idem , s . 227; p o r. S ło w n ik ł a c i ń s k o - p o l s k i , red . M. P 1 e z i a, t . I I I , Warszawa 1969, s . 359.
12
Np. a n g i e l s k i term in " l i c e n c e " oznacza ra. i n . k o n c e s ję na sprzedaż napojów alk o h o lo w y c h , prowadzenie p r z e d s i ę b i o r s t w a , ś w i a dectwo z a r e j e s t r o w a n i a ( o d b i o r n i k a radiowego i t p . ) , dowód o p ł a c e n ia podatku (n p . od psów), z e z w o le n ie na ś l u b ; p or. J . S t a n i s ł a w s k i , W i e l k i s ło w n ik a n g i e l s k o - p o l s k i , t . I , Warszawa 1979, s . 483.
13 S ł a w s к i , S ło w n ik e t y m o lo g ic z n y . . . s. 227.
14 Porównaj p r z y k ła d y i d e f i n i c j e zamieszczone w: S ło w n ik wy razów obcych, re d . J . T o k a r s k i , Warszawa 1971, s . 428; W i e lk a e n c y k l o p e d ia powszechna, t . 6, Warszawa 1965, s . 497; S ł o wnik ję z y k a p o l s k i e g o , r e d , W. D o r o s z e w s k i , t . I V , War szawa 1962, s . 121.
hodowlaną; zgoda zagranicznego dysponenta prawami a u t o r s k im i na p r z y k ła d k s i ą ż k i o k re ś la n a j e s t także mianem " l i c e n c j a " , i t p .
U o g ó l n i a j ą c te rozważania można s t w i e r d z i ć , iż we współczesnej p o l s z c z y ź n ie o k r e ś l e n i e " l i c e n c j a " oznacza odstępstwo od powszech n i e p r z y j ę t y c h p r a w i d e ł ( g łó w n ie w s z t u c e ) lub też o f i c j a l n e zezwo l e n i e u p ra w n ia ją c e do czegoś, a także dokument, k t ó r y te u p ra w n ie n i a p o t w ie r d z a 1^ .
J e ż e l i o g r a n i c z y ć rozważania l i t y l k o do z a s z ł o ś c i gospodar c z yc h , to n a le ż y s t w i e r d z i ć , że o k r e ś l e n i e " l i c e n c j a " także t u t a j n i e j e s t j e d n o l i c i e rozumiane. Wspomniane ju ż ze z w o le n ia na wyko nywanie pewnych c z yn n o śc i w sposób zarobkowy oraz dokonywanie prze kładów utworów l i t e r a c k i c h ( l i c e n c j a w ystę p u je t u t a j ja k o i n s t y t u c j a prawa a u t o r s k i e g o ) , n i e są jedynymi zastosowaniami tego t e r minu w jęz y k u ekonomicznym.
W o r g a n i z a c j i i t e c h n i c e handlu zag ranicz neg o powszechnie uży wane są p o j ę c i a : l i c e n c j i e k s p o r to w e j, im portowej oraz t r a n z y t o w e j, k t ó r e oznaczają zgodę władz urzędowych danego k r a j u na od p ow ied n io: w ye k sp orto w an ie , zaim portow anie oraz p r z e w i e z i e n i e przez t e r y t o r i u m państwowe o k re ś lo n y c h towarów1*“ .
W d z i e d z i n i e ochrony w ła s n o ś c i p rz e m y s ło w e j17 w y stę p u ją umowy l i c e n c y j n e d a ją c e prawo do k o r z y s t a n i a z opatentowanego w ynalazku, z a r e je s tro w a n e g o wzoru użytkowego, know-how, przemysłowego wzoru
15 P o r . S ło w n ik ję z y k a p o l s k i e g o , s . 121.
16 Zob. np. P o r a d n ik pracownika handlu za g ra n ic z n e g o , Warszawa 1970, s . 520.
17 O k r e ś l e n i e "w ła sn o ś ć przemysłowa" j e s t terminem prawniczym oznaczającym u p ra w n ie n ia do o k re ś lo n y c h dóbr majątkowych. Nazwa j e s t zapożyczeniem z ję z y k a f r a n c u s k ie g o i w ję z y k u polsk im nie od d a je d o k ła d n ie t r e ś c i , k t ó r y c h d o t y c z y : n i e chodzi tu ani o " w ł a s n o ś ć " w ś c i s ł y m , prawnym z n a c z e n iu , a n i n i e o g r a n ic z a swego z a s ię g u do s f e r y przem ysłu . Zgodnie z Konwencją P a ry s k ą w łasność przemysłowa powinna być rozumiana j a k n a j s z e r z e j i d o ty c z y ć w s z e l k i e j d z i a ł a l n o ś c i g o s p o d a r c z e j, prowadzonej s a m o d z ie ln ie i za ro b kowo. Zgodnie z a r t . 1 Konwencji przedmiotami ochrony w ła s n o ś c i p rzem ysłow ej są: 1) opatentowane w y n a l a z k i , 2) wzory użytkowe i zdobnicze (modele lub r y s u n k i ) , 3) zn a ki ( m a r k i ) fab ryczn fi i znaki usługow e, 4) nazwy firmowe oraz oznaczen ia pochodzenia lub m ie js c a poch od zenia, 5) zasady l o j a l n e j d z i a ł a l n o ś c i h a n d lo w e j. Wspólnymi cechami przedmiotów ochrony są ic h n i e m a t e r i a l n o ś ć oraz w a rto ś ć majątkowa. Własność przemysłowa wraz z w ł a s n o ś c ią a u tu r s k ą o k r e ś l a n e są zbiorczym mianem w ła s n o ś c i i n t e l e k t u a l n e j . P o l s k a p o d p i s a ł a Konwencję w 1920 r . Zob. S . B u c z k o w s k i , Co to j e s t w ła s n o ść przemysłowa i j a k i e j wymaga o c h rony, " Z e s z y t y Problemowe P r z e g lą d u Te chnicznego" 1970, nr 1, s . 5. I n t e r e s u j ą c y r y s h i s t o ryc z n y rozwoju prawa w ła s n o ś c i przem ysłow ej od X I I w. p odaje S. S o ł t y s i ń s k i w p r a c y : Z a ry s rozwoju i n s t y t u c j i prawa w ł a s n o ś c i p rz e m y s ło w e j, ib id em , s . 11-14. Obszerny s z k i c
gospodar-rysunkowego lub modelu, znaku fabrycznego lub handlowego, nazwy 1 H
handlowej oraz znaku usługowego
J a k wynika z tego w y l i c z e n i a , d z i e d z i n y , w k t ó r y c h z n a jd u ją zastosow anie umowy l i c e n c y j n e , są r o z l e g ł e i zróżnicow ane, co r o d z i konieczność dalszego o g r a n i c z e n ia obszaru poszukiwań: przedmio tem z a in t e r e s o w a n ia n i n i e j s z e g o opracowania -. zgodnie z jego celem - będą te umowy l i c e n c y j n e z d z ie d z in y ochrony w ła s n o ś c i przemy s ł o w e j , k t ó r e w sposób bezpoárédni dotyczą p r o d u k c j i , a także j e j z b y tu , o i l e przedmiotem tych o s t a t n i c h będą ro z w ią z a n ia o c h a r a k t e r z e tech n ic z n o - o rg a n iz a c y jn y m , p o z o s t a ją c e w bezpośrednim z w i ą zku z zastosowanymi w p r o c e s i e p r o d u k c ji t e c h n o lo g ia m i lub w ł a ś c i -
19 woáciami wyrobów
P rzy tak p r z y j ę t y c h o g r a n i c z e n ia c h proponuje s i ę p r z y j ę c i e na s t ę p u j ą c e j d e f i n i c j i l i c e n c j i : pod pojęciem l i c e n c j i n a le ż y
rozu-20
mieć umowę, w k t ó r e j dysponent dobra n ie m a t e r ia ln e g o ś c i ś l e związanego z tec h n ic z n o - te c h n o lo g ic z n y m i oraz o rg a n iz a c y jn y m i aspek tami procesu p r o d u k c j i i j e j zbytu u d z i e l a oso b ie d r u g i e j ze zw o le n ia na k o r z y s t a n i e z tego dobra n ie m a t e r ia ln e g o na warunkach i w g r a n ic a c h o k re ś lo n y c h przez tę umowę, n ie w większym jednak s to p n iu n iż s i ę g a j ą prawa u d z i e l a j ą c e g o .
czych konsekw encji i s t n i e n i a Konwencji P a r y s k i e j oraz r a t y f i k o w a n i a przez P o ls k ę te k s tu sztokholm skiego zamieszczono w; W. T a b o r , R . T r a p i e , Konwencja P a ry s k a o oc h ro n ie w ła s n o ś c i pr/emy- s ł o w e j w ś w i e t l e t e k s tu sztokh olm skieg o , " Z e s z y ty Naukowe U J " 1977, Z ag a d n ie n ia Międzynarodowe,] Ochrony W łas n o ś c i P rze m y sło w e j, P r a c e z w y n a la z c z o ś c i i ochrony . w ł a s n o ś c i i n t e l e k t u a l n e j , z, 10, s. 11-50.
1 ft In f o r m a c je d otyczące t e j p ro b le m a ty k i można z n a le ź ć m. in . w n a s t ę p u ją c y c h a r t y k u ł a c h zamieszczonych w " Z e s z y ta c h Naukowych U J " 1977, z.' 10: T a b o r , T r a p i e , Konwencja . P a r y s k a . . . , s . 19-20 oraz 39-42, E. N o w i ń s k i , Porozum ienie madryckie w s p ra w ie z w a lc z a n ia fa łs z y w y c h lub oszukańczych oznaczeń pochodze n ia towarów, s . 145-164; J . K a c z a n o w s k i , Celowość przy s t ą p i e n i a P o l s k i do porozum ienia madryckiego w s p ra w ie m iędzynaro dowej r e j e s t r a c j i znaków fa b ry c z n y c h i handlowych, s. 165-180; M. K ę p i ń s k i , Nowy system międzynarodowego z g ł a s z a n i a znaków towarowych - Trademar к R e g i s t r a t i o n T r e a t y , s. 180-201 oraz J . N a z a r e w s k i , Znaki towarowe ja k o środek ochrony w ła s n o ś c i p rze m ysłow e j, CINTE, WIT 123/70, Warszawa 1970, s. 9.
19 Chodzi tu głó w nie o s y t u a c j e , gdy sposób opakowania towaru oraz jeg o sprzedaży i t p . wynika z cech produktów nadanych już w p r o c e s i e p r o d u k c j i (n p . s p e c j a l n e opakowania d l a s u b s t a n c j i chem i c z n ie c z y n n y c h ). Natom iast l i c e n c j e mające za przedmiot znaki t o warowe, fab ryczn e i t d . z n a jd u ją s i ę g e n e r a l n i e poza obszarem za in te r e s o w a n i a .
У Ci
W d o k t r y n i e p o l s k i e j za dobra n i e m a t e r i a l n e uważa s i ę p r o dukty tw ó r c z e j d z i a ł a l n o ś c i umysłu lu d z k ie g o . • Oobra n i e m a t e r i a l n e
W zaproponowanej d e f i n i c j i użyto terminu "dysponent dobra nie-21
m a t e r i a l n e g o " . Zdecydowano s i ę wybrać to o k r e ś l e n i e spośród wie lu in n y c h , stosowanych w p o l s k i e j l i t e r a t u r z e przedmiotu z n a s t ę p u ją c y c h względów.
1. J o s t ono na t y l e ogólne, że umożliwia zagregowanie pod wspólnq nazwą "dysponentów" różnego r o d za ju dóbr n i e m a t e r i a l n y c h , k t ó r e w rozumieniu tego opracowania mogą być przedmiotem umów l i c e n c y jn y c h (n p . "podmiot prawa w y łą c z n o ś c i lub dysponent ta je m n ic y
22
p r o d u k c y jn e j" , "uprawniony z p a t e n t u " , "p o s ia d a c z prawa w y łą c z nego"^4 , " w ł a ś c i c i e l p a te n tu "^ '*, "osoba uprawniona z paten tu albo z r e j e s t r a c j i wzoru użytkowego" i t p . ) . Za pomocą tego zabiegu u n i k n i ę t o n iep o trze b n eg o w y l i c z a n i a , k t ó r e w d e f i n i c j i o g ó l n e j , ma j ą c e j za c e l pokazanie samej i s t o t y z j a w i s k a , mogłoby doprowadzić do z a c ie m n ie n ia m y ś li p r z e w o d n ie j. Je d n o c z e ś n ie n i e wprowadzono o- k r e ś l e ń , k t ó r e mimo swej m e r y to ry c z n e j t r a f n o ś c i mogą wymagać dłuż szych komentarzy prawnych, np. " w ł a ś c i c i e l ro z w ią z a n ia te c h n i c z
-2 7 n o - o rg a n iz a c y jn e g o " .
2. Zastosowany zwrot mimo swej o g ó ln o ś c i wyznacza wyraźne g r a n i c e s y t u a c y j n e . Za umowę l i c e n c y j n ą n ie może być uznany k o n t r a k t , gdy " u d z i e l a j ą c y " l i c e n c j i n i e j e s t dysponentem danego dcibra n i e
e g z y s t u ją w oderwaniu od ic h rzeczowych nośników, np. mówiąc o wynalazku mamy na m y ś li samą id e ę , a n ie k o n k re tn y , m a t e r i a l n y k s z t a ł t , k t ó r y j ą u c i e l e ś n i a ; prawo uprawnionego z p a te n tu do t e go wynalazku będzie i s t n i e ć n i e z a l e ż n i e od f a k t u , że poszczególne u rz ą d z e n ia wyprodukowane na podstaw ie op isu patentowego z o s t a ł y sprzedane i ja k o przedmioty sta n ow ią w łasność t y c h , k t ó r z y j e naby l i . P o r . A. W o l t e r , Prawo c y w i l n e . Zary3 c z ę ś c i o g ó l n e j , Warszawa 1977, s . 34.
21
O k r e ś l e n i e "d y s p o n e n t" używa m. in . S o ł t y s i r t s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s . 8; i d e m , Umowy l i c e n c y j n e i u- mowy know-how, " Z e s z y t y Problemowe P rz e g lą d u Technicznego" 1970, nr 1, s . 33-37.
22 Zob. S o ł t y s i r t s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s . Ö; i d e m , Umowy l i c e n c y j n e . . . , s. 33.
23
Zob. S. S o ł t y s i r t s k i , Prawo w y n a la z cze , Komen t a r z e , Warszawa 1975, s . 131.
24
Zob. S. S z c z y p i o r s k i , Nowoczesne formy i me tody wymiany m iędzynarodowej, Warszawa 1980, s . 103.
2 5
Zob. R. R a p a c k i , Import l i c e n c j i , [w :] Import my ś l i n au ko w o-techn iczn ej z r o z w i n i ę t y c h k ra jó w k a p i t a l i s t y c z n y c h , red . J . N o w i c k i , Warszawa 1978, s . 80.
26
Zob. J . G a l e w s k i , I n s t y t u c j a prawa wynalazczego: l i c e n c j e według prawa p o l s k i e g o , Warszawa 1972, s . 89.
2 7
m a te r i a l n e g o . Prócz ewid entnych przypadków oszustwa, z a w ła d n ię c ia i t p . , którym i n ie będziemy s i ę zajmować, można mieć także do c z y n i e n i a z ta k im i formami t r a n s f e r u t e c h n o l o g i i , gdzie wiedza p rz e k a zywana na podstaw ie u s t a l e ń umowy ma c h a r a k t e r o g ó ln i e d o s tęp n e j i n a le ż y do tzw. stanu światowego, ja k n p .: doradztwo t e c h n i c z n e , przekazyw anie dokumentacji t e c h n i c z n e j , budowa kompletnych obiektów p rod uk cyjn ych i t p . Tego typu t r a n s f e r wiedzy t e c h n i c z n e j bywa
czę-2fl s t o m y ln ie uważany za o p e r a c je l i c e n c y j n e .
3. U ż y c ie w omawianym zw rocie w yraż en ia "dobro n i e m a t e r i a l n e " p o d k r e ś la , że celem porozumień l i c e n c y j n y c h j e s t t r a n s f e r o s i ą g n ię ć lu d zk ieg o umysłu, a n i e przedmiotów, k t ó r e j e u c i e l e ś n i a j ą . Wprowadzenie tego elementu do d e f i n i c j i umożliwia o d s u n ię c ie poza obszar z a in t e r e s o w a n ia ty c h form t r a n s f e r u t e c h n o l o g i i , k t ó r e o- p i e r a j ą s i ę głó w nie na przem ieszczaniu przedmiotów m a t e r i a l n y c h , j a k np. wspomniana ju ż sprzedaż dokum entacji t e c h n i c z n e j , budowa kompletnych obiektów p rod uk cyjn ych czy też jedna z n a j p r o s t s z y c h form t r a n s f e r u : handel maszynami i u rz ąd z e niam i. Z uwagi na s z e r o k i obszar znaczeniowy p o j ę c i a "dobra n i e m a t e r i a l n e " w omawianej d e f i n i c j i zdecydowano s i ę wprowadzić o k r e ś l e n i a k o n k r e t y z u j ą c e , j a k i e g o r o d za ju dobra n i e m a t e r i a l n e są przedmiotem z a in t e r e s o w a n ia tego op racow ania.
4. Uwypuklenie n ie m a t e r ia ln e g o c h a r a k t e r u przedmiotu umów l i c e n c y jn y c h mr j e s z c z e jeden c e l - zw rócenie uwagi na f a k t , że prawa dysponenta danego dobra ja k o prawa na dobrach n i e m a t e r i a l n y c h o- bejmują zarówno prawa o . c h a r a k t e r z e majątkowym, j a k i n ie m a ją tk o wym. Oznacza t o , że pod ochroną prawa z n a jd u je s i ę zarówno gospo d arc ze w y k o rz y s t a n ie danego dobra, j a k i dobra o s o b is t e jego
twór-29 cy •
Omawiana problem atyka wymaga pewnego u z u p e ł n i e n i a . Ustawa o w y n a l a z c z o ś c i , r e g u l u j ą c a s f e r ę tzw. p rojek tó w w y n a la z c z y c h 5® , w tym tak że umów l i c e n c y j n y c h związanych z tymi p r o j e k t a m i , wymaga, aby u d z ie la ją c y m l i c e n c j i b y ł uprawniony z p a te n tu lub dokumentu
28
O p in ię tę p o t w ie r d z a ją badania em piryczne, w k t ó r y c h u c z e s t n i c z y ł a u t o r . Zob. J . S z c z e p a n i k , C e n t r a ln e k i e r o w a n i e importem i w y k o rz y s ta n ie l i c e n c j i w gospodarce p o l s k i e j w l a tac h 1972-1980, Łódź 1982, (m aszynopis pow ielony w I n s t y t u c i e E- konomii P r o d u k c j i U L ) , s . 8.
2 9
P o r . W o l t e r , Prawo c y w i l n e . . . , s. 34.
W d o k t r y n i e p o l s k i e j do p ro jek tó w w ynalazczych są ob ecn ie z a l i c z a n e : w ynalazek, wzór użytkowy, p r o j e k t r a c j o n a l i z a t o r s k i .
a na lo g iczn e g o (w przypadku wzorów u ż y tk o w y c h )31; je d n o c z e ś n ie zo s t a j e dopuszczona możliwość u d z i e l a n i a s u b l i c e n c j i , le c z t y l k o po
32
wyrażeniu zgody przez uprawnionego z paten tu , oraz z o s t a j e u- trzymana znana już w c z e ś n ie j i n s t y t u c j a l i c e n c j i przymusowej, udzie l a n e j przez Urząd Patentowy w ś c i ś l e o k re ś lo n y c h przez ustawę wa run kach 33.
W d o k t r y n i e j e s t spotykany p og ląd , że l i c e n c j a przymusowa n ie r ó ż n i s i ę pod względem upoważnienia od l i c e n c j i u d z i e l o n e j przez dysponenta danego dobra n ie m a t e r i a l n e g o . Źródłem uprawnień j e s t w
34 takim przypadku d e c y z ja Urzędu Patentowego
Ustawodawca, ja k w id ać, zbudował k o n s t r u k c j e prawne w t a k i sposób, aby n ie p r z e k r a c z a ć g r a n i c znaczeniowych o k r e ś l e n i a " d y sponent dobra n i e m a t e r i a l n e g o " ( l u b z b l i ż o n y c h ) , k tórym i p o s łu g u je s i ę d o k tr y n a . Natom iast n i e każdy "dysponent dobra n i e m a t e r i a l n e go" z in t e r e s u j ą c e g o nas zakresu bę d zie odpowiadał k r y t e r io m u s t a wianym przez u sta w ę 35.
Kolejnym istotnym słowem użytym w t e j d e f i n i c j i j e s t rzeczownik " z e z w o l e n i e " . W d o k t r y n i e uważa s i ę , że element zezw olenia (u p o w a ż n ie n ia , p rz y z n a n ia prawa i t p . ) j e s t najw ażn ie jsz ym elementem umowy l i c e n c y j n e j i jeg o brak decyd uje o n i e z a l i c z e n i u danego po rozum ienia do grupy umów l i c e n c y j n y c h 36. P o trze b a u z y sk a n ia t a k i e go zezw olenia wynika z monopolu prawnego dysponenta danego dobra n i e m a t e r i a l n e g o , zaś celem omawianego zez w olenia j e s t z n i e s i e n i e w stosunku do konkretnego k o n tra h e n ta zakazu n a r u s z a n ia praw p r z y s łu g u j ą c y c h d ysponentow i, o c z y w iś c ie w z a k r e s i e określonym przez umowę l i c e n c y j n ą . Monopol prawny dysponenta zachowuje je d n o c z e ś n ie p e łn ą sk uteczność wobec osób t r z e c i c h 37. W d o k t r y n i e dyskutowana j e s t sprawa c h a r a k t e r u prawnego wspomnianego z e z w o le n ia .
Ustawa z d n ia 19 X 1972 r . o w y n a l a z c z o ś c i , t e k s t z n o w e liz o wany, Dz.U. 1984, nr 33, poz. 177, a r t . 46.1 oraz a r t . 82.
:,Ĺ Ibidem , a r t . 46.6. 3j Ib idem , a r t . 49-51, 34 Zob. S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na korzystanie..., s. 135. Zob. S. G r z y b o w s k i , A. K o p f f , Umowy l i c e n c y j n e . P o s ta ć prawna i t r e ś ć , " S t u d i a P r a w n ic z e " 1969, nr 22. s. 21-22 oraz s. 33. Zob. ibidem, s . 27-33; S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s . 141,
Na ten temat zob. także M o n k i e w i c z , Ekonomiczne a s p e k t y . . . , s . 60; S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . , , s . 163.
Z prowadzonej d y s k u s j i można wyodrębnić c z t e r y głńwne n u r t y , według k tó r y c h upoważnienie (z e z w o l e n i e ) to ma c h a r a k t e r :
- zobowiązaniowy, - r o z p o rz ą d z a ją c y ,
- upow ażniający (w t e r m i n o l o g i i S. G rzyb ow skieg o), - u p o w a ź n ia ją c o - z o b o w ią z u ją c y .
D yskusja j e s t nadal o tw a rta i n ie o s i ą g n i ę t o zb ieżnych o p i n i i 3
fi
w t e j k w e s t i i
W p o l s k i e j l i t e r a t u r z e ekonomicznej k w e s tia zezw olenia u d z i e l a nego przez dysponenta danego dobra n i e m a t e r ia ln e g o j e s t n ieje d n o -
39
k r o t n i e pomijana . W z a le ż n o ś c i od k o n s t r u k c j i t a k i c h d e f i n i c j i n a le ż y j e uznać za n i e p r e c y z y j n e , a n i e k i e d y wręcz b łę d n e . Problem ten j e s t jednak d ostrzegany także przez ekonomistów. K w e s tię
zna-40 c z e n ia omawianego zezw olenia p o r u s z a ją m. in . J , Monkiewicz i 5. S z c z y p i o r s k i 4 1 . J . Monkiew icz, d o c e n i a ją c wagę tego elementu z prawnego punktu w id z e n ia , p is z e jed n a k: "N ie n a le ż y bowiem sądzić, że t r e ś c i ą l i c e n c j i j e s t l i t y l k o u d z i e l e n i e zezw olenia na
wykorzy-^ 2
s t a n i e ok reślon eg o ro z w ią z a n ia te c h n i c z n o - o r g a n iz a c y jn e g o " . Z d a l s z e j t r e ś c i omawianego opracowania w y n ik a , iż z ekonomicznego punktu w id z en ia i s t o t ę l i c e n c j i stan ow i p rz e k a z a n ie ok reślonego r o z w ią z a n ia t e c h n ic z n o - o rg a n iz a c y jn e g o i w tym k o n t e k ś c ie n a le ż y rozumieć l i c e n c j ę ja k o s p e c y f i c z n y kanał t r a n s f e r u i n f o r m a c j i tech n i c z n o - o r g a n i z a c y j n e j . L i c e n c j a stan ow i w ięc jedność dwóch e l e mentów: "o k re ś lo n e g o ro z w ią z a n ia t e c h n ic z n o - o rg a n iz a c y jn e g o oraz prawa do jego w y k o rz y s t a n ia [ , . . . ] jednoczesne występowanie obydwu w yżej wymienionych elementów j e s t warunkiem s i n e qua non
ekonomi-43 c z n e j u ż y te c z n o ś c i l i c e n c j i "
Zaprezentowany p ogląd, a c z k o lw ie k s łu s z n y w z a ł o ż e n i a c h , wyma-3 8
Szczegółową a n a l i z ę p oszczególnych poglądów przeprowadza R. M a r k i e w i c z , w p rac y Umowy l i c e n c y j n e między jednostkam i gospodarki u s p o ł e c z n i o n e j , " Z e s z y t y Naukowe U J " 1977, P r a c a z wy n a l a z c z o ś c i i ochrony w ła s n o ś c i i n t e l e k t u a l n e j , s. 14-20.
39
Zob. np. d e f i n i c j e zamieszczone w: C h ę c i ń s k i , Mię dzynarodowa w y m i a n a . . . , s . 138-139; J . M o ś c i c k i , K. P o- z n a rt s к i , P a t e n t y i l i c e n c j e w k o n t r a k ta c h ekonomicznych Wschód-Zachód, "Sprawy Międzynarodowe” 1970, s . 129.
40 Zob. M o n k i e w i c z , Ekonomiczne a s p e k t y . . . , s. 60-61 oraz i d e m , Międzynarodowe o p e r a c j e . . . , s . 10-12. 41 Zob. S z c z y p i o r s k i , Nowoczesne f o r m y . . . , s . 103. 42 P o r . M o n k l e w i c z, Ekonomiczne a s p e k t y . . . , s . 60. 4 3
ga pewnej p o le m ik i ja k o c a ł o ś ć . P r z e k a z a n ie określon eg o r o z w ią z a n ia techniczno-ekonomicznego n i e wydaje s i ę być i s t o t ą l i c e n c j i z ekonomicznego punktu w id z e n ia . P r z e k a z a n ie to j e s t cechą i s t o t n ą w s z y s tk ic h umów mających na c e lu t r a n s f e r t e c h n o l o g i i , a w ięc c h a ra k te r y s ty c z n y m elementem grupy ( r o d z a j u ) umów, do k t ó r y c h n a le ż ą k o n t r a k t y l i c e n c y j n e , a n i e t y l k o tyc h k o n tra k tó w . Na podstawie t e j cechy trudno b yłob y wyodrębnić umowy l i c e n c y j n e spośród poro zumień o zbliżonym c h a r a k t e r z e .
Z ekonomicznego punktu w id z en ia t r e ś ć umowy l i c e n c y j n e j s p r o wadza s i ę także do elementu ze z w o le n ia . Z ezw olen ie to u m o ż liw ia , z r e g u ły na pewną o d p ł a t n o ś c i ą , prawnie usankcjonowane (a więc n ie w yw ołujące negatywnych ko nsekw encji finansow ych w p o s t a c i k a r i t p . ) k o r z y s t a n i e z danego r o z w i ą z a n ia . Daje ono także możność s k o r z y s t a n i a z ochrony p raw n e j, a tym samym p a r t y c y p a c j i , w k o r z y ś c i a c h gospodarczych p ły n ą c y c h z wyprzedzenia te c h n ic z n e g o , j a k i e n a j c z ę ś c i e j p osiada dysponent danego ro z w ią z a n ia 4 . Mogą z a i s t n i e ć też p r z y p a d k i, gdy umowa l i c e n c y j n a sprowadza s i ę t y l k o do u d z i e l e n i a samego z e z w o le n ia , co z o s t a ł o z r e s z t ą odnotowane przez J . Monkie w ic z a 45 . Są one jednak r e l a t y w n i e r z a d k i e .
Z s y t u a c ja m i tak im i mamy do c z y n i e n i a przede wszystkim wówczas, gdy monopol in fo rm a c y jn y danego dysponenta z o s t a ł złamany wcze ś n i e j , a l i c e n c j a s łu ż y u c h y l e n i u monopolu prawnego. Monopol i n form a cyjny może być złamany za pomocą w ie l u czynników , np. o g ł o s z e n ie opisu patentowego (gdy w ł a ś c i c i e l p a te n tu n i e dysponuje żad nymi dodatkowymi in fo rm a c ja m i, m. i n . w przypadku tzw. " z i e l o n y c h l i c e n c j i " ) , bezprawne u z y sk a n ie i n f o r m a c j i s ta n o w ią c y c h ta je m n ic ę dysponenta danego dobra, czy też samodzielne ro z w ią z a n ie już c h r o nionego prawem problemu przez u b ie g a ją c e g o s i ę o l i c e n c j ę i ir m c.
Należy s i ę jednak zgod zić z poglądem J . Monkiew icza, że \ j ? a zasygnalizowanym i przypadkami - samo u d z i e l e n i e z e z w o le n ia , za k t ó rym n ie w y stę p u je s trum ień I n f o r m a c j i , j e s t z gospodarczego punktu w z a s a d z ie b e zu żytecz ne . Uznanie jednak przekazu i n f o r m a c j i za e- konomicznie n a j w a ż n ie js z ą cechę z a t a r ł o b y g r a n i c ę pomiędzy umowami l i c e n c y j n y m i a umowami o zbliżonym c h a r a k t e r z e .
4 4
Na temat w a r t o ś c i użytkow ej dóbr n i e m a t e r i a l n y c h i ic h m ają tkowego c h a r a k t e r u zob. np. F . B u d z i ń s k i , Ekonomiczne Im p l i k a c j e międzynarodowych umów l i c e n c y j n y c h , " Z e s z y t y Naukowe U J " 1979, P ra c e z w y n a la z c z o ś c i 1 ochrony w ła s n o ś c i i n t e l e k t u a l n e j , z . 9^ s. 10; J . S t a c h y , Tendencje współczesnej p olityk i licencyjnej, CINTE, Warszawa 1972, s . l ; S z c z y p i o r s k i , Nowoczesne formy..., s. 29.
W d a l s z e j c z ę ś c i d e f i n i c j i użyto p o j ę c i a " k o r z y s t a n i e " . W l i t e r a t u r z e przedmiotu p o j a n ia s i ę ono r e l a t y w n i e c z ę s t o 46 , jednakże w ystę p ują d e f i n i c j e , gdzie o k r e ś l e n i e to bywa zastępowane innym i, m niej p r e c y z y jn y m i, e w e n tu a ln ie z o s t a j e pom in ię te samo z ja w is k o k o r z y s t a n i a . Problem z n a l e z i e n i a odpowiedniego o k r e ś l e n i a b ył przedmiotem l i c z n y c h d y s k u s j i i p olem ik, bowiem p oz ornie je d n o znaczne (w jęz yk u potocznym) o k r e ś l e n i a 3ą w różny sposób i n t e r
-47 pretowane przez doktrynę
Sporo kłopotów i n t e r p r e t a c y j n y c h wyw ołała ustawa prawo
wynalaz-a p A Q
cze z 31 V 1962 r . ze swoją niekonsekwentną t e r m in o lo g ią . W a r t . 47 prawa wynalazczego u ży te z o s t a ł y zamiennie o k r e ś l e n i a "wy konywanie" i " s t o s o w a n i e " , co wywołało szereg nieporozum ień^0 . W
51
u s t a w ie z 19 X 1972 r . o w y n a la z c z o ś c i , w a r t . 46, k t ó r y stanowi n i e j a k o odpowiednik a r t . 47 ustawy prawo w y n a la z cze , konsekwentnie stosowany j e s t term in " k o r z y s t a n i e " . P r z y jm u ją c p o j ę c i e " k o r z y s t a n i a " w u j ę c i u S, Grzybowskiego: " K o r z y s t a n i e j e s t d l a nas ogólnym o k re ś le n ie m w s z y s tk ic h przypadków n i e bezprawnej e k s p l o a t a c j i
pro-5 2
jek tó w w y n a la z c zy c h " , otrzymujemy d e f i n i c j ę na t y l e pojemną, że obok l i c e n c j i u p ow ażn iających do produkcyjnego w y k o rz y s ta n ia dane go dobra n i e m a t e r i a l n e g o , znajdą s i ę tak że in n e , np. u p ra w n ia ją c e do ob rotu produktów o b j ę t y c h patentem czy też do używania p r z e d miotów obciążonych prawami w y ł ą c z n o ś c i 53.
46
Zob. np. J . K a w i ń s k i , Metody w y b o r u . . . , s . 10; M o n k i e w i c z , Ekonomiczne a s p e k t y . . . , s . 60; R a p a c k i , Import l i c e n c j i , s . ffO; S o ł t y s i ń s k i , Umowy l i c e n c y j n e . . . , s. 33; i d e m , Prawo w y n a l a z c z e . . . , s . 131; i d e m , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s. 187; M. S t a s z k ó w , Prawo wy n a l a z c z e , Wrocław 1967, s . 107. 47 Zob. np. G r z y b o w s k i , K o p f f , Umowy l i c e n c y j n e . . . , s . 33; S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s . 186-188. 40 O z .U . , nr 33, poz. 156. 4 9 Na niek on se kw e n cję t e j t e r m i n o l o g i i z w r a c a l i uwagę m. i n . S. G r z y b o w s k i , Nowe p o l s k i e prawo w y n a la z c z e . Tło oraz c h a r a k t e r y s t y k a ogólna k o n s t r u k c j i c y w i 1i s t y c z n y c h , S t u d i a c y w i l i - s t y c z n e , t . V, Kraków 1964, s . 232-234; S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s. 186. 50 Zob. S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s . 186-187. Ustawa o w y n a l a z c z o ś c i . . . 52 Zob. G r z y b o w s k i , Nowe p o l s k i e . . . , s . 233.
Na temat l i c e n c j i tego ro d za ju zob. S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s. 218-222.
Kolejnym elementem d e f i n i c j i , k t ó r y wymaga komentarza, j e s t zwrot "na warunkach i w g r a n ic a c h o k re ś lo n y c h przez tę umową, n ie w większym jednak s to p n iu n iż s i ę p a j ą prawa u d z i e l a j ą c e g o " . Zwrot ten odnosi s i ę do o k re ślon eg o przedmiotu - zakresu uprawnień udzie lo nych w umowie l i c e n c y j n e j , s k ła d a s i ę zaś z dwu członów. P i e r wszy z n ic h p o d k r e ś la , że warunki i g r a n i c e k o r z y s t a n i a z dobra n i e m a t e r ia ln e g o będącego przedmiotem k o n t ra k tu l i c e n c y j n e g o są o- k r p ś lo n e przez ten k o n t r a k t . Z a g a d n ie n ia tego n i e a k c e n tu je s i ę w prawnej l i t e r a t u r z e p rzedm iotu, element ten um ieszczają n atom iast w budowanych przez s i e b i e d e f i n i c j a c h n i e k t ó r z y ekonom iści (bywa on p rze d sta w ion y b ezpośrednio lub p o ś r e d n io , np. za-pomocą p odk re ś l e n i a , że upoważnienie d otyczy k o r z y s t a n i a w c a ł o ś c i lub w c z ę ś c i z danego dobra n i e m a t e r i a l n e g o ) 54. M i l c z e n i e prawników w tym w z g lę d z ie można zapewne wytłumaczyć faktem , że p o j ę c i e upoważnie n i a , rodzących go c z yn n o śc i i sposób jego p ow sta nia są w d o k t r y n i e rozumiane w sposób je d n o z n a c z n y . Omawiany element zdecydowano s i ę u m ie ś c ić w r e la c j o n o w a n e j d e f i n i c j i d la p o d k r e ś le n ia f a k t u , że k s z t a ł t stosunku l i c e n c y j n e g o , a w ięc i jeg o ekonomiczne konsekwen c j e implikowane są g łó w n ie przez umowę l i c e n c y j n ą . Rodzi to s z e r o ką gamę rodzajów l i c e n c j i , a tym samym d a je partnerom podpisującym k o n t r a k t l i c e n c y j n y możliwość wyboru. Fa kt ten wart j e s t tym b a r d z i e j p o d k r e ś l e n i a , że n i e k t ó r z y a u to rz y z a k ł a d a j ą , że upoważnie n i e h ęd zie n i e j a k o autom a tycz nie d o ty c z y ć c a ł o ś c i uprawnień upowa ż n i a j ą c e g o 55. Należy w tym m ie js c u dodać, że w myśl obowiązujących w P o l s c e przepisów umowa l i c e n c y j n a , j e ż e l i n i e zaw ie ra żadnych z a s t r z e ż e ń , upoważnia do k o r z y s t a n i a z wynalazku w takim z a k r e s i e ja k l i c e n c j o d a w c a ''6 .
W drugim c z ł o n i e omawianego o k r e ś l e n i a zwracano uwagę na f a k t , że upoważnienie n ie może p r z e k r a c z a ć g r a n i c wyznaczonych przez za k r e s uprawnień u p o w a ż n ia ją c e g o >7. To p o z o rn ie maio odkrywcze stwier
d ze n ie ma - ze względu na swe ekonomiczne konsekwencje - w i e l k ą wa gę w międzynarodowym o b r o c i e lic e n c y j n y m . Przy podpisyw aniu
kon-54
Zob. B u d z i ń s k i , Ekonomiczne i m p l i k a c j e . . . , s . 9; M o n k i e w i c z , Międzynarodowe o p e r a c j e . . . , s. 10.
Np. S . G i e r c z a k , Tendencje w światowym o b r o c i e l i c e n c ja m i, LW;3 Studium ob rotu l i c e n c j a m i ОРТ, Warszawa 1970, s. 6.
j6 Ustawa o w y n a l a z c z o ś c i . . . , va T t . 46.5.
57 Z w r ó c ił na to uwagę S z c z y p i o r s k i w p rac y Nowo czesne f o r m y . . . , s . 103.
t r a k t u l i c e n c y j n e g o i u s t a l a n i u ceny l i c e n c j i n a le ż y zawsze wziąć pod uwagę f a k t , że prawa u d z i e l a j ą c e g o są z r e g u ły o g ra n ic z o n e . W grę wchodzą tu o g r a n i c z e n i a rozmaitego r o d z a ju , j a k np. t e r y t o r i a l n e , czasowe czy też p ły n ą c e z u d z ie lo n y c h w c z e ś n ie j l i c e n c j i . W s z y s tk ie te elementy wpływają w y ra ź n ie na w artość użytkową l i c e n c j i .
Rozważania poświęcone k o n s t r u k c j i d e f i n i c j i n a le ż y u z u p e łn ić j e s z c z e o i n f o r m a c j ę , iż daną umowę można uznać za k o n t r a k t l i c e n - c y j n y t y l k o wtedy, gdy w s z y s tk ie z omawianych elementów w ystęp ują ł ą c z n i e . Brak k t ó r e g o k o lw ie k z n ic h d a je podstawy do n ie u z n a n ia ok re ś lo n eg o porozumienia za k o n t r a k t l i c e n c y j n y .
I s t n i e j ą c e w P o l s c e p r z e p is y wymagają zachowania formy szcze-58
g ó l n e j od kontrak tów l i c e n c y j n y c h , mających za przedmiot
opa-5 9
tentowany wynalazek lub z a r e je s tr o w a n y wzór użytkowy . W myśl tych przep isów umowa l i c e n c y j n a musi być zaw arta na p iś m ie z da tą u- rzędowo poświadczoną.
Zaprezentowana próba zbudowania d e f i n i c j i l i c e n c j i wraz z a r gumentacją u z a s a d n ia ją c ą za stosow a nie poszczególnych j e j członów może s p ra w ia ć w raż e nie ć w ic z e n ia językowego, któ re g o w a rto ś ć po
lega t y l k o na dążeniu do u z y sk a n ia f o r m a ln e j pop raw no ści. Pogląd t a k i b y łb y jednak niezgodny z r z e c z y w i s t o ś c i ą . Omawiana p r o b le m a ty ka, j a k to zasygnalizow ano już w k i l k u m ie js c a c h , i s t o t n i e wpływa na ekonomiczną s tr o n ę ko ntrak tó w l i c e n c y j n y c h . Międzynarodowe ope r a c j e l i c e n c y j n e są c z ę ś c i ą stosunków gospodarczych - r e l a c j i umo wnych, g dzie o k re ś lo n e ś w ia d c z e n ia ( t r a n s f e r wiedzy t e c h n i c z n e j ) mają z r e g u ły swą cenę za le ż n ą od porozum ienia s t r o n k o n t r a k t u , k t ó r e k i e r u j ą s i ę głó w nie w a r t o ś c i ą użytkową danego dobra będ ące go przedmiotem umowy. W artość ta z a le ż y od w i e l u czynników , do któ ryc h z c a ł ą pewnością n a le ż y z a l i c z y ć : czasowy, t e r y t o r i a l n y i przedmiotowy zak res ochrony prawnej danego dobra, zak res u d z i e l a nych uprawnień oraz obow iązk i otrzym ującego l i c e n c j ę . N ie z m ie r n ie ważnym zagadnieniem , związanym częściow o z wymienionymi czynnikam i j e s t sam f a k t u znania lub n ie u z n a n ia d anej umowy za umowę l i c e n c y j n ą .
Z uwagi na w ie lo z n a c z n o ść p o j ę c i a l i c e n c j i w i e l u a utorów , obuk
Jli Na temat formy s z c z e g ó ln e j zob. W o l t e r , Prawo c y w i l n e . . . , s . 272-277.
prób skonstruow ania d e f i n i c j i u s i ł u j e wprowadzić własne z b io r c z e o k r e ś l e n i a na umowy l i c e n c y j n e , d otyczą ce dóbr n i e m a t e r i a l n y c h z zakresu p r o d u k c ji i j e j zb y tu . Są to n i e j a k o nazwy " o f i c j a l n e " , k t ó r e p o j a w i a j ą s i ę t y l k o w w a ż n ie js z yc h m ie js c a c h opracowań, n a
tom ia st powszechnie używana j e s t potoczna nazwa " l i c e n c j a " . Two r z e n i e i używanie tego typu o k r e ś le ń wydaje s i ę być uzasadnione w s y t u a c ja c h u m o ż liw ia ją c y c h c z y t e l n i k o w i natychmiastowe z o ri e n to w a n i e s i ę , o ja k i e g o rod za ju umowy chodzi (n p . w t y t u ł a c h ) , lub w
t e k s t a c h , k t ó r e p o ru s z ają c a ł o ś ć p ro b le m a ty k i umów l i c e n c y j n y c h i zró ż n ico w a n ie poszczególnych grup j e s t n iezbędne. W przypadku t e kstów, k t ó r e w c a ł o ś c i poświęcone są jednemu rodzajow i kontraktów l i c e n c y j n y c h , tw o rz e n ie tego typu o k r e ś le ń można z a s t ą p i ć odpo w ie d n io skonstruowaną d e f i n i c j ą , o k r e ś l a j ą c ą p ole za in te re so w a ń .
W p o l s k i e j l i t e r a t u r z e przedmiotu można napotkać k i l k a ro d z a jów o k r e ś le ń omawianej grupy umów l i c e n c y j n y c h : Г. B u d z iń s k i wpro wadza p o j ę c i e " l i c e n c j i p rzem ysłow ych", t j . t a k i c h l i c e n c j i , " k t ó r e wiążą s i ę z nabywaniem o k r e ś l o n e j wiedzy t e c h n i c z n o - o r g a n i z a c y j n e j d la ic h produkcyjnego w y k o r z y s t a n i a " 60. P r z y j ę t e o k r e ś l e n i e j e s t węższe od zn aczen ia podanego w o p i s i e : p rod uk cyjn e wyko r z y s t a n i e może odbywać s i ę w c a ł e j s f e r z e p r o d u k c ji m a t e r i a l n e j , n atom ia st p r z y j ę t a nazwa s u g e r u j e , iż chodzi o r o z w ią z a n ie t e c h n i - c z n o - o r g a n iz a c y jn e zastosowane w y łą c z n ie w p rzem yśle.
S. S o ł t y s i ń s k i s t o s u j e p o j ę c i e " l i c e n c j i na k o r z y s t a n i e z c u dzych rozwiązań t e c h n i c z n y c h " , k t ó r e w s k r ó c i e o k r e ś l a " l i c e n c j ą rozwiązań t e c h n i c z n y c h " 61. Pod pojęciem " t e c h n i k a " a u to r ten r o zumie "o g ó ł metod i sposobów o d d z ia ły w a n ia na m a t e r i ę , s łu ż ą c y c h do za s p o k o je n ia p otrzeb l u d z k i c h " . Do zakresu p o j ę c i a "roz w ią za ń t e c h n i c z n y c h " z a l i c z a on także z a g a d n ie n ia o c h a r a k t e r z e te c h n i c z - n o-o rganizacyjnym . Z w y ja ś n ie ń t y c h w ynik a, że S. S o ł t y s i ń s k i p r z y j ą ł tzw. s z e rs z ą d e f i n i c j ę p o j ę c i a " t e c h n i k a " 6-5. F a k t , że po j ę c i e to rozumiane j e s t ró ż n o ro d n ie , powoduje, że wymieniona n a zwa, t j . " l i c e n c j a na k o r z y s t a n i e z cudzych rozwiązań t e c h n i c z
60 Zob. B u d z i ń s k i , Ekonomiczne i m p l i k a c j e . . . , s . 9. S o ł t y s i ń s k i , L i c e n c j a na k o r z y s t a n i e . . . , s . 134. 6 2
Zob. S o ł t y s i ń s k i , P o j ę c i e wynalazku na t l e p r z e pisów p o l s k ie g o prawa w ynalazczego, " S t u d i a P r a w n ic z e " 1967, nr 14, s . 45 oraz i d e m , L i c e n c j e na k o r z y s t a n i e . . . , s . 135.
63 Na temat z d e f i n i o w a n i a p o j ę c i a " t e c h n i k a " zob. np. W. S p r u c h , S t r a t e g i a postępu te c h n ic z n e g o . Wstęp do t e o r i i , War szawa 1976, s. 11-29.
n y c h ", n i e j e s t jednoznaczna bez dodatkowych w y j a ś n i e ń , t r a c i więc tym sapym na komunikatywności w przypadkach, k t ó r e uznano za odpo w ie d n ie do stosow ania p oszerzo nej nazwy l i c e n c j i .
Wydaje s i ę , iż odpowiednią nazwą byłoby o k r e ś l e n i e " l i c e n c j a p r o d u k c y jn a ". Termin ten obejmuje swym zasięg iem znaczeniowym c a ł o ś ć s f e r y p r o d u k c j i , o g r a n i c z a j ą c je d n o c z e śn ie obszar z a i n t e r e s o wania do spraw związanych z procesem p r o d u k c ji i odpowiada tym s a mym zakresowi znaczeniowemu p rzyjętem u w p r a c y . I s t n i e j e tu jednak pewne n ieb e z p iec z e ń s tw o k o l i z j i p o j ę c i o w e j , w o p i n i i a u to ra p r a k t y c z n i e równe z e ru , l e c z k onieczne do odnotowania.
W 1963 r . B. Doweyko u żył terminu " l i c e n c j a p r o d u k c y jn a ” na oznaczenie s y t u a c j i , gdy: "o d d a je s i ę do w y k o rz y s ta n ia dokumenta c j ę t e c h n ic z n ą na c o ś , co j e s t nowe, a n i e k o r z y s t a z ochrony pa t e n t o w e j " 64. Zaproponowany przez B. Ooweykę termin na oznaczenie o p i s a n e j z a s z ł o ś c i ' n ie p r z y j ą ł s i ę , co zapewne spowodowane b y ło tym, iż brak b y ło semantycznego u z a s a d n ie n ia opisanego p o s tęp o w ania, oraz faktem, że z n a le z io n o doskonalsze o k r e ś l e n i a 6 5 .
Reasumując, wydaje s i ę , że o k r e ś l e n i e " l i c e n c j a p r o d u k c y jn a " j e s t odpowiednie ja k o poszerzona nazwa kontraktów l i c e n c y j n y c h , będących przedmiotem rozważań n i n i e j s z e g o op racow ania.
J e r z y Szczep anik
CONCEPT OF LICENCES IN PRODUCTION PROCESSES ATTEMPT AT GENERAL DEFINITION AND B RIEF PRESENTATION
OF THE CONCEPT
Although the term " l i c e n c e ” i s deeply in ro o te d in the P o l i s h language (among o t h e r s owing to the p u b l i c i t y i t r e c e i v e d in the mass media in the s e v e n t i e s and e a r l y e i g h t i e s ) , i t appears to be r a t h e r d i f f i c u l t to s p e c i f y the sem antic scope of t h i s co n ce p t. That i s l a r g e l y due to the f a c t t h a t tfie i n t e r n a t i o n a l technology t r a n s f e r , w ith l i c e n c e o p e r a t io n s being a p a r t of i t , i s a r e l a t i v e l y n ove l phenomenon, which accounts f o r absence of commonly reco g n iz e d l e g a l norms or customs in t h i s f i e l d . C e n s e q u e n t ly , the same c o n t r a c t , when e v a lu a t e d from the v ie w p o in t of d i f f e r e n t l e g i s l a t i o n s , may be c o n s id e re d a l i c e n c e in one case and not as
64 B. D o w e y k o , Kupno i sprzedaż patentów i l i c e n c j i w o b r o c i e międzynarodowym, Warszawa 1963, s . 9.
65 Zob. np. F . K u l p a , Ekonomiczne problemy nabywania l i c e n c j i z a g r a n ic z n y c h , Warszawa 1980, s . 26-28.
a l i c e n c e in the o th e r one. This i n v o l v e s obvious economic c o n s e quences, which c r e a t e s an even b ig g e r need f o r i n v e s t i g a t i o n s in t h i s f i e l d .
The p res e n t a r t i c l e c o n s t i t u t e s an attempt a t b r id g in g the exi s t i n g gap. P ro c e e d in g from etymology and the most g e n e ra l meanings of the term l i c e n c e " , by means of c o n s e c u t iv e a p p ro x im ation s and on the b a s i s of the l i t e r a t u r e of the s u b j e c t , th e re has been con s t r u c t e d a p r o j e c t of the d e f i n i t i o n of " l i c e n c e " as an i n s t i t u t i o n of t r a n s f e r of p r o d u c tio n t e c h n o l o g i e s . The f u r t h e r p a r t of the a r t i c l e c o n t a i n s a w id er d i s c u s s i o n of p a r t i c u l a r components of the proposed d e f i n i t i o n t a k in g i n t o account both economic and l e g a l a s p e c t s .
