Henryk Skorowski
"Granice życia. Dylematy
współczesnej bioetyki", Tadeusz
Ślipko, Warszawa 1988 : [recenzja]
Collectanea Theologica 59/4, 162-164
RECENZJE
ło w ię X III w ie k u jak o k om en tarz Tory (P ięc io k sięg u M ojżesza). M istycyzm k o sm o lo g iczn y k się g i Zohar jest zaab sorb ow an y zarów n o B o g iem i Jego p rzy m iotam i, jak i r zeczy w isto ścią zła w e w sz e c h św ie c ie , s iły rea ln ej i bardzo a k ty w n e j. W ażnym p rob lem em dla k a b a listy je s t ró w n ież sa m czło w ie k , gd yż jeg o dusza jest o d b iciem B osk ości.
N a stęp n y ok res ro zw o ju m isty cy zm u ż y d o w sk ieg o to czas po w y p ęd zen iu Ż yd ów z H iszp an ii, d zięk i czem u ju d aizm ro zp rzestrzen ił się w E uropie, a n a w e t V/ N o w y m Ś w ie c ie . K ab ała d ostała się do p u b liczn ego n au czan ia. M nożą się jej k om en tatorzy i w y zn a w cy . N a szczeg ó ln ie w y r ó ż n ie n ie — . w ed łu g D. B i a l e s a ·—■ za słu g u ją dw aj zw o le n n ic y tej n au k i: M ojżesz C ordovero i Izaak L uria. M ojżesz C ordovero (1522— 1570) u s y s te m a ty z o w a ł w cześn iejszą litera tu r ę k a b a listy czn ą , d ając o n iej k ry ty czn ą ocen ę w n a p isa n y ch przez s ie b ie dw óch k siążk ach . Izaak L u ria (1534— 1574) ro zw in ą ł drogi m isty cy zm u ż y d o w sk ieg o . D użą rolę p rzy p isu je on — po k osm iczn ej k a ta str o fie ■— c z ło w ie k o w i w n a p ra w ie utracon ej h arm on ii, a n a w e t w o d k u p ien iu w ła sn ej du szy przez p o stęp o w a n ie zgodne z B ożym i p rzyk azan iam i. N ic d ziw n ego, że n au k a k a b a listy czn a L u rii szyb k o sta ła się u n iw ersa ln ą teo lo g ią żyd ow sk ą.
P rzed sta w io n e krótko różn e ty p y m isty cy zm u śred n io w ieczn eg o w p ro w a dzają czy teln ik a w a tm o sferę teg o okresu. O sob iste, g łęb o k ie zjed n o czen ie z B o g iem n ie przeszk ad zało ty m lu d ziom w y w ie r a ć w ie lk i w p ły w na ż y c ie sp ołeczn e. N a w e t żyjąca w od o so b n ien iu J u lia n a z N o rw ich o d d zia ły w a ła na o to czen ie przez p rzyk ład ży cia , m o d litw ę i u m a rtw ien ia , a ta k że przez liczn e rad y u d ziela n e tym , k tórzy o n ie prosili. N o w e n a św ie tle n ia n iek tó ry ch za g a d n ień — m eto d o lo g icz n ie i treścio w o — p obudzają do d a lszy ch badań, do lep szeg o p ozn an ia język a, ja k im p o słu g iw a li się p isarze— m isty c y . W ażnym m o m en tem jest to, że p o szczeg ó ln e op racow an ia za w iera ją w y k a z źródeł b i b lio g ra ficzn y ch oraz o b ja śn ien ia tru d n iejszy ch fra g m en tó w om a w ia n y ch d zieł m isty czn y ch . O p racow an ie zaop atrzon e je s t w in d ek s oso b o w y i rzeczow y.
o. M a r ia n K a n t o r O SB, T y n i e c ks. T adeusz ŚL IP K O S J, G ra n ic e życia . D y l e m a t y w s p ó ł c z e s n e j b io e t y k i, A k a d em ia T eo lo g ii K a to lick iej, W arszaw a 1988, s. 449.
C złow iek, k tóry ch ce przeżyć sw o je ży cie w p ełn i po ch rześcijań sk u , m u si zająć ok reślon ą p o sta w ę w o b ec teg o , co n ie s ie w sp ó łczesn a m u rzeczy w isto ść, V/ którą jest on g łęb ok o „ w p isa n y ”. N ie m oże zatem d ziw ić fa k t, że ch rześ c ija n in d zisiejszy szuka w sz e lk ic h d ostęp n ych pom ocy, k tó re u m o żliw ia ją m u ro zw ią za n ie n iep o k o jó w w ła sn eg o u m y słu i serca, p o w sta ją c y c h w k o n tek ście c ią g le n o w y ch zja w isk . W ła ściw a b o w iem p o sta w a rodzi się w a tm o sferze w ła śc iw e j o cen y ety czn ej, ta zaś z k o lei często w a ru n k o w a n a jest w ła śc iw ą w ied zą . W tak iej rzec z y w isto śc i w ie lk ie za d a n ie do sp e łn ie n ia m a przede w sz y stk im ety k a i te o lo g ia m oraln a, k tóre p od ejm u ją c ią g le n o w e p rob lem y w sp ó łczesn eg o św ia ta , d ając ich ety czn ą ocenę.
S ąd zić zatem n a leży , że zarów n o środ ow isk o e ty k ó w i te o lo g ó w m o ra li stó w , a tak że szero k ie grono w sp ó łczesn y ch k a to lik ó w z u w a g ą od n otow ać p ow in n o n a jn o w szą p u b lik a cję w y b itn e g o ety k a p o lsk ieg o ks. T. Ś lip k o G r a
nice życia . D y l e m a t y w s p ó ł c z e s n e j b i o e t y k i, p o św ięco n ą p rob lem om b io e ty c z
n ym . N ie b ęd zie przesadą, je ś li stw ierd zi się, że te w ła śn ie p ro b lem y zd o m in o w a ły d zisiejszy św ia t, a sam o p o ję c ie b io e ty k i w e sz ło n a sta łe do w s p ó ł czesn ego sło w n ic tw a . W achlarz p ro b lem ó w k ry ją cy ch się pod ty m p o jęciem jest ogrom ny. J ed n o cześn ie są to zagad n ien ia w ażn e. W szy stk ie one b o w iem o scy lu ją w o k ó ł n a jw a żn iejszeg o dobra czło w ie k a , jak im jest jeg o ży cie. O sta teczn ie też w w ię k sz y m czy m n iejszy m z a k resie dotyczą k ażd ego człow ieka. Stąd też w ie lk ie n im i za in tereso w a n ie.
A utor m a ją c św iad om ość, że n ie w sz y stk ie p rob lem y b io ety czn e są jed n a kow o a k tu a ln e w w a ru n k a ch p o lsk iej r z eczy w isto ści, p od jął jed n a k trud
ca ło ścio w eg o u jęcia ty c h zagad n ień . A rg u m en tem za ta k im u jęciem jest fakt, ż e b io ety k a w e w sp ó łc z e sn y m sw y m sta n ie stw a rza szero k ie tło, n a k tórym w lep szy m św ie tle w y stę p u je jed en z w ie lk ic h p ro b lem ó w ety czn y ch w s z y stk ich cza só w , ja k im jest ety k a lu d zk ieg o ży cia (s. 5). C ałość in teresu ją cej tr e śc i u jęta je s t w d ziew ięc iu rozdziałach.
P ie r w sz y z n ic h tra k to w a ć n a leży jako w p ro w a d zen ie i p o d sta w ę d alszych rozw ażań . D o ty czy on sa m eg o p o jęcia b io e ty k i i jej zasad n iczej tem a ty k i. Na ty m tle p o d ejm u je au tor w sz y stk ie n a jw a żn iejsze zagad n ien ia w sp ó łczesn ej b ioetyk i.
P ie r w sz e z n ich d o ty czy e ty k i śro d o w isk a n a tu ra ln eg o (r. II). U jęta ona z o sta ła w sposób szczeg ó ło w y od u k azan ia narodzin sam ego prob lem u ety k i śro d o w isk o w ej, p oprzez o m ó w ien ie d zia ła ln o ści czło w ie k a w środ ow isk u , k tóra m oże m ieć ch arak ter d zia ła ln o ści „ tw ó rczej” i „d egrad otw órczej”, aż do opisu św ia d o m o ści w sp ó łczesn eg o św ia ta w za k resie p ro b lem a ty k i e k o lo giczn ej. P o n ie w a ż m im o lic z n y c h prób n ie w y p ra co w a n o jeszcze w y ra źn ie za ry so w a n ej e ty k i śro d o w isk a n a tu ra ln eg o , au tor p o d ejm u je w y s iłe k u k azan ia e le m e n tó w ch rześcija ń sk iej e ty k i śro d o w isk a n a tu ra ln eg o poprzez w yd ob ycie: p o d sta w an tro p o lo g iczn y ch , m oraln ych zasad w y n ik a ją cy ch z id ei p rym atu czło w ie k a , szczeg ó ło w y ch w n io sk ó w m oraln ych . W ram ach e ty k i śro d o w isk o w ej osobno o m ó w io n y z o sta ł św ia t zw ierzą t. Z d an iem autora, m im o że zagad n ien ie to sta n o w i in teg ra ln ą część św ia ta n a tu ra ln eg o , to jed n a k w y o d r ę b n ie n ie go u sp r a w ie d liw io n e je s t ty m , że tem a ty k a ta k ry je w so b ie w ię k sz e j w a g i im p lik a c je ety c z n e (s. 48).
K o lejn y rod ział (III) d o ty czy szeroko d y sk u to w a n eg o dziś zagad n ien ia in ż y n ie r ii g en ety czn ej. Z d an iem autora, o ile ek o lo g ia u jm u je czło w ie k a od stro n y z e w n ętrzn y ch w a ru n k ó w jeg o życia, a w ię c pośred n io ty lk o i z p ew n ego d y sta n su , o t y le g e n e ty k a d o ty k a zja w isk a ży cia w p ro st w n a jg łęb szy ch ta j n ik a ch jeg o r z e c z y w isto śc i w p ierw szy ch sta d ia ch jego ro zw o ju (s. 75).
S zerok a i w ielo p ła szczy zn o w a p ro b lem a ty k a in ż y n ie r ii gen ety czn ej ujęta z o sta ła w lo g iczn ą i p rzejrzy stą całość. W p ierw szej k o lejn o ści u k azan e zo sta ły ele m e n ta r n e w ia d o m o ści z zak resu g e n e ty k i i eu gen ik i, a k o n sek w etn ie d alej n a jn o w sze sta n o w isk a filo z o fic z n o -e ty e z n e w tej m a terii oraz u sta len ie a n tro p o lo g iczn o -a k sjo lo g iczn y ch p o d sta w b io ety k i g en ety czn ej. W ty m k o n te k śc ie p o d ejm u je autor w y siłe k za n a lizo w a n ia i o c e n y ety czn ej sz czeg ó ło w y c h za g a d n ień z zak resu tzw . e u g e n ik i p o zy ty w n ej i n e g a ty w n e j. E ugenika p o zy ty w n a o b ejm u je m a n ip u la cje zm ierzające do u d o sk o n a len ia g a tu n k u lu d z kiego. p op rzez p o lep szen ie p u li g en ety czn ej. E u gen ik a zaś n eg a ty w n a zm ierza do p rzeciw d zia ła n ia u jem n y m m u ta cjo m g e n e ty c z n y m p o w o d u ją cy m p a to lo g ic z n e sta n y u d o tk n ięty ch n im i je d n o stek (s. 142). T u też o m ó w io n e z o sta ły ta k w a żn e p ro b lem y , jak za p ło d n ien ie p o za u stro jo w e i d ia g n o sty k a p ren a taln a.
P rzed m io tem d o ciek a ń w ro zd zia le czw a rty m są p e w n e gra n iczn e s y tu a cje p o w sta łe w zw ią zk u z fa k te m zagrożen ia lu d zk ieg o życia w ok resie od u rod zen ia do śm ierci. Z asad n iczo ch od zi o e ty czn ą ocen ę sw o isty c h m etod tera p ii sto so w a n y ch przez w sp ó łczesn ą m ed y cy n ę w o d n iesien iu do o d p o w ied n ich k a teg o rii chorób. Z a g a d n ien ia m i w io d ą c y m i są tu: ek sp ery m en ty le k a r sk ie n a lu d ziach , tr a n sp la n ta c je (nerek, płu c, serca, w ątrob y, trzu stk i), k r w io d a w stw o , elek tro w strzą sy , p sych och iru rgia.
W ażnym p ro b lem em z za k resu b io e ty k i je s t p rob lem eu tan azji. P o św ięco n y je s t m u w ca ło śc i rozd ział p ią ty p u b lik a cji. C a ło k szta łt w y w o d ó w w tej m a terii poprzedza o m ó w ie n ie p rzyp ad k ów ch orob y n ieu lecza ln ej i k rań cow ej d eg ra d a cji czło w ie k a . O n e b o w ie m w a ru n k u ją w sz e lk ie eu ta n a ty czn e d zia ła n ia . W d alszej k o le jn o śc i przech od zi au tor do o m ó w ien ia sam ego p ojęcia eu ta n a z ji i jej ety czn ej o cen y . O cenę tę poprzedza k ry ty k a sta n o w isk a pro- e u ta n a ty czn eg o , a n a stę p n ie p rzy p o m n ien ie elem en ta rn y ch założeń ch rześci ja ń sk iej an trop ologii, a m ia n o w icie: a u ten ty czn a w a rto śćć lu d zk iego życia, w ła ś c iw e p o ję c ie w o ln o ści, sen s cierp ien ia oraz zasad a p rym atu osob y nad
R E C E N Z J E J^ 0 3
RECENZJE
sp o łeczeń stw em . D opiero w ty m k o n te k śc ie p o d jęta zo sta ła próba o cen y e u ta n a zji le g a ln e j, dob row oln ej i na żą d a n ie oraz eu ta n a zji sam ob ójczej. C ałość w y w o d ó w w tej m a te r ii k ończą r e fłć k sje d o ty czą ce p raw a c zło w ie k a do u m ieran ia z god n ością. J e st to za g a d n ien ie w a żn e. W w y w o d a c h b o w iem z w o le n n ik ó w e u ta n a zji ja w i się on a jako zrea lizo w a n ie teg o p raw a p rzez c z ło w ie k a , k tó ry zo sta ł p o zb a w io n y m o żliw o ści g od n ego życia. S tą d też poddaje autor rzeczow ej a n a liz ie i o cen ie p o jęcie p ra w a do god n ego ży cia i p raw a do g od n ej śm ierci.
R ozd ział k o lejn y (VI) p od d aje o c e n ie dw a zagad n ien ia: sa m o b ó jstw o z p o św ię c e n ia i za b ó jstw o fila n tro p ijn e. S ą to p ro b lem y bardzo sp e cy ficzn e. W w y p ad k u sa m o b ó jstw a z p o św ię c e n ie m m o ty w e m d zia ła n ia je s t m iłość. Ona u k ieru n k o w u je czło w ie k a n a p o św ię c e n ie w ła sn e g o ży cia na rzecz w z n io sły c h celó w . W w y p a d k u zaś z a b ó jstw a fila n tro p ijn eg o d la o k reślo n y ch w a żn y ch c e ló w p o św ięca się ż y c ie in n eg o człow ieka. P ra k ty czn ie n a jczęściej chodzi o p o św ię c e n ie życia czło w ie k a n ie w in n e g o cele m ra to w a n ia w ię k sz e j ilo śc i ludzi. Oba, bu d zące w ie le k on tro w ersji, p ro b lem y p o d d a je autor rzeczow ej an a lizie, b y na jej p o d sta w ie d okonać w ła śc iw e j oceny.
O sta tn ie d w a z a g a d n ien ia b io ety czn e, k tóre o m a w ia autor w p u b lik a cji, to za g a d n ien ie e w en tu a ln ej d o p u szczaln ości ob ron y przed ag reso rem p o su n ię te j aż do zab icia agresora oraz z a g a d n ien ie k ary śm ierci. Oba z o sta ły u ję te w jed n y m rozd ziale (r. V II). O ile p ie r w sz e z n ich budzi m n iej d y sk u sji, 0 ty le z a g a d n ien ie kary śm ie r c i jest p rob lem em sz czeg ó ln ie a k tu a ln y m i sze roko d y sk u to w a n y m . P rob lem kary śm ierci u k a za n y je s t w k ilk u etapach: h isto ria tej k ary, za sa d n icze w o b ec n iej sta n o w isk a , ty p o w e a rg u m en ty „za” 1 „ p rzeciw ”' jej d op u szczaln ości. N a stę p n ie au tor d ok on u je k ry ty czn ej o cen y
k o n cep cji a b o liejo n isty czn ej, b y osta teczn ie dać zarys ro zw ią za ń w ś w ie tle e ty k i k a to lick iej.
O statn ie dw a rozd ziały o m a w ia n ej p u b lik a cji (r. V III, IX ) n a leży tr a k to w a ć jako szersze zak oń czen ie. P ie r w sz y z n ich d o ty czy c ią g le ak tu a ln eg o w ram ach b io m ed y czn y ch in g e r e n c ji problem u: n a czym p o leg a i k ied y o sta teczn ie n a stę p u je śm ierć czło w ie k a i jak d alek o sięga o b o w ią zek lek a rza p o d ejm o w a n ia d ziałań cele m p o d trzy m y w a n ia życia u m ierającego? D rugi z k oń czących ro zd zia łó w d o ty czy za g a d n ien ia k o n flik tu na teren ie b io ety k i p o m ięd zy d w om a o rien ta cja m i etyczn ym i: ety c z n y m a b so lu ty zm em r ep rezen to w a n y m przez ety k ę ch rześcija ń sk ą oraz ety c z n y m r e la ty w iz m e m m a ją cy m g łó w n y c h p r z e d sta w ic ie li w u ty lita r y s ty c z n y m i p ra k ty cy sty czn y m sy tu a c jo - n izm ie. O p ow ied zen ie się za k on k retn ą o rien ta cją a u to m a ty czn ie rzu tu je na fo rm o w a n ie o cen i n orm w za k resie p ro b lem ó w w sp ó łczesn ej b io ety k i.
Z ap rezen tow an a praca ks. T. Ś lip k o jest próbą ca ło ścio w eg o u jęcia n a j w a żn iejszy ch p ro b lem ó w w sp ó łczesn ej b io ety k i i jako tak a je s t p ierw szą p u b lik a cją u jm u ją cą ca ło ść ty ch za g a d n ień od stron y e ty k i k a to lick iej na gru n cie polsk im . W cześn iej u k a za ła się w p ra w d zie praca ks. S. K ornasa
E k s p e r y m e n t y m e d y c z n e w ś w i e t l e e t y k i k a to l ic k i e j, a le p o d ejm u je ona t y l
ko za g a d n ien ia b io m ed y czn e w ram ach b io ety k i. P u b lik a cja ks. T. Ś lip k o w y ch o d zi poza zak res p ro b lem ó w b io m ed y czn y ch i u jm u je zasad n iczo w sz y stk ie p rob lem y zw ią za n e z lu d zk im ży ciem . W ty m c a ło ścio w y m u jęciu w y ra ża się p o d sta w o w a w a rto ść o m a w ia n ej p u b lik a cji dla ety k ó w , teo lo g ó w m o ra listó w i stu d e n tó w tych d y scy p lin . J e st to po prostu w a ż n e źródło ety czn ej w ied zy z zak resu w sp ó łczesn ej b io ety k i.
W yd aje się, że w a rto ść o m a w ia n ej p u b lik a cji n a leży w id zieć tak że w p ła szczy źn ie d u szp a stersk iej. W in n a ona b yć szeroko w y k o rzy sta n a i to za ró w n o w d u szp a sterstw ie sp ecja listy czn y m (służba zdrow ia), jak i p o w szech n y m . S ta n o w i on a b o w ie m źródło e ty czn ej w ie d z y dla w sp ó łczesn eg o k a to lik a w za k resie zn a jo m o ści ob ecn ych p ro b lem ó w b io ety czn y ch i ich e ty czn ej oceny.
