• Nie Znaleziono Wyników

"Radziecka polityka narodowościowa w latach 1917-1941 na przykładzie Piotrogrodu-Leningradu", Bartłomiej Garczyk, Poznań 2011 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Radziecka polityka narodowościowa w latach 1917-1941 na przykładzie Piotrogrodu-Leningradu", Bartłomiej Garczyk, Poznań 2011 : [recenzja]"

Copied!
9
0
0

Pełen tekst

(1)

Andrzej Szmyt

"Radziecka polityka narodowościowa

w latach 1917-1941 na przykładzie

Piotrogrodu-Leningradu", Bartłomiej

Garczyk, Poznań 2011 : [recenzja]

Echa Przeszłości 13, 430-437

(2)

B a r t ł o m i e j G a r c z y k ,

R a d z i e c k a p o l i t y k a n a r o d o w o ś c i o w a w l a t a c h

1 9 1 7 - 1 9 4 1 n a p r z y k ł a d z i e P i o t r o g r o d u - L e n i n g r a d u ,

W y d a w n i c t w o

P o z n a ń s k i e , P o z n a ń 2 0 1 1 , s s . 3 1 8

K s i ą ż k a B a r t ł o m i e j a G a r c z y k a o p u b l i k o w a n a w 2 0 1 1 r. p r z e z W y d a w n i c ­ t w o P o z n a ń s k i e j e s t z m o d y f i k o w a n ą w e r s j ą p r a c y d o k t o r s k i e j — p r z y g o t o w a ­ n e j p o d k i e r u n k i e m w y b i t n e g o z n a w c y d z i e j ó w R o s j i p r o f . d r . h a b . A r t u r a K i j a s a i o b r o n i o n e j n a W y d z i a l e H i s t o r y c z n y m U n i w e r s y t e t u i m . A d a m a M i c ­ k i e w i c z a w P o z n a n i u . P u b l i k a c j a z o s t a ł a p o ś w i ę c o n a w a ż n e m u p o d w z g l ę d e m n a u k o w y m , a l e t e ż i n t e r e s u j ą c e m u p o d w z g l ę d e m p o z n a w c z y m t e m a t o w i r a ­ d z i e c k i e j p o l i t y k i n a r o d o w o ś c i o w e j . Z a g a d n i e n i e t o a u t o r p r z e d s t a w i ł c h y b a n a n a j b a r d z i e j r e p r e z e n t a t y w n y m p r z y k ł a d z i e — P i o t r o g r o d u , a o d 1 9 2 4 r. L e n i n g r a d u . P r z y j ę t e p r z e z a u t o r a g r a n i c e c z a s o w e o b e j m u j ą l a t a 1 9 1 7 —1 9 4 1 r. S ą w i ę c c e z u r a m i n a t u r a l n y m i i f a k t y c z n i e n i e w y m a g a j ą d o d a t k o w e g o u z a ­ s a d n i e n i a . R ó w n i e ż k o n s t r u k c j a k s i ą ż k i j e s t p r z e m y ś l a n a i j a k n a j b a r d z i e j z a s a d n a d l a p o d j ę t e g o t e m a t u , m i m o i ż w ł a ś c i w y t e m a t n a r r a c j i p o p r z e d z o n y j e s t w y c h o d z ą c y m p o z a g r a n i c e c z a s o w e , o b s z e r n y m w p r o w a d z e n i e m d o t y ­ c z ą c y m h i s t o r i i o r a z s t r u k t u r y n a r o d o w o ś c i o w e j i r e l i g i j n e j m i a s t a o d p o c z ą t ­ k u j e g o i s t n i e n i a ( w ó w c z a s p o d n a z w ą P e t e r s b u r g ) . P r a c a l i c z y 3 1 8 s t r o n i s k ł a d a s i ę z n i e z b y t o b s z e r n e g o , j e d n a k ż e p r z e j ­ r z y s t e g o i p o p r a w n e g o , z a r ó w n o m e t o d y c z n i e , j a k i m e t o d o l o g i c z n i e

W s t ę p u ,

o ś m i u m e r y t o r y c z n y c h r o z d z i a ł ó w o r a z z

Z a k o ń c z e n i a ,

s t a n o w i ą c e g o j e d n a k t y l k o p o d s u m o w a n i e c a ł o ś c i , o r a z

B i b l i o g r a f i i .

C e n n y m u z u p e ł n i e n i e m t e k s t u s ą a n e k s y , n a k t ó r e s k ł a d a j ą s i ę d o k u m e n t y d o t y c z ą c e z a r z ą d z e ń r a d z i e c k i c h w ł a d z c e n t r a l n y c h i o b w o d o w y c h , o c z y w i ś c i e w o d n i e s i e n i u d o L e n i n g r a d u , o r a z l i c z n e i c i e k a w i e d o b r a n e i l u s t r a c j e . S z k o d a t y l k o , ż e z a m i e s z c z o n e d o ­ k u m e n t y d o t y c z ą w y ł ą c z n i e l a t 1 9 3 7 —1 9 4 1 . K s i ą ż k a z o s t a ł a t e ż z a o p a t r z o n a w p r z y d a t n y d l a c z y t e l n i k a i n d e k s o s o b o w y o r a z s t r e s z c z e n i a w j ę z y k u r o s y j ­ s k i m i a n g i e l s k i m . C z ę ś ć m e r y t o r y c z n a p r z e d s t a w i o n a z o s t a ł a w u j ę c i u p r o - b l e m o w o - c h r o n o l o g i c z n y m , a c a ł o ś ć z a g a d n i e n i a A u t o r p o d z i e l i ł n a d w i e c z ę ­ ś c i — p r z e d r e w o l u c y j n ą , j a k j u ż w s p o m n i a n o w y k r a c z a j ą c ą p o z a p o c z ą t k o w ą c e z u r ę c z a s o w ą —

W i e l o n a r o d o w y P e t e r s b u r g . G e n e z a p o l i e t n i c z n e g o i p o l i k o n -

f e s j o n a l n e g o c h a r a k t e r u m i a s t a ( 1 7 0 3 - 1 9 1 7 )

o r a z r a d z i e c k ą — o b e j m u j ą c ą g r a ­ n i c e c h r o n o l o g i c z n e u j ę t e w t y t u l e —

P o l i t y k a n a r o d o w o ś c i o w a w P io t r o g r o d z i e

- L e n i n g r a d z i e w l a t a c h 1 9 1 7 - 1 9 4 1 .

C z ę ś ć p i e r w s z a o p r a c o w a n i a ( r o z d z i a ł y I —I I I ) , m o ż e n a z b y t o b s z e r n a w s t o s u n k u d o c a ł o ś c i ( 1 / 3 t e k s t u ) , p r z e d s t a w i a P e t e r s b u r g o d m o m e n t u z a ł o ż e n i a m i a s t a o r a z c h a r a k t e r y z u j e j e g o w i e l o n a ­ r o d o w y i w i e l o w y z n a n i o w y c h a r a k t e r . P r e z e n t u j e p r z y t y m g e n e z ę p o l i e t n i c z - n e g o i p o l i k o n f e s j o n a l n e g o c h a r a k t e r u l u d n o ś c i s t o l i c y I m p e r i u m R o s y j s k i e g o w l a t a c h 1 7 0 3 —1 9 1 7 . J a k p o d k r e ś l a A u t o r , m i a ł o t o n a c e l u

u s t a l e n i e p u n k t u

w y j ś c i a , w j a k i m z n a j d o w a l i s i ę b o l s z e w i c y w p r z e d d z i e ń p r z e j ę c i a w ł a d z y

1 . N a t o m i a s t w c z ę ś c i d r u g i e j ( r o z d z i a ł y I V —V I I I ) G a r c z y k o m a w i a j u ż p o l i t y k ę 1 P o r. s. 1 0 r e c e n z o w a a n e j p racy.

(3)

n a r o d o w o ś c i o w ą , a w r z e c z y w i s t o ś c i t a k ż e r e l i g i j n ą , w P i o t r o g r o d z i e - L e n i n - g r a d z i e w l a t a c h 1 9 1 7 - 1 9 4 1 , c z y l i w o k r e s i e , g d y m i a s t o u t r a c i ł o s w ó j s t o ł e c z ­ n y c h a r a k t e r ( o d 1 9 1 8 r . ) . P r z y j ę t y u k ł a d m e r y t o r y c z n y m ó g ł b y s u g e r o w a ć k o n i e c z n o ś ć r o z s z e r z e n i a t y t u ł u o p r a c o w a n i a o p o l i t y k ę r e l i g i j n ą , w y d a j e s i ę j e d n a k , ż e t y t u ł z a p r o p o n o w a n y p r z e z A u t o r a z w i ę ź l e i p r z e j r z y ś c i e o d d a j e z a w a r t o ś ć k s i ą ż k i ( r z e c z y w i s t ą t r e ś ć n a r r a c j i ) , b o w i e m w p r z y j ę t y c h g r a n i ­ c a c h c z a s o w y c h k a ż d e z o m a w i a n y c h w y z n a ń n a j c z ę ś c i e j b y ł o p r z y p i s y w a n e o k r e ś l o n y m n a r o d o w o ś c i o m . W i a d o m o n p . ż e p r o t e s t a n t ó w u t o ż s a m i a n o z N i e m c a m i , F i n a m i , c z y S z w e d a m i , k a t o l i k ó w z P o l a k a m i , p r a w o s ł a w n y c h z R o s j a n a m i , m u z u ł m a n ó w z T a t a r a m i , a w y z n a w c ó w j u d a i z m u z Ż y d a m i . T y t u ł w y d a j e s i ę w i ę c b y ć j a k n a j b a r d z i e j o d p o w i e d n i , n a t o m i a s t p o d a n e w s z a c i e g r a f i c z n e j o k ł a d k i d a t y - 1 7 0 3 , 1 9 1 7 , 1 9 3 7 , 1 9 4 1 - m o g ą s u g e r o w a ć p r z y j ę c i e z g o ł a o d m i e n n y c h g r a n i c c h r o n o l o g i c z n y c h , o c z y w i ś c i e w r a m a c h o m a w i a n e j p r o b l e m a t y k i . W p o s z c z e g ó l n y c h r o z d z i a ł a c h p i e r w s z e j c z ę ś c i k s i ą ż k i c z y t e l n i k z n a j d u j e k o l e j n o : w r o z d z i a l e p i e r w s z y m

( H i s t o r i a i s k ł a d e t n i c z n y )

o m ó w i e n i e h i s t o r i i z a ł o ż e n i a i p i e r w s z e g o o k r e s u r o z w o j u m i a s t a o r a z o g ó l n ą c h a r a k t e r y s t y k ę s t r u k t u r y e t n i c z n e j m i e s z k a ń c ó w P e t e r s b u r g a , a n a s t ę p n i e w r o z d z i a l e d r u ­ g i m

( N a r o d y )

i c h r o z m i e s z c z e n i e w t o p o g r a f i i m i a s t a i s t r u k t u r ę s p o ł e c z n o - z a w o d o w ą p o s z c z e g ó l n y c h g r u p e t n i c z n y c h , z o d d z i e l n y m o m ó w i e n i e m s y t u ­ a c j i N i e m c ó w , P o l a k ó w , F i n ó w , Ż y d ó w i T a t a r ó w , a z b i o r c z o r ó w n i e ż i n n y c h m n i e j l i c z n y c h n a r o d o w o ś c i ( m . i n . S z w e d ó w , Ł o t y s z y , B i a ł o r u s i n ó w , U k r a i ń ­ c ó w i O r m i a n ) . W r o z d z i a l e t r z e c i m (

Z y c i e r e l i g i j n e s t a r e g o P e t e r s b u r g a

) A u ­ t o r o d r ę b n i e o p i s u j e ż y c i e r e l i g i j n e m i e s z k a ń c ó w s t a r e g o P e t e r s b u r g a z p o ­ d z i a ł e m n a w y z n a n i a p r a w o s ł a w n e , z j e g o g r u z i ń s k i m i i o r m i a ń s k i m i o d m i a n a m i , p r o t e s t a n c k i e , k a t o l i c k i e o r a z z b i o r c z o b u d d y j s k i e , m u z u ł m a ń ­ s k i e i j u d a i s t y c z n e . N a t o m i a s t w c z ę ś c i d r u g i e j , p o o g ó l n y m , a l e m e r y t o r y c z ­ n i e p o p r a w n y m s c h a r a k t e r y z o w a n i u t e o r e t y c z n o - i d e o l o g i c z n y c h z a ł o ż e ń r a ­ d z i e c k i e j p o l i t y k i n a r o d o w o ś c i o w e j w l a t a c h d w u d z i e s t y c h i t r z y d z i e s t y c h , c o z o s t a ł o u j ę t e w r o z d z i a l e c z w a r t y m (

B o l s z e w i c k i e k o n c e p c j e r o z w i ą z a n i a k w e ­

s t i i n a r o d o w o ś c i o e j) ,

A u t o r p r z e d s t a w i ł r o z w ó j , a w i s t o c i e b u j n y r e n e s a n s m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h m i a s t a b e z p o ś r e d n i o p o r e w o l u c j i , a ż d o p r z y k r e g o z a h a m o w a n i a t e g o p o z y t y w n e g o z j a w i s k a w d r u g i e j p o ł o w i e l a t t r z y d z i e ­ s t y c h , z r o z b i c i e m w p o d r o z d z i a ł a c h n a s z c z e g ó ł o w ą c h a r a k t e r y s t y k ę o ś w i a t y i s z k o l n i c t w a , p r a s y i w y d a w n i c t w , r ó ż n o r o d n y c h a u t o n o m i c z n y c h s t o w a r z y ­ s z e ń i o r g a n i z a c j i o r a z i n n y c h i n s t y t u c j i m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h , w t y m t e a t r u - r o z d z i a ł p i ą t y

( R o z w ó j k u l t u r y m n i e j s z o ś c i P i o t r o g r o d u - L e n i n g r a d u

w l a t a c h 1 9 1 7 - 1 9 3 7 ) .

K o ń c o w e t r z y r o z d z i a ł y u k a z u j ą d r a m a t y c z n e p r z e w a r ­ t o ś c i o w a n i e w r a d z i e c k i e j p o l i t y c e n a r o d o w o ś c i o w e j , k t ó r e s k u t k o w a ł o s t o p ­ n i o w ą l i k w i d a c j ą k u l t u r y m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h ( o d 1 9 3 7 r . a ż d o a g r e s j i N i e m i e c h i t l e r o w s k i c h n a Z S R R w 1 9 4 1 r . ) - r o z d z i a ł s z ó s t y

( L i k w i d a c j a

k u l t u r y m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h L e n i n g r a d u - l a t a 1 9 3 7 - 1 9 4 1 ) ;

s t r a s z n y m i r e p r e s j a m i w o b e c m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h , w t y m m a s o w y m i d e p o r t a c j a m i , j a k i e d o t k n ę ł y w s z c z e g ó l n o ś c i F i n ó w , P o l a k ó w i N i e m c ó w - r o z d z i a ł s i ó d m y

(4)

( R e p r e s j e i m a s o w e d e p o r t a c j e m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h ) ,

a w r e s z c i e w r o z d z i a ­ l e ó s m y m

( B o l s z e w i c y w o b e c r e l i g i i )

A u t o r o m ó w i ł s t o s u n e k w ł a d z r a d z i e c k i c h d o r e l i g i i i s t o s u n k ó w w y z n a n i o w y c h p o s z c z e g ó l n y c h m n i e j s z o ś c i L e n i n g r a d u , w t y m k o n t e k ś c i e z w r a c a j ą c u w a g ę n a i d e o l o g i ę i u s t a w o d a w s t w o . Z d r o b i a ­ z g o w ą p i e c z o ł o w i t o ś c i ą p r z y p o m n i a ł t e ż l o s y z w i ą z k ó w w y z n a n i o w y c h i i c h b u d y n k ó w s a k r a l n y c h - k o ś c i o ł ó w k a t o l i c k i c h , z b o r ó w ( k i r c h ) p r o t e s t a n c k i c h , s y n a g o g ż y d o w s k i c h , p a g o d y b u d d y j s k i e j o r a z z a d z i w i a j ą c e g o a r c h i t e k t o n i c z ­ n ą f o r m ą m u z u ł m a ń s k i e g o m e c z e t u k a t e d r a l n e g o . W t y m m i e j s c u n a s u w a s i ę j e d n a k w ą t p l i w o ś ć ( o c z y w i ś c i e s u b i e k t y w n a ) , c z y u k ł a d r o z d z i a ł ó w j e s t z g o d ­ n y z p r z y j ę t y m s c h e m a t e m c a ł o ś c i p r a c y . B y ć m o ż e n a l e ż a ł o b y z a m i e n i ć k o ­ l e j n o ś ć r o z d z i a ł u s i ó d m e g o z ó s m y m , b o w i e m r e p r e s j e w ł a d z w o b e c m n i e j s z o ­ ś c i s t a n o w i ą s w e g o r o d z a j u t r a g i c z n ą k w i n t e s e n c j ę r a d z i e c k i e j p o l i t y k i n a r o d o w o ś c i o w e j w o m a w i a n y m p r z e d z i a l e c z a s o w y m . O c e n i a j ą c w a r t o ś ć m e r y t o r y c z n ą k s i ą ż k i G a r c z y k a , n a l e ż y p o d k r e ś l i ć , i ż A u t o r w s w o j e j p r a c y n i e m a l w k a ż d y m m i e j s c u i z g o d n ą u z n a n i a p o l e m i c z ­ n ą z a d z i o r n o ś c i ą p o d k r e ś l a m o c n e

w e jś c i e ,

c z y t e ż

w n i k n i ę c i e

p o s z c z e g ó l n y c h m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h w ż y c i e m i a s t a , i c h d a l e k o i d ą c ą i n t e g r a c j ę z o t a c z a ­ j ą c y m j e ś r o d o w i s k i e m , a t a k ż e w k ł a d , c z ę s t o w y b i t n y , w p o n a d t r z y s t u l e t n i r o z w ó j s t o l i c y C e s a r s t w a R o s y j s k i e g o . J a k A u t o r t r a f n i e z a u w a ż y ł ,

P e t e r s b u r g

- m i m o ż e b y ł s t o l i c ą i m p e r i u m r o s y j s k i e g o i m i a s t e m r o s y j s k i m - o d n a j w c z e ­

ś n i e j s z y c h l a t s w e g o i s t n i e n i a m i a ł p o l i f o n i c z n ą k u l t u r ę . B y ł m i a s t e m , w k t ó ­

r y m s p l a t a ł y s i ę i o d d z i a ł y w a ł y n a s i e b i e r ó ż n e n a c je , k o n f e s j e , t r a d y c j e

i o b y c z a je . D i a s p o r y n a r o d o w e , k t ó r e z a m i e s z k i w a ł y m i a s t o , s i l n i e s i ę z n i m

i d e n t y f i k o w a ł y i p a r t y c y p o w a ł y w r o z w o j u j e g o k u l t u r y

2 . J a k j u ż w s p o m n i a n o , A u t o r d u ż o u w a g i p o ś w i ę c i ł k w e s t i o m w y z n a n i o ­ w y m i t o w o d n i e s i e n i u n i e t y l k o d o k a t o l i c y z m u P o l a k ó w . B a r d z o i s t o t n a k w e s t i a r e l i g i j n o ś c i d a n e g o c z ł o w i e k a b y ł a b o d a j ż e n a j w a ż n i e j s z y m w y z n a c z ­ n i k i e m p o c z u c i a t o ż s a m o ś c i n a r o d o w e j r ó w n i e ż N i e m c ó w , F i n ó w c z y T a t a r ó w , a c z k o l w i e k z e ś c i ś l e n a u k o w e g o p u n k t u w i d z e n i a n i e t o ż s a m y m . J e ś l i c h o d z i o p o l s k o ś ć , t o w a r t o d o d a ć , i ż w Z w i ą z k u R a d z i e c k i m , p o c z y n a j ą c o d l a t t r z y d z i e s t y c h X X w . , a w n i e k t ó r y c h k w e s t i a c h n a w e t w c z e ś n i e j , t r a k t o w a n a o n a b y ł a j a k o z j a w i s k o n a d z w y c z a j n a g a n n e , p r z y c z y m l i d e r z y b o l s z e w i c c y d o s k o n a l e z d a w a l i s o b i e s p r a w ę z s i ł y , z n a c z e n i a o r a z s t o p n i a o d d z i a ł y w a n i a r e l i g i i n a m n i e j s z o ś c i n a r o d o w o ś c i o w e i t o n i e t y l k o n a P o l a k ó w i n i e t y l k o w P i o t r o g r o d z i e - L e n i n g r a d z i e . C a ł y s y s t e m s o w i e c k i , p o c z y n a j ą c o d p r a w n e ­ g o , s z c z e g ó l n i e w r o g o n a s t a w i o n y b y ł w i ę c w o b e c k a p ł a n ó w , o k r e ś l a j ą c i c h j a k o g r u p ę w y ł ą c z o n ą z e s p o ł e c z n o ś c i . N a z y w a ł i c h

l i s z e ń c a m i

b e z ż a d n y c h p r a w o b y w a t e l s k i c h , w t y m b e z p r a w a d o o p i e k i m e d y c z n e j , k a r t e k ż y w n o ­ ś c i o w y c h i t p . W o b e c o s ó b d u c h o w n y c h w p r o w a d z o n o t e ż z a k a z z a m i e s z k i w a ­ n i a p r z y k o ś c i o ł a c h i w ś r ó d m i e ś c i a c h m i a s t , p o z b a w i o n o i c h t a k ż e p r a w a d o m i e s z k a ń k o m u n a l n y c h . W s z y s t k o w c e l u w y p r o w a d z e n i a d u c h o w n y c h z p a ­ r a f i i , g d z i e m i e j s c o w i w i e r n i m o g l i b y u d z i e l i ć i m p o m o c y i w s p a r c i a . W k o n ­ 2 I b id e m , s. 8.

(5)

s e k w e n c j i k a p ł a n i — j e ś l i w o g ó l e p o z o s t a w a l i n a w o l n o ś c i — t o i t a k b y l i w t r a g i c z n e j s y t u a c j i m a t e r i a l n e j . W a r t o t e ż z a z n a c z y ć , i ż A u t o r k s i ą ż k i z p o d z i w u g o d n ą d e t e r m i n a c j ą z r e k o n s t r u o w a ł g e h e n n ę n i e r o s y j s k i c h m i e s z k a ń c ó w c e s a r s k i e g o P e t e r s b u r ­ g a , a p o t e m r a d z i e c k i e g o P i o t r o g r o d u - L e n i n g r a d u , a t a k ż e b r u t a l n o ś ć , z j a k ą z w a l c z a n o i c h p r z y n a l e ż n o ś ć w y z n a n i o w ą , c h o c i a ż w t y m p r z y p a d k u n i e o s z c z ę d z o n o r ó w n i e ż p r a w o s ł a w n y c h . T r a f n i e t e ż i m e r y t o r y c z n i e p o ­ p r a w n i e A u t o r s c h a r a k t e r y z o w a ł s z e r s z e t ł o h i s t o r y c z n e i w a r u n k i e p o k i , a w ł a ś c i w i e e p o k , k t ó r y c h j e g o n a r r a c j a d o t y c z y . N i e f a ł s z u j e p r z y t y m r z e c z y w i s t o ś c i h i s t o r y c z n e j a n i t e ż n i c z e g o t e n d e n c y j n i e n i e u b a r w i a . T o , c o p o z w a l a w y r a z i ć s z c z e g ó l n e u z n a n i e w o b e c A u t o r a k s i ą ż k i , n a w e t j u ż n a p o c z ą t k u j e j l e k t u r y , t o f a k t , i ż n i e z a w a h a ł s i ę o n p o d w a ż y ć d o t y c h c z a s o ­ w y c h s t e r e o t y p ó w , k t ó r e c z ę s t o n i e m i a ł y o d b i c i a w r z e c z y w i s t o ś c i . C h o d z i t u s z c z e g ó l n i e o r o z p o w s z e c h n i o n y w p o l s k i e j h i s t o r i o g r a f i i , l e c z r a c z e j p s e u d o - p a t r i o t y c z n i e n a c i ą g n i ę t y m i t , u m a c n i a n y z w ł a s z c z a w o p r a c o w a n i a c h M i ­ k o ł a j a I w a n o w a 3 i k s i ę d z a R o m a n a D z w o n k o w s k i e g o 4 , i ż t o P o l a c y i k a t o l i ­ c y b y l i z b i o r o w o ś c i ą n a j b a r d z i e j r e p r e s j o n o w a n ą p r z e z w ł a d z e r o s y j s k i e , a p o t e m s o w i e c k i e i p i e r w s z y m n a r o d e m , k t ó r y t y c h r e p r e s j i d o ś w i a d c z y ł . G a r c z y k u d o w a d n i a j e d n a k , ż e n i e z a w s z e i n i e w s z ę d z i e t a k r z e c z y w i ś c i e b y ł o , b o w i e m t a t r a g i c z n a p a l m a p i e r w s z e ń s t w a p r z y p a d a ł a t a k ż e p r z e d s t a ­ w i c i e l o m i n n y c h n a r o d ó w , a w p r z y p a d k u L e n i n g r a d u p r z e d e w s z y s t k i m F i n o m i N i e m c o m . W t y m k o n t e k ś c i e c z y t e l n i k a k s i ą ż k i z p e w n o ś c i ą z a i n t e r e s u j e r ó w n i e ż f a k t , i ż A u t o r p o t r a f i ł w m i a r ę p r z e j r z y ś c i e z r e k o n s t r u o w a ć l o s i w a r u n k i b y t o w a n i a l u d n o ś c i p o l s k i e j w Z S R R o r a z w y e k s p o n o w a ć n a j p o w a ż n i e j s z e j e j d r a m a t y . J a k t r a f n i e z a u w a ż a , a n t y p o l s k i e a t a k i w ł a d z r a d z i e c k i c h , n i e t y l k o z r e s z t ą w L e n i n g r a d z i e , b y ł y s k i e r o w a n e g ł ó w n i e p r z e c i w k o p o l s k i e j e l i c i e u m y s ł o w e j , a w s t o p n i u n a j w i ę k s z y m p r z e c i w k o k s i ę ż o m k a t o l i c k i m , k t ó r y c h p r z e d s t a w i a n o w ó w c z a s j a k o a g e n t ó w i m p e r i a l i z m u i t o n i e t y l k o p o l s k i e g o

( z k r z y ż e m w j e d n e j r ę c e , a m a u z e r e m w d r u g i e j

). W a r t o z w r ó c i ć u w a g ę , ż e z a j m u j ą c y o p i s t e j k w e s t i i b r z m i d z i w n i e z n a j o m o , j e ś l i p r z y p o m n i m y a t a k i n a p o l s k i c h k s i ę ż y

( ł a c i n n i k ó w

c z y t e ż

p a p i s t ó w )

w e w s p ó ł c z e s n e j R o s j i i c h o ć f o r m y t y c h a t a k ó w s ą j a k o ś c i o w o l ż e j s z e ( m n i e j b r u t a l n e ) , t o j e d n a k t e n d e n ­ c j a j e s t c i ą g l e t a s a m a . W p r z e k a z i e A u t o r a s z c z e g ó l n i e w y r a z i s t y j e s t o b r a z p o n u r e j r z e c z y w i ­ s t o ś c i r a d z i e c k i e j z l a t t r z y d z i e s t y c h , a c z ę ś c i o w o i p ó ź n i e j , c z e g o p r z y k ł a d e m m o ż e b y ć c h o ć b y g e h e n n a t a k i e g o m i e j s c a k a ź n i , j a k s t o s u n k o w o m a ł o w P o l s c e z n a n e L e w a s z o w o , s w o i s t y l e n i n g r a d z k i K a t y ń . R z e c z y w i s t o ś ć t a n i e m i a ł a p o r ó w n a n i a z n i c z y m , m o ż e t y l k o z I I I R z e s z ą , a c z k o l w i e k i t a m n i e s t o s o w a n o t a k w y r a f i n o w a n e g o t e r r o r u w o b e c w ł a s n y c h o b y w a t e l i .

3 M . I w a n o w ,

Pierwszy naród ukarany. Polacy w Z w ią zku R adzieckim 1921-1939,

W a r s z a - w a —W r o c ła w 1 9 9 1 .

(6)

P o z a t y m w k s i ą ż c e z n a l e ź ć m o ż n a r ó w n i e ż d u ż o n i e z n a n y c h n a o g ó ł c i e k a w o s t e k , j a k n p . t o , ż e w P e t e r s b u r g u w ś r ó d n i e - R o s j a n F i n o w i e t o b y l i g ł ó w n i e d o r o ż k a r z e , T a t a r z y - k a r c z m a r z e i p r a c o w n i c y s z y n k ó w , g o s p ó d i h o t e l i , F i n k i i B i a ł o r u s i n k i - p r a c z k i , d o k ł a d n i N i e m c y z e g a r m i s t r z e , N i e m ­ c y , Ż y d z i i T a t a r z y p r e f e r o w a l i h a n d e l d e t a l i c z n y i u l i c z n y , N i e m c y i A n g l i c y - h a n d e l z a m o r s k i , N i e m c y i F r a n c u z i - h a n d e l t o w a r a m i z b y t k u w ś r ó d m i e ­ ś c i u , n i e p o z b a w i o n e p r o f i t ó w p o s a d y g u w e r n e r ó w z a j m o w a l i g ł ó w n i e N i e m c y i F r a n c u z i . I n t e r e s u j ą c a j e s t t a k ż e i n f o r m a c j a , ż e w P i o t r o g r o d z i e w 1 9 1 7 r. b y ł o a ż o k . 5 0 o r g a n i z a c j i w ś r ó d m n i e j s z o ś c i n a r o d o w o ś c i o w y c h , ż e u p r o g u I w o j n y ś w i a t o w e j , w k t ó r e j , j a k w i a d o m o , R o s j a w a l c z y ł a g ł ó w n i e z N i e m c a ­ m i , c o p i ą t y g e n e r a ł w a r m i i r o s y j s k i e j b y ł N i e m c e m , ż e E s t o ń c z y c y i Ż y d z i w o k r e s i e r a d z i e c k i m m i e l i w L e n i n g r a d z i e s w o j e o d r ę b n e w y ż s z e u c z e l n i e , ż e a n t y ż y d o w s k i e r e p r e s j e w p o ł o w i e l a t t r z y d z i e s t y c h y c h w y r a z i ł y s i ę m . i n . w d e l e g a l i z a c j i i w r i t u , z a ś j i d y s z b y ł n a d a l u z n a w a n y , ż e p r z y l e n i n g r a d z k i m I n s t y t u c i e N a r o d ó w P ó ł n o c y i s t n i a ł

T e a t r T a j g i i T u n d r y ,

ż e w 1 9 3 2 r. w Z S R R p o j a w i ł a s i ę

a n t y r e l i g i j n a p i ę c i o l a t k a

, ż e w r e s z c i e z a f a ł s z o w a n e b y ł y d a n e s p i s u l u d n o ś c i z 1 9 3 7 r . i w i e l e i n n y c h i n f o r m a c j i i c i e k a w o s t e k , k t ó r e m o ż n a z n a l e ź ć w w y j ą t k o w o c i e k a w y m r o z d z i a l e t r z e c i m . N a l e ż y t y l k o ż a ł o w a ć , i ż z k s i ą ż k i z b y t m a ł o d o w i a d u j e m y s i ę o s t o s u n ­ k a c h s ą s i e d z k i c h p o m i ę d z y p r z e d s t a w i c i e l a m i p o s z c z e g ó l n y c h m n i e j s z o ś c i n a ­ r o d o w o ś c i o w y c h m i a s t a , o m a ł ż e ń s t w a c h m i e s z a n y c h , k u l t u r z e c o d z i e n n e g o b y t u m i e s z k a ń c ó w , p r z e j a w a c h w z a j e m n e j p o m o c y , a r ó w n i e ż o c e l o w o p o d s y ­ c a n e j w z a j e m n e j w r o g o ś c i , k t ó r a w n a j p r o s t s z y m p r z y p a d k u p r z e j a w i a ł a s i ę w z w y k ł y m d o n o s i c i e l s t w i e . P r a w i e z u p e ł n i e n i e m a t e ż m a t e r i a ł u a n e g d o ­ t y c z n e g o , b y n i e k i e d y m ó c s i ę p o p r o s t u p o ś m i a ć w t o k u l e k t u r y k s i ą ż k i G a r c z y k a . Z k o l e i w o p i s i e p o p u l a c j i m i a s t a w y o l b r z y m i o n e z o s t a ł o z n a c z e n i e d a n y c h s t a t y s t y c z n y c h k o s z t e m p o d s t a w o w y c h a s p e k t ó w ż y c i a t e j p o l i e t n i c z - n e j z b i o r o w o ś c i , n p . w a r u n k ó w m i e s z k a n i o w y c h , m a t e r i a l n y c h , z d r o w o t n y c h i t p . P o z a t y m w 1 9 4 1 r . N i e m c y d o k o n a ł y a g r e s j i n a Z w i ą z e k R a d z i e c k i , a n i e n a R o s j ę ( s . 1 0 ) . S z k o d a t e ż , ż e w z a k o ń c z e n i u A u t o r n i e p r z e d s t a w i ł n o w y c h p o s t u l a t ó w b a d a w c z y c h , d o t y c z ą c y c h n p r o l i m n i e j s z o ś c i w ż y c i u p u b l i c z n y m m i a s t a , p o s t a w l o j a l i s t y c z n y c h w o b e c w ł a d z , a k t y w n o ś c i g o s p o d a r c z e j i i n . P o d s t a w ę ź r ó d ł o w ą o p r a c o w a n i a s t a n o w i g ł ó w n i e r o s y j s k o j ę z y c z n a l i t e r a ­ t u r a p r z e d m i o t u , w t y m w y r a ź n i e e k s p o n o w a n e w p r z y p i s a c h p u b l i k a c j e p r o f . N . W . J u c h n i e w e j i T . M . S m i r n o w e j . Z e ź r ó d e ł a r c h i w a l n y c h w y k o r z y ­ s t a n e z o s t a ł y j e d y n i e c z t e r y z e s p o ł y , t r z y z n i c h p r z e c h o w y w a n e w C e n t r a l ­ n y m A r c h i w u m P a ń s t w o w y m H i s t o r y c z n o - P o l i t y c z n y c h D o k u m e n t ó w S a n k t P e t e r s b u r g a i j e d e n z C e n t r a l n e g o A r c h i w u m P a ń s t w o w e g o S a n k t P e t e r s b u r ­ g a . D o t e g o n i e w i e l k a l i c z b a p o w o ł a ń n a ź r ó d ł a a r c h i w a l n e m o ż e ś w i a d c z y ć , i ż A u t o r n i e p r z e p r o w a d z i ł z b y t d o g ł ę b n e j k w e r e n d y , a b y ć m o ż e d o t a r ł d o o w y c h a r c h i w a l i ó w p o p r z e z o s o b y t r z e c i e l u b t e ż s k o r z y s t a ł z n i c h w s p o s ó b „ p o ś r e d n i ” . N i e l i c z n e a r c h i w a l i a w y k o r z y s t a n e w p r a c y z a p e w n e s t a n o w i ł y d l a A u t o r a j e d y n i e n i e z b ę d n y s p r a w d z i a n w i a r y g o d n o ś c i i n f o r m a c j i z a w a r ­ t y c h w l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u , a n i e p o d s t a w o w e ź r ó d ł o f a k t o g r a f i c z n e . S z k o d a ,

(7)

b o w i e m b r a k d o g ł ę b n e g o p r z e s t u d i o w a n i a d o s t ę p n y c h ź r ó d e ł z a w ę ż a n i e c o w i a r y g o d n o ś ć p r z e d s t a w i o n e g o z a g a d n i e n i a . N a t o m i a s t l i t e r a t u r a p r z e d m i o ­ t u w y k o r z y s t a n a p r z e z A u t o r a j e s t b a r d z o b o g a t a i s t a r a n n i e d o b r a n a , ( s z c z e ­ g ó l n i e j e ś l i c h o d z i o p u b l i k a c j e r o s y j s k o j ę z y c z n e ) . C o p r a w d a k i l k a w a ż k i c h m e r y t o r y c z n i e k s i ą ż e k w b i b l i o g r a f i i z o s t a ł o p o m i n i ę t y c h , n i e m i a ł o t o j e d n a k w i ę k s z e g o w p ł y w u n a p r z e d s t a w i o n y o b r a z d a w n e g o P e t e r s b u r g a o r a z r a d z i e c ­ k i e j p o l i t y k i n a r o d o w o ś c i o w e j P i o t r o g r o d u - L e n i n g r a d u w l a t a c h 1 9 1 7 - 1 9 4 1 . W l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u n a j p o w a ż n i e j s z y m u c h y b i e n i e m j e s t c h y b a p o m i ­ n i ę c i e p r a c A n t o n i n y K o z y r s k i e j 5 i H e n r y k a S t r o ń s k i e g o 6 , w r o z w a ż a n i a c h 0 N i e m c a c h i n f l a n c k i c h b r a k w p r z y p i s a c h o d n i e s i e ń d o d w ó c h k s i ą ż e k A n ­ d r z e j a T o p i j a 7 , w r o z w a ż a n i a c h o Ż y d a c h b r a k m o n o g r a f i i A l e k s a n d r a S o ł ż e - n i c y n a 8 , a w o d n i e s i e n i u d o F i n ó w i F i n l a n d i i b r a k u j e w a r t o ś c i o w e j k s i ą ż k i B a r b a r y S z o r d y k o w s k i e j

9.

Z k o l e i o p i s w a r u n k ó w e g z y s t e n c j i k a t o l i k ó w w z b o g a c i ł y b y i n f o r m a c j e z a w a r t e w k s i ą ż c e K l a u s a Z e r n a c k a 1 0 . N a t e m a t s y t u a c j i P o l a k ó w i w o g ó l e k a t o l i k ó w c e n n e s ą t a k ż e w s p o m n i e n i a c z y t e ż r e l a c j e z p o d r ó ż y p o Z S R R n p . H e n r y k a K o r a b - K u c h a r s k i e g o , J a n a S t a n i s ł a ­ w a B e r s o n a - O t m a r a , M i e c z y s ł a w a W a j n r y b a i i n n y c h 1 1 . D l a w y e k s p o n o w a n i a r o l i P e t e r s b u r g a j a k o w i e l k i e g o o ś r o d k a c y w i l i z a c y j n e g o n i e t y l k o s a m e j R o ­ s j i , p r z y d a t n e b y ł o b y p o w o ł a n i e s i ę n a p r a c ę z b i o r o w ą

O k n o n a E u r o p ę . . .

p o d r e d . Z b i g n i e w a O p a c k i e g o 1 2 . W s a m y m u k ł a d z i e b i b l i o g r a f i i z d z i w i e n i e m o ż e b u d z i ć p o m i e s z a n i e a l f a b e t u p o l s k i e g o z r o s y j s k i m , c o j e s t s k u t k i e m p o d a n i a p o z y c j i r o s y j s k o j ę z y c z n y c h w p i s o w n i o r y g i n a l n e j ( c y r y l i c ą ) , a n i e w t r a n s ­ k r y p c j i ł a c i ń s k i e j . M o ż e t o c o p r a w d a u t r u d n i ć j e j a n a l i z ę , a l e w i d o c z n i e a u t o r p r z y j ą ł , i ż c z y t e l n i k z a i n t e r e s o w a n y o w ą p r o b l e m a t y k ą z n a j ę z y k r o s y j ­ s k i . N i e z r o z u m i a ł y j e s t t a k ż e b r a k k o n s e k w e n c j i a l f a b e t y c z n e j w z e s t a w i e n i u t y t u ł ó w p r a s o w y c h i p u b l i k a c j i i n t e r n e t o w y c h . M i m o z a s y g n a l i z o w a n y c h b r a k ó w ź r ó d ł o w y c h , z e b r a n y p r z e z A u t o r a m a ­ t e r i a ł i n f o r m a c y j n y j e s t b o g a t y i b a r d z o i n t e r e s u j ą c y , a p r e z e n t a c j a h i s t o r i i m i a s t a , j e g o s k ł a d u e t n i c z n e g o , o r g a n i z a c j i , s t r u k t u r y , ż y c i a r e l i g i j n e g o 1 g ł ó w n y c h p r o b l e m ó w ż y c i a m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h , j e s t w s z e c h s t r o n n a

5 A . K o z y r s k a ,

A rcybiskup E dw ard. Ropp. Życie i działalność (1851-1939),

L u b li n 2 0 0 4 .

6 H . S t r o ń s k i ,

Represje stalinizm u wobec ludności polskiej na Ukrainie w latach 1928-1939,

W a r s z a w a 1 9 9 8 .

7 A . T opij,

L udność niem iecka wobec rusyfikacji guberni bałtyckich (1882-1905)

, B y d ­

g o s z c z 1 9 9 7 ; id e m ,

M niejszość niem iecka na Łotwie i w Estonii(1918-1939/41),

B y d g o s z c z 1 9 9 8 . 8 A .I . S o l z e n ic y n ,

D vesti let vmeste (1795-1995),

c z . 1 - 2 , M o s k v a 2 0 0 1 - 2 0 0 2 .

9 B . S z o r d y k o w s k a ,

F in la n d ia w polityce caratu w latach 1899-1914. Problem y unifikacji

i rusyfikacji,

G d a ń s k 1 9 9 4 .

10 K . Z e r n a c k ,

Polska i Rosja. Dwie drogi w dziejach Europy,

p r z e ł . A . K o p a c k i, W a r s z a w a 2 0 0 0 .

11 H . K o r a b - K u c h a r s k i,

R.S.F.S.R.. W rażenia z podróży naokolo Rosji sowieckiej,

W a r s z a ­ w a 1 9 2 3 ; J .S . B e r s o n - O t m a r ,

N ow a Rosja. N a przełom ie dwóch p ia tiletek,

W a r s z a w a 1 9 3 4 ; M . W a jn r y b ,

W kalejdoskopie sowieckim. L isty i wrażenia m oskiew skie

, W a r s z a w a 1 9 2 9 .

1 2

Okno n a Europę. Z agadnienia kulturow ej tożsamości Petersburga i jego rola w historii

(8)

i b o g a t a , k l a r o w n i e p r z y t y m p o d a n a . P o d o b n i e z r e s z t ą j a k u j ę t a w c z ę ś c i d r u g i e j i s t o t a o p r a c o w a n i a , c z y l i o b r a z r a d z i e c k i e j p o l i t y k i n a r o d o w o ś c i o w e j . A u t o r w s w e j n a r r a c j i p r e z e n t u j e s t y l i s t y k ę r a c z e j o s z c z ę d n ą w s ł o w a c h i l a k o n i c z n ą . S a m t e k s t j e s t n a p i s a n y p o p r a w n ą p o l s z c z y z n ą , a c z k o l w i e k n i e w o l n ą o d , n a s z c z ę ś c i e n i e l i c z n y c h , p o t k n i ę ć s t y l i s t y c z n y c h i g r a m a t y c z n y c h . P r a c a j e s t t a k ż e , c h o ć m o ż e n i e b o g a t o , a l e j e d n a k w p e w n y c h k o ń c o w y c h c z ę ś c i a c h , d o t y c z ą c y c h z w ł a s z c z a l o s ó w K o ś c i o ł a e w a n g e l i c k i e g o i k a t o l i c k i e g o , u p e r s o n i f i k o w a n a . A u t o r w p r z y p i s a c h p o d a j e z w i ę z ł e b i o g r a m y d u c h o w ­ n y c h r ó ż n y c h w y z n a ń , k o ń c z ą c e s i ę n a j c z ę ś c i e j t r a g i c z n ą f o r m u ł ą

r o z s t r z e ­

l a n y , r e p r e s j o n o w a n y

i t p . M i m o s k r ó t o w o ś c i t r a f n i e o d d a j ą o n e n a j w a ż n i e j ­ s z e m o m e n t y i c h d z i a ł a l n o ś c i , a t a k ż e n i e p o w t a r z a l n e c e c h y o w e j s t r a s z n e j e p o k i . Z k o l e i o c e n i a j ą c w a r s z t a t b a d a w c z y A u t o r a , d a j e s i ę z a u w a ż y ć , i ż w p r z y p i s a c h n i e z b y t c z ę s t o u m i e s z c z a o n e l e m e n t y p o l e m i c z n e ( w y j a ś n i e n i a , w ł a s n e o c e n y , p o l e m i k i z a u t o r a m i p r z y t a c z a n y c h p r a c i t p . ) . J e s t t o o t y l e i s t o t n e , ż e p r a c e d a w n i e j s z e c z ę s t o o d z w i e r c i e d l a j ą u w a r u n k o w a n i a e p o k i , w k t ó r e j b y ł y p i s a n e , d z i s i a j w y m a g a j ą w i ę c r e i n t e r p r e t a c j i i w s p ó ł c z e s n e j o c e n y n a u k o w e j . D o t y c z y t o z w ł a s z c z a p u b l i k a c j i o d n o s z ą c y c h s i ę d o p o l i t y k i w e w n ę t r z n e j i z a g r a n i c z n e j R o s j i R a d z i e c k i e j i Z S R R . W s p ó ł c z e s n e p r z e w a r ­ t o ś c i o w a n i e t e j o l b r z y m i e j w s w o i m c z a s i e l i t e r a t u r y n i e j e s t c o p r a w d a p r o ­ s t e , a l e n i e z b ę d n e . S z k o d a w i ę c , ż e z a b r a k ł o c h o ć b y w y r a ź n e g o u s t o s u n k o w a ­ n i a s i ę d o k u r i o z a l n y c h u o g ó l n i e ń w y s t ę p u j ą c y c h w l i t e r a t u r z e p r z e d m i o t u , c h o ć b y t a k i c h , ż e r o z w i ą z y w a n i e p r o b l e m ó w n a r o d o w o ś c i o w y c h p r z e z w ł a d z e r a d z i e c k i e m i a ł o c h a r a k t e r w z o r o w y i h u m a n i t a r n y . Z d r u g i e j s t r o n y a u t o r c z ę s t o p o d a j e w p r z y p i s a c h w y j a ś n i e n i a m a ł o z n a n y c h k w e s t i i o r a z w s k a z ó w ­ k i , g d z i e n a t e m a t w z m i a n k o w a n y c h z a g a d n i e ń m o ż n a z n a l e ź ć w i ę c e j i n f o r ­ m a c j i ( n p . s . 4 8 , 5 3 , 5 7 , 7 8 —7 9 , 9 2 , 9 8 —9 9 , 1 0 3 , 1 0 6 , 1 2 4 —1 2 5 , 1 6 5 —1 6 6 , 2 0 3 , 2 0 9 ) . W k s i ą ż c e d a j ą s i ę t e ż z a u w a ż y ć d r o b n e b ł ę d y w p r z y p i s a c h , n a s z c z ę ­ ś c i e n i e w y s t ę p u j ą o n e z b y t c z ę s t o . S z c z e g ó l n i e r a z i t u b r a k k o n s e k w e n c j i z a p i s u t y t u ł ó w ( n p . p o w t a r z a n y p e ł n y o p i s b i b l i o g r a f i c z n y p u b l i k a c j i w c z e ­ ś n i e j p r z y t a c z a n y c h , b ł ę d n e s k r ó t y t y t u ł ó w a l b o t e ż p o m y l o n e i m i o n a a u t o ­ r ó w ( t u r a c z e j t y l k o l i t e r ó w k i , n p s . 1 4 2 , 1 7 4 , 1 7 7 , 1 7 9 , 2 4 0 ) . M i m o t y c h d r o b n y c h p o t k n i ę ć , g e n e r a l n i e a p a r a t n a u k o w y o p r a c o w a n i a s p o r z ą d z o n y z o ­ s t a ł s t a r a n n i e , n a o g ó ł z r y g o r y s t y c z n y m p r z e s t r z e g a n i e m o b o w i ą z u j ą c y c h , c z y t e ż o g ó l n i e p r z y j ę t y c h w y m o g ó w w a r s z t a t o w y c h i e d y t o r s k i c h . W s z y s t k i e p r z e d s t a w i o n e u w a g i , j e ś l i n a w e t d o t y c z ą b r a k ó w i u c h y b i e ń , n i e m a j ą z a s a d n i c z e g o z n a c z e n i a d l a w a r t o ś c i k s i ą ż k i , n i e m o g ą z a t e m p o d ­ w a ż y ć j e j w a r t o ś c i n a u k o w e j i p o z n a w c z e j . K s i ą ż k a B . G a r c z y k a b e z w ą t p i e ­ n i a z a s ł u g u j e n a u w a g ę c z y t e l n i k a , t y m b a r d z i e j ż e t a k w y r a ź n e u w y p u k l e ­ n i e e l e m e n t ó w p o l i e t n i c z n y c h i p o l i k o n f e s j o n a l n y c h w y s t ę p u j ą c y c h w h i s t o r i i P e t e r s b u r g a —P i o t r o g r o d u —L e n i n g r a d u , z e w s z y s t k i m i t e g o k o n s e k w e n c j a m i , n i e b y ł o d o t y c h c z a s w y s t a r c z a j ą c o w i d o c z n e w p o l s k i e j h i s t o r i o g r a f i i . S w i a d - c z y t o n i e w ą t p l i w i e o z a s a d n o ś c i p o d j ę c i a o w e j p r o b l e m a t y k i p r z e z A u t o r a , a f a k t , ż e p o d s z e d ł o n d o z a g a d n i e n i a s o l i d n i e , d o d a t k o w o p o d n o s i w a r t o ś ć

(9)

o p r a c o w a n i a . M o ż n a t e ż ś m i a ł o p o w i e d z i e ć , i ż k s i ą ż k a G a r c z y k a j e s t r ó w n o ­ c z e ś n i e h o ł d e m d l a p o s t a w y m n i e j s z o ś c i n a r o d o w y c h P i o t r o g r a d u - L e n i n g r a - d u , s z c z e g ó l n i e w o d n i e s i e n i u d o P o l a k ó w , a z w ł a s z c z a p o l s k i c h k a p ł a n ó w .

A n d r z e j S z m y t

( O l s z t y n )

Jan Sobczak,

Z m i e r z c h e r y G o r b a c z o w a i t r i u m f J e l c y n a . M o j z n i k a j ą ­

c y ś w i a t

(z

„ D z i e n n i k a m o s k i e w s k i e g o ” 1 9 9 0 - 1 9 9 2

)4 z przedmową Euge­

niusza Duraczyńskiego, Warszawa 2012, s. 845 + 4 karty z fotografiami

W k r ę g u z n a j o m y c h i p r z y j a c i ó ł z n a n y j e s t f a k t , ż e o p r ó c z p r a c n a u k o ­ w y c h P r o f e s o r S o b c z a k o d w i e l u l a t p r o w a d z i d z i e n n i k , w k t ó r y m n o t u j e w a ż n i e j s z e w y d a r z e n i a n a s z e r o k i m t l e w y p a d k ó w , n i e o g r a n i c z a j ą c s i ę d o s p r a w p o l i t y c z n y c h c z y s p o ł e c z n y c h . W i e l e m i e j s c a z a j m u j ą w n i m t a k ż e k w e s t i e r o d z i n n e , p r z y j a c i e l e , o p i n i e o l u d z i a c h , k s i ą ż k a c h , p r z e c z y t a n y c h w p r a s i e a r t y k u ł a c h , o b e j r z a n y c h s p e k t a k l a c h t e l e w i z y j n y c h . Z n a l e ź ć w n i m m o ż n a , c o w y n i k a z s z e r o k i c h h o r y z o n t ó w A u t o r a , m n ó s t w o p r z e r ó ż n y c h i n ­ f o r m a c j i , k t ó r e c z y n i ą z d z i e n n i k a f r a p u j ą c ą l e k t u r ę . T y m r a z e m w y d a n y w W a r s z a w i e z o k a z j i 8 0 . u r o d z i n A u t o r a o b s z e r n y t e k s t d o t y c z y p o b y t u P r o f e s o r a w M o s k w i e w l a t a c h 1 9 9 0 - 1 9 9 2 . N a k s i ą ż k ę , p o p r z e d z o n ą k r ó t k ą p r z e d m o w ą p r o f . E u g e n i u s z a D u r a c z y ń s k i e g o i p o s ł o w i e m d z i e k a n a W y d z i a ­ ł u H u m a n i s t y c z n e g o U n i w e r s y t e t u W a r m i ń s k o - M a z u r s k i e g o p r o f . N o r b e r t a K a s p a r k a , s k ł a d a j ą s i ę t r z y r o z d z i a ł y o d n o s z ą c e s i ę d o p o b y t u J a n a S o b c z a k a n a k o n t r a k c i e n a u k o w y m . Z b i e g ł y s i ę o n e w c z a s i e z w y d a r z e n i a m i , k t ó r e r a d y k a l n i e z m i e n i ł y n i e t y l k o r z e c z y w i s t o ś ć , a l e i l u d z i . O d n o t o w u j ą c n o w y r o k 1 9 9 0 , z p e w n y m s m u t k i e m A u t o r k o n s t a t u j e n a p r z y k ł a d , ż e n i k t - t a k j a k t o b y ł o d a w n i e j - n i e z a d z w o n i ł z ż y c z e n i a m i . C h o ć d z i e n n i k o p i s u j e w y d a r z e n i a o d s t y c z n i a 1 9 9 0 r . , c z y t e l n i k o w i n a l e ­ ż y s i ę w y j a ś n i e n i e , ż e P r o f e s o r 1 1 p a ź d z i e r n i k a 1 9 8 9 r . w r a z z ż o n ą I r e n ą i p s e m K u b ą z n a l a z ł s i ę w M o s k w i e . Z a m i e s z k a ł w h o t e l u p r z y u l . A k a d e m i ­ k a P i o t r a K a p i c y 2 6 . N a k a r t a c h d z i e n n i k a p o j a w i a j ą s i ę n a z w i s k a p o l s k i c h b a d a c z y r e p r e z e n t u j ą c y c h r ó ż n e d y s c y p l i n y n a u k o w e , k t ó r z y w ó w c z a s t a k ż e p r z e b y w a l i w t y m m i e ś c i e , m . i n . h i s t o r y k ó w E u g e n i u s z a D u r a c z y ń s k i e g o i R y s z a r d a S z a f l i k a , f i l o z o f a S e w e r y n a D z i a m s k i e g o , e k o n o m i s t y Z b i g n i e w a M a d e j a . M o s k w ę A u t o r d z i e n n i k a z n a ł d o b r z e . N a u n i w e r s y t e c i e m o s k i e w s k i m w l a t a c h 5 0 . X X w . p r z e z k i l k a l a t p r z e b y w a ł b o w i e m n a a s p i r a n t u r z e , p ó ź ­ n i e j z a ś n a s t a ż u w A k a d e m i i N a u k S p o ł e c z n y c h . W i e l o k r o t n i e t e ż w r a m a c h k o m i s j i p o l s k o - r a d z i e c k i c h b y w a ł t a m n a k o n f e r e n c j a c h n a u k o w y c h . M i m o t e g o ż e z a m i e r z a ł z a j ą ć s i ę c e s a r z e m M i k o ł a j e m I I , p r z y d z i e l o n y z o s t a ł d o I n s t y t u t u S ł o w i a n o z n a w s t w a i B a ł k a n i s t y k i , c o b y ł o r o z w i ą z a n i e m n i e n a j ­

Cytaty

Powiązane dokumenty

3 Tajne dokumenty Biura Politycznego.. Problem normalizacji stosunków między PRL a Stolicą Apostolską 65 dżinie stosunków państwo-Kościół rozwiniętego programu

Należy także zauważyć, że choć treści plakatu zazwyczaj są dość proste w odbiorze, to jednak, by osiągnąć efekt „przejrzystości” oraz sku- teczności, pracy

9 Dice Valle-Inclán, aludiendo a su adversario: “Yo no me arrastro servilmente por ver mi firma en diez periódicos y cobrar sueldo en todos ellos” (2006 : 149).. como un

Żaden inwestor nie jest w stanie określić kształtu nowej inwestycji czy zakresu przebudowy i rewitalizacji terenów osiedlowych bez przeprowadzenia badań dotyczących

Oczy­ wiście nie należy tego rozumieć w ten sposób, że M inister Sprawiedliwości m a być pozbawiony aparatu technicznego do spraw ow ania tego nadzoru.. Chodzi

Empiryczna wiedza na temat poziomu przedsiębiorczości, specyfiki badanego zjawiska, a także wpływu postaw i działań przedsiębiorczych na jakość życia może okazać

Piętnastu partnerów samorządów lokalnych (dwanaście podmiotów, których siedzi­ ba zarządu jest na terenie Poznania i trzy podmioty, których siedziba zarządu znajduje

124 ORZECZNICTWO WYŻSZEJ KOM... zaw iesiła