View of Галіна Тварановіч, Пры брамах Радзімьі. Літаратурнае аб’яднанне Белавежа: станауленне, праблемы, асобы

Pełen tekst

(1)MATERIAY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA, OMÓWIENIA ROCZNIKI Tom LXI,. HUMANISTYCZNE zeszyt 7 – 2013. "vqv ? v ^ v q \ ? , + q%= &$4%+. 04* q’$ ~3: !, q%+, !

(2) q+, Biaystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Biaymstoku 2012, ss. 444. Naukowe pasje Haliny Twaranowicz, profesora Katedry Filologii Biaoruskiej Uniwersytetu w Biaymstoku, redaktora naczelnego rocznika „Studia Wschodniosowia skie” (wydawanego od 2001 roku) oraz rocznika naukowo-teoretycznego „Biaorutenistyka Biaostocka” (wydawanego od 2009 roku), s niezwykle rónorodne. Obejmuj one nie tylko szeroko rozumian biaorutenistyk (w szczególnoci jej profil historycznoliteracki), ale te badania komparatystyczne i literatur narodów byej Jugosawii, czemu powicone s monografie _!+" %

(3) : ~

(4) *!!

(5) !!

(6)

(7) + 60-70

(8) $

(9) (1986), * $q++ %4: <+

(10) 4 =* q*!" 4 !!"

(11) , (1991), ~*! 4*: $!!4 ! (#$4! 4!*, + 4*, = *%!*") (1996), $ q% #"++. 04*-+++ +*+ (2005) i liczne artykuy publikowane w krajowych i zagranicznych periodykach naukowych. Sylwetk twórcz biaostockiej Badaczki dopenia jej dziaalno literacka i translatorska. Jest ona autork czterech zbiorków poetyckich >! +!

(12) $$ (1996), ^!+ (2000), !3 (2004), ~*/++ q+ (2010) i tumaczk poezji serbskiej i polskiej. Nowa ksika prof. Haliny Twaranowicz, wydana przez Wydawnictwo Uniwersytetu w Biaymstoku, jest kolejn publikacj na polskim rynku wydawniczym powicon twórczemu fenomenowi Biaoruskiego Stowarzyszenia Literackiego „Biaowiea”, grupy prowadzcej swoj dziaalnoci od 1958 roku, a zatem ju 55 lat1. Prezentowana praca nie ma charakteru monografii zogniskowanej wokó jednego problemu badawczego. Jest to raczej zbiór artykuów czy szkiców naukowych, podejmujcych rónorodne zagadnienia tematyczno-problemowe. Obok prac o charakterze syntetycznym, mamy tu szczegóowe. 1 Dotychczas ukazay si nastpujce publikacje ksikowe powicone „Biaowiey”: T. Z a n i e w s k a, Podró daremna: szkice o poezji biaoruskojzycznej w Polsce, Biaystok 1992; t a , Stranicy pamici. Poezja biaoruska w Polsce po roku 1956, Biaystok 1997; . & ? q, 4 " q44. ~*!4 4!'%'44 %33, Biaystok 1997; . v ^ x ¬ | , <

(13) + q*! 4* *=*

(14) '/+. 1958-1998, q| 2001; B. S i w e k, Ojczyzna dua i maa. Poeci Biaoruskiego Stowarzyszenia Literackiego „Biaowiea” wobec problematyki ojczy nianej, Lublin 2004; H. D u - F a j f e r, Pomidzy bukw a liter . Wspóczesna literatura mniejszoci biaoruskiej, ukraiskiej i emkowskiej w Polsce, Kraków 2012; . v \ ? , ~*! 4*

(15) '/+. Q+4!+-3+ !q4!4

(16) + „q3”, Biaystok 2012..

(17) 220. MATERIAY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA, OMÓWIENIA. analizy i interpretacje tekstów poetyckich i prozatorskich „Biaowiean”: Janki amojcina, Jana Czykwina, Uadzimira Hajduka, Michasia Szachowicza, Maryli Bazyluk, eni Martyniuk. We wstpie, poprzedzajcym waciw cz publikacji Autorka syntetyzuje literackie osignicia czonków „Biaowiey”, a take prezentuje stan bada nad ich twórczoci. Zaznacza te, e zamieszczone w ksice prace stanowi wynik jej wieloletnich bada. i obserwacji, a take stanowi dopenienie tych problemów i zagadnie , które dotychczas nie zaistniay w dyskursie literaturoznawczym bd te zostay zbadane tylko pobienie.

(18) wietnym wprowadzeniem do zagadnie szczegóowych jest pierwszy artyku recenzowanej ksiki zatytuowany +%4 4 „q3!"” ++" $*%4 (1958-1998), w którym Autorka przyblia histori powstania Biaoruskiego Stowarzyszenia Literackiego „Biaowiea”, a take ukazuje rol biaoruskiego tygodnika „Niwa”, wydawanego w Biaymstoku od 1958 roku, w intensyfikacji dziaa twórczych czonków grupy. Wiele uwagi Autorka powica „Stronicy Literackiej”, ukazujcej si cyklicznie na amach „Niwy”, w której publikowali swe teksty zarówno debiutujcy, jak i dojrzali poeci „Biaowiey”, a take pracom krytycznym, powiconym jej inicjatorowi i pierwszemu redaktorowi Hieorhijowi Wakawyckiemu. Nie zabrako tu miejsca na ogld poszczególnych publikacji czonków grupy, poczwszy od pierwszego tomu zbiorowego poezji pt. Ru (&*'), prac krytycznych i historycznoliterackich, powiconych biaostockim poetom (w szczególnoci artykuów autorstwa Aleksandra Barszczewskiego, Wiktara Rudczyka, Jaszy Bursza, Sakrata Janowicza, Jana Czykwina), zako czywszy na almanachach i kalendarzach „Biaowiey”. Prezentacja tak obszernego materiau badawczego poparta zostaa nie tylko rozleg baz ródow, ale te szczegóow literatur przedmiotu, która skrupulatnie przytaczana jest w przypisach. Nie zapomina Halina Twaranowicz o niezwykle intensywnie rozwijajcej si dziaalnoci wydawniczej, inicjowanej przez czonków Stowarzyszenia „Biaowiea”. Szczególne zasugi na tym polu pooy Jan Czykwin, który w 1990 roku zapocztkowa seri wydawnicz Biblioteczka „Biaowiey”, a w roku 1997 powoa do ycia miesicznik „Termopile”, który po dzi dzie sprzyja dynamizacji procesu literackiego w Polsce. Zagadnieniu temu powicony jest drugi artyku prezentowanej publikacji pt. !

(19) 4! „< %4+” !*!+% q*!4% 4*+% !. Biaostocka badaczka zatrzymuje swoj uwag take na zagadnieniach estetyki i stylu twórczoci literackiej „Biaowiean”. W artykule pt. #*'+ !+- ! ++ !q4!4 q*!" 4*+

(20) '/+ wskazuje na rónorodno strategii artystycznych, wzorców estetycznych, stylowych i gatunkowych w analizowanych tekstach poetyckich i prozatorskich, prezentujc je w szerszej perspektywie historycznoliterackiej i kulturowej. W omawianej publikacji nie zabrako te miejsca dla rozwaa nad problematyk ojczyzny, czemu powicone s dwa kolejne szkice historycznoliterackie: < % &$4%+

(21) !4 q*! 4* q’$ „~3” oraz 4!

(22) + q

(23) 4 $ &$4%+ (q44

(24) !' 4 %

(25) "4 „\ 3+”). Odwoujc si do tekstów poetyckich i autobiograficznych wybranych twórców, m.in. Alesia Barskiego, Juryja Bajeny, Wiktara Szweda, Jana Czykwina, Wiktara Stachwiuka, Michasia Szachowicza i Janki amojcina, Autorka dowodzi, e ojczyzna jest pojciem wielowymiarowym, uobecniajcym si nie tylko na paszczy nie przynalenoci.

(26) MATERIAY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA, OMÓWIENIA. 221. pa stwowej czy narodowej, ale te w odniesieniu do rzeczywistoci kulturowej, do sfery emocjonalnej i duchowej. Podjte problemy, skierowane w sposób wyra ny w stron rozwaa tosamociowych, stanowi wany gos w dyskusji na temat historycznych losów Biaorusinów Biaostocczyzny i ich narodowej odrbnoci. Tematyczne i problemowe obszary bada Haliny Twaranowicz rozcigaj si take na zagadnienia duchowoci i problematyk aksjologiczn. W artykule *=

(27) 3+ !%/

(28) !' ( 4 +4) Autorka koncentruje si na tych tekstach biaoruskiego poety Jana Czykwina, które dotykaj kwestii egzystencjalnej sytuacji czowieka, w których zawarte s rozwaania nad istot i sensem ludzkiego istnienia, które wreszcie odsaniaj wiat wartoci najwyszych. W poetyckim wiecie wartoci Jana Czykwina miejsce nadrzdne zajmuje Bóg.

(29) wiadczy o tym w gównej mierze rozbudowana symbolika religijna, a take bogactwo biblijnych toposów i motywów, porzdkujcych wiat ludzkich przey i emocji. Kolejny artyku recenzowanej ksiki, zatytuowany ++ ! >$4%4 "$*, stanowi cenne uzupenienie dotychczasowych bada nad twórczym fenomenem Uadzimira Hajduka, poety-samotnika, outsidera, zmagajcego si na co dzie z trudem pracy na roli i nieustannie poszukujcego swojej tosamoci literackiej. Wiele uwagi powica Autorka intymnej liryce biaoruskiego poety, która zrodzia si z bólu i zmaga. o wewntrzn równowag i przepeniona jest moralnym niepokojem, fascynacjami tym, co pierwotne (szczególne znaczenie nadaje on ziemi), zachwytem nad urod wiata, jego rónorodnoci i zmiennoci. Autorka zauwaa ponadto, i ogromne znaczenie w twórczoci Uadzimira Hajduka peni mitologiczne tematy i motywy, które poeta wprowadza w struktur swoich tekstów i na ich podbudowie ksztatuje warstw znaczeniow. W dotychczasowych badaniach nad twórczoci „Biaowiean” niewiele miejsca powicano tematyce kobiecej, która – jak stwierdza Halina Twaranowicz – stanowi wan cz literackiego dorobku grupy. W artykule

(30) + q%+ 3

(31) " 44 „~3+” Autorka podejmuje prób okrelenia specyfiki pisarstwa kobiecego i prezentuje najistotniejsze tematy i motywy, które uobecniaj si na paszczy nie tekstów Maryli Bazyluk, Iryny Barawik i eni Martyniuk – temat mioci, przemijania, fascynacji wiatem przyrody, zwizku z ojczyst ziemi, wreszcie tematyka sacrum. Jak dowodzi Autorka, twórczo ta wyrasta z osobistego dowiadczenia, std tak silnie jest w niej obecne emocjonalne nacechowanie, psychologizm, liryczne nastroje, metafizyczny niepokój. Ukazany w analizowanych tekstach wzorzec kobiecoci integralnej, penej, harmonijnej wyra nie przesunity jest w sfer duchow, skoncentrowany na wiecie uczu . Ostatni szkic, skadajcy si na cz gówn prezentowanej publikacji podejmuje temat maej ojczyzny w poezji Michasia Szachowicza ( "+

(32) !4 4=! Y=

(33) 4), o znaczeniu której poeta pisa: „Biaorusini jak nikt inny na wiecie odczuwaj brak ojczyzny i dlatego tak czsto wracaj do swoich róde, dlatego tak czsto zamykaj si w miejscowym patriotyzmie. Szczególnie jest to odczuwalne w twórczoci. To fakt, e twórczo niemal kadego poety wyrasta z podwórza dziecicej wraliwoci”2. W kontekcie powyszych sów stosunkowo atwo daje si zatem zrekonstruowa wiat narodowej wyobra ni, wierze i obrzdów, silnie obecnych w jego poezji, czonych najczciej z problematyk egzystencjaln, zadum nad tajemnic ludzkiego bytu, prób 2. . v \ ? , +/+ 44 +

(34) , „!?v” 1989, nr 13, s. 3..

(35) 222. MATERIAY, RECENZJE, SPRAWOZDANIA, OMÓWIENIA. zgbienia jego istoty. Halina Twaranowicz dokonuje reinterpretacji niezwykle interesujcego, cho mao znanego utworu Szachowicza % , w którym ontologiczno-egzystencjalne rozwaania poety powizane zostay z tematem przemijania, ulotnoci ycia, przygodnoci ludzkiego bytu. Czowiek, wpisany w rytm natury i poddany jej nieubagalnym prawom, jest wdrowcem poszukujcym swojego miejsca w wiecie. Jak zauwaa Autorka, wane miejsce w twórczoci Szachowicza zajmuj kwestie tosamociowe. Tragiczne epizody biaoruskiej historii, specyficzna sytuacja rozdarcia Biaorusinów Biaostocczyzny, wreszcie migracje ze wsi do miasta, wszystko to aprobuje uwag poety i stanowi przedmiot pogbionych refleksji. Zamykajc swe rozwaania nad twórczoci „Biaowiean” Autorka podkrela, e jest to twórczo w peni oryginalna, ale te silnie powizana z biaorusk tradycj literack. Widoczne jest to nie tylko na paszczy nie tematyczno-problemowej, ale te estetycznej, stylistycznej, poetyckiej i genologicznej. Odrbn cz prezentowanej publikacji stanowi Dodatek, na który zoyy si eseje i szkice naukowe powicone twórczoci Kanstancina Michajowicza, Franciszka Skaryny, Radzima Hareckiego, Chrysciny Lalko, a take krytyczno-literaturoznawczej recepcji biaoruskiej literatury emigracyjnej. Wielostronno i rónorodno zagadnie badawczych, zrealizowanych na podstawie solidnego warsztatu metodologicznego sprawia, e prezentowana ksika jest wyjtkowo cenna i w istotny sposób dopenia przestrze bada nad literatur biaorusk.. Beata Siwek Instytut Filologii Sowiaskiej KUL. Q

(36) 3+: %+!', !

(37) , =*$

(38) 3. \$ 1974-2008. Qq

(39) !", ^/. ¤.¤. ¤^`|\q, _/^. !.#. "^`q/^ ` ^, \|?v: wyd.„~||`{ #~Q}” 2010, ss.721. Od mierci autora Jednego dnia Iwana Denisowicza mija wanie pi lat, a jego posta nie przestaje inspirowa krytyków, literaturoznawców i badaczy historii Rosji. Cigle take nie milkn spory wokó waciwego znaczenia wieloaspektowej twórczoci Soenicyna dla kultury rosyjskiej. Opinie na ten temat s zwykle silnie spolaryzowane i aby si o tym przekona , wystarczy cho by przejrze wypowiedzi, które ukazay si w ostatnich kilku latach w polskiej prasie codziennej i naukowej3. Warto wic przybliy 3. Zob. T. K l i m o w i c z, Ostatni sprawiedliwy, „Gazeta Wyborcza” 2003, nr 284, s. 16-17; L. K o a k o w s k i, Wielki wiadek komunizmu, „Gazeta Wyborcza” 2008, nr 182, s. 2; zob. take inne artykuy z tego wydania; L. S u c h a n e k, Aleksander Soenicyn. Dramat w czterech odsonach. Na okoliczno mierci pisarza, „Slavia Orientalis” 2008, nr 4, s. 443-461; J. S m a g a, Aleksander Soenicyn i jego dylematy, „Slavia Orientalis” 2010, nr 1, s. 7-15. ROCZNIKI HUMANISTYCZNE 61:2013, z. 7.

(40)