S P R A W O Z D A N I A - R E P O R T S
Turyzm 2006, 16/1
Marzena Makowska-Iskierka
Studium Doktoranckie
Geografii Fizycznej i Społeczno-Ekonom icznej Uniwersytet Łódzki 9 0 -1 4 2 Lódż, ul. Kopcińskiego 31 marzenamak@wp.pl
Spraw ozdanie
z konferencji naukowej
pt. „Problem suburbanizacji”
Gdańsk 2 0 0 5 r.
W dniach 21-22 października 2005r. w Gdańsku odbyła się konferencja naukowa pt. „Problem suburbanizacji” zorganizowana przez oddział gdański Towarzystwa Urbanistów Polskich, Ko mitet Przestrzennego Zagospodarowania K ra ju Polskiej Akademii Nauk i W ydział A rchitek tury Politechniki Gdańskiej. Konferencja ta była kontynuacją cyklu dorocznych spotkań na ukowych poświęconych najistotniejszym zja wiskom związanym z rozw ojem i przekształca niem się polskich miast, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów metropolitalnych.
Program tegorocznej konferencji pośw ięco nej problemowi suburbanizacji był bardzo bo gaty; podczas dwóch dni spotkań wygłoszonych zostało 11 referatów i aż 21 komunikatów. Te matyka wystąpień została podzielona na trzy czę ści teoretyczne, podczas których dyskutowano nad przyczynami zjawiska suburbanizacji, skut kami rozwoju tendencji suburbanizacyjnych oraz możliwymi sposobami reakcji na to zja wisko.
Sesja pierwsza dotyczyła przyczyn zjaw is ka suburbanizacji, ich siły i wpływu na proces rozwoju miast, zmienności w zależności od stop nia rozwoju społeczno-gospodarczego oraz cza su występowania. Pierwszy referat, dotyczący relacji suburbanizacji i projektowych strategii urbanistycznych, zaprezentował Sławomir Gzell (Politechnika W arszawska), który stwierdził, że poprawa jakości m iast może nastąpić po przez nowe układy
architektoniczno-urbani-Report from th e ‘Issue of
Urbanisation beyond City
B oundaries’ conferen ce
Gdańsk 2 0 0 5
On 21-22 October 2005 in Gdańsk
a conference entitled The Issue of Urban
isation beyond
city boundaries’ was
organized by the Gdańsk section of the
Polish Urban Planning Association (Towa
rzystwo Urbanistów Polskich), the Spatial
Development Committee (Komitet Przestrzen
nego Zagospodarowania) at the Polish
Academy of Science and the Architecture
Department
at
G dańsk
Polytechnic.
Honorary patron was the Ministry of Infra
structure and the media patron the Urban
Planner (Urbanista) monthly magazine. The
conference continued the series of annual
academic meetings devoted to the most
important issues connected with the
development of metropolitan areas.
The programme of this year’s conference
devoted to the issue of urbanisation beyond
city boundaries was veiy rich; during two
days 11 lectures and 21 reports were
presented. The presentations were divided
into three theoretical sections in which
the causes of urbanisation beyond city
boundaries, the consequences of such
trends and possible reactions to it were
discussed.
The first session concerned the causes of
urbanisation beyond city boundaries, their
importance and influence on the develop
ment of cities, variability depending on the
stage of socio-economic development, as
styczne, a miasta winny być policentryczne. 0 strefie podm iejskiej w architekturze miasta mówił Zbigniew Zuziak (Politechnika K rakow ska), który przedstaw ił główne cechy suburba- nizacji i wyróżnił jej aspekt behaw ioralny, demograficzny, kulturowy, strukturalny i syste mowy (w tym architektoniczny). Omówił też negatywne skutki „rozlew ania się m iasta”
(urban sprawi). Dow odził, że Polska jest w po
czątkowej fazie suburbanizacji, która charak teryzuje się chaotycznym , w ręcz patologicz nym zawłaszczaniem przestrzeni, pow odują cym niszczenie krajobrazu. Jako drugą fazę te go procesu wym ienił jej krystalizację, przeja w iającą się zagęszczaniem zabudowy, właśnie w strefie podm iejskiej. Zastanaw iano się, czy węzły kom unikacyjne w strefie podm iejskiej staną się ośrodkami krystalizacji osadnictwa. Piotr Lorens (Politechnika Gdańska) zaprezen tował suburbanizację w procesie rozw oju m ia sta postsocjalistycznego, uznając j ą za zagro żenie. R eferujący dokonał też typologii proce sów suburbanizacji.
W dalszej części wygłoszono siedem kom u nikatów, w których om ówiono różne przyczy ny zjaw iska suburbanizacji opierając się na przykładach z Polski (Trójm iasto, W arszawa) 1 ze świata. Zaprezentow ano społeczne aspek ty suburbanizacji w m etropolii Trójm iejskiej (M. Szmytkowska, G. M asik - Uniwersytet Gdański), problem suburbanizacji w kontekście systemu wartości w projektow aniu urbanisty cznym (B. Bańkowska), zależność procesu rozw oju suburbanizacji i kurczenia się miast niem ieckich (G. Rem barz - Politechnika Gdań ska), Randstadt Holland jako przykład ew olu cji od m iejskiej suburbii do regionalnej m e tropolii (R. Sebastyański), a także amerykański i polski kontekst suburbanizacji (J. M artyniuk- -Pęczek - Politechnika Gdańska) oraz om ówio no cechy „miasta rozlanego” na przykładzie Los Angeles (A. Derc). Na koniec M. Rade- berg-Skorzysko (W ielkopolski Urząd W oje wódzki) przedstaw ił kilka przykładów przyczyn zjawiska suburbanizacji.
W sesji drugiej skoncentrow ano się na skut kach rozw oju tendencji suburbanizacyjnych, zarówno krótko-, ja k i długoterm inow ych, dla struktury przestrzennej i ekonomicznej miast oraz sfery kulturow ej. Referaty zaprezento wali: J. M. Chm ielewski (Politechnika W ar szawska) „Rozpraszanie się zabudowy na ob szarze m etropolitalnym W arszaw y”, W.
Czar-w ell a s th e le n g th o f tim e. T h e firs t le c tu re , o n th e r e la tio n b e tw e e n s u c h u r b a n is a tio n a n d p l a n n e d u r b a n p la n n in g s tr a te g ie s , w a s g iv e n b y S. G zell (W a rsa w P o ly tech n ic). In c o n c lu s io n h e s ta t e d t h a t q u a lity c a n b e im p ro v e d th r o u g h a ‘n e w u r b a n is m ', i.e. n e w a r c h i te c tu r a l a n d u r b a n id e a s , a n d c itie s s h o u ld b e p o ly c e n tric . N ext, th is z o n e in a ‘c ity ’s a r c h i t e c t u r e ’ w a s d is c u s s e d b y Z. Z u z ia k (K rak ów P o ly te c h n ic ), w h o p r e s e n t e d th e m a in f e a t u r e s o f s u c h u r b a n is a tio n a n d ta lk e d a b o u t its b e h a v io u ra l, d e m o g ra p h ic , c u lt u r a l a n d s t r u c t u r a l (in c lu d in g a r c h ite c tu r a l) a s p e c ts . H e a lso d is c u s s e d th e n e g a tiv e effect o f u r b a n sp ra w l: e x c e ssiv e u s e o f la n d , u s e of e n e rg y a n d tr a n s p o r t c o s ts . H e c la im e d t h a t P o lan d is a t t h e first, in itia l s ta g e o f s u c h u r b a n i s a tio n , m a r k e d b y a c h a o tic , if n o t p a th o logical, s p a tia l o v e rcro w d in g , w h ic h le a d s to th e d e s tr u c tio n o f la n d s c a p e . T h e n e x t p h a s e is its ‘c ry s ta lliz a tio n ’ w h ic h c a n b e o b se rv e d in th e g ro w in g d e n s ity o f b u ild in g in th e u r b a n is in g zo n e. T h e s p e a k e r p o se d th e q u e s tio n o f w h e th e r tr a n s p o r t n o d e s in u r b a n is in g z o n e s will b e c o m e s e ttle m e n t ‘c ry s ta lliz a tio n ’ c e n tr e s . O n e o f th e c o n fere n c e o rg a n iz e rs , P. L o re n s (G d a ń s k Poly te c h n ic , A rc h ite c tu re D e p a rtm e n t) p r e s e n te d u r b a n is a tio n in th e p r o c e s s o f th e d ev e lo p m e n t o f a p o s t- s o c ia lis t city, b eliev in g it to b e d a n g e ro u s . P o lish citie s, u n d e r th e in flu e n c e o f p la n n e d u r b a n iz a tio n a n d in d u s tr ia liz a tio n , a re u n p r e p a r e d for th is p ro c e s s . T h e re a re s e r io u s in f r a s tr u c tu r a l d eficien cies a n d in a d e q u a c ie s , th e c itie s a re w e a k e c o n o m ically, s tru g g lin g w ith s o c ia l a n d fin an cial p ro b le m s, a n d t h is u r b a n is a tio n m a y a d d itio n ally h in d e r d e v e lo p m e n t. T h e s p e a k e r a lso p r e s e n te d a ty po log y o f p ro c e s s e s in re fe re n c e to th e lo c a tio n a n d u tilis a tio n p ro g ra m m e , a s w ell a s its im p o rta n c e for th e s h a p e o f th e city s tr u c tu r e .
L a te r s e v e n r e p o r ts w e re p r e s e n te d d is c u s s in g d iffe re n t c a u s e s o f u r b a n is a tio n , b a s e d o n e x a m p le s fro m P o la n d (T rójm iasto a n d W a rsa w ), a n d Uie w o rld . T h e follow ing to p ic s w e re p r e s e n te d : s o c ia l a s p e c ts o f u r b a n i s a ti o n b e y o n d c ity b o u n d a r ie s in T ró jm ia s to (M. S z m y tk o w s k a , G. M asik , G d a ń s k U n iv e rsity ), u r b a n i s a ti o n in th e c o n te x t o f u r b a n p la n n in g p rin c ip le s (B. B a ń k o w s k a ), th e re la tio n b e tw e e n u r b a n i s a ti o n a n d th e s h r i n k i n g o f G e rm a n
necki (W yższa Szkoła Finansów i Zarządza nia w Białym stoku) „Suburbia stolicy Podlasia a problem kształtow ania m etropolii”, T. Parteka (Politechnika G dańska) „W arunki «trans formacji» zdegradow anych struktur m iejskich w procesie suburbanizacji” i D. Kochanowska - „Suburbanizacja jak o strukturalne zagrożenie m etropolii polskich” . Bardzo ciekawe w ystąpie nie pt. „Ekologiczne aspekty suburbanizacji - teoria i realia” miał M. Przew oźniak, któ ry określił suburbanizację jako nieefektywne i antyekologiczne w ykorzystanie przestrzeni (poprzez rozpraszanie zabudow y i zajm owanie coraz większych przestrzeni), prow adzące do utraty strefy przyrodniczego zasilania m ia sta poprzez osłabienie system ów przyrodni czych. Dopatrywał się on przyczyn pozytyw nych uwarunkowań i negatyw nych skutków suburbanizacji, m.in. w złym m odelu plano wania przestrzennego, inercji dużych struk tur przestrzennych, odm iennych wizji planistów i „branżystów” oraz adm inistracji państwowej i samorządowej.
Po przerwie w ysłuchano kolejnych siedm iu komunikatów, które dotyczyły suburbanizacji pojętej jako wzrost lub „rozpływanie się” aglo meracji m iejskich (W. M ichalski - Urząd M ia sta Łodzi), wpływu procesu suburbanizacji na gospodarkę przestrzenną gmin otaczających m iasto (D. Laguna - U niw ersytet W arm ińsko- -Mazurski w O lsztynie), oceny skutków trendów suburbanizacyjnych w latach 1991-2005 w po łudniowym obszarze m etropolitarnym W ar szawy (K. Gruszecka - Politechnika W arszaw ska), problem u suburbanizacji w kontekście kondycji istn iejącej zabudow y m iejskiej (G. Lechman - Biuro Rozw oju Gdańska), wy branych skutków procesów suburbanizacyjnych w m iejscow ościach turystyczno-w ypoczyn kowych strefy podm iejskiej Łodzi (M. Ma- kowska-Iskierka - U niw ersytet Łódzki), subur banizacji w aspekcie kształtow ania ładu prze strzennego i jakości środow iska m iejskiego na przykładzie obszaru m etropolitarnego T rój miasta (F. Pankau, I. M arkesić, J. Pietruszew ski) oraz zmian m orfologicznych, funkcjonal nych i społecznych we w rocław skiej strefie suburbalnej (M. Zathey).
Drugi dzień konferencji i trzecia, ostatnia sesja, pozw oliły na teoretyczne prezentacje m ożliwych sposobów reakcji na zjaw isko sub urbanizacji w odniesieniu do polityki
prze-cities (G. Rembarz, Gdańsk Polytechnic),
Randstadt Holland as an example of evolu
tion from the urbanising of rural areas to
a regional metropolis (R. Sebastyański), as
well as the American and Polish context
(J. Martyniuk-Peczek, Gdańsk Polytechnic)
and the features of urban sprawl in Los
Angeles (A. Derc, Wielkopolskie Spatial
Planning Office). Finally, M. Radeberg-Sko-
rzysko (Wielkopolski Województwo Council,
Regional Development Sector) presented
several causes pointing to the faulty admi
nistration system, contradictory laws, an
unstable property market, an administra
tive division which does not match the
settlement pattern, as well as the lack of
professional responsibility among urban
planners, corruption, and the frequent
changes in legislation which are not
conducive to balanced development.
The main object of the second session
was the effect of increasing urbanisation
processes, both short- and long-term, on
the spatial and economic structure of cities
and their cultural sphere. The presenta
tions were given by J. M. Chmielewski
(Warsaw Polytechnic) - The Spread of
Building in the Metropolitan Area of
Warsaw’, W. Czarnecki (Higher School of
Finance and Management in Białystok) -
The Urbanising of the Podlasie Capital and
the Emergence of a Metropolis’, T. Parteka
(Gdańsk Polytechnic) - The transformation
of degraded urban structures in the
process
of urbanisation
beyond
city
boundaries’, and D. Kochanowska - ‘Urb
anisation as a structural threat to the
Polish metropolis’. A very interesting
presentation, ‘Ecological aspects of urba
nisation - theory and reality’, was given by
M. Przewoźniak, who described such
urbanisation as an in-effective and anti-
ecological use of space (due to the spread of
buildings and the occupation of larger and
larger areas) which leads to the loss of
‘natural support’ for the city by weakening
the natural environment. He was looking
for the causes of positive and negative
aspects of, among other things, in
appropriate spatial planning, the inertia of
large spatial structures, the visions of
urban planners and specialists differing
from those of state and local governments.
strzennej m iasta oraz polityki na szczeblu m etropolitarnym i regionalnym . Referat po święcony koncepcji instrum entów zarządzania procesami suburbanizacji w obszarach m e tropolitarnych przedstaw ili T. M arkowski i D. Drzazga (U niw ersytet Łódzki), o susten- sywnym, zrów noważonym „partnerstw ie m iej sko-w iejskim ”, które je s t m ożliwe jedynie w społeczeństw ach obyw atelskich, mówił A. Baranowski (prof. Politechniki Gdańskiej). T em atykę reu rb a n iz a c ji m iasta poruszył Z. Paszkowski (Politechnika Szczecińska), uznając rew italizację obszarów poprzem ysło- wych i zespól innych działań zm ierzających do wzm ocnienia zwartości funkcjonalno-prze strzennej m iasta za m ożliw ość odnowy, re generacji i renesansu m iast.
W tej części w ygłoszono także kom unika ty, które pośw ięcone były suburbanizacji i roz praszaniu zabudowy oraz m ożliw ościom prze ciw działania im na przykładzie Gdyni (M. Ka- rzyński - Urząd M iasta Gdyni), potrzebie prze ciw działania procesow i spontanicznego rozw o ju suburbanizacji i propozycji rozw iązań w Pol sce w kontekście przyjętych praktyk europej skich (B. Dębogórska), sposobom przeciw dzia łania suburbanizacji Trójm iasta (E. Gończ), a także „miastom krótkich dróg” (D. Załuski), teoretycznemu m odelowi funkcjonalno-prze strzennem u pasm a zurbanizow anego wchodzą cego w skład aglom eracji na przykładzie pasma G dańsk-K artuzy (M. Chojnacki - Politechnika Gdańska), ja k rów nież problem ow i zrów now a żonej transform acji form y (sub)urbanistycznej (J. Dom iniczak - ASP w G dańsku) i rów now a żeniu krajobrazu strefy podm iejskiej opierając się na m iejscach i obszarach ogniskujących społeczną aktywność (A. G órka - Politechnika Gdańska).
Na zakończenie obrad głos zabrała, przew od nicząca ostatniej sesji, Iwona Sagan (Uni wersytet Gdański), która w yszczególniła i na zwała elem enty w pływ ające na procesy sub- urbanizacyjne: infrastrukturalne (drogi, hi perm arkety, jakość w ew nątrzm iejskich sys temów osadniczych), instytucjonalne (part nerstwo podm iotów, koalicyjność, polityka fiskalna) i społeczne (konieczność zaistnienia społeczeństwa obyw atelskiego, przem iany de m ograficzne, tożsam ość i identyfikacja). J. D o m iniczak sugerował nazw anie ich raczej przyczynami i skutkami ekonom icznym i, poli tycznymi, socjologicznym i, a także
ekologicz-After a break, another seven interesting
reports were presented, which concerned
urbanisation beyond city boundaries under
stood as tlie growth or sprawl of urban
agglomerations (W. Michalski, Lódż City
Council), the iniluence of urbanisation on
the spatial economy of gminas surrounding
the city (D. Laguna, the Warmińsko-Mazur
ski University in Olsztyn), die evaluation
of urbanisation effects in 1991-2005 in
the southern metropolitan area of Warsaw
(K. Gruszecka, Warsaw Polytechnic), urban
isation in die context of die present
condition of existing buildings (G. Lechman,
Gdańsk Development Office), selected effects
of urbanisation processes in tourist and
recreational destinations of the urbanising
zone of Łódź (M. Makowska-Iskierka, Uni
versity of Łódź), urbanisation as far as
introducing spatial order and the quality
of urban environment are concerned: the
example of die metropolitan area of Trój
miasto (Tri-city) (F. Pankau, I. Markesić &
J. Pietruszewski), as well as die morpho
logical, functional and social changes in the
urbanising zone surrounding Wroclaw (M.
Zadiey).
The second day of the conference, and
the diird and last session, were devoted to
dieoretical presentadons of the possible
reacdons to urbanisadon in reference to the
spadal policy of the city, as well as metro
politan and regional policy. A lecture about
the management of urbanisadon processes
in metropolitan areas was presented by
T. Markowski and D. Drzazga (University of
Lódź). After that, a sustainable partnership
between die city and the country, which is
possible only in civil sociedes, was dis
cussed by A. Baranowski (Gdańsk Poly
technic). The topic of reurbanizadon was
presented by Z. Paszkowski (Szczecin Poly
technic), who considered die revitalization of
post-industrial areas and other acdvides
aiming at strengdiening die functional-
spadal compacdiess of a city to be an
opportunity to renew and regenerate cides.
In this part the participants could also
listen to reports devoted to urbanisadon and
the spread of building and possible ways to
avoid them (M. Karzyński, Gdynia City
Council), the need to stop die process of
spontaneous development, and suggestions
for solutions in Poland in the light of
nymi i przestrzennym i, co jeg o zdaniem le piej odpow iadałoby kom pozycji urbanistycz nej. Zastanaw iano się także w spólnie nad ro lą urbanistów w planow aniu przestrzennym - czy powinni być tylko dobrymi rzem ieślnika mi, czy może rów nież doradcam i. Podniesiono też kwestię w ystępującego w Polsce rozłam u między planow aniem urbanistycznym a za gospodarow aniem . Za główny problem polskiej urbanistyki uznano chaos przestrzenny, któ remu można jednak sprostać wdrażając „no wy urbanizm ” i konkretne kom pozycje. Nie zapomniano przy tym, że m iasto je st tworem społeczno-przestrzennym .
Zdaniem A. B aranow skiego (Politechnika Gdańska) obecnie w procesie suburbanizacji od bywa się swoiste zaw łaszczanie i dom inacja miasta nad społecznościam i i terenam i w iejski mi. Odmienne zdanie wyraził M. Piskorski (Biuro Rozwoju Gdańska), który podjął kwe stię „żerowania” gmin na dużych m iastach, przejaw iające się celow ym przyciąganiem m ieszkańców m iast (zw ykle bogatych, dobrze w ykształconych i aktyw nych zawodowo), po przez gwarantow anie im dobrych warunków m ieszkaniowych i inw estycyjnych, przez co zyskują nowych podatników . Kluczem do zro zumienia procesów suburbanizacyjnych zdaje się więc być jakość życia - niektórych przy ciąga wieś, dla innych atrakcyjne do zam iesz kania je s t miasto.
Można zatem stw ierdzić, że suburbanizacja może mieć pozytyw ne i negatyw ne skutki dla miast i terenów podm iejskich; korzystne jest np. powstawanie na obszarach podm iejskich nowych m iejsc pracy, w zrost dostępności pla cówek handlow ych i usługow ych oraz urzą dzeń infrastruktury kom unalnej, a niepożąda ny m.in. w zrost kontrastów związanych ze sta tusem społecznym, brak identyfikacji ludności napływowej z obszaram i zasiedlenia, wzrost przestępczości i inne patologie społeczne, sła ba infrastruktura społeczna.
Suburbanizacja, postrzegana jako proces urbanizacji przedm ieść i strefy podm iejskiej, wiąże się z relokacją m iejsc zam ieszkania, pracy i funkcji usługow ych, rozw ojem kom unikacji. W efekcie może prow adzić do przem iany tych obszarów i nabrania przez nie cech typowo miejskich. Z tego powodu procesy suburbaniza cji m ają ogromne znaczenie dla kształtow ania przestrzeni całych obszarów m etropolitarnych i ich spójności.
acccpted European practice (B. Dębogór
ska), ways to counteract the urbanisation of
rural areas onYójmiasto (E. Gończ), as well
as the 'cities of short roads' (D. Załuski),
a theoretical functional-spatial model of the
urbanized belt as part of an agglomeration
based on the example of the Gdańsk-Kartu-
zy belt (M. Chojnacki, Gdańsk Polytechnic).
Other topics included the problem of
a sustainable transformation of the urbanis
ing form (J. Dominiczak, Academy of Art in
Gdańsk) and the sustaining of the urbanis
ing zone landscape through sites and areas
focusing social activity (A. Górka, Gdańsk
Polytechnic). In conclusion, it can be said
that the urbanisation of rural areas, which
is an inseparable element of the develop
ment processes and the search for a better
quality of life, is a certain challenge to
civilization which should be approached in
a strategic way. The main aim of urban
planners should be a transition from in
vestment planning towards spatial manage
ment, which means limiting excessive
freedom of investment and following the
principles of sustainable development.
The last speech was given by the leader of
the final session, I. Sagan (Gdańsk Univer
sity, who enumerated and named the
elements affecting urbanisation beyond city
boundaries: infrastructural (roads, hyper
markets, the internal quality of setUement),
institutional (partnerships, coalitions, fiscal
policy) and social (die necessity of building
a civil society and demographic transforma
tions). J. Dominiczak suggested diat they
should be rather called economic, political,
sociological, ecological and spatial causes
and effects, as this would better fit the
urban mix. Also the role of urban planners
in spatial planning was considered and
whether they should be good ‘craftsmen’ or
also act as advisors. Another issue dis
cussed was the dis-crepancy between urban
planning and infrastructure in Poland. The
main problem of Polish urban planning was
considered to be spatial chaos which could
be defeated by introducing a ‘new urb
anism’. The fact diat a city is a socio-spatial
creation was not overlooked.
According to A. Baranowski (Gdańsk
Polytechnic), at present the process of urb
anisation beyond city boundaries is marked
by overcrowding and the domination of the
Podsumowując należy stw ierdzić, że kon ferencja była bardzo owocna, tak pod w zglę dem m erytorycznym, ja k i organizacyjnym . W czasie obrad zaprezentow ano bardzo ró ż norodną, ciekaw ą tem atykę zw iązaną z pro cesem suburbanizacji, jeg o przyczynam i i skut kami, przytaczając w iele przykładów studial nych z Polski i zza granicy. Szkoda tylko, że przy tak dużej liczbie w ygłoszonych kom u nikatów, brakow ało czasu na poszerzoną dys kusję i rzeczow ą wym ianę zdań między uczest nikami konferencji.
