• Nie Znaleziono Wyników

Utopia Aleksandra Bogdanowa "Czerwona Gwiazda"

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Utopia Aleksandra Bogdanowa "Czerwona Gwiazda""

Copied!
26
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S

FOLIA LlTfERARI A 2», '990 '____

V i t o l d F a r n i e u s k i

UTOPIA ALEKSANDRA UOGDANOWA “ CZERWONA GWIAZDA" A l e k s a n d e r Bogdanow - d z i a ł a c z p o l i t y c z n y , " p a r t y j n y i n t e -l e k t u a -l i s t a " , c z o ł o w y t e o r e t y k p r o l e t k u l t u , f i l o z o f , s o c j o l o q , e k o n o m i s t a , d y r e k t o r S o c j a l i s t y c z n e j A k a d e m i i N a u k , d y r e k t o r I n s t y t u t u T r a n s f u z j i K r w i , z zawodu l e k a r z - b y ł a u t o r e m dwóch p o w i e ś c i u t o p i j n y c h : " C z er w on a G w iaz da" ( " K r a s n a j a Z w ie z d a " - 1 9 0 6 ) i " I n ż y n i e r M e n n i “ ( " I n ż e n i e r Menni" - 1 9 1 2 ) . U t o p i j . n o ś c l " C z e r w o n e j G wiazdy" n i k t n i e k w e s t i o n u j e . Pod -k r e ś l i ! t o n a w e t sam a u t o r p o d t y t u ł e m : R o m a n - u t o p i j a . o d n a j -d z i e m y w p o w i e ś c i B og-danow a w s z y s t k i e p o d s t a w o w e c e c h y p o e t y k i t e g o g a t u n k u , " w y ją t k o w o s k o n w e n c j o n a l i z o w a n e g o i o p o r n e g o na z m i a n y " ' , k t ó r e g o p r e h i s t o r i a s i ę g a c z a s ó w s t a r o ż y t n y c h ( " P a ń -st w o " P l a t o n a ) , a p o d s t a w ą u k s z t a ł t o w a n i a s i ę m o d e l u g a t u n -k ow e go b y ł a o p u b l i k o w a n a w r ok u 1516 " K s i ą ż e c z k a z a i s t e z ł o t a i n i e m n i e j p o ż y t e c z n a , j a k p r z y j e m n a o n a j l e p s z y m u str o ju p a ń -s t w a i n i e z n a n e j d o t ą d w y -s p i e U t o p i i " T omasz M o r e ' a . S c e n a -r i u s z u tw o -r u z g o d n y j e s t z u t r w a l o n y m t r a d y c j ą s z a b l o n e m . B o-h a t e r - p r z e d s t a w i c i e l Z i e m i a n , r e w o l u c j o n i s t a r o s y j s k i L e o -n i d ( L e -n -n i ) - w y r u s z a w t o w a r z y s t w i e M a r s j a n n a c z e l e z u c z o -nym Menni w d a l e k ą p o d r ó ż n a c z e r w o n ą p l a p e t ę , k t ó r e j m i e s z -k a ń c y p r a g n ą p o z n a ć c y w i l i z a c j ę z i e m s k ą , p o t r z e b n a im j e s t “ ż yw a w i ę ź " m i ę d z y ob u p l a n e t a m i , s t o j ą b owi em w o b e c n i e b e z -p i e c z e ń s t w a w y c z e r -p a n i a s i ę ź r ó d e ł e n e r g i i w i c h w y s o k o z i n

(2)

d u s t r i a l i z o w a n e j s p o ł e c z n o ś c i , W c r ^ i t e p o d r ó ż y w e h i k u ł e m k o s -m i c z n y -m , a n a s t ę p n i e p o d c z a s p o b y t u n a Магз1в p o z n a j e ^Mar-s j a n i e l o j a l n i e u d o ^Mar-s t ę p n i a j ą mu z d o b y c z e s w e j c y w i l i z a c j i ) ż y -c i e -c o d z i e n n a m i e s z k a ń -c ó w p l a n e t y , i c h o b y c z a j e , p r a c ą , i n s t y -t u c j e s p o ł e c z n e , w y p o c z y n e k , e d u k a c j a m ł o d z i e ż y , h i s t o r i ę s p o ł e c z n o ś c i m a r s j a ń s k i e j . P r z y b y s z p o r ó w n u j e t o w s z y s t k o z w ar u n k a m i r o d z i m y m i . K r e a c j a ś w i a t a p r z e d s t a w i o n e g o o p i e r a s i ę - j a k w k a ż d e j u t o p i i - na k o n t r a ś c i e m i ę d z y p ro p a go w an y m i i - d e a ł a m i s p o ł e c z n y m i a r z e c z y w i s t o ś c i ą , w k t ó r e j ż y j e p i s a r z o r a z na d i a l o g u m i ę d z y p r z y b y s z e m z e s t a r e g o ś w i a t a i c i c e r o n e ( t u j e s t i c h k i l k u ) o p r o w a d z a j ą c y m i p o nowym ś w i e c i e i u d z i e -l a j ą c y m i o b j a ś n i e ń . U t o p i a "C z er w on a G wiazda" ma z w y k ł ą f orm ę p o w i e ś c i o w ą , D ą ż ą c d o u p r a w d o p o d o b n i e n i a w i z j i i d e a l n e j r z e -c z y w i s t o ś -c i a u t o r p o s ł u ż y ł s i ę r e a l i s t y c z n ą t e c h n i k ą r i a r r a - c y j n o - f a b u l a r n ą . F a b u ł a p o w i e ś c i j e s t d o ś ć i n t e r e s u j ą c a . T r a -d y c y j n y w z o r z e c g a t u n k ow y w z b o g a c o n y z o s t a ł ( j a k w w i e l u i n -n y c h u t o p i a c h n a s z e g o s t u l e c i a ) ro z b u d o w a n i e m motywu p o d r ó ż y , a u t o r l o k u j e k r a i n ę s z c z ę ś c i a n i e n a e g z o t y c z n e j w y s p i e , l e c z n a i n n e j p l a n e c i e , i u r o z m a i c a a k c j ę s k o m p l i k o w a n ą r om ansow ą p r z y g o d ą o r a z k o n f l i k t e m m i e d z y p r z y b y s z e m » Z i e m i a j e d n ą z c z o ł o w y c h o s o b i s t o ś c i m a r s j a ń s k i c h . M l è m n i e j p o d s ta w o w y e l e -m e n t u t o p i i - p r z e d s t a w i e n i e d o s k o n a ł e g o s p o ł e c z e ń s t w a p o z o -s t a ł n i e n a r u -s z o n y . N i e z a w s z e d o s t r z e g a s i ę i n a l e ż y c i e u ś w i a d a m i a , i ż "Czer-w ona G"Czer-wiazda"' s t a n o "Czer-w i i n t e g r a l n ą c z ę ś ć c a ł e g o n a u k o w eg o d o r o -b ku j e j a u t o r a , ż e j e s t o n a i l u s t r a c j ą j e g o wywodów t e o r e t y -c z n y -c h . Ową j e d n o ś ć z a u w a ż a b a d a c z s p u ś c i z n y n a u k o w e j i f i l o -z o f i c -z n e j B o g d an o w a , Marek S t y c z y ń s k i , k t ó r y w k i l k u p u b l i k a -c j a -c h o r a z w o b s z e r n e j n i e o p u b l i k o w a n e j m o n o g r a f i i p r z e p r o -w a d z a w n i k l i w ą a n a l i z ę w s z y s t k i c h e t a p ó w f i l o z o f i c z n e j a k t y w -n o ś c i a u t o r a "Е т р 1 г1о гсо п 1 гти и , o d s ł a n i a j ą c j e g o " s o c j o k r e a - c y j n e c r e d o - w i a r ę w m o ż l i w o ś ć i s t n i e n i a b e z k o n f l i k t o w e g o s p o - ł e c z e ń s t w a " w k o n k r e t n y c h " z i e m s k i c h £ . . . ] w a r u n k ac h " . S a -mej p o w i e ś a i w i e l e u w a g i j e d n a k n i e p o ś w i ę c a i p r o b l e m u u t o - p i z m u w d o r o b k u R o s j a n i n a n i e t r o p i . 2

M, S t у с z y ń s к i , " F ilo zo fia społee zn a" A leksan dra Bogdano- wa, Łódź 1983, mpi s , s , 2.

(3)

D z i e j e m y ś l i u t o p i j n e j d o s t a r c z a j ą w i e l u p r z y k ł a d ó w u t o p i i b u d o w an yc h n a p o d s t a w i e r ó ż n y c h h i p o t e z n a u k o w y c h , w i a r y , i ż p r z e d e w s z y s t k i m n a u k a i t e c h n i k a mogą z b a w i ć ś w i a t , N i e k t ó -r z y u t -r z y m u j ą n a w e t , ż e k a ż d a u t o p i a ma j a k i ś z w i ą z e k z n a u -k ą , ż e "modus u t o p i j n y n a l e ż y z n a t u r y r z e c z y d o t e o r i i i s p e -k u l a c j i " , ż e " c h w y t y u t o p i j n e s t o j ą b a r d z o b l i s k o z w y k ł y c h ch w y tó w n au k ow e g o o d k r y c i a , m e t o d y h i p o t e t y c z n o - d e d u k c y j n e j i d o ś w i a d c z e n i a m e n t a l n e g o " , a w i ę c , ż e s k o r o " n a u k a , j e ś l i w i e -r z y ć A -r y s t o t e l e s o w i , z a c z y n a s i ę od z d z i w i e n i a , u t o o i a j e s t 3 p o c z ą t k i e m n a u k i " , z a k ł a d a p o c z ą t e k r o z u m i e n i a i a n a l i z y t e o -r e t y c z n e j , Z d an iom Raymonda R u y a r ' a , u t o p i e t o w a r z y s z y ł y zaw -s z e p o s t ę p o w i n a u k s p o ł e c z n y c h , p o m a g a ł y " d e k o m p o z y c j i u mys-ł o w e j f a k t ó w s p o mys-ł e c z n y c h " p r z y g o t o w u j ą c g r u n t r e w o l u c j o m . J e s t t o ja k b y " u m ysł ow a t e c h n i k a i d ą c a z a p i e r w s z y m p ozn an ie m nau -kowym i r o z p o c z y n a j ą c a t e c h n i k i r z e c z y w i s t e “ . U t o p i a t o w a -r z y s z y z a t e m " ś w i a d o m o ś c i i n a u c e r o d z a j ą c e j s i ę w c h w i l i o d -k r y c i a » m o ż l i w y c h i m p l i k u j e ś w i a d o m o ś ć " j e s z c z e b ł ą d z ą c ą p o omack u w śr ó d * m o ż l i w o ś c i « « : , ś w i a d o m o ś ć , k t ó r e n i e d o s z ł a j e s z c z e d o c a ł k o w i t e j , s y s t e m a t y c z n e j k l a r o w n o ś c i " 4 . W i z j a p r z y s z ł o ś c i A l e k s a n d r a B o g d an ow a , c a ł a j e g o d z i a ł a l -n o ś ć z m i e r z a j ą c a d o u z a s a d n i e n i a i r e a l i z a c j i ow e j w i z j i , m i a -ł a , j a k s i ę w y d a j e , o w i e l e g ł ę b s z y z w i ą z e k z n a u k ą . B y ł a c h y -b a c z y m ś w i ę c e j n i ż " b ł ą d z e n i e m p o om ac k u " , p o b u d z a n i e m " i n -w e n c j i i k r y t y k i " , p o c z ą t k i e m “ a n a l i z y t e o r e t y c z n e j " . By s o -b i e u ś w i a d o m i ć , j a k i s t o t n e m i e j s c e z a j m o w a ł a n a u k a w j e g o ż y c i u i d z i a ł a l n o ś c i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e j , w a r t o c h o c i a ż b y w n a j w i ę k s z y m s k r ó c i e p r z y p o m n i e ć j e g o b i o g r a f i ę . U r o d z i ł s i ę A l e k s a n d e r M a l i n o w s k i ( z n a n y p ó ź n i e j z p s e u d o -n im u B o gd a n o w ) w T u l ę , w r o d z i n i e n a u c z y c i e l a . N auk ę r o z p o -c z ą ł w t u t e j s z y m g i m n a z j u m , p o u k o ń c z e n i u k t ó r e g o z a i n t e r e s o -w a ł s i ę , j a k w i e l u ó w c z e s n y c h m ł o d y c h R o s j a n , n au k am i p r z y r o -d n i c z y m i i m e -d y c z n y m i , u z y s k u j ą c w r o k u 1 89 9 d y p l o m l e k a r z a . W tym samym c z a s i e , , n a p o c z ą t k u l a t d z i e w i ę ć d z i e s i ą t y c h , u c z e -s t n i c z y ł w r u c h u n a r o d n i c k i m , a w r o k u 18 9 6 w s t ą p i ł d o p a r -li. R u y e r , L 'u t o p i e e t le a u to p ia a , P a r y ż 1950, r o z d z . I -IV , tłu m . К. К u p i s z , o p i s , $. 9 , 10, U . Tamże, s . 18, 19.

(4)

t i i s o c j a l d e m o k r a t y c z n e j . Za s w o j ą d z i a ł a l n o ś ć b y ł w i e l o k r o t -n i e w i ę z i o -n y , a n a s t ę p n i e z e s ł a n y d o K a ł u g i , g d z i e p r z e b y w a ł d o r o k u 1 9 0 3 . W l a t a c h 1 8 9 7 - 1 8 9 8 u k a z u j ą s i ę r o z p r a w y n a u k o -we B ogd an ow a " K r ó t k i k u r s e k o n o m i i p o l i t y c z n e j ” i " p o d sta w o w e e l e m e n t y h i s t o r y c z n e g o s p o j r z e n i a n a p r z y r o d ę " , p i e r w s z a z n i c h s p o t k a ł a s i ę z a p r o b a t ą l . e n i n a . D y s k u s j o i p o l e m i k i au -t o r a -t y c h r o z p r a w z " l e g a l n y m i m a r k s i s t a m i * u s t a l i ł y o p i n i ę -o n im j a k o o je d n y m z n a j w y b i t n i e j s z y c h r e p r e z e n t a n t ó w k i e r u n k u p o z y t y w i s t y c z n e g o w ś r ó d m a r k s i s t ó w , W 1903 r . Bogdanow p r z y ł ą c z y ł s i ę i a k t y w n i e d z i a ł a ł w b o l -s z e w i c k i e j f r a k c j i SDPRR. Na 1X1 ( 1 9 Q 5 ) , IV ( 1 9 0 6 ) i V ( 1 9 0 7 ) z j a z d a c h p a r t i i b y ł w y b i e r a n y (m im o p ew n yc h R o z b i e ż n o ś c i p o -g l ą d ó w w n i e k t ó r y c h d o ś ć i s t o t n y c h s p r a w a c h ) n a c z ł o n k a КС z j e j r a m i e n i a i p r a c o w a ł w ś c i s ł y m k o n t a k c i e z L e n i n e m , k t ó r e g o p o z n a ł p o d c z a s p o b y t u w S z w a j c a r i i , w c h o d z i ł w s k ł a d k o l e g i u m r e d a k c y j n e g o b o l s z e w i c k i c h p i s m “N o w a j a żyzri" i "W p ie ri od ", B y ł w ó w c z a s , z d a n i e m L e s z k a K o ł a k o w s k i e g o , " n a j w i e r n i e j s z y m " j o g o " w s p ó ł r a c o w n i k i e m " , o d g r y w a j ą c c z o ł o w ą r o l ę w r o s y j s k i e j o r -g a n i z a c j i b o l s z e w i c k i e j i "może n a w e t u c h o d z i ć , ob ok L e n i n a , z a w s p ó ł t w ó r c ę b o l s z e w i z m u j a k o o d r ę b n e g o k i e r u n k u p o l i t y c z n e -g o ” J . Na z j a z d a c h p a r t i i Ba gd anow p r z e k o n y w a ł o k o n i e c z n o ś c i p o w s t a n i a z b r o j n e g o w R o s j i . P o d c z a s r e w o l u c j i 1905 r . w s p ó l n i e z L e o n i d e m Xrasin em k i e -r o w a ł b o l s z e w i c k ą g -r u p ą t e c h n i c z n ą р г г у КС. W kori cu 1905 r . z o s t a ł u w i ę z i o n y , z w o l n i o n y w . r o k u 1 9 0 6 , w ty m c z a s i e p o w s t a ł a I , XX i I I I k s i ę g a "E m p i rlom on i zm u " ( 1 9 0 4 1 9 0 6 ) . P og ląd y B og -d an ow a ( z w ł a s z c z a j e g o e m p i r i o m o n i z m ) r e w i d u j ą c e f i l o z o f i ę m a r k s i s t o w s k ą , z m i e r z a j ą c e d o p o ł ą c z e n i a m a r k si z m u z e m p i r i o -k r y t y c y z m e m E r n e s t a M ad i a i R y s z a r d a Ä v e n a r i u s a ( k t ó r z y c h c i e -l i u n a u k o w i ć f i -l o z o f i ę ) s p o t y k a ł y s i ę z c o r a z c z ę s t s z ą k r y t y -k ą z e s t r o n y J e r z e g o p l e c h a n o w a , Lu bow ' A k s e l r o d ( O r t o d o k s ) i p r z e d e w s z y s t k i m W ł o d z i m i e r z a L e n i n a ( " M a t e r i a l i z m i e m p i -r i o k -r y t y c y z m " ) , c o n i e p o d w a ż y ł o j e d n a k a u t o -r y t e t u B og d an ow a i o l b r z y m i e j j e g o p o p u l a r n o ś c i w ś r ó d b o l s z e w i k ó w w l a t a c h 1 9 0 5 - - 1 9 0 7 .

3 L. К o ł а к o w s к i , Glâune n u r ty m arksizm u, t . I I , * Paryż 1977, a. 430.

(5)

W roku 1909, w z w ią z k u z c o r e z b a r d z i e j z a r y s o w u j ą c y m i s i ą r o z b i e ż n o ś c i a m i s t a n o w i s k w ł o n i e p a r t i i , Bo gdanow w r a z z Л-n a t o l e m Ł u Л-n a c z a r s k i m , P awłem Ł e b i e d i e w e m - P o l i s ń s k i m , M ic h a ł em P o k r o w s k im , Maksymom Gorkim i i n , z a ł o ż y ł f r a k c j ę " l e w i c o w y c h b o l s z e w i k ó w " z n a n ą r ó w n i e ż j a k o g r u p a " W p ie r io d " . U t w o r z y l i o n i n a s t ę p n i e p o m y ś l a n ą j a k o p r a w d z i w i e r e w o l u c y j n a “ - f r a k -c y j n ą s z k o ł ę na C a p r i , z a r z u -c a j ą -c ą b o l s z e w i k o m m l e ń s z e w iz m , h a -m o wa n ie d z i a ł a ń r e w o l u c y j n y c h i " p a r l a m e n t a r y z m z a w s z o l k ą c e -n ą " 6 . W tyra samym ro k u B o g d a n o w , n a w n i o s e k L e n i n a , z o s t a ł u - s u n i ą t y г p a r t i i b o l s z e w i c k i e j . O p u ś c i ł r ó w n i e ż g r u p ą k a p r y j - s k ą . Do d z i a ł a l n o ś c i p u b l i c z n e j , c h o ć j u ż p o z a p a r t i ą , p o w r ó -c i ł d o p i e r o w ro k u 1 9 1 7 . W ro k u 1 9 13 u k a z a ł a s i ę “ F i l o z o f i a ż y w e g o d o ś w i a d c z e n i a " , W k t ó r e j p r z e d s t a w i ł Bogdanow e w o l u c j ę f i l o z o f i i e u r o p e j s k i e j , z m i e r z a j ą c ą n i e u c h r o n n i e - zd a n ie m a u t o r a - d o e m p i r i o m o n i z - mu. W s w e j g ł ó w n e j p r a c y , " T e k t o l o g i a " ( 1 9 1 3 - 1 9 2 2 ) , " o g ó l n e j л а и с е o r g a n i z a c y j n e j " , k t ó r a m i a ł a z a s t ą p i ć f i l o z o f i ą - n a u -ką w y ł ą c z n i e p o z n a j ą c ą ś w i a t , w y ł o ż y ł d z i a ł a n i a s y s t e m ó w p r z y -r o d n i c z y c h i s p o ł e c z n y c i i , o p r a c o w a ł k o n c e p c j ą r a c j o n a l n e j o r -g a n i z a c j i ś w i a t a i s t r u k t u r y p r z y s z ł e g o i d e a l n e g o s p o ł e c z e ń -s t w a , o p a r t e j na n a u k a c h ś c i s ł y c h , p r ü o d e w s z y s t k i m m a t e m a - t y c z n y c h . Tuż po r e w o l u c j i l u t o w e j r o z w i n ą ł Bogda no w o ż y w i o n ą d z i a -ł a l n o ś ć w P r o l e t a r i a c k i c h O r g a n i z a c j a c h K u l t u r a l n o - O ś w i a t o w y c h ( P r o l e t k u l t ) . B y ł , o bok A. P l e t n ie r w a , A. G a a t i e w a , M. G i e - r a s i m c w a , F, K a l i n i n a , P . J ^ e b i e d i e w a - P o l i a ń s k i e g o , jed n ym z c z o ł o w y c h o r g a n i z a t o r ó w i t e o r e t y k ó w t o g o m a s o w eg o r u ch u k u l -t u r a l n e g o p i e r w s z y c h ł a t p o r e w o l u c y j n y c h . W w y s t ą p i e n i a c h i p u b l i k a c j a c h (ro. i n . “ S a u k a i k l a s a r o b o t n i c z a " , 1 9 1 8 ; " E l e -m en ty k u l t u r y p r o l e t a r i a c k i e j w r o z w o j u k l a s y r o b o t n i c z e j " , 1 9 2 0 ) p o s t u l o w a ł k o n i e c z n o ś ć w y p r a c o w a n i a j a k o ś c i o w o o d m i e n -n e j , “ c z y s t o p r o l e t a r i a c k i e j " k u l t u r y o p a r t e j n a "czystym" p r o -l e t a r i a c k i m ś w i a t o p o g -l ą d z i e . W y p ra co w a n iu t e j , s z e r o k o r o z u -m i a n e j , k u l t u r y % esttfuki s ł u ż y ć m i a ł y z a s a d y j e g o " n a u k i o r

-6 W. I e n 1 n, O f r a k u j i zw olenników otscuoizmu i Bcgotw órstoa, [ w i ] W. Ł в в i n , D z ie lą , t . XVI, Warszawa 1957, s . 15.

(6)

g a n i z a c y j n e j “ . U w a ż a ł , i ż w j e j t w o r z e n i u w o l n o k o r z y s t a ć z d o r o b k u t r a d y c j i , a l e r a c z e j w y ł ą c z n i o w c e l u o p a n o w a n i a w a r -s z t a t u p r z e z p o e t ó w p r o l e t a r i a c k i c h ( " 0 t r a d y c j i a r t y s t y c z -n e j " , 1 9 1 8 ) . Po u t r a c i e p r z e z P r o l e t k u l t n i e z a l e ż n o ś c i , j a k ą p o s i a d a ł w l a t a c h 1 9 1 8 - 1 9 2 2 , i p o n e g a t y w n e j j e g o o c e n i e p r z e z L e n i n a B ogd an ow o p u ś c i ł t ę o r g a n i z a c j ą i p o ś w i ę c i ł s i e c d t ą d w y ł ą c z n i e d z i a ł a l n o ś c i n a u k o w e j , j u ż od r o k u 19.18 _ p i a s t o w a ł f u n k c j ę d y r e k t o r a S o c j a l i s t y c z n e j A k a d e m i i Nauk S p o ł e c z n y c h . Wie u l e g ł ( p o ś m i e r c i L e n i n a ) namcwom w sp ó łw y z n a w c ó w M i k o ł a j a B u c h a r i n a , Lwa K a m i e n i e w a ( L . R o s e n f e l d ) i G r i g o r i j a Z i n o w i e - wa (g . R a d o m y l s k i ) d o p o n ow n e g o z a a n g a ż o w a n i a s i ę w ż y c i u p o l i t y c z n y m . ‘ W r o k u 192 4 u k a z a ł s i ę z b i ó r j e g o r o z p r a w p o ś w i ę c o -n y c h p r o l e t a r i a c k i e j -n a u c e i s z t u c e p t , "o k u l t u r z e , p r o l e t a -r i a c k i e j , Rozp-rawy" 1 9 0 4 - 1 9 2 4 . W r o k u 192 6 z o s t a ł d y r e k t o r e m I n s t y t u t u T r a n s f u z j i K rwi w M o sk w i e . Zm arł w dwa l a t a p ó i n i e j w s k u t e k p r z e p r o w a d z o n e g o n a s o b i e e k s p e r y m e n t u . Rangę w y b i t n e g o n a u k ow c a p r z y z n a w a l i a u t o r o w i " C z e r w o n e j G wiazdy" n i e t y l k o b l i s c y t o w a r z y s z e p a r t y j n i , m, i n . B u c h a - r i n , a l e r ó w n i e ż p r z e d s t a w i c i e l e ś w i a t a n a u k i , z w ł a s z c z a c l s t o j ą c y n a s t a n o w i s k u m a t e r i a l i z m u m e c h a n i s t y c z n e g o — f i z y c y , m a t e m a t y c y , b i o l o g o w i e , l o g i c y , s o c j o l o g o w i e , a t a k ż e z n a n i d z i a ł a c z e ż y c i a g o s p o d a r c z e g o i p l a n i ś c i l a t d w u d z i e s t y c h . W i e l u w s p ó ł c z e s n y c h b a d a c z y j e g o s p u ś c i z n y r ó w n i e ż p o d z i e -l a t o z d a n i a , p o d k r e ś l a j ą c d u ż e z n a c z e n i e m y ś l i B ogd anow a w e u r o p e j s k i m ż y c i u u m ysłowym . _ M. S t y c z y ń s k i u w a ż a , ż e "w o s o -b i e a u t o r a “ F i l o z o f i i ż y w e g o d o ś w i a d c z e n i a " mamy d o c z y n i e n i a z o r y g i n a l n y m m y ś l i c i e l e m p r z e ł o m u XIX i XX w . , k t ó r y p o d o b n i e j a k N i e t z s c h e , B e r g s o n , S o r e l , F r e u d c z y Marks d o k o n a ł w n i -k l i w e j -k r y t y -k i s w o j e j e p o k i , o b n a ż y ł j e j s p r z e c z n o ś c i i z a f a ł -s z o w a n i a n i e t y l k o w o d n i e -s i e n i u d o p r o d u k tó w l u d z k i e j k u l t u r y , a l e w r ę c z d o c a ł e j r z e c z y w i s t o ś c i z a s t a n e j . S e j e n t y z m B o g d a - n o w a , z d a n i e m S t y c z y ń s k i e g o , " o k a z a ł s i ę r ó w n i e d ob rym n a r z ę -d z i e m d e r a a s k a c j i h i s t o r i i i t e r a ź n i e j s z o ś c i , j a k i t e c h n i k i u ż y w a n e p r z e z w y m i e n i o n y c h w y ż e j m y ś l i c i e l i , a t a k ż e p r z y d a t n y b y ł w r e a l i z a c j i p ro g r am u p r z e b u d o w y ś w i a d o m o ś c i l u d z k i e j w o p a r c i u o z m i a n ę j e j s p o ł e c z n e g o u w i k ł a n i a " . S ł u s z n i e dowo-d z i , ż e B ogdowo-danow n a l e ż a ł d o t e j k a t e g o r i i m y ś l i c i e l i e u r o p e j -s k i c h , k t ó r z y d ą ż y l i "do z n i e s i e n i a p o d z i a ł u w i e d z y n a f i l o

(7)

-z o f i ę i n a u k ę i w tym s e n s i e a n t y c y p o w a ł X X -w i e c z n y p o z y t y -w i z m , o r i e n t a c j ę , k t ó r a " p o s z u k i w a ł a s p o ł e c z n o - p r a k t y c z n y c h d e t e r m i n a n t l u d z k i e g o m y d l e n i a i d z i a ł a n i a " ' . Zdrow e z i a r n o n a u k ow e j " p i o n i e r s k i e j m y ś l i " d o s t r z e g a ł w d o r o b k u R o s j a n i n a

ft

T a d e u s z K o t a r b i ń s k i , a K a z i m i e r z O c h o c k i s k ł o n n y j e s t n a w e t t w i e r d z i ć , ż e w w y p o w i e d z i a c h n i e k t ó r y c h p r z e d s t a w i c i e l i r o -s y j -s k i e g o -s c j e n t y -s t y c -s n e g o n u r t u , " P r z e d s t a w i c i e l i m e c h a n i c y z - mu" , t a k i c h j a k B y c h a r i n c z y B o g d an o w , o d n a l e ź ć możn a "pewne i d e o c z y p r o t o l d e e w ł a ś c i w o w s p ó ł c z e s n e j c y b e r n e t y c e , c y b e r n e -t y c z n e j i i e -t o d z i e b a d a w c z e j c z y t a k i e m u k i e r u n k o w i f i l o z o f i c z n em u , j a k i m j e s t w s p ó ł c z e s n y s t r u k t u r a l i z m " . W t w ó r c z o ś c i ö og d a n o w a - c o p o d k r e ś l a w i e l u b a d a c z y - " n au k a b ę d z i e je d n ym z n i e w i e l u » f e t y s z y . * . , w k t ó r e g o w a r t o ś ć b ę d z i e w i e r z y ł i n o -wym w i d z i e ć p r a g n ą ł . Ha s i ę r o z u m i e ć , ż e p r z y c a ł e j h i s t o r y -c z n e j r e l a t y w i z a -c j i , j a k i e j w s y s t e m i e B ogd an ow a t a k ż e n a u k a m i a ł a p o d l e g a ć , c h o d z i ł o t u t y l e ż o n a u k ę w p r z y r o d n i c z y m i p o z y t y w i s t y c z n y m z n a c z e n i u , c o o pew ną p o s t a w ę p o la c r a j ą c ą n a p r z e ś w i a d c z e n i u o z a s a d n i c z e j w y j a ś n i a l n o ś c i w s z e l k i c h p r o b l e -mów s p o ł e c z n y c h - i a k s> j o i o g i c z - n y c h w o p a r c i u o w z o r c e z p r z y -r o d o z n a w s t w a . W z o r z e c t e n [ ! , . , } p o s ł u ż y mu d o z b u d o -w a n i a k o n k u r e n c y j n e j w s t o s u n k u do o b o w i ą z u j ą c e j o owym c z a -s i e w m a r k -s i z m i e u p j s t e r o l o g i i , a t a k ż e w p ł y n i e n a n a j w a ż n i e j -s z y k o n f l i k t p o l i t y c z n y “ 1 0 , T e rm in "nauk a" - j a k w ia d om o - r o z m a i c i e j e s t r o z u m i a n y . I n i e p o w s t a ł a , c h y b a d o d z i ś , o g ó l n i e p r z y j ę t a j e j d e f i n i c j a . P a n u j e w s z a k ż e z g o d n o ś ć , ż e i s t n i e j ą pewr.e c e c h y i z a s a d y p o -z n a n i a n a u k o w e g o w y r ó ż n i a j ą c e j e s p o ś r ó d w s z e l k i c h p o z a n a u k o -wych form a k t y w n o ś c i i n t e l e k t u a l n e j c z ł o w i e k a . I n i e ma ż a d -n e j w ą t p l i w o ś c i , ż e c e c h y t e w d o r o b k u naukowym B ogd anow a o d -n a j d z i e m y . T w ó r c z o ś ć j e g o z p e w n o ś c i ą s p e ł n i a ł a ( n a p ewno c h c i a ł a s p e ł n i a ć ) w i e l o r a k i e , w ł a ś c i w e n a u c e f u n k c j e s n o ł e c z -7 S t y c z y ń s k i , op. c i t . , s . 3. Ь T, K o t a r b i ń s k i , T r a k t a t o d o b r e j v d b o o ie , Wrocław 1975, f i 341, K. O c h o c k i , Sp ory f i l o z o f i c z n e w l i t e r a t u r s e r a d z i e c k i e j l a t d a u d s ie e ty o fi, Warszawa 1972, s . 17B, 179. S t y c z y ń s k i , op. e i t . , s . 20.

(8)

n e s d i a g n o s t y c z n e , p r o g n o s t y c z n e , i n s t r u m e n t a l n o - t e c h n i c z n e i h u m a n i s t y c z n e .

Z b i e g ł y sie ; w t w ó r c z o ś c i a u t o r a “C z e rw o n e j G wiazdy" w ą t k i r ó ż n y d a d o k t r y n f i l o z o f i c z n y c h i neiukowych : e w o l u c j o n i z m , emp i r i o k r y t y c y z m , e n e r g e t y z m W i l h e l m a O s w a l d a , m a t e r i a l i z m h i s t o -r y c z n y K a -r o l a M a-r k sa. U l e g a n i e tym w ł a ś n i e wpływom b y ł o w tym c z a s i e w R o s j i z j a w i s k i e m d o ś ć r o z p o w s z e c h n i o n y m . Mimo n a p o r u prątiów i d e a l i s t y c z n y c h n i o w y g a s ł y z a p o c z ą t k o w a n e w w i e k u XIX f a s c y n a c j e n a t u r a l i z m e m , p oz y t y w i z m e m i s c j e n t y z m e m . I n t e l i -g e n c j a r o s y j s k a " p a s j o n o w a ł a s i ę o d k r y c i a m i w n a u k a c h p r z y r o -d n i c z y c h , S p e n c e r o w s k a i D a rw i n ow sk a t e o r i a e w o l u c j o n i s t y c z n a z y s k a ł a d u ż ą p o p u l a r n o ś ć " 1 A p o n i e w a ż z a i n t e r e s o w a n i e p r o -b l e m a t y k ą s p o ł e c z n o - p ó l i t y c z n ą b y ł o o l b r z y m i e , r o s ł y t a k ż e w p ł y w y m a r k s i z m u , i d e o l o g i i n a j b a r d z i e j r a d y k a l n e j , k t ó r a " r o z w i ą z y w a ł a d o t y c h c z a s o w e p r o b l e m y i w s k a z y w a ł a j a s n o w y t y -1 2 c z o n ą d r o g ą n a p r z ó d " . M a rksizm w y s t ę p o w a ł w owym c z a s i e w r ó ż n y c h p o s t a c i a c h . D o ść s z e r o k o z n a n ą b y ł a j e g o e m p i r i o k r y -t y c z n a o d m i a n a . Ś w i a t o p o g l ą d B ogdanowa o k r e ś l a M. S t y c z y ń s k i m ia nem s o c j o k r e a c j o n i z m u , " k t ó r e g o w y j ś c i o w ą p r z e s ł a n k ą b y ł 13 m a r k si zm s w o i ś c i e р г г е а B ogd anowa m od e r n iz o w a n y " N i e z a l e ż n i e j e d n a k od r ó ż n i c , j a k ie d z i e l i ł y ó w c z e s n y c h m ar-k s i s t ó w ; n i e z a l e ż n i e od s t o s u n ar-k u d o o b o w i ą z u j ą c e g o w tym c z a s i e s t a n d a r d u , k r e ś l o n e p r z e z n i c h w i z j e p r z y s z ł o ś c i b y ł y na o g ó ł b a r d z o d o s i e b i e p o d o b n e . Tak j a k p o d o b n e s ą w s z e l k i e w i z j e ś w i e t l a n e j p r ź y s z ł o ś c i s p o ł e c z n e j , s z c z e g ó l n i e z a ś t e , u p o d -s t a w k t ó r y c h l e ż y p o d ob n y ś w i a t o p o g l ą d . I A W s k a z y w a l i ś m y j u ż s w e g o c z a s u n a t r z y - n asz y m z d a n i e m p o d s t a w o w e ź r ó d ł a w s z y s t k i c h u t o p i iî d e z a p r o b a t ę w o b e c z a s t a -n e j r z e c z y w i s t o ś c i , u z n a n è j z a z ł ą , m a r z e n i e o s z c z ę ś c i u i u s z c z ę ś l i w i a n i u i n n y c h , c h ę ć p r z e k r a c z a n i a g r a n i c m o ż l i w o ś c i . W s z y s t k i e t e ź r ó d ł a s ą d o ś ć w y r a ź n i e o d c z u w a l n e w u t o p i i B o g -d a n o w a . N a j s i l n i e j c h y b a w i d o c z n e j e s t owe ź r ó d ł o k r y t y c z n e . Tanie , s . 42, 12 ■

■W.' K r z e m i e ń , Rs&yjaka f i l o z o f i a r e l ig i j n a końca XIY.-go i p o c z ą tk u X/.-go w ie ku , "Człowiek i światopogląd" 1975, nr 6 , a. 61.

13

S t y c z y ń s k i * op. m t . j , s, 15. 14

Zob, W, P a r n i o w s к i , Utopią i a n ty u to p ia , Acta Univer-s i t ä t i Univer-s i o d z i e n Univer-s i Univer-s" , F ol ia l i t t e r a ri a {w druku).

(9)

A k t u a l n e w a r u n k i z i e m s k i e , i s t n i e j ą c e ( h i c e t n u n c ) s t o s u n k i s p o ł e c z n e u z n a n e s ą w p o w i e ś c i z a a b s u r d a l n e i d em ask o w an e z n i e z w y k ł ą s i ł ą . > Tak o c e n i a t ą r z e c z y w i s t o ś ć z i e m s k ą z a r ó w n o g ł ó w n y b o h a t e r , p r z y b y s z z z i e m i , j a k i m i e s z k a ń c y p l a n e t y , n a k t ó r ą p r z y b y -w a. Z i e m i a t o o b s z a r w y z y s k u , n ę d z y i b e z r o b o c i a . W ł a d z ę s p r a -w u j ą s i l n i e j s i , b a r d z o p r z e b i e g l i i o k r u t n i . P a n u j e o o w s z e c h - ny e g o i z m , d ą ż e n i e .do m a k s y m a l i z a c j i z y s k u i w s z y s k i e p l a g i s y -s t e m u k a p i t a l i -s t y c z n e g o . S t a l e n a s i l a j ą s i ę d ą ż e n i a d o e k s p a n -s j i , z a g a r n i a n i a w c i ą ż n owych t e r y t o r i ó w , p r z y j e d n o c z e s n y m b r a k u u m i e j ę t n o ś c i i c h r a c j o n a l n e g o w y k o r z y s t a n i a . N a w e t n a j -b a r d z i e j c y w i l i z o w a n e n a r o d y e k s p l o a t u j ą z a l e d w i e z n ik o m ą c z ą -s t k ę b o g a c t w . P o d z i e l o n a i s k ł ó c o n a w e w n ę t r z n y m i s p o r a m i s p o -ł e c z n o ś ć z i e m s k a p r o w a d z i n i e u s t a n n e i b e z m y ś l n e w o j n y “p r z y pomocy w y t r e s o w a n y c h s t a d , p r z e z n a c z o n y c h d o z a b i j a n i a l u d z i zw an ych a r m i a m i ” • z a o p a t r z o n y c h w brori "o w i e l e b a r d z i e j d o -s k o n a ł ą od n a r z ę d z i p r a c y ” . P r z y c z y n ą w o j e n s ą m. i n . *- s z l i w a n i e n a w i ś ć r a s o w a “ o r a z " n i e z r o z u m i a ł y p a t r i o t y z m * . N i e -s p r a w i e d l i w o ś ć , n i e r ó w n o ś ć i u c i s k w. s p o s ó b n a j b a r d z i e j d r a -s t y c z n y ' w y -s t ę p u j ą w R o -s j i . "W k r a j u [ t y m ] p a n u j e Г . . Л n i e s p o t y k a n y n i g d z i e i n d z i e j o b u s t r o n n y - o d d o l n y i o d g ó r n y t e r r o r " 1 5 . N l o t y l k o p r a w a j e d n o s t k i i s p o ł e c z e ń s t w a , a l e i i c n e g z y s t e n c j a s ą w n i e u s t a n n y m z a g r o ż e n i u . W alk a g r u p i j e -d n o s t e k - w y j a ś n i a j e d e n z M a r sj a n - o d b i o r ą l u d z i o m i d e ę c a -ł o ś c i , p o c z u c i e j e d n o ś c i , a w i ę c i s z c z ę ś c i a . “W i d z i a ł e m w a s z ś w i a t , n i e m ógłb ym z n i e ś ć d z i e s i ą t e j c z ę ś c i t e g o k o s z m a -« в r u , w k tó r y m ż y j ą w a s i b r a c i a " . D l a t e g o t e ż , w ł a ś n i e t u , w R o s j i , m a r z e n i e o s z c z ę ś c i u , o c a ł k o w i t e j o d m i a n i e waru n k ów s p o ł e c z n y c h , o p r z y w r ó c e n i u p o c z u c i a j e d n o ś c i j e s t n a j s i l n i e j s z e . Marzy o tym m i e s z k a n i e c Z i e m i , r o s y j s k i r e w o -l u c j o n i s t a L e o n i d . M a r z e n i a j e g o o s z c z ę ś c i u i u s z c z ę ś l i w i a -n i u l u d z k o ś c i i n t e n s y f i k u j ą s i ę , z w ł a s z c z a g d y p o z n a w a r u n k i m a r s j a r f s k i e , a w i ę c p o s k r y s t a l i z o w a n i u s i ę w i z j i s z c z ę ś l i w e -g o , s p r a w i e d l i w e -g o , u p o r z ą d k o w a n e g o ś w i a t a , p o p o w r o c i e d o w a

-A. B o g d a n o w , K raenaja Z a iezd a , [ w : ] R u eekaja f ó n t a e t i - a z e e k a ja p ro za XIX - n a o za la XX ifie h z , Moskwa 1986, s . 533,"558.

(10)

r a n k ó w , k t ó r e s a c a ł k o w i t y m t o g o z a p r z e c z e n i cm. P.odzą s i ę o - c z y w i ś c i e momentami w ą t p l i w o ś c i w r e a l n o ś ć w i z j i i m o ż l i w o ś ć j e j u r z e c z y w i s t n i e n i a . J e d n a k ż e s i l n e p r a g n i e n i e z a p r o w a d z e -n i a ł a d u -na Z i e m i i n i e z ł o m n a w i a r a w c z ł o w i e k a w ą t p l i w o ś c i t e r o z w i e j ą . Co n a j b a r d z i e j z a s k a k u j e i w p r ow adz a w z a c h w y t p r z y b y s z a z Z i e m i ? O c z y w i ś c i e n i e o d m i e n n e w a r u n k i k l i m a t y c z n e i ś r o d o -w i s k o n a t u r a l n e ( z i e l o n k a w o n i e b i e s k i e n i e b o , c z e r w o n a r o ś l i n -n o ś ć ) , l e c z m i e s z k a ń c y c z e r w o n e j p l a n e t y ( " n i e z y / y k l i " , " f a n -t a s -t y c z n i " ) i u k s z t a ł t o w a n a p r z e z n i c h c a ł k o w i c i e o d m ie n n a od z i e m s k i e j c y w i l i z a c j a , b e z k o n f l i k t o w e , u p o r z ą d k o w a n e , p e ł n e h a r m o n i i i ł a d u s p o ł e c z e ń s t w o o r a z w y t w o r y j e g o p r a c y o s i ą -g n i ę t o d z i ę k i p r z o d u j ą c e j m y ś l i n a u k o w o - t e c h n i c z n e j , w y p r z e -d z a j ą c e j o c a ł e s t u l e c i a m y ś l z i e m s k ą . Wprowadza w i ę c w z a c h w y t z ab u d o w a u r b a n i s t y c z n a p l a n e t y , j e j f u n k c j o n a l n o ś ć , p o r z ą d e k , n i e z w y k ł a c z y s t o ś ć ( n i e m a l s t e - r y l n o ś ć ) m i a s t , o s i e d l i , d om ostw i w s z e l k i c h u r z ą d z e ń . "Ani dymu, a n i s a d z y i n i e p r z y j e m n y c h z a p a c h ó w , a n i n a j m n i e j s z e g o k u r z u " . W s z ę d z i e ś w i e ż e i c z y s t e p o w i e t r z e , "M aszyny t o n ą w p r o m i e n i a c h n i e z b y t j a s k r a w e g o , a l e w s z ę d z i e p r z e n i k a j ą c e g o ś w i a t ł a " . Dwupozi om owe m i a s t a z c z ę ś c i ą p o d z i e m n ą - f a b r y -c z n ą ( k t ó r a j e s t je d n ym w i e l k i m l a b o r a t o r i u m ) i n a d z i e m n ą - m i e s z k a l n ą , o t o c z o n e s ą i p o p r z e c i n a n e k o m p l e k s a m i p a r k ó w . W c e n t r a l n e j c z ę ś c i m i a s t a z n a j d u j ą s i ę : Dom z e b r a ń , u n i w e r -s a l n y dom to w a r o w y i c e n t r u m k o m u n i k a c j i . Domy m i e s z k a l n e t o j e d n o p i ę t r o w e b u d y n k i o d a c h a c h z p r z e z r o c z y s t e g o n i e b i e s k a w e -g o s z k ł a . P o m i e s z c z e n i a p r z e z n a c z o n e do o d p o c z y n k u o ś w i e t l o n e s ą r ó w n i e ż tym b l a d o n i e b i e s k i m ś w i a t ł e m o d z i a ł a n i u u s n o k a j a - j ą c y m . C en tr um f a b r y c z n e t o " o l b r z y m i e b u d o w l e , r o z m i e s z c z o -n e w k s z t a ł c i e k r z y ż a , w s z y s t k i e p o d o b n e d o s i e b i e , o c z y s t y c h s z k l a n y c h s k l e p i e n i a c h , w s p a r t e n a k i l k u d z i e s i ę c i u c i e m n y c h k o l u m n a c h r o z m i e s z c z o n y c h n a o k r ę g u b ą d ź l e k k o s p ł a s z c z o n e j e l i p s i e . S z k l a n e p ł y t y , n a p r z e m i a n p r z e z r o c z y s t e i m a t o w e , 13 t w o r z ą i c h ś c i a n y " . W y r a ź n i e w i ę c r z u c a s i ę w o c z y z a p l a n o w a -n a s y m e t r y c z -n o ś ć a r c h i t e k t u r y , z ab u do w y u r b a n i s t y c z n e j i c a ł e

(11)

-g o m a r s j a ń s k i e -g o k r a j o b r a z u . N i o m a l k a ż d y ś w i a t u t o p i i - j a k z a u w a ż a j ą b a d a c z e t e g o z j a w i s k a - j e s t s y m e t r y c z n y , " u k s z t a ł t o w a n y n a z a s a d z i e r e g u l a r n o ś c i L . . .3 • W s z y s t k o w m i e j c i e u t o p i j n y m p o d c i ą g n i ę t o j e s t p o d s z n u r . K l a s y s p o ł e c z -n e , z a w o d y , i n s t y t u c j e , w s z y s t k o j e s t r e g u l a r n e " ' 9 . I s t o t n i e , r e g u l a r n o ś ć i s y m e t r i a p a n u j ą w " R e p u b l i c e " P l a t o n a , p raw a s y -m e t r i i r z ą d z ą w "Nowej A t l a n t y d z i e " F r a n c i s a B a c o n a ; w " U to-p i i " T o m a sz a M or u s ą w s z y s t k i e m i a s t a * s ą n i e m a l I d e n t y c z n e , w s z y s t k i e b u d y n k i o je d n ym k s z t a ł c i e i j e d n a k o w e j i l o ś c i k o n -d y g n a c j i s t o j ą r e g u l a r n y m i r z ą d a m i . S y m e t r y c z n e j e s t " p a ń s t w o S ł o ń c a " Tomasz.3 C a m p a n o l l i ( u fo r m o w a n e n a s i e d m i u k o n c e n t r y -c z n y -c h k r ę g a -c h ) i " I k a r i o " E t i e n n e C a h e t a . W o s t a t n i e j z wy-m i e n i o n y c h u t o p i i " m e b l e s ą s t a n d a r d o w e i a b y z a p r o j e k t o w a ć 20 i n n y f o t e l , t r z e b a na t o d e c y z j i p a r l a m e n t u " T a , z r a c j o n a l n y c h p ob u d e k f o r m o w a n a , j e d n o k s z t a ł t n o ś ć r z ą d z i r ó w n i e ż s p o ł e c z e ń s t w e m c z e r w o n e j p l a n e t y . J e s t t o s p o -ł e c z e ń s t w o u j e d n o l i c o n e , o d i n d y w i d u a l i z o w a n e . P r z y b y s z o w i z Z i e m i n i e z w y k l e t r u d n o j e s t o d r ó ż n i ć p o s z c z e g ó l n y c h M a r s j a n . I c h c e c h y o s o b n i c z e s ą w z a n i k u . B r ak z a r o s t u i z m a r s z c z e k n i w e l u j e r ó ż n i c e w i e k u . N i e d o s t r z e g a l n e p r a w i e s ą r ó ż n i c e p ł c i . K o b i e t y d o r ó w n u j ą m ę ż c z y z n om n i e t y l k o I n t e l e k t o m , a l e n i e k i e -dy i s i ł ą f i z y c z n ą ( " ż e l a z n y u ś c i s k " r ę k i N e t t i ) . U b i ó r k o b i e t i m ę ż c z y z n j e s t n i e m a l i d e n t y c z n y . T e n , ja k b y śm y g o d z i ś n a z -w a l i , s t r ó j u n i s e k s u , o d z n a c z a s i ę n i e z w y k ł ą p r o s t o t ą . P o z b a -w i o n y j e s t w s z e l k i c h e l e m e n t ó w z b ę d n y c h , b e z u ż y t e c z n y c h , j a k k r a w a t c z y m a n k i e t y i i d e a l n i e d o p as ow a n y d o b ud ow y c i a ł a t a k , by n i e k r ę p o w a ł r u c h ó w . Л z a t e m w y g o d a i u ż y t e c z n o ś ć . M a r s j a -n i e -n i e m u sz ą z w r a c a ć s i ę o p o z w o l e n i e n o s z e n i a i n n e g o , b a r -d z i e j w y s z u k a n e g o s t r o j u ( t a k j a k m i e s z k a ń c y u t o p i i C a b e t a w s p r a w i e w y k o n a n i a i n n y c h m e b l i ) , m ogą o b s t a l o w a ć t a k i u b i ó r ( n p . г m a t e r i a ł u w i nn ym k o l o r z e ) w p u n k c i e k r a w i e c k i m . S ą t o j e d n a k w y p a d k i n i e z w y k l e r z a d k i e , w i ę k s z o ś ć z a d o w a l a s i ę g o -t o w y m i , n i e w y s z u k a n y m i , sk r om n ym i u b r a n i a m i z domów o d z i e ż o -wy c l i . W s z y s c y m i e s z k a ń c y c z e r w o n e j p l a n e t y s ą w yz n a w c a m i j e d n e -19 R u y e t , op. s . 4 2 , 43. 20 Tamże, a. 43.

(12)

g o ś w i a t o p o g l ą d u . R e l i g i i n i e ma. T o s p o ł e c z e ń s t w o a t e i s t y c z -n e . N i e ma t o ż d y s y d e -n t ó w , o p o z y c j i i z w a l c z a j ą c y c h s i ę p a r -t i i . T r u d n o b ow ie m z a o p o z y c j ę u z n a ć j e d n e g o , c a ł k o w i c i e o d -o s -o b n i -o n e g -o w s w e j k -o n c e p c j i p o d b o j u Z i e m i i u n i c e s t w i e n i a c a -ł e j z i e m s k i e j s p o -ł e c z n o ś c i , u c z o n e g o S t o r n i . M a r s j a n i e p o r o -z u m i e w a j ą s i ę je d n y m j ę z y k i e m , o n i e z w y k l e p r o s t e j ( n i e z n a -j ą c e -j w y -j ą t k ó w ) g r a m a t y c e i s ł o w o t w ó r s t w i e . W y s t ę p u j ą w tym u j e d n o l i c o n y m s p o ł e c z e ń s t w i e p ew ne n i e z n a -c z n e r ó ż n i -c e m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i j ö g o c z ł o n k a m i . D o t y c z ą u - z d o ł n i e ń , d o ś w i a d c z e n i a w d a n e j d z i e d z i n i e i z a s o b u z d o b y t e j w i e d z y . W m n i e j s z y m s t o p n i u r ó ż n i ą s i ę u s p o s o b i e n i e m , w r a ż l i -w o ś c i ą , t e m p e r a m e n t e m . J e s t t o w i ę c s w o i ś c i e r o z u m i a n y e g a l i -t a r y z m c z y r a c z e j u n i f o r m i z m , n i e o d ł ą c z n y e l e m e n t w s z y s t k i c h u t o p i i k o m u n i s t y c z n y c h , r e a l i z u j ą c y c h "z c a ł ą d o -s k o n a ł o ś c i ą i d e a ł r a c j o n a l n y , t a k j a k g o z d e f i n i o w a l i A n d r z e j L a l a n d e i M e y e r s o n , o s i ą g a j ą c [ . . . ] maksimum a s y m i l a c j i , i -2 i d e n t y c z n o ś c i i u n if o r m i z m u " W ł a s n o ś ć w s p o ł e c z e ń s t w i e m a r s j a ń s k i m z r e d u k o w a n a j e s t d o minimu m. C a ł a c z e r w o n a p l a n e t a j e s t w s p ó l n ą w ł a s -n o ś c i ą . M a r s j a n i e n i e c h ę t n i e p r z y z n a j ą , ż e s ą w ś r ó d n i c h j e d n o s t k i w y b i t n e . N i e j e d n o s t k i , l e c z w y b r a n e k o l e k t y w y p r o -j e k t u -j ą e k s p e d y c -j e i u d a -j ą s i ę n a i n n e p l a n e t y . N i e z n a j ą t a -k i c h p o j ę ć j a -k " g e n i u s z " , “p r z y w ó d c a ” , " w y b i t n y t w ó r c a " . T wór-c am i s ą w s z y s wór-c y . K a ż d e g o wór-c z ł o w i e k a p r a wór-c y “ t w o r z y l u d z k o ś ć i p rzy-r o d a " . "Czyż w rzy-r ę k a c h M enn i ( M a rzy-r s j a n i n a u z n a w a n e g o p rzy-r z e z p r z y -b y s z a z Z i e m i z a j e d n o s t k ę w y b i t n ą ) - p r z e k o n u j ą m i e s z k a ń c y u t o p i i - n i e z n a j d u j e s i ę c a ł e d o ś w i a d c z e n i e p o p r z e d n i c h p o -k o l e ń i w s p ó ł c z e s n y c h mu b a d a c z y i c z y ż n i e z r o d z i ł o s i ę z t e g o k o l e k t y w n e g o d o ś w i a d c z e n i a k a ż d a k o l e j n e j e g o d o k o n a n i e ? [ . . . j . C z ł o w i e k t o n i e w ą t p l i w i e o s o b o w o ś ć , a l e t o , c o t w o r z y c z ł o w i e k , j e s t b e z o s o b o w e , p o n a d i n d y w i d u a l n e . W c z e ś n i e j c z y p ó ź n i e j j e d n o s t k a u m i e r a w r a z z e swym i r a d o ś c i a m i i sm u t k a m i , l e c z t o , c o o n a s t w o r z y ł a , a c o j e s t r e z u l t a t e m z b i o r o w e g o , k o l e k t y w n e g o d o ś w i a d c z e n i a , p o z o s t a j e w n i e s k o ń c z o n e j , n i e -22 u s t a n n i e r o z w i j a j ą c e j s i ę p r z y r o d z i e " . N i e ma w i ę c r ó ż n i c y ir u ę d z y j e d n o s t k a m i , m i ę d z y łu dź m y p r a c y , n i e j e d n a k o w a j e s t ^ Tainże , s . 45.' B o g d a n o w , op. e i t . f ». 455,

(13)

t y l k o w i e l k o ś ć t e g o , c o p r z e ż y ł y p o s z c z e g ó l n e j e d n o s t k i i c o p o z o s t a w i ł y p o s o b i e , p r a c u j ą c i t w o r z ą c d l a d o b r a . k o l e k t y w u . K o l e k t y w i z m r e a l i z u j e a i ę p r z e d e w s z y s t k i m w p r a c y . P r a c a t o " n a t u r a l n a p o t r z e b a r o z w i n i ę t e g o s p o ł e c z e ń ­ s t w a s o c j a l i s t y c z n e g o " . W s z y sc y p o m a g a j ą s o b i e n a w z aje m 1 n a -w z a j e m s i ę k o n t r o l u j ą . . K o l e k t y -w n a p r a c a j e a t ź r ó d ł e m p r z y j e -m n o ś c i , P a n u j e t u s w e g o r o d z a j u k u l t p r a c y z b i o r o w e j . S ą p r a -c o w n i -c y t a k p o -c h ł o n i ę -c i p r o c e s e m p r o d u k c y j n y m , i ż d o b r o w o l n i e p r z e d ł u ż a j ą s o b i e c z a s p o b y t u w f a b r y c e , c o n a w e t n i e k i e d y z a g r a ż a i c h z d r o w i u , p r a c a j e s t c a ł k o w i c i e z m e c h a n i z o w a n a i p o l e g a n i e t y l e n a w y s i ł k u f i z y c z n y m , c o r a c z e j n a d o g l ą d a n i u s k o m p l i k o w a n y c h m a sz y n i u r z ą d z e ń . Wymaga t o d u ż e j k o n c e n t r a -c j i , a t ę z d o l n o ś ć s k u p i e n i a u w a g i o r a z o r i e n t o w a n i a s i ę w p r z e b i e g u c . » ł e q o p r o c e s u p r o d u k c y j n e g o w y r o b i l i s o b i e M a r s j a -n i e w c i ą g u p o k o l e ń , o s i ą g a j ą c d o s k o n a ł o ś ć . " S e t k i r o b o t n i -ków p e w n i e i s p o k o j n i e p o r u s z a ł y s i ę w ś r ó d m a sz yn i a n i i c h k r o k ó w , a n i g ł o s ó w n i e b y ł o s ł y c h a ć w ś r ó d m o r z a d ź w i ę k ó w . W w y r a z i e i c h t w a r z y n i e w i d a ć b y ł o a n i n a p i ę c i a , a n i n i e p o k o -j u , -j e d y n i e s p o k o j n e s k u p i e n i e . P r z y p o m i n a l i r a c z e i ż ą d n y c h 23 w i e d z y n auk o wc ów 1' , Z a c i e r a s i ę j u ż z a t e m w y r a ź -n i e r ó ż n i c a m i ę d z y p r a c ą f i z y c z n ą i u m y s ł ó w ą . J e s t t o s p o ł e c z e ń s t w o r o b o t n i k ó w - u c z o n y c h , k t ó r z y w s p ó l n i e m y ś l ą n ad d a l s z y m d o s k o n a l e n i o m k o l e k t y w n e g o ż y c i a , z a f a s c y n o w a n y c h h a r m o n i j n ą , r y t m i c z n ą , p i ę k n ą i m ądrą p r a c ą m a s z y n . N i e z a k ł ó c o n y p r z e b i e g p r o c e s u p r o d u k c y j n e g o , b e z k o n f l i k t o w e w s p ó ł d z i a ł a n i e j e d n o s t k i i s p o ł e c z e ń s t w a m o ż l i -we j e s t r ó w n i e ż d z i ę k i d o s k o n a ł e j , o p a r t e j n a n a u k ow yc h p o d -s t a w a c h , o r g a n i z a c j i p r a c y , p l a n o w a n i u i z a r z ą d z a n i u . U t o p i e s p o ł e c z n e , z w y j ą t k i e m n i e w i e l k i e j i l o ś c i u t o p i i a n a r c h l z u j ą -c y -c h , " s ą » k i e r o w n i -c z e « ( d i r i g i s t e e ) i p o j m u j ą l i b e r a l i z m 2 A j a k o fo r m ę a n a r c h i i " . u t o p i e z a ś s o c j a l i s t y c z n e c z y k o m u n i -/ 25 ' s t y c z n e ( a t a k ą j e s t z c a ł ą p e w n o ś c i ą “ C z e rw o n a G w iazda" ) ^ Tamże, t>. 475, 476. 24 . В u y e r , op. o v t . , a. 48. 25 .

_

P oj ęc ia "socjalizm" i "komunizm" występują u Bogdanowa wymiennie. S yn oni«ic znie trak tują terminy to również n ie k tór zy li teratur ozn awc y ra-d z i e c c y. W. P. Szeetakow raz nazywa "Czerwoną Gwiazdę" u top ią s o c j a l i -styczną" zaś innym razem p i s z e : "U p owi eści "Czerwona Gwiazda" Bogdan<v

(14)

p r z y w i ą z u j ą s z c z e g ó l n ą w a gę d o p l a n o w a n i a i k i e -r o w a n i a . " S o c j a l i z m u t o p i j n y - p i s z e R. R u yar - j e s t w i ę c po p r o s t u , j e ś l i n i e c h c e s i ę . f o r m u ł o w a ć i a d n e q o s ą d u w a r t o ś c i u j ą c e g o , s o c j a l i z m e m , k t ó r y p l a n u j e s p o ł e c z e ń s t w o p r z y -s z ł e , m i a s t o g r a n i c z y ć s i ę do s t w i e r d z e n i a a k t u a l n y c h s i ł w d z i a ł a n i u i d o p r z e w i d z e n i a i c h e w o l u c j i . S o c j a l i z m » p l a n u -j ą c y « j e s t k i e r o w n i c z y m z ' d e f i n i c j i . N i e s t a n o w i t o z r e s z t ą k o n i e c z n i e dowodu p r z e c i w s o c j a l i z m o w i u t o p i j n e m u . N a d a j e t o , w k ażd ym r a z i e , w i e l k ą wage; h i s t o r y c z n ą l i t e r a t u r z e u t o p i j -n e j . Duch u t o p i i i d u c h s o c j a l i z m u m aj ą u d e r z a j ą c o d u ż o c e c h 2 6 w s p ó l n y c h : m i ł o ś ć u n i f o r m i z m u , r a c j o n a l i z m , k i e r o w a n i e "

W u t o p i i B ogd an ow a n i e mamy do c z y n i e n i a m oże z j a k i m ś p l a n o w a n i e m i d i r i g i s t e e t o t a l n y m , o b e j m u j ą c y m w s z y s t k o . N i e i n g d r u j e s i ę n p . w s t o s u n k i s e k s u a l n e , n i e z m u sz a s t a r c ó w do i-' c h ó r a l n e g o ś p i e w u , j a k u P l a t o n a , n i e r e g l a m e n t u j e p o d r ó ż y , j a k u M oru sa i C a m p a n e l l i , j e d n a k ż e p r a w i e n i ć n i e d z i e j e s i ę t u s p o n t a n i c z n i e , s a m o w o l n i e - z i n i c j a t y w y j e d n o s t k i i w i n t e -r e s i e t e j ż e . D o ść t r u d n o o d p o w i e d z i e ć d o k ł a d n i e n a p y t a n i e , k t o p l a n u j e i k i e r u j e . C y w i l i z a c j a m a r s j a ń s k a j e s t j a k g d yb y m e ch an iz m em s a m o s t e r u j ą c y m , w k t ó r e g o s k ł a d w c h o d z ą r ó w n o p r a -wne j e d n o s t k i w i e d z ą c e d o k ł a d n i e , c o m a ją r o b i ć . A l e w iad om o t a k ż e , i ż w ś r ó d t y c h j e d n o s t e k s ą p r i m u s i n t e r p a r e s c z y - j a k t o i r o n i c z n i e o k r e ś l i ł a u t o r " F o l w a r k u z w i e r z ę c e g o " " b a r d z i e j r ó w n e " , b a r d z i e j i n t e l i g e n t n e , b a r d z i e j u z d o l n i o n e , b a r d z i e j p r a c o w i t e i p r z e d s i ę b i o r c z e . X t o o n e w ł a ś n i e p r a c u -j ą w C e n t r a l n y m I n s t y t u c i e O b l i c z e n i o w y m , p o s i a d a j ą c y m w s z ę -d z i e s w o j e a g e n -d y , n a d s y ł a j ą d a n e d o t y c z ą c e z a o p a t r z e n i a , d y -s t r y b u c j i , k o n t r o l u j ą c y m w y d a j n o ś ć p r a c y w s z y s t k i c h p r z e d s i ę -b i o r s t w i p r z e p ł y w s i ł y r o -b o c z e j . Ważne d e c y z j e ( n p . w s p r a -w i e -wyp ra-w n a i n n e p l a n e t y ) z a p a d a j ą n a Z j a z d a c h n au k ow c ó w , a k t y w n i e u d z i e l a j ą c y c h s i ę w o r g a n i z o w a n i u t y c h w y p r a w , p r z e d -s t a w i c i e l i " g r u p y k o l o n i a l n e j " i c e n t r a l n e j s t a t y s t y k i . N i e ma w ą t p l i w o ś c i , ż e p l a n o w a n i e i k o n t r o l a n a u k i z n a j d u j e s i ę w ' _ • • ' - V p o k a z a ł zbudow ane n a p o d s t a w ac h k o m u n is t y c zn y c h s p o ł e c z e ń s t w o Ł . . 3 " . W. P. S z e s t а к o w , U stęp [ w : ] R usaka j a l i t i e r a t u r n a j a u t o p i j a , Moskwa Î9 3 6 , e . 29. 26 R u у ę r , o p . a r i t ,, s . 49.

(15)

g e s t i i t y c h w ł a ś n i e l u d z i i t y c h o ś r o d k ó w k i e r o w n i c z y c h . N i o w s z y s t k i e p r o t o k o ł y ( " f o n o g r a m y " ) Z ja z d ów s ą d o s t ę p n e s z e r s z e -mu o g ó ł o w i . I j e d y n i e p o d s t ę p e m u d a j e s i ę j e z d o b y ć p r z y b y -s z o w i z Z i e m i , N i e d o w i a d u j e m y s i ę , j a k i e j e s z c z e p r e r o g a t y w y p o s i a d a j ą w y m i e n i o n e g r u p y . Można j e d n a k c h y b a s ą d z i ć , ż e tu w ł a ś n i e u s t a l a n e s ą w z o r y n a j d o g o d n i e j s z e j o d z i e ż y , s t a n d a r d y m i e s z k a ń , o b l i c z e s z t u k i i k i e r u n e k w y c h o w a n i a d z i e c i i m ł o -d z i e ż y . W ym ie n io n e d o t y c h c z a s p o d s t a w y f u n k c j o n o w a n i a s p o ł e c z n o ś c i u t o p i j n e j : e g a l i t a r y z m ( u n i f o r m i ż m ) , k o l e k t y w i z m , p l a n o w a n i e i k i e r o w a n i e z m u s z a j ą tw ór c ó w u t o p i i ( c o p raw d a n i e w s z y s c y s i ę o t o t r o s z c z ą ) do o d p o w i e d z i n a p y t a n i e o w o l n o ś ć i p r aw a j e d n o s t k i . Bogdanow s t a r a s i ę ' o d p o w i e d z i e ć n a t o p y t a n i e . Mar-s j a n i e t w i e r d z ą i p r z e k o n u j ą o tym L e n n i o g o , i ż s ą w o l n i . W s z e l k i e form y z a m a sk o w an e g o l u b j a w n e g o p rz y m u s u p r a c y s ą n i e -p o t r z e b n e . D z i ę k i k o l e k t y w i z m o w i i t e c h n i c e w y d a j n o ś ć p r a c y t a k w z r o s ł a , i ż p o w s t a ł a ( g l o b a l n i e r z e c z u j m u j ą c ) n a d p r o d u k -c j a . P o z w o l i ł o t o n a z n r i e s i e n i c p r z y m u s u p r a c y u m o ż l i w i a j ą c n i c z y m r . i e o g r a n i c z o n ą w o l n o ś ć p r a c y . N i e k i e d y d a j ą s i ę . o d -c z u ć n i e d o b o r y s i ł y r o b o c z e j w n i e k t ó r y c h b r a n ż a c h c z y r e g i o -n a c h , c o z m u s z a C e n tr u m d o p r z e r z u c a n i a n a w e t o l b r z y m i c h mas r o b o t n i k ć w n a i n n y k r a n i e c p l a n e t y . N i e ma z tym j e d n a k k ł o -p o t u i n i e wymaga -p r z y m u s u , p o n i e w a ż M a r s j a n i e r o z u m i e j ą c p o -t r z e b y c a ł e j s p o ł e c z n o ś c i i d ą j e j z p o m o c ą . Po w t ó r e - k i e -r u j e n i m i o gro m n a ż ą d z a p o z n a n i a i n n y c h r e g i o n ó w i i n n y c h z a -wodów. N i e z w y k l e r z a d k o , w y j ą t k o w o , m u sz ą b y ć s t o s o w a n e p ewn e form y p r z e m o c y i o g r a n i c z a n i a w o l n o ś c i - b a r d z o ł a g o d n e w s t o s u n k u d o d z i e c i , b a r d z i e j d r a s t y c z n e w s t o s u n k u d o p s y c h i -c z n i e -c h o r y -c h , z w ł a s z c z a gd y c i z a g r a ż a j ą w ł a s n e m u ż y c i u l u b ż y c i u i n n y c h . S ą w ó w c z a s z k o n i e c z n o ś c i i z o l o w a n i . Bo p r z e -c i e ż - w y j a ś n i a p r z y b y s z o w i z Z i e m i k o l e j n y c i c e r o n e - i s t o t a roz um n a m u si t a k p o s t ą p i ć w s a m o o b r o n i e . R ó ż n i c a p o l e g a n i e na tym - k o n t y n u u j e s w ó j wywód - ż e n a Z i e m i j e s t w i ę c e j p r z e - ju®cy, a w s p o ł e c z n o ś c i m a r s j a r i s k i e j m a ł o . R ó ż n i c a l e ż y w tym ż e w z i e m s k i e j c y w i l i z a c j i w s z y s t k o p r z y o b l e k a s i ę w p r a w o , w norm y p r a w n e i m o r a l n e , k t ó r e p a n u j ą n a d l u d ź m i , c i ą ż ą n a d n i -m i . Na M a r s i e w y s t ę p u j e p r z e m o c j e d y n i e j a k o p r z e j a w c h o r o b y a l b o j a k o r o zu m n y c z y n r o z u m n e j i s t o t y . W je d n ym i d r u g i m w y

Cytaty

Powiązane dokumenty

Dokumenty (sensu stricto) dolycżące osoby relatora

— 18 Zapomina się przytem, że w tym systemie politycznym, który nazywał się Rosją, to jest w byłem imperjum wszechrosyjskiem, jedną ze składowych części była Rosja, jako kraj

Była to pewnie pozostałość po polskich żołnierz- ach rozbrajanych i mordowanych w ukraińskich wsiach po zakończeniu kampanii wrześniowej” (Z. Ale to nie był koniec

Bardzo dobre, przede wszystkim aktorsko, przed- stawienie nie wyróżnialo się specjalnym nowatorstwem inscen izacyj nym, jednak wykorzystane pomysly oka- zaly

Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora II.. Materiały dotyczące rodziny re la to

Mniej więcej w czasie» kiedy SfBpfc miejsce akcja GnelsenaH, Bernard Hyśliwek, wizytator Szarych Szeregów, zamieszkujący dotychczas v Chojnicach, przy ul* Człuchowskiej,

szy pójdzie do kowala; córki też posagu wielkiego spodziewać się nie mogą, więc starsza nauczy się dobrze szyć, sprawimy jej nawet maszynę, będzie

cym się piecu zasnął, nafta, którą się oblał na powrotnem do domu widocznie się zapaliła, bo gdy się obudził, był już cały w ogniu; a że żył