Niektóre ruchome zabytki przyrody nieożywionej w Polsce

eXJPOSU'l"es whfch stałe of preservatlon will not change wft·bin a longerr period of time under d9adation

processes.

...

PE310ME

. B paAoHe KpaKoDa Haxo.qHTC.R p.R.q reonorH'łeCKHX 06'1>eKTOB, KOTOphie C TO.'łKH 3pęHH.R HX Hay'łHOA H .l{H-.qaKTH'łeCKOA ~eHHOCTH .qóJDKHhi 6hiTh oxpaHeHhi. OHH npe.qcTasn.RIOT .qesoH, Kap6oH, nepMh, TpHac, ropy, Men,

TpeTH'łHhie H 'łeTBepTH'łHhie OTnOHteHHJł H

O.l{HOBpe-MeHHO RBn.RIOTCJł HnniOCTpa~HeA MHOrHX reonOrH'łeCKHX npo~eCCOB - OC06eHHO TpeTH'łHOA c6poCOBOA TeKTO-HHKH. ABTop OnHChiBaeT TeppHTOpHH 3acnyHtHBaiO~He ox~Hhi (ropcTosoe no.qH.RTHe KancoBKH, yqacTOK TeK-TOHH'łecKoro KpaKOBCKO-KWeWOBH~KOro pąBa, paAoH OA~oscKoro Hapo.qHoro TiapKa), ecTeCTBeHHhie H ac-KyccTBeHHhie 06HaHteHH.R; COCTO.RHHe KOTOphiX He H3-MeHHnOCh B Te'łeHHe .qnHTen&ąoro speMeHH, B pe3ynh-TaTe npo~eccos pa3pymeHH.R, a TalOKe . o6HameHH.R (Haucfonee qacTo M:enKHe pa3paoo'l'KH H KaMeiłonoMHH), B KOTOphiX 3KCUnyaT~H.R .l{OJDKHa 6hiTh KOHTpOJiHJ}o-BaHa c TO'iKH 3peH~.R oxpaHhi npHpo.qhi,

ZBIGNIEW WóJCIK Muzeum Zl.elmi.

NIEKTÓRE RUCHOME ZABYTKI PRZYRODY NIEOZYWIONEJ

.

W POLSCE

RUCHOMYMI ZABYTKAMI przyrody ni~

. ożywiooej, .zgodnie z definicją S.

Mabkow-sk!iego, są meteoryty i wszystkie okazy muze-alne (mineralogiczne, g~o1~icme i .palecm.t<r logiC21le} o charakterze unikatów lub okazy szCZEgólnie rzadko ~tykane, które zostały prrzen-iesiane z miejsca ich pierwotnego wystę­

powania do muzeów lub na jakiekolwiek ilrune miejsce. ·

· Ruchomymi z,abyltk.ami iprzyrody nieożywio­

nej mogą być obiekty dutże, .jak np.: .pnie drzew

skrzemieniałych, szczątki me'lJOIZOicznych · ga-dów, szkielety ssaków plejstoce~- oraz

małe, jak: w:rosbkli ooganim.ne rw jantar.ze ~ur­

sztynie), skuJpienia minerałów it.p.

Najwięk.sze nagromadzenie .tego typu za-bytków znajduje się w muzeaoch !

przyrodni-czych i ,geologiCZIIlych oraz we wszelkich i!Il-stytuc.jach .prowadzących geologiczne badania naukowe. Niniejszy przegląd zawiera jedynie

listę mby.tków, które są wystawione w róż­

nych muzeach na widok iPUbliczny. Najcie-kawsze Zlab)11tki ruchome zgromadrone są w

800/o

w

Muzeum Ziemi, M\m!'tlm :mstytutu Geologic.mego, Muzeum .Przyrodniczym PAN w Krakowie oraz Mwz.eum .Przyrodniczym w POZI1l:8ID.iu. Wiele .tego typu obiektów ma

rróW-nież . murr.eum w Bytomiu, ~ie znajduje

się bogaty .zbiór flory kał'lbońskiej z Górneg-o .Slą.ska, muzeum

rw

Walbrzychu z flarą tego samego wieku IZ Zagłębia Dolnośląsk.iego,

mu-zeum w Łomży dy~ponującvm nięknym zbio-rem jantarów, mwzeum w Kielcach rr.e

zbiora-mi geologiemyzbiora-mi z Gór SwiE:1lokrzyskich or-az Muzeum Tatrrzańskie w Zalropanem.

Smzupłe ramy nindejSZiego artykułu n!e po-zwalają omówdć dokładniej niezmiernie cieka-. wych zbiorów w murz:each reg-ionalnych w Pol~

sce.

MUZEUM PRZYRODNICZE PAN W KRAKOWIE

Instytucja .ta dystlOiluje szeregiem okazów, kltóre sbalno.wią mejednokro11n·ie osobliwości w skali Ś\Wailowej. Do nich należą prz.ede

wszyst-. . .

kim. kopalne ssaki plejsltoceń"Skie, a po.za tym meteoryty, kryształy soli itp.

· Największą 09obli'Wi0Ścią działu · geologieme-go .tego mwr.eum są meteoryty, z których· dwa

aklazy znalazł I. Domeyko w Chile, a ipOIZI(>Stałe okazy poohod.~ z deszczów meteorytowych w Pułtusku i Łowiczu. Wystawiany zbiór tych okaWw: należy do największych w P-olsce.

Pień mioceńskiego drzewa przed kopatniq w

Turo-. szowie.

Młocene wood in frcmt of Turoszów qua"'ll Fot. J. Bulhak

W omawianym dziale geologicznym zgto-mad.zoo)y. został wyjątkowo duzych rozmi.al"ów ZleSpół kryształów soli z Wrelicźki. Podobne okaa:y majdują się w Zakładach Geologii ·i Mi-neralogii. Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz w szeregu mWLeów europe~k.ich, a o2'JW'łaszc:za we Lwowie d. ·Wiedniu.

Na S7JC.7Jególną u~W~Btgę .zasługują okazy· pa-leobotaniczne, :na kitóre złożyły się zbiory

rzgro-251

madzooe pr.a!Z M. Raciborslclego, W. Kuźnia­ ra, J. Lillpqpa i i!Illl~h ozdobione okazem pal-my Nipa.

z

Tatr

aru

pi.er:wszym.i roślinami

klw:i.wtowymi benetytów znalezianych

w

osa-dach kredy ka:rlpackiej, ra · m.ia.nowioie

Cyca-doidea niedźwiecki R a c i b. i Cycadoidea po-lonica. W

a

11.

Najba!l'ldziej znany na arenie światowej jest 2'Jbiór knpa:lnycll ssaków jplejstloceńskich z naj-WSpanialszym lmi.lmtem liczącYlm. około 80 000 lat lWSOl'OŻJCa. włoohatego (Coelodonta a.ntiquitatis B l u m.) z dosklanale i1J8C'howaną skórą i mięśniami. Oku

ten,

ma·leziony

w

1929 r. w Staruni na Pod.kanpa.ciu Wschodn.im,

został prtzetlran~y do muzeum i

nale-życie mlronserwowany. Obok

·tego

zalby:tku

znajd·uje się tu czaszka młodego nosorożca zna-leziana

w

tvm samym miejscu

w

1907 r., S21C74tki. wołu ;pili~ (Ovibos moschatus z i m m.), S'IJCZątki ruediwied~ jaskiniow~h

z jaskiń ojoowski.ch. Bogste 2'Jbiory UZU'Pelnio-ne są ~lnie oennvmi SZC"Lą~tkami zwier74t jaskiniowych, WŚ:r6d których znajduje się

hie-na,

lew, walk oraz dwie ~ mamutów

zna-lezionyeh. w .piaskach :plejstooeńskdch ,pod Rze-szowem d. Krakowem.

MUZEUM ZIEMI W WARSZAWIE

Instvtucia ta ma od szertegU lat celowiO ~ro­

madmne !Zbiory o charakiterze uriikat6w. Wśród

nich m.aidwia się m. iln . .głiazv narrrutowe. pnie

skr.zem.ieniałych drzew, wiel!lcle słuiDY baml-towe. zbdarv rzadkich minerałów. fra~ntv

kopalnych ssaków plejstoceńskich i zbiory jan-ta:r6w'.

Na SZICzególin.ą uwaeę za!!'duguje granitagne:i-sawy ,.Głaz Murzeu.m Ziemi" o obwodzie około

8

m z

doskonale

zachawan

vmi IZWłagzcza

z

jed-nej strony :rysami lodowcowymi.

Dużą osobli~ą wśród zbiorów

w

Muzeum Ziemi jest skrzemien-iały :cień drzewa dlastego

'Arauca.rites rh.odeanus G o e

:o

r. (Dadoxylon rh.odea.num Goepr.) znalEIZionv

w

kooalni

wę~l:a· kamienne~ w Nowej Rudme na Dolnym Slaslru.. Podobn.v -odeń z taRo~ !Złoża .zna

i-duje się w Cerodzie Bo!tanioznV'm. we WTIOCła­

wiu. Obok ni~ Mumeum ekseonuje dwa dnne onie IP'OChodzace ze złóż w~ bruna.tn~ w

Turoszowie nad Nvsa Łużvcltą. Są

to

fra~ty pnd drzew mioceńs'kich Glyptostrobus

europa-ens (K :r

a u s)

C

o n v e n z oraz

Ta.xodłoxy­

lon seauoia.num G o -t h ran. Pod.obnv !Pień

wv-doibvtv z te.zo same® .zło7.a umie9'1JC!Zanv zo-~ał ot'IZe:i budvnkiem Dvreklcri.i

KO.oalni

W~la

Brunatne® w Tu'J'IO<rliOW'ie. Wvdobvcie i

:pr:ze-'brarl~ortowanie tvch ~at~ na i:nne

miej-sce

bvro illaiwłaściwszą drogą icli ochrony !przed mi.szczeniem.

Obok .głlaizów' na:Mutowych i pni drozew

w

Mu-zeum Ziemi .znajdują się r6w!ni.eż

trzy

duże

fragmenty słupów bazaltowych, z kt6r:veh dwa.

były SPt"OWadlrone !przez .P,olił.echnikę W

arrszaw-ską

z

Wołynia. Podobny ok,az, choć

.znacznie

252

mniejmy, majduje się przed starym gmachem Instytutu GEologiamego w W arszaw.ie.

Z imlych zabydlk6w na SZ~CZE~gólną uwagę

za-sługują meteoryty, k!t6rych 11okazów .znajdu-je się na wystawde "Ziemia i jej dzieje"1• Me-teoryty

te

.pochodzą spod Pułtuskla (5 S7Jtuk),

Łowicza (5 sztuk), Carlton w Texe.sie (3 Sl11:uki) i

Swdecia

nad W·isłą (l

okaz).

Rogi jelenia olbrzymiego w Muzeum Ziemi Antlers oj grea.t hart in Museum of Earth

Stalrsze zabytki przyrody nieożywianej re-prezentowane są

w

Muzeum Ziemi pl.'IZeZ na--turalny odlew amoni.ta Pachydiscus wittekindi

S c h l u .t, wydabyty z osadów kredy górnej

w Oiszycy pod Tarłowem nad Wisłą pr.zez .prof. dr W. Pożaryskdego.

Jest

to

największy

z dotychczas znalezionych okazów

tego

typu na ,terenie Polski. CiekaWYlm. obiekltem jest

również ol:igoceńskla palma wachli8l'mwa Sabel haeringiana U

n g e

!l". znale2Jiona

w

kopalni "BolesłaiW" koło Osieezawa na DWnym Sląsku.

Ssaki ~owe w Muzeum Ziemi re-prezentowane są ipl'ZEZ durie okazy brekcji

ko-stnej wyeksploa.towanej .p.rrr.ez J. Samsanowicza z zagłębień krasowych w Wężach 1roło Działo­

szvna.

Ko.palne S2'JCZątkli. ssaków plejstoceńskich

o charak!terze ruchomych zaby.tk6w reprezen-towane są na wystawie w Muzeum Ziemi

przez fragmenty .szkieletów mamwtów

(Ma-1) M'l.liZe'Um Zdemi posiada w swoiiCh miorach .nie

wystawionym -bloga.tą !k!alekicję lm:eteoirywtów, 'WBród lotóirydl. ma'jduje się na)w!iększ.y w Polsce meteoryt

monteus pnmtgenius B l

u m.),

doskonale

za..,

klanserwowaną c.zaszk~ i

;rogi

jelend.a

o1brzy-miego (CeTvus megaceTos)

.znaJ.ezianego

IW

tor-:fow.isk.u

na

wyspie Ostrów Swd~ty, czaszk~

no-so.rożea włoohatego i niedźw,iedzi,a

jaskijl'liowe-go. . . .

Dużą al0bldlwo9cdą zabytków .zgromadu.onych

przez Muzeum

Ziemi

jest

~rana przez doc. A. Ohętni:kia i .inn~ kalekeja jailita!l'ów z

licz-nymi wros1lkiami. rl.laiW'ier.ającymi nasiona

drzew,

liście m. din. sekwoi, muchy, pająki oraz kirople

wody i powietnv.a·.

Jest

·to lllajbogatszy zbiór

.tego ,typu

w

Pol.sce.

MUZEUiM INSTYTUTU GEOLOGICZNEGO

. · W WAliłSZAWIE

l.nstY'tucja

rta

ma zbiory geologkrme

.groma.-dmn.e

przez

swoich pracowników od 1919 roku,

tzn.

od chwili powl9tani.a Państwowego msty!tu-tu Geol~. Zlb.i.o.ry

te,

a w.raz IZ llllimi

:wie-le cennych zabytków ruchomych, w 700/o

w-stały zndslJazoo.e :w czasie wojny. Po wojme

zgro.m.ad;mno szereg wspaniałych okazów,

któ-re -

~aoe są w sali wystaJWowej

sta-rego gmachu Lnstytutu

GeoilogiCIZJle80 - są

naj.boga.tszym zb.iorem m:lostęp.n3onym ~ pu-bliczności

:w

Polsce. Panitź:ej przedstawiono

je-dynie ·najważniejsze ak.aiZy.

Zabytkiem trudlomym, chrondanym

bezpo-średnio

przez

Instytut Geologicz.n.y,

dest

naj-wi~kszy :w

Warszawie

głaz gramtognejsu

sza-reao

znajdujący si~ ipmed. nowym gmacllem

imtytu.tu.

Cennym mby!bkiem jest róWirlei: skmem.ie-mały pień prawde 5 m długości ATaucarites schToZianus G

e o

iP

r.

znaleziony

przez

doc. S. Siedleckiego we wsi Zagórze pod Cha-zasoowem. Z innych starszych rmby·tków f·lory zasługuje

przede wszysbk.im na wymienienie o~ymia paproć NeuTopteTis gigantea (60X30 cm) znale-ziona na ;r>olnym Sląsku :w ltqpallni "Wi.kitotr".

Starsze zabylbki (mezomicme)

reprezentowa-ne są na wystawie

Instytutu

Geologic.znego

pr~

w.ielkli

akaa: pręg falistych {rippJ.ema:reok) malerLiany przez J. Czarnookiego w !pStrym

;piaslrowc.u na Cisowej G6r.re w pobliżu Kielc. Poza •tym na IUWa~ rzasmgu.ją, duże odlewy na-turalne amoniltów Pachydiscus wittekindi

s

c h l u t. Zll.'l.aleziane $)1'7JeZ

w.

PożaryskiEgo

w

Oiszy1cy koło Tarłowa.

Zabytkiem

przyrody .nieori:ywianej jest

rów-nież bryła węgla kamiennego pocllodząca

z umanego za

zabytek

meruchomy (w ,partii

:powiermhmowej) ipOk)Jadu .. ~" w

Dąbro-wie GórndC?Jej. .

Jednym z najcerm~szyoh obisktótw jest

znajdująca si~ :na wystawie Instytutu

Geolo-glczne.go

w

:Zbiorach !IlliE!IZOZIOicych szczęka

:iclltiar.aura. ·

· Zaibytki :f.lary tivJeciorzędowej ~emntowa­

ne są ;piVJeZ oS'iiereg ~. z których na,jwlięk­

szą osobliwością jest pień Taxodiaxylon se-quoianum pochodzący_ze wsi Goraj na Roztoc.zu.

Okaz !ben malezioo.y

przez

mgr B. Arenia

jest

jednym z rzadkich przY'kładów tego typu na terenie Polski połudmowo-wsahodniej. Poza tym na uwa-gę zasługuje odcisk ldścia palmy W180h1arzowatej (podOOna do .tej, k'!tóra znajduje

si.~

w Murreum

ZAemi) znaleziony rw k.qpalni

~ plTl.IE!Q: dr J. Bobrowską. . . .

Szczątki BSaików plejstoceńskich1 o

charak-~ze mbytków ll'EIPrezentow.ane są

w

Muzeum

Szkielet mamuta w Instvtucie Geologic.znvm.

Skeleton of mammoth

m

the Geołogicial Insrtitute

Instytu.tu Geologi.<alego przez f.ragiDenty·

szkieletów lwa i niedźwiedzli. dask!iniowych,

fragmenty szkieletów mamutów zna.lezioeych przerz; .J. ~ na Gór,ze Winnicy pod

Kamieniem Mśoiowskim (okobice Sandamierzil) oraz szczątki mamutów, nosorożców· i imlych sgaków z piaslwwlni w Pyskowioach na. Gór~

nym Sląsku. ·

MUZEUM P.RZY.RODNICZE PA.N W POZNANIU

MWLeUm P!l'!Zyrodnicze PAN w

Pama.Iii.u,

jak-kolvWek d~uje ,bardoo sklromnym ·oZibdorem geologicznym, rmsługuje

na

·

;~

. z

wielu

~lędów. Tu znajduje się najw:i~kszy

rw

. Pol-soe meteoryt o :wadze 75 kg znaleziany

w

1911 r. w Morsku pod Poznaniem,

meteoryty

z Pułtuska i innych miejscowości uzupełniają

.ten drugi po k:ralrowskim .zbiór meteorytów

w

Polsce.

· Poza meteorytami muzeum dysponuje

boga-tym zbiorem SZICZątków kqpalnych ssaków plej-sboceńskicll, na •któtrych cmło wyos~~ si~ ~­

mut,

!D090I1'0ŻEC i

inne

zwieriZęta zeun:~aue

w

pla-skowlni Oborniki pod ~. Obok tego ekspQnuje si~ tu czaszki jel.ęnia ·olbrzymiego,

żubra kopa.'!nego i oerLaSZkę tura.

••

_•

l) Znajdujące się rw lns'tytucle Geologiemym re-konst:rulreje IIIZk.leletów mamuta i ~

wiocha-tego, wylmnane przez prof.

ar

Z. Ryzlewicza i mgr T. Ozyżew*ą z matberiałów :znallezion.ych w piaBk1awn.i. w Pys.kowdcach oii Gómym ŚląSkJU, nie mogą być za-lofalJone do 1"UiCbbomyd1 zabytków przy.rody, &ciY!!

,/&YD-tety:ozne" s:Zldelety, cenne jako dltoa:zy c:ty.d-akltyczne. nie mają jak'() całe dkazy rwarioścJ. :n.aoUirowej.

Z powyższego oosta'Wiienta, jakkolwiek

bar-dzo niekompl€f!Jrlego, wyniika, ,ż,e ruchome

Zla-by,tki przy.rody ndeożywiooej stanowią

specjal-ną grupę za~bytków niezależspecjal-ną od l'IOZIIl1iarów,

a często umleżnJioną jedynie od :rodz,aju

IPrzed-miOttu, któtra podlega ochronie. Zabytki ,te

można by ująć w dwie gmpy. Plerwsza

obej-muje okazy, ·Mórym zabezpiecZie'Irie przed

Zlllisz.-czeniem może dać jedynie muzeum. Do ·tej

grupy !Illall.eżą SZ~C~Zątlki fatiJn.y ilropakbej,

me-teO!rYJty irtlp. Muzeum jesrt; najwktśdwszą

dnsty-tqcją do !Pl'IZ€C'hOWyWiania tych zaibytków, ·gdyż możę. je IWJJaściwie .zaJroinserwować i pmez

o.d-powdE!dnią, ekspozycję najbardziej

spQpu1ary-Z9iW'ać ·wśród społec~ństwa; Okazy te poddane

ni~u dział.a!n.iu czytnl[liików

atmos:ferycz.-ńyob. nie mają szans nia dłuiZSZie trwaiillie. W

ta-kiej · sy·tU:acji majdruje się, wspOrnin~Y ·

powy-żej, pień kopalnej .. ~ęk:Woi ustawiony pr.zed

gmachem. Dyrel«:ji Kopalni w Turoszowie.

Je-.1Jeli

mbytku tego nie ~Zabezpieazy się w na.jbl~­

szym

cmsi.e dachem siJklanym, grozi mu !l'ychła

ZJagłada. . . . .

Do drugiej grll!py okazów nałeży !Zaliczyć

pnie araukarii or~ g~y lllJarzubowe. Okazy te

tr.acą wiele na· odsep:aootWamu ich od

llliatural-nego środOIWiislm, w jakim ZilJaljdotwały się

!Pie!l'-W'Qtruie. Niemniej jest to. jedyna droga ich

ra-tu!lilru mająca tę dodatirową 2Jaletę, że

instytu-cja geologi!cma. 1poSiadadąca taikie obiekty

przed

własną sieidzilbą jest chytba dzięki temu

w

spo-sób oojwłaściwszy pqpularyZIOIWana.

Wai'Illlllki jak najlepszej eks.pozycji należałoby

rÓWIIlliel repewnić :Ukrytemu pod 12 m pokrywą· osadów. ozwa:r11mizętdowych g:ła~OIW'i. żoJilbO!I'Skie­

mu; G~

ten

.znajdując· się IW ziemi, nie ~­

nia Żladńeig.O .tadania jalro l[liOipularymtor

za-bytków lpl"ZyTOdy nieożywiooej, a tym samym

papula!I'y.za:tor geoLogii. SUMMARY

MOvable naibltre mÓnumenJts aJl"e those undque 01r riare goological obje!Ots wh:ilch. were transparted from tłleir dartivation place to museum or ·to amy oth~r

p.J,a:ce.

Thare are many such objects m oo1lections Oif

Połilsih natura! and geologiical museums. These aii'e meteorites found in Poland in the v'icinity of

Bia-łystoik in 1817, alt Swiooie in 1850, PuŁtiUISik iln 1868, in Pomlań lin 19111, LOJW!lm in 100'5 aLso meteoniltes from Chiile and USA.

Carboiil:iferous flora Js rapresented among odihers

by sillceous wood of Araucarites schroUUinus Qoepr.

aiilld Neurcrpteris gigantea. Teriiacy woods found at . Turoszów mines and other places. are abundantly re~

presenJted at !bhe eX'hilbilt~ons in Musemn af Earth aJnd

in the Goologilca:l Insbirtm.te lin W.al'SaiW. · ·

Quatemacy monllll!llents of natu.re. are represented anlOIIlg otobers by shaggy l"hilllocera:s (Coelodonta antiquitatis B ł u m.) fOIUlnd ilil the Starum.i:a calt-ozo-kerite deposit (Su,b-campruthian region). It .is to found at the exhibiltdon of Na1iull"al Hlistory Museum of Poillish Academy of Science :in Crarow.

PE310ME

,ll;BHlRHMhlMH rraMHTHHRaMH He:atHBOil: IIPHPOAhl Ha-3hlBaro'rcH reonorwieCRHe o6'I>eRThi, HMeiO~He xapaR-Tep YHHRaTOB, HJIH OC06eHHO peARO BCTpeqaeMbie SR~

3eMIIJiflpbi,

B ROJIJieRI:(H.!i:x reonorHqecRHX H ecTecTBeHHo-Hayq-HhiX My3e,HX B ITOJII>me HaXOAHTCfl MHOro YHHRaTOB.

H HHM. OTHOCflTCfl MeTeOpHTbi, Haii:AeHHbie B llOJibmE.' B6JIH3H BHJIOCTORa B 1817 r., B CBeTe Ha BHcne B 1850 r., B ITyJITYCRe B 1868 r., B IToaHaHe B 1911 r., B JlOBHqe B 1935 r., a TaR:ate MeTeOpHTbl H3 qHJIH

H ClllA.

Hap6oHoBafl <Pnopa B Myaeii:HhiX ROJIJieRI:(HflX· rrpeA-cTaBJieHa oRpeMHeJihlMH. cTBOJiaMH Arauc.arites schro·

liarnus G o e p r H rrarropoTHHRaMH N ereuropteris gi·

gantea. TpeTHqHhle ocTaTRH AepeBheB, Haii:AeHHhre

B maXTax TypomoBa H APYrHX MecTax, 6biJIH B oco6eH· HO 60JibmOM ROJmqeCTBe co6paHbl Ha BbiCTaBRaX B My· aee 3eMJIH H Myaee I'eonomqecHoro f.IHCTHTyTa B Bap· maBe.

llaMHTHHRH qeTBepTHqHoro rrepHOAa rrpeAcTaBJieHbl :3R3eMIIJIHpOM BOJIOCaTOro HOCOpora (Coelodonta an·

tiquitatis B l U ~, Haii:AeHHbiM B COJieHOCHO-BOCHOBbiX

aanemax B CTapyHe B ITpeARaprraTI>e, BMecTe c xopo· mo coxpaH!!HHOil: RO:ateil: H MYCHyJiaMH. 3TOT HOCOpor

COOTBeTCTByiD~HM o6pa30M 3aHOHCepBHpOBaHHbiii:

Ha-XOAHTCfl Ha BhiCTaBKe B EcTecTBeHHOM . Myaee ITAH B HpaRoBe.

HpoMe Toro rraMHTHHRH qeTBepTHqHoro rrepHOAa rrpeACTaBJieHbl spaTHqecRHMH BaJiyHa)'.'IH, KOTOphle 6bi·

JIH rrpHHeCeHbi C ceBepa JieAHHRaMH Ha TeppHTOpHIO BapmaBhi, Terrepo OHH rrocTaBJieHbi rrepeA reonon:~qe­

CKHMH Y'J:pe:atAeHHflMH.

ANDRZEJ RADWAŃSKI

Uniwersytet Warszawski

OSUWISKOWE

TOCZEŃCE

ZWIJANE Z

SOB~OWA

J.IDDNĄ Z NAJCIEKA WSZY CH STRUKTUR

w znalezionych w Polsce klopalnyah

osu-wislmch podmo!rslkrlich są wieikile toCZielńre

z:bu-diowane z w:apieni ·i 1Jk:wli!ąoe w nilch w ollrolicy

Sdblrowa pod Kie1dalrni. ToCZleńce te moŻina

do-ll«adln.ie oglądać w dużym lkaiiilliJeniJotbomie poło­

Żionym w pdłowrue dlrqgi między Sokdłowem

a Sdb1roWlem; na iZialdhodniic.h stoik.acll ~za

Gai1ilooWa. OdisbonięciJe leży IW poogtej liln:i!i dkoro

10 !km na pd]rurllnie od Chęcin.

W kam:ilenidbamie scfukoWISkim ·odL9baruitę1JI;J.i jest

254

serilai wapieni peili'bowlo-ooli 1lawylch gól'1Illego

astall'tu przedhod!7Jąoa wyiŻej w ~ątnie

Wla/1'-:stWIOWiaaie wapienie muszlmi.noowe L wreszcie

w za:Ucz.ane jiUiŻ dlo ik.ilmetrydiu wa:piend.e

oogano-dl€itryty'cznie (4). Tocrzleńoe są głównym skiładlni­

lciJ€m znatleztianej ;przez autora łialwilcy

IOS'Uwisko-wej leżącej w owębile wlalpileni

oolitowo-pelito-wych,· .około 3 metry pcmiiŻiej spągu wapieni

mUSIZllJawoowych. Ławica ta powstała,

w

ikońoo­

wym etapie 1p00oesu osuw.ilskowego, gdy