Wpływ wielkości sadzeniaka i gęstości sadzenia na liczbę pędów i plony ziemniaków

(1)

Ziemniak Polski 2012 nr 3 1

Agrotechnika i mechanizacja

W

P

ŁŁ

Ł

Y

W

II

I

E

LL

L

K

O

Ś

C

II

I

S

A

D

Z

E

N

II

I

A

K

A

I

II

G

Ę

S

T

O

Ś

C

II

I

S

A

D

Z

E

N

II

I

A

N

A

LL

L

II

I

C

Z

B

Ę

P

Ę

D

Ó

W

II

I

P

LL

L

O

N

Y

Z

II

I

E

M

N

II

I

A

K

Ó

W

dr inż. Krystyna Zarzyńska

IHAR – PIB, Zakład Agronomii Ziemniaka w Jadwisinie, 05-140 Serock e- mail: k.zarzynska@ihar.edu.pl

odstawowym parametrem jakości bulw jest odpowiednia ich wielkość, wymagana dla określonego kierunku produkcji. Tylko te bulwy stanowią plon han-dlowy i są przedmiotem sprzedaży. Bulwy

jadalne powinny mieć średnicę ponad 35 mm, bulwy przeznaczone na frytki –

po-nad 55 mm, a sadzeniaki 25-60 mm.

Na wielkość plonu i jego strukturę, czyli udział w plonie bulw różnej wielkości, wpły-wa wiele czynników, a jednymi z ważniej-szych są wielkość sadzeniaka i gęstość

sadzenia, decydujące o liczbie pędów na

jednostce powierzchni. Mając sadzeniaki określonej wielkości i znając zależność za-chodzącą miedzy wielkością bulw a liczbą wyrosłych z nich łodyg, możemy tak ustalić gęstość sadzenia, aby uzyskać maksymalny plon bulw pożądanej wielkości.

Wielkość sadzeniaków

Zgodnie z nową regulacją prawną frakcję sadzeniaków stanowią bulwy, których śred-nica jest większa niż 25 mm (rozp. Min. Rol. i Rozw. Wsi z dnia 27.04.2004 r.). Rozporzą-dzenie nie określa maksymalnej średnicy sadzeniaków. Nie znaczy to, że w jednej partii mogą znajdować się bulwy o dużym rozrzucie wielkości. Przepisy stanowią, że bulwy, które nie przechodzą przez kwadra-towe oczko sortownika o boku 35 mm, dzieli się na frakcje wg wymiarów stanowiących krotność 5 mm, a różnica między najmniej-szym i najwięknajmniej-szym wymiarem bulw w jednej partii nie może być większa niż 20 mm. Za-tem partię sadzeniaków mogą stanowić

bul-wy, których minimalna i maksymalna średni-ca wynosi np. 25-45, 35-55, 40-60 czy 45-65 milimetrów. Wskazane jest, aby różnica wielkości bulw była jak najmniejsza, a w par-tii sadzeniaków znajdowały się bulwy o średnicy np. 25-35 czy 35-40 mm. Takie przygotowanie sadzeniaków jest podyktowa-ne koniecznością dostosowania gęstości sadzenia do wielkości wysadzanych bulw.

Duże zróżnicowanie wielkości sadzenia-ków powoduje, że większość rolnisadzenia-ków dys-ponujących sadzarkami z regulacją mecha-niczną, powszechnie stosowaną, nie jest w stanie wysadzić bulw dokładnie. Dopusz-czalne jest także wysadzanie bulw o więk-szym zróżnicowaniu np. 30-45 mm, kosztem jednak mniejszej dokładności sadzenia. To, jak duże sadzeniaki wysadzimy i jak gęsto, decyduje o wielkości i strukturze plonu, czyli o jego jakości.

Wymiary bulw. Wielkość ziemniaków

można opisać trzema wymiarami. Są to: dłu-gość, szerokość i grubość. Istotne znaczenie mają dwa z nich, tj. długość i szerokość. Na podstawie stosunku długości do szerokości określa się bowiem współczynnik wydłużenia mówiący o kształcie bulwy. Sama szerokość bulwy określa jego średnicę poprzeczną, na podstawie której odbywa się frakcjonowanie bulw. Wraz ze wzrostem masy bulwy rosną również jej wymiary, chociaż u różnych od-mian przyrost ten na jednostkę masy bulwy jest różny.

Na podstawie wieloletnich badań sporzą-dzono wykres zależności między masą sa-dzeniaka a jego średnicą poprzeczną. Jest

(2)

Ziemniak Polski 2012 nr 3

2

to ważna zależność z praktycznego punktu widzenia, ponieważ dysponując tylko jedną z tych danych, możemy w przybliżeniu określić drugą, tj. znając średnicę poprzeczną sa-dzeniaka, możemy określić jego masę, a znając masę – określić średnicę poprzeczną. Zależność tę przedstawiono na rysunku 1. Krzywa dotyczy wartości średnich dla

od-mian o różnym kształcie. W wypadku odod-mian o bulwach w kształcie owalnym jest ona bar-dziej stroma (zbliżona do prostej), w wypad-ku odmian o bulwach okrągłych bardziej spłaszczona. Dla większości polskich od-mian można jednak posługiwać się podaną krzywą. 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 1 2 3 4 5 6 7 Średnica poprzeczna (cm) M as a bul wy (g)

Rys. 1. Zależność między masą a średnicą poprzeczną bulw, średnio dla 37 odmian ziemniaka (Zarzyńska, Roztropowicz 2001)

Liczba łodyg w roślinie w zależności od wielkości sadzeniaka. Im większy

sa-dzeniak, tym więcej wytwarza oczek i łodyg. Wieloletnie badania na dużej liczbie odmian wykazały, że z sadzeniaków o masie 20 g wyrasta ok. 2,5 łodygi, zaś przyrost na każde 20 g masy sadzeniaka wynosi ok. 0,5-0,6 łodygi (tab. 1).

Dysponując przedstawionymi danymi, możemy dla każdej masy sadzeniaka, lub jego średnicy, ustalić liczbę łodyg, jaką on wytworzy. Będzie to wprawdzie liczba przy-bliżona, ponieważ istnieją różnice odmiano-we i różnice związane z wiekiem fizjologicz-nym sadzeniaka, ale nie zmieniają one za-sadniczo podanych zależności.

Tabela 1

Liczba łodyg głównych wyrastająca z sadzeniaków różnej wielkości

Masa sadzeniaka (g) 20 30 40 50 60 70 80 90 100 110 120

Średnica sadzeniaka (cm) 2,8 3,0 3,5 4,0 4,4 4,8 5,0 5,2 5,4 5,7 6,0 Liczba łodyg wyrastających

z bulwy (szt.) 2,5 2,8 3,1 3,4 3,7 4,0 4,3 4,6 4,9 5,1 5,4 Źródło: Zarzyńska, Gruczek 2000

Wiedza dotycząca liczby łodyg wytwarza-nych przez sadzeniak określonej wielkości jest podstawą kształtowania tzw.

architektu-ry łanu. Jest to sterowanie wielkością

sa-dzeniaka i gęstością sadzenia w taki sposób, aby uzyskać pożądaną liczbę pędów na jed-nostce powierzchni. Plon ogólny bulw, jak wiadomo, jest wypadkową plonowania

po-szczególnych roślin oraz ich liczebności. Najlepszy efekt gospodarczy uzyskuje się przy odpowiednio gęstym sadzeniu zdro-wych bulw małych, a najgorszy – przy użyciu bulw dużych. Niewłaściwie dobrana gęstość sadzenia naraża na poważne straty.

Oprócz plonu ogólnego coraz większego znaczenia nabiera jego struktura, czyli udział i plon poszczególnych frakcji. W miarę

(3)

wzro-Ziemniak Polski 2012 nr 3 3

stu liczby pędów w strukturze plonu zacho-dzą następujące zmiany:

● wzrasta plon całkowity;

● wzrasta udział i plon bulw małych;

● wzrasta udział bulw jadalnych, a plon tej frakcji bulw układa się wg krzywej parabo-licznej, osiągając maksimum przy ok. 200- -250 tys. pędów na 1 ha;

● maleje udział i plon bulw dużych.

Prekursorami w dziedzinie kształtowania architektury łanu byli Holendrzy. Z ich badań (Beukema, van der Zaag 1990) wynika, że maksymalny plon bulw dużych uzyskuje się przy 100-150 tys. pędów na hektarze, mak-symalny plon bulw frakcji handlowej przy 200-250 tys., a maksymalny plon sadzenia-ków przy 300-350 tys. pędów. W polskich warunkach zależności te potwierdzili Zarzyń-ska i Gruczek (2000) – rysunek 2.

Rys. 2. Plon bulw różnej wielkości w zależności od liczby pędów na jednostce powierzchni (Zarzyńska, Gruczek 2000)

1 – plon bulw o średnicy >50 mm, 2 – plon bulw frakcji handlowej (35-60 mm), 3 – plon bulw o średnicy <50 mm, 4 – plon sadzeniaków (>25 mm), 5 – plon całkowity

Dostosowanie gęstości sadzenia

do wielkości sadzeniaka w celu uzyskania właściwej liczby pędów

Dysponując sadzeniakiem określonej wiel-kości, możemy na podstawie podanych in-formacji przewidzieć liczbę pędów, które z niego wyrosną. W dalszej części postępo-wania należy wyliczyć gęstość sadzenia w celu uzyskania założonej liczby pędów na jednostce powierzchni, optymalnej dla okre-ślonego kierunku produkcji. Sposób wylicza-nia jest następujący:

 planowaną liczbę pędów na hektarze na-leży podzielić przez liczbę pędów wytwarza-nych przez sadzeniak danej wielkości, otrzymamy w ten sposób liczbę roślin na hektarze;

 dzieląc powierzchnię 1 hektara przez wyliczoną liczbę roślin, otrzymamy po-wierzchnię zajmowaną przez 1 roślinę;  powierzchnię zajmowaną przez 1 roślinę należy podzielić przez rozstawę międzyrzę-dzi, otrzymując w ten sposób gęstość sa-dzenia w rzędzie.

Posłużyć się tu można następującym wzorem:

G = 10 000 m 2_{x ip} ik x l gdzie:

G – zalecana gęstość sadzenia w rzędzie (m)

ip – liczba pędów w roślinie (szt.)

ik – zalecana liczba pędów dla danego kie-runku produkcji (szt./ha)

(4)

Ziemniak Polski 2012 nr 3

4

l – rozstawa międzyrzędzi (m)

Przykładowe zalecenia gęstości sadzenia dla podstawowych kierunków produkcji i

zróżnicowanej wielkości sadzeniaków przed-stawia tabela 2.

Tabela 2

Optymalna gęstość sadzenia dla różnej wielkości sadzeniaków i różnych kierunków produkcji przy zróżnicowanej rozstawie międzyrzędzi

Kierunek produkcji Wielkość sadzeniaka (średnica w mm)

Gęstość sadzenia w rzędzie (cm)

przy rozstawie międzyrzędzi Ilość zużytych sadzeniaków (dt/ha) 67,5 cm 75 cm 90 cm Ziemniaki jadalne i na chipsy (200 tys. pędów/ha) 25-35 21 19 16 21,0 35-45 25 22 18 30,0 45-55 32 29 24 37,0 55-65 40 36 30 44,0 Ziemniaki na frytki (150 tys. pędów/ha) 25-35 28 25 21 16,0 35-45 33 30 24 22,5 45-55 43 38 32 28,0 55-65 49 47 40 33,0 Ziemniaki skrobiowe i sadzeniaki (350 tys. pędów/ha) 25-35 12 11 9 37,0 35-45 14 13 11 51,0 45-55 18 16 14 66,0 55-65 23 21 17 77,0

Źródło: opracowanie własne

Jak wynika z danych w tabeli 2, aby uzy-skać optymalne zagęszczenie na planta-cjach ziemniaków na cele np. jadalne, mo-żemy zastosować sadzeniaki małe i wydzić je gęściej, zużywając 21 dt/ha, albo sa-dzeniaki bardzo duże i sadzić je rzadziej, zużywając 44 dt/ha. Przyjmując na ogół jed-nakową cenę za 100 kg sadzeniaków, mo-żemy łatwo wyliczyć różnicę kosztów ponie-sionych na obsadzenie tej samej powierzch-ni pola i uzyskapowierzch-nie właściwej obsady roślin.

Większe sadzeniaki powinny być stoso-wane w produkcji ziemniaków na wczesny zbiór oraz w produkcji ekologicznej (szybsze wschody i większa konkurencyjność roślin w stosunku do chwastów).

Należy podkreślić, że wymagane zagęsz-czenie pędów na jednostce powierzchni, możemy uzyskać tylko wtedy, gdy dysponu-jemy sadzarkami o nowoczesnych rozwiąza-niach konstrukcyjnych, posiadających m.in. bardzo szerokie możliwości zmian gęstości sadzenia.

Literatura

1. Baukema H. P., Zaag van der D. E. 1990. Introduc-tion to potato producIntroduc-tion. Pudoc Wagheningen; 2. Gru-czek T., Zarzyńska K. 2000. Technika sadzenia za-pewniająca optymalne zagęszczenie łanu dla każdego kierunku użytkowania ziemniaków. – Ziemn. Pol. 2: 10-16; 3. Struik P. C, Havertkort A. J., Vreugdenhil D., Bus C. B., Danker R. 1990. Manipulation of tuber size distribution of potato crop. – Potato Res. 33: 417-432;

4. Szutkowska M. 2000. Kształtowanie architektury

łanu w technologii uprawy ziemniaków dla przetwór-stwa. – Biul. IHAR 213: 191-200; 5. Zarzyńska K. 2004. Analiza plonu potomnego bulw ziemniaka w zależności od wielkości bulwy matecznej i odmiany. – Biul. IHAR 232: 15-21; 6. Zarzyńska K., Gruczek T.

2000. Planowanie optymalnego zagęszczenia pędów

na jednostce powierzchni na podstawie fizjologicznych cech bulw matecznych w uprawie ziemniaka jadalne-go. – Biul. IHAR 213: 185-190; 7. Zarzyńska K., Roz-tropowicz S. 2001. Wykorzystanie cech biologicznych sadzeniaków w uprawie ziemniaka. IHAR Oddz. Jadwi-sin: 27 s.