Alfons Skowronek
"Reflektierter Glaube : Perspektiven,
Methoden und Modelle der
theologischen Erwachsenenbildung",
A. Exeler, D. Emeis, Freiburg 1970 :
[recenzja]
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 5, 296-298
296
RECENZJE
w o d y a u t o r a p r o w a d z ą go do w n io sk ó w o d n o ś n ie d o form acji te o lo g a — n ie w y s ta rc z a je g o p o w ią z a n ie z p r a k ty k ą p a s to r a ln ą a n i z a a n g a ż o w a n ie s p o łe c z n e , o s ta te c z n ie n a jw a ż n ie jsz a je s t m e ta n o ia te o lo g a .
B a rd z o k o n k r e tn i e w id zi z a d a n ia p rz y sz łe j te o lo g ii O . Betz, d o c e n t p e d a g o g i ki re lig ijn e j n a u n iw e rs y te c ie w H a m b u rg u . P ro b le m p rz y s z ło ś c i to p ro b le m d zisiejszeg o w y c h o w a n ia . W y c h o w y w a n ie dziś m a być p o m o c ą dla p r z y s z ły c h decyzji. S ta n n a u c z a n ia re lig ijn e g o je s t w g a u to r a a la rm u ją c y . R eligia n ie m o ż e by ć czym ś z a rz ą d z o n y m , n ie m o ż e być iz o lo w a n a o d in n y c h d y sc y p lin (p rz e ż y w a ją c y c h z re s z tą p o d o b n y k ry zy s), n a to m ia s t m u si p o m ó c c z ło w ie k o w i o d n a leźć sw oją in d y w id u a ln o ś ć . S tąd k o n ie c z n o ś ć d ia lo g u ja k o m e to d y w y c h o w a w czej.
W . D irk s w id zi p rz y s z ło ś ć w n ow ej d u c h o w o śc i, p o le g ają ce j n a o tw a rte j p o b o ż n o ś c i w y ra ż a ją c e j się w ż y c iu z w iary . A u to r m o c n o a k c e n tu je reflek sy jn y i o tw a r ty c h a r a k te r p o b o ż n o ś c i, dzięki k tó r e m u m o ż n a s tw a rz a ć n o w e s y n te z y w e w ła s n y m ż y c iu relig ijn y m . M a łż e ń s tw o i ro d z in a , ży c ie za w o d o w e o ra z p o li ty k a — to d zied z in y , w k tó r y c h m o ż e i p o w in n o w y ra z ić się w s p ó łc z e s n e ży c ie
c h r z e ś c ija ń s k ie .
W s z y s tk ie w y p o w ie d z i — m o ż e z a w y ją tk ie m o s ta tn ie j — s ą b a rd z o „ n a te m a t" . W s z y stk ie w id z ą p rz y s z ło ś ć dla te o lo g ii ty lk o w ó w cza s, gdy o n a „ w e jd z ie w ży c ie " . A u to r z y d o w ied li, że m o ż n a m ó w ić rz e c z o w o o p rz y s z ło ś c i — je śli m a się o d w a g ę m ó w ić b ez o s ło n e k o te ra ź n ie js z o ś c i. Z a m ia s t p o d s u m o w a n ia re c e n z ji — c y ta t z K o n s ty tu c ji o K o śc ie le w św iecie w s p ó łc z e s n y m : „ J a k k o lw ie k K o ś c ió ł w ie le p r z y c z y n ił się do p o s tę p u k u ltu ry , w ia d o m o je d n a k z d o św ia d c z e n ia , że z p o w o d ó w p rz y g o d n y c h u z g a d n ia n ie k u ltu ry z n a u k ą c h rz e ś c ija ń s k ą n ie zaw sze sz ło bez tr u d n o ś c i. T ru d n o ś c i te n ie k o n ie c z n ie p rz y n o s z ą sz k o d ę ży c iu w iary , lecz n a w e t p o b u d z a ć m o g ą u m y s ł d o d o k ła d n ie js z e g o i g łę b sz e g o jej r o z u m ie n ia . N o w sz e b o w ie m b a d a n ia i o d k ry c ia w d z ie d z in ie n a u k ś c is ły c h o raz h is to rii i filozofii n a s u w a ją n o w e z a g a d n ie n ia , k tó r e n io s ą z so b ą ży cio w e k o n s e k w e n cje..." (n. 62).
Ks. R em igiusz S o b a ń sk i
A. E x e 1 e r — D. E m e i s, R E F L E K T IE R T E R G LA U B E. P E R S P E K T IV E N , M E T H O D E N U N D M OD ELLE D ER T H E O L O G IS C H E N ERW A C H SEN EN B ILD U N G . F re ib u rg Br. 1970, H e r d e r , s. 320.
Z a g a d n ie n ie k s z ta łc e n ia d o r o s ły c h w z a k re s ie w ia ry ściąga n a sieb ie c o ra z w ię k sz ą u w ag ę sp e c ja listó w o d k a te c h e ty k i. I n s ty tu t K a te c h e ty c z n y U n iw e rs y t e t u M ü n s te r zd a je się w og ó le p rz e b u d o w y w a ć sw ą s tr u k tu r ę w k ie ru n k u k a te c h iz a c ji d o r o s ły c h . J e d n y m z lic z n y c h te g o d o w o d ó w je s t p r a c a E x elera i E m ei- sa. E x e ie r, k ie ro w n ik I n s ty tu tu K a te c h e ty c z n e g o w M ü n s te r , w sp ó ln ie ze swym b y ły m a s y s te n te m o d d a je w r ę c e d u s z p a s te rz y w a rto ś c io w e k o m p e n d iu m p o św ię c o n e p r a c y n a d d o ro s ły m i. P o d rę c z n ik je s t ty m c e n n ie jszy , iż sta n o w i w y n ik d z ie s ię c io le tn ie j p r a k ty k i n a ty m o d c in k u p ra c y d y d a k ty c z n e j.
K sią żk a E. — E. je s t w ła ś c iw ie le k sy k o n e m re a lió w , o k tó r y c h w ie d z ie ć w i n ie n d u sz p a ste rz d o r o s ły c h . K aż d y sc e p ty c z n ie do k a te c h iz a c ji d o r o s ły c h o d n o sz ąc y się k sią d z d ow ie się z p ie rw sz eg o r o z d z ia łu te g o d z ie ła o z n a c z e n iu , p o w a d z e i p iln e j p o tr z e b ie z a ję c ia się d o ro s ły m i. U z a s a d n ie n ia s ą rze czo w e , p r z e
RECENZJE 297 k o n y w u ją c e . W d z ie się ć la t po s tu d ia c h c z ło w ie k n ie d o k s z ta łc a ją c y się w k ie r u n k u swej sp e c ja ln o śc i, ju ż p r z e s ta ł być w sw ym fac h u je d n o s tk ą p r o d u k ty w n ą . V a tic a n u m I I z a ż ą d a ło od n a s z m ia n y s tr u k tu r m y ślo w y c h w o k r e s ie je szc ze k ró tsz y m . P rz ejśc ie od s p o łe c z e ń s tw a s ta ty c z n e g o do d y n a m ic z n e g o o b se rw u je m y i w ży ciu k o śc ie ln y m , w ie r n i z o s ta li z m o b iliz o w a n i. L udzi dzisiejszych c e chuje n ie n o to w a n y d o tą d p ę d do w ied z y i jej p o g łę b ia n ia , cz em u sprzyja stale zw ięk szający się m a rg in e s cz asu w o ln e g o — oto n ie k tó r e z m o ty w ó w za z a in te re so w a n ie m się d o r o s ły m i i n a p o lu w ie d z y re lig ijn e j. W n a s z y c h c z a s a c h ju ż rac zej n ie n a le ż y m ó w ić o w y k s z ta łc e n iu p o s ia d a n y m , w se n sie e ta p u u k o ń c z o n eg o i z a m k n ię te g o . W y k s z ta łc o n y c h ludzi ju ż n ie m a w ś ró d n a s, s ą ty lk o k s z ta ł cący się do k o ń c a sw ego ży cia. Z a d a n ie m dzisiejszej sz k o ły , a ta k ż e i c a łe g o n a u c z a n ia k a te c h e ty c z n e g o n a sz cz eb lu p o d sta w o w y m i lic e a ln y m , n ie je s t ju ż id e a ł a p lik o w a n ia u c z n io m ja k n ajw ięk sz eg o k w a n tu m w ia d o m o ś c i i w iedzy (k tó ra n ie m a o k r e ś lo n y c h g ra n ic ), lecz n a u c z e n ie m ło d z ie ż y u c z e n ia się, sztuki s a m o k s z ta łc e n ia , z d o b y w a n ia w ie d z y p rz e z c a łe ży c ie n a w ła s n ą rę k ę .
Z pierw szeg o r o z d z ia łu p r e z e n to w a n e j tu k siążk i c z y te ln ik dow ie się ta k ż e o n ie b a g a te ln y c h p rz e s z k o d a c h u tr u d n ia ją c y c h k s z ta ł c e n i e re lig ijn e d o ro s ły c h .
W k o le jn y m r o z d z ia le z a s ta n a w ia ją się a u to rz y n a d a s p e k ta m i d y d a k ty c z n y m i now ej form y d u s z p a s te rz o w a n ia . U ja w n ia się tu tr u d n o ś ć n a t u r y szczeg ó ln ej: p o n ie w a ż k a te c h iz a c ja d o r o s ły c h je s t zjaw isk iem m ło d y m , n ie w ia d o m o , ja k im ję z y k ie m się p o s łu g iw a ć , n a ja k ie to r y sk ie ro w a ć z a in te r e s o w a n ia d o ro sły c h , k tó rz y sam i z n a jd u ją się te ż w k ło p o c ie : n ie p o tra fią sw ych p y ta ń zw e rb a liz o w ać, ic h s k o n k re ty z o w a ć . Z a c h o d z i w ię c p o tr z e b a w y p ra c o w a n ia ję z y k a (Sprach
regelung), co d o k o n a ć m o ż e się je d n a k ty lk o w „ l a b o r a to r iu m ” , czyli w k o n k r e t
nej p r a k ty c e z d o ro s ły m i. W k a ż d y m ra z ie n a c z e ln e p y ta n ia zw ią z a n e z Bogiem n ie b ę d ą d o ty c z y ły w w ię k sz o śc i w y p a d k ó w is to ty Boga (kim je s t Bóg?), b ę d ą z o r ie n to w a n e e g z y s te n c ja ln ie : J a k Bóg d z ia ła ? K im je s t Bóg dla m n ie ? D la nas? W y d o b y ta z o s ta n ie n a p e ł n e ś w ia tło d z ie n n e p r a s ta r a id e a Boga ja k o p a r tn e r a p rz y m ie rz a . D o jrz a ły m , a n ie p rz e w id z ia n y m i z g ó ry n ie do z a p la n o w a n ia ow o cem ta k ic h s p o tk a ń z d o r o s ły m i m o ż e b y ć w y tw o rz e n ie się n o w eg o ty p u te o lo gii — te o lo g ii św ie ck ic h , sz c z e g ó ln ie gdy się z a d b a o ic h dalsze, w yższe w y k s z ta łc e n ie te o lo g ic z n e ; n ie p o w in n a to o czyw iście być te o lo g ia a n ty k le ry k a ln a , ale te o lo g ia k się ż o m b r a tn i a , p o m o c n a .
P ro w a d z ą c y k a te c h iz a c ję d o r o s ły c h w in n i m ie ć p r z e d o cz y m a je j' ja s n o z a ry so w an y cel. O k re ś lo n y z o s ta je o n w n aszy m p o d r ę c z n ik u w k ilk u te z a c h . W t e olo g iczn y m k s z ta ł c e n i u d o r o s ły c h n a le ż y do n ow ej p r o b le m a ty k i ta k p o d c h o dzić, b y w y ra z iśc ie u w y d a tn i ło się jej z n a c z e n ie dla ży c ia z w iary . N o w e o św iet le n ia dzisiejszej te o lo g ii n ie m o g ą b y ć ro z w a ż a n e in abstracto, a le d o ty c z y ć p o w in n y zaw sze c a ło ś c i d e p o z y tu w ia ry ( d y d a k ty c z n ie z a g a d n ie n ie o g ro m n ie t r u d n e i o d p o w ie d z ia ln e ). K s z ta łc e n ie relig ijn e w in n o d o ro s ły m o tw o rz y ć w z ro k n a ew o lu c y jn y c h a r a k te r m y ś le n ia te o lo g ic z n e g o (żywa T ra d y c ja : siln e z a k o tw i c z e n ie w ź r ó d ła c h T ra d y c ji z ró w n o c z e s n ą o d w ag ą do dalszej sa m o d z ie ln e j refleksji). K a te c h e z a d o r o s ły c h je s t z o r ie n to w a n a e g z y s te n c ja ln ie ; jej te o lo g ia w y z n a c z a m o ż liw o ść c o ra z g łę b sz e g o z a a n g a ż o w a n ia o so b isteg o p o s tr o n ie sa m o d z ie ln e g o m y ś le n ia w se n sie o d p o w ie d z ia ln e g o p o d e jm o w a n ia decyzji e ty c z n y c h w k aż d ej n a j b a r d z ie j z ło ż o n e j sy tu a cji.
D la d y d a k ty k a n a jc e n n ie js z y m o k a z a ć się m o ż e r o z d z ia ł tr z e c i książki, o m a w iając y n a s tu k ilk u d z ie s ię c iu s tr o n ic a c h m e to d y k ę n a u c z a n ia d o ro s ły c h . Po a n a liz ie za sa d m e to d y c z n y c h u w a g a s k ie ro w a n a zo sta je n a p o sz c z e g ó ln e
eie-298
RECENZJE
m e n ty m e to d y k i, n p . p rz y g o to w a n ie i p rz e p ro w a d z e n ie w y k ła d u , w s k a z a n ia d la p r o w a d z e n ia d ia lo g u (o b serw ac ja d ia lo g u z w y s n u w a n ie m w n io sk ó w ), p r a c a n a d a n a liz ą te k stó w , t e c h n ik a c z y ta n ia k siążek , p o s łu g iw a n ie się te c h n ic z n y m i ś r o d k a m i p o m o c n ic z y m i (a k u sty c z n e , w iz u a ln e , a u d io -w iz u a ln e itp .), z a g a d n ie n ia p r a c y z e s p o ło w e j, p r o b le m a ty k a w e rb o w a n ia d o u d z ia łu w k u rs a c h dla d o r o s ły c h itp .
K sią żk ę k o ń c z ą dw a r o z d z ia ły tr a k tu ją c e o z in s ty tu c jo n a liz o w a n y c h fo rm a c h te o lo g ic z n e g o k s z ta ł c e n i a d o r o s ły c h (ró ż n e in s ty tu c je k s z ta ł c e n i a p rz y K u ria c h D ie c e z ja ln y c h , p r o w a d z e n ie s e m in a rió w te o lo g ic z n y c h itd .).
S u m a ry c z n ą i z k o n ie c z n o ś c i p o w ie rz c h o w n ą p r e z e n ta c ją k siążki E.—E. c h c ie lib y śm y z w ró c ić u w ag ę n a dw ie rze czy : n a n ie o d z o w n o ś ć s k o n c e n tr o w a n ia u w a gi n a s z y c h d u s z p a s te rz y w o k ó ł p ro b le m a ty k i re lig ijn e g o k s z ta łc e n ia d o r o s ły c h
o ra z n a p o m o c , p o k tó r ą p rz y ty c h r e f le k c ja c h m o ż n a się g n ąć . R y c h ło p o w i n ie n z n a le ź ć się tłu m a c z p o lsk i te g o p o d r ę c z n ik a , a p r z y n a jm n ie j je g o r o z d z ia ł u trz e c ie g o . Sądzę, że s p e c ja ln y m i a d r e s a ta m i tej k sią żk i — p o z a d u s z p a s te rz a m i — p rz e d e w sz y stk im w in n i b y ć w y k ła d o w c y k a t e c h e ty k i w S e m in a r ia c h . D u c h o w n y c h o raz s tu d e n c i te o lo g ii.
Ks. A lfons S k o w ro n e k
D . E m e is, L E R N P R O Z E S S E IM G L A U B EN . E IN A R B E IT S B U C H F Ü R D IE E R W A C H S E N E N B IL D U N G M IT D E M H O L L Ä N D IS C H E N K A T E C H IS M U S . M it B e iträ g e n v o n G . B itte r, K lau s Lang, W o lfg a n g R iess, L u d g er Z in k e u n d e in e m V o rw o rt v o n A. E x eler, F re ib u rg Br. 1970, H e r d e r , s. 336.
K sią żk a E. p o d e jm u je p r o b le m a ty k ę p o d r ę c z n ik a o m ó w io n e g o n a p o p r z e d n ic h s tr o n ic a c h . J e s t n ią p a lą c a p o trz e b a te o lo g ic z n e j fo rm a cji d o ro s ły c h . R ó w n ie ż i to d z ie ło z a a d r e s o w a n e j e s t do sa m y c h d u s z p a ste rz y . N ie w ia d o m o bo w iem , p o k tó r e j s tr o n ie im p a s, b ra k i i z a p o tr z e b o w a n ia s ą w ię k sz e — czy u d o r o s ły c h p ra g n ą c y c h , sw ą w ie d z ę re lig ijn ą p o g łę b ić , czy te ż p o s tr o n ie u c z ą c y c h , k tó rz y d y s p o n u ją c n a jle p s z ą w olą, n ie w iedzą, czego się p r a k ty c z n ie ją ć . Is tn ie je d o tk liw y b ra k p o m o c y dla k s z ta łc ą c y c h E. je s t z d a n ia , iż d o s k o n a łą o r ie n ta c ją m o ż e s łu ż y ć w szy stk im u c z ą c y m K a te c h iz m H o le n d e r s k i dla d o ro s ły c h , k sią żk a — m im o p e w n y c h n ie d o c ią g n ię ć — do tej- p o ry p rz e z ż a d e n in n y k a te c h iz m n ie z d y s ta n s o w a n a . T łu m a c z o n y n a w ie le ję z y k ó w je s t p rz y jm o w a n y z p e ł n ą sa ty sfa k c ją p rze z c z y te ln ik ó w in d y w id u a ln y c h . N ie s t a ł się je d n a k d o tą d k a t e c h e ty c z n ą p o d s ta w ą z e s p o ło w e g o k s z ta łc e n ia d o r o s ły c h . I to w ła ś n ie z a d a n ie p o d e jm u je k sią ż k a E. s t a n ę ł a n a p u n k c ie sw ego s ta rtu . K o m p e n d iu m to n ie z o s ta ło n a p is a n e z a z ie lo n y m sto lik ie m , m im o że z r o d z iło się w p r a c o w n ia c h u n iw e r s y te c k ic h . S tan o w i o n o p lo n w ie lo le tn ie g o d o ś w ia d c z e n ia z e s p o łu u cz ą
cy ch , p r a c u ją c y c h z d o r o s ły m i w ró ż n y c h o ś ro d k a c h .
D o k s z ta łc a ją c e d u s z p a s te rs tw o w śró d d o r o s ły c h je s t o ty le w aż n iejsze od k a te c h iz a c ji d ziec i i m ło d z ie ż y , że ty c h o s ta tn ic h m o ż e m y ju ż w y ch o w y w ać w n o w o c z e sn y m d u c h u p o so b o ro w y m , p o d c z a s gdy sta rs i ze swej n a u k i relig ii w y n o sili cz ę sto p r z e k o n a n ia s ta ty c z n e o K o ściele , in s ty tu c ji n ie p o d le g a ją cej z m ia n o m , o w ła ś c iw o ś c ia c h K o ś c io ła ja k o o p o k i zw y c ięsk o p rz e c iw sta w ia ją cej się n a w a łn ic o m czasów . T y m c zasem n a ic h o c z a c h d o k o n a ły się i d o k o n u ją z m ia n y dla n ic h re w o lu c y jn e . P o n ie w a ż n ie są w s ta n ie ty c h w sz y s tk ic h n o w o ści o g a r n ą ć i z a sy m ilo w a ć , n ie u m ie ją te ż w łą c z y ć się i żyć dzisiejszym ry tm e m
