O obniżenie strat majątku narodowego przez pełne wykorzystanie bogactw kopalnych

JAN KOSTECKI.

O

OBNIŻENIE

STRAT

MAJĄTKU

'

NARODOWEGO

PRZEZ

PEŁNE WYKO~ZYSTANIE

BOGACTW KOPALNYCH

J

ednym z zasa.dni~zych celów pracy geologów jest powiększanie bazy surowcowej ~my­ słu. Odkryte i opraoowane .przez geologów złoża · kopalin użytecznych powiękSzają ~jątek na-: rodowy. Zasadniczym zadaniem eksploatamra

jest prowadzenie prawidłowego, oszczędnego

wydobywania kopalin, których zaso-by, jąk

wia-domo, są· ogrankzone. Dlatego aktualne( jest obecnie ·zwrócenie uwagi na uje.mne ~kutki · działalnośCi gómi!(!zej na wiele złóż surowców kopalnych. Słuszne jest także wskazanie tech- .

nologom nowych mocHiwości surowcowych :i

za-chęcenie przemysłu do ustalenia metod stoso-. wania nowych kopalin. Poeytecz:ne jest równ.ież

przypomnienie geologom i . eksploatatorom ko-:-palin o wartoś~ach nienależycie docenianych

i przepadających

w

procesach urabia:nia, wydo-bywania i przeróbki ·tzw.· kopalin głównych. Wartościami tymi . są surowce towarzyszące ko-palinie głównie eksplootowanej'.

.. · . Ogromny wzrost wydobycia kopalin użyteCIŻ­ nych w ~lsce powoduje coraz wi~ksze odsla-nianie skał towarzyszących tym kopali.noni·oraz usuwanie na zwały, jako płdnnych, dużej· ilości skal występujących w postaci prz.erostów lub

wtrąceń w eksploatowanej· kopa.linie. W

wypad-ku prowadzenia eksploatacji odkrywkowej na-stępuje usuwanie na zwały olbrzymich ilości skał nadległych. Przy podziemnej zaś metodzie

wydobywania kopalin użytecznych zachodzi na-ruszenie isU,.iejącej poprzednio równowagi skał nadległych, oo powoduje najc.zęściej nierówno-mierne osiadanie tych skał, a jak wiadomo, każ­

dy z dotychczasowych podziemnych systemów wybierania· kopalin zakłóca naturalny układ . nadległy~h. skał i w dużej mierze uniemą-żliwia ·

wybieranie ich w przyszłości.

Ponieważ dzi.ałalńość ludŻka w skorupie ziemskiej doprowadza lub może doprowadzić

do zniszczenia różnorodnych złóż surowców mi-neralnych, dlatego celowe jest omóWienie ewen-. tualnego wykorzystania skał usuwanych jako

płonne lub skał, których układ naturalny

w-stanie za)lurzony ~ksploatacją kopaliny aktual-nie traktowanej ja:ko· użyt~a-główna ..

Omóvrienie i ·podkreślenie aktualnej już obec-nie· przydatności tZ.W. skał płonnych jest celowe,

. gdyż .być może, spowoduje większe niż dotych-. czas wykorzystanie tych skał jako surowców,

a przede wszystkim zachęci do opracowania lub

przyśpieszenia badań nad metodami eksploata-cji, jak najmniej niszczącymi złoża skał

towarzy-szących i nadległych, a także skłoni do prac ba-dawczych nad ustaleniem ewentualnej

przydat-. ności innych skał · tOwarzyszących kopalinie . głównie eksploatowanej-. ·

Wprowadzenie coraz to nowych kopalin do

przemysłowego użytkowania również ·zmusza do przestrzegania prawidłowości. i unikania. ja-kiegoko-lwiek marnotrawstwa surowców (choć­

by jeszcze nieprzydatnych) w każdym działaniu

górniczym w skorupie .zie:itiskiej.

"(\rprowadzanie nowych kopalin do użytkowa­ nia przypomina, że .dotycliczasowe wiadomości o włas;nościach skał i tworzących je· minel-ałów są stosunkowo niewielkie, że skały i minerały obecnie nieatrakcyjne, mogą· mieć własnośc;i,

które. przyszłoś~ dopiero. ujawni.

WytwarZa ~ę tu ścisła zależność międZy geo-logami a technologaroi - ·użytkownikami ko-paliny. Wzajemne poznanie możliwości: u geo-loga możliwości odkrycia i opracowani~ wystę­

powanla kopaliny; u· technologa .o- możliwości jej wykorzystania, opracowania przerobu _:... to

warunek owocnoSci współpracy. Grolog powi-nien być zorientowany w potrzebach surowco-wych technologa, a z kolei teąhnolog powinien

J:$yć informowany 9 spostrzeżenłach, wynoszo-nych przez geologa z jego -prac badawczych. .

Współpraca taka z~kszy bogactwo

narodo-we przez wzrost wyk6:rzystani.a rodzimych ko-palin; stworzy nowe przemysły oparte na

no-wych kopalinach; usunie marnotrawstwo surow- .

ców kopalnych. '

· · Dojrzała już myśl wprowadz~ia obowiązku

.kompleksowej ~loatacji szeregu kopaliri

wspólnie występującycli, · zwłaszcza surowców

ceramicmych, węgla brunatnego, węgla ka..: miennego, ·rud itd. Dynamika 'l.X)(lwoju nasiego .. przemysłu .naTZuca kmrieczność wprowadzania

odpowiednich rygorów bardziej obostrzających

metody gospodarowania wszelkimi złożami su-rowców mineralnych jako w~asnością spOłeczną szczególnie· wobec niskiej w wielu wypadkach za50bnOtŚci. eksploatowanych ~óż &u.rowców ·

w stosunku do rosnącego zapotrz.eoowania. Do

dziś jednak :riie zdołano ·rozwiązać kwestii eks ... ploatacji i spożycia krajowych surowców mine-ralnych tak by jak najbardziej zmniejszyć ich

marnotrawstwo. · · · .

. · · Nie będę tU szczegółowo omawiał zagadnień

. ąrganizacyjnych eksploatacji i zbytu kopalin, będących zaz:ówno głównym obiektem eksploa-tacji., jak i innych wspólnie z nimi występują­ cych, których usunięcie, odsłonięcie lub tylko ·naruszenie może lńastąpić. Zagadnieniom tym ,

poświęcono sporo miejsca w polskiej' i obcej li-. teraturze naukowej, -technicznej i ekónomiclnej ·

(T. LaskO'W'Ski., M. Budldewicz, J. Kuhl, K. To,..

biczyk, J. Ziółkowski, L. Christienko H. Hicks

.

.

.

.

' .

,

1 mm). · Na· użyteczność skał przywęglowych · .z~ócił uwagę ·zarąwno Główny Instytut

Gór-mctwa; jak i Podsekcja Górnictwa na·: l

Można .zanotować pokaźniejszą ilość prac o wykórzystaniu skal towaTZyszących złożom:

-węgla brunatnego, rud żelaza :i: rud innych m~

. tali, a także złożom innych kopalin eksploat.o.-wanych, zarówno, stałych, jak i płynnych.

Podobnie o metodach eksploatacji skał

towa-rzyszących głównej lropalinie, jak i o

metodach

przeróbczych tej główn,ej kopaliny w celu uzy-Skania różnych' surow-ców w niej występują-.. cych;-, jest' sporo. publikacji .polskich i obcych·

(B, Krupiński,

W.

Czechowicz, W. Mroczek,

W.

Pi;rsze~, . J.. Znański, fi... Tremhec~i, A. F. Zimin., P. N. Tarl:m, A. P. Kiljczkow,

F'.

J. L. Ditrilas, P.

Adair,·w .

T.

Daniel,

W.

R. Hudspeth i inni}. ' .•

w;d~je się

.

więc

,

.

że

przy opra-cowyWaniu technologii selektywnego, bezpiecznego wybie,.. rania krajowy~h · surow~ów towarzyszących so-·bie można by się byłQ oprzeć na szeregu opisa-nych przykładó:w rozwiązań· ·i na zaleceniach naukowych. Motorem wszelkich. w tej dziedzi-nie praktycznych poczynań byłoby ujawnienie (ustalenie vtysokości) zapotrzebowania na

okre-ślone rodzaje kopalin. .

Niewątpliwym uł.a:tvrieniem : i zachętą

d

o

wprowadzanj.a surowców ubocznych przez

prze-niy~ł do produkcji jest zapoznanie się z ich

wła.Snościami, warunkami występowania, moż1,i­

wościatni ·wydobycia; zasobnością. (może bodaj tylko rzędem wielkpo.ści · zasobów), . kosztami

własnymi loco kopalnia oraz kosztami transpor-tu do przetwórni.

· Największą ·. ilość różn6rodnych surowców

ubo~nych ujawnia a także udostępnia do .

zu-żytkowania: bieżąea, codzienna. eksploatacja

złóż węgla kamieitnego; Choć jednak· powszech-nie. wśród g6rników węgla kamiennego znana jest prawda, że nauka górnictwa! wyjaśnia zja-wiska, ich ·przyczyny i skutki, zachodzące pod-czas eksploatowania użytecznych surowców mi-: neralnyCh ()raz usta:la zasady racjonalnej

eks-plotacj~ tych surow~ów w celu ich 'Pełriego, wy-ko:J;"Zystania (Referat Podsekcji Górnictwa: na

r

Kongresie Nauki'PolSkiej w 1951 r.), a mia -nowicie. w toku·· .bieżąeej, ·upo·tcZ-ywej walki.· o wykonanie aktualnego planu. wydohyda w-ę­

gla;. nie zawsze górnicy węglowi pamiętają o ko-. nieczilości "racjonalnej, eksploatacji surowców" . ·a także o obowiązku. odpowiedniego· traktow

a-nia nawet zło2a węgla, a tymi bardziej więc nie·

troszczą ·się o ,,pełne wykol'zystanie" ·innych

złóż surowców towarzyszących węglowli. . . . .. Wyraźtlie korzystną 'zmianę metoCł wybiera-nia złóz węgla widać w ciągu ostatnich lat, gdy Plim 6-letni postawił ambitne zadanie

zmniej-sżenia wskaźnika strąt przy bieżącej

eksploa-tacji złóż węgla do ok. 13 ....:.. 14% ·(E. Jopek: O marnotrawstwie złóż węgli, ·· ,,Przegląd Gór-niczy" nr 9, 1951 r:)., wyrazem czego jest rów-. meż ·zaawansowanie· prac badaW'Czy~ nad usta-leniem warunków pełnego wybjerania złoża

oraz nad przeróbką surowców, np.· prace W. Bu-.dTyka, A. Sa.łlustowicza, W. Stępińskiego. T.

Laskowsldego i innych •.

W a~ tu dla całości obr~ zWrócić uwagę za Cz; Poborskim ("Przegląd Górriiilzy",.nr l, 1948) ·na różne kategorie strat surow-ców ko.palnych; · a to na sti~ty;

w pokładach nieodbudowanych z powodu ma~ łej ich miąższości; nadmiernej ilości zanieczysz"'

czeń, przerostów, . ·. w filarach ochr~nnych,

w filarach oporowy.ch, granicznych (obęcnie czę~ciowo likwidowanych), wzdłuż uskoków, ·

spowod9wane niemożrtoścdEi odbudowy

parlit

pokładów narus.zonych lub uniedostępnionych popriednią eksploatacją (podebranie pokładów,

Chaotyczna ·eksploatacja itd.), ·

w

P?lu

odb~dowy

zaJeinie od·

~tasowanego

systemu odbudowy i sposobu urabiania,

SpOwodowane gwałtownymi zawałami,

wtar-gnięciem wody itp:, .

· · .. spowooow~nę niewłaściw-Ym ·prowadzeni~ robót . badawczych .. złoża (zawodnienie, zanie-C'zyszCIZenie narzędziami badawczymi i , okru-Chami skał nadległYch ~tp.),

. spo.wodowane. pożarami złoża,

przy sortowaniu i p:rŻeróbce. .

Referat. Podsekcji Górnictwa na I ·Kongresie Nauki Polskiej nakazuje przy badaniach skał

stropowych wyjaśniać ich użyteczność, ~artQść oraz ewentualną obecność w nich innych -cen-nych składników mineral~ych. · · · ·

Jakież

to

są

,

,cenne

składniki mineralne" to~

watzyszące złożom węgla kamiennego?

W polskich ~łębiach węglowyCh stwierdZ9-no występowanie twardych łupków ogniotrwa -łych, gliri karbońskich· plastycznych, glinek ];}la-stycznych i półplastycznych, łupków zwy czaJ-nych, rud żelaza, pirytów, 'Pierwiastków r:

zad-kich.

·.

Najważniej57a

z.· tych .

skał

to

·

karbońskie

twarde łupki ogniotrwałe, częściowo już :

znaj-dująC€ zastosowanie w przemysłach ceramicz-. nych (szczególnie do produkcji. .

wysokowarto-ściowych ·wyrobów szamotowych) i c,hemicz-nych (np. wytwarzanie ałunów). Mogą być one

również wykoreystywane jako· ruda glinu.

Ana-liza tych łupków (K. Tobiczylk ;,Przegląd Gór -niczy" nr 10, 1950 ·r.) wykazuje przeciętnie

'47,79% Al203 l 49,86% Si02 a, ogniotrwałość:

34 do 35, niekiedy nawet 36· s. S. Starannie sor-otowany .łupek po wypaleniu jest śnieżnobiały.' '

Karbońskie ·łuP.lti.' ogniotrwałe, towarzyszące

jako przerosty o miąższościach od l do 20 cm

(wysokoogniotrwałe łupki już przy miąższości

5 cm - przedstawiają wartość .go~podarczą)

po-kładom węgla kamiennego, stwierdzone . zostały

w westfali en B (warstwy łaziskie, warstwy orzeskie), w części wschodniej Górno-śląskiego Zagłębia Węglowego. Również w Zagłębiu

Dol-no-śląskim,· stwierdzono występowanie łupków ogniotrwałych.

· S~ny łupek · noworudzki jest surowcem

ogniotrwałym o wwnościacll podobnych do

~łasności łupków wymienionych wyżej kopalń· ·

1 obszarów. '

Łupki ogluotrwałe przeważnie występują, j~k

to wykazuje M. Budkiewicz, w sposób regularny

często na znacznych przestrzenfu.ch, .nie zróżni­

~owane zarówno p<id względem miąższości jak

1.

wł~noś~i

. techri_ol?gicznych.

Łupki skł~ają

się głow~e z kaohmtu, lewe:rti.erytu i substancji

bezpostaciowych, zasobnych niewątpliwie w

Ah03, oraz z zwęglonych roślin. .

. Należałoby_ wyposażyć kopalnie węgla, w

któ-ryc~ ~stępl_lj~ łupki, w odpowiednie płuczki,

gdyznaJcennieJsze odmiany (o ogniotrwałości do

;3?

s. S.) można. uzyskać tylko. tą metodą.

Prze-bierka na dole kopalnijest niskowydajna i zbyt

kosztowna.

-Mieczysław Budkiewicz (;,Biuletyn PMO", nr·

3-4, ~948_r. i "Przegląd Górn~czy", nr 8, 1948 r,),

przyJmUJąc. za podstawę obliczeń wydobycie

węgla kamiennego na ·kopalniach krakowskiego

·obszaru Zagłębia Węglowego

w

listopadzie

1947 r. określaJ (licząc bardzo• ostrożnie, bo

tyl-ko 50% faktycznie uro-bionego łupku przyjmo

-wał ~a~o ~lość,. którą moma wydobyć w stanie

kwahfJ.kUJą~ym do upro.szczonęgo sortowania

na powierzchni) wysokość urabianego i

odrzu-canego tam tylko na zwały łupku

ogniotrwa-łego 6 ogn~otrwałości 34/35 s. S. na 15 000 ton

roaznie w stanie wyprażonym.

· J ~kie są jednak fak~czne zasoby łupków ogumtrwałych w Zagłęb1u Górno-śląSkim ·i w

Zagłębiu Dolno-śląskim? · · .

Apele o. zbadanie złóż_ łupków ogniotrwałych

· w zagłębiach węglowyffi są w po,Iskiej litera- .·

·turze powojennej nader liczne. Niekiedy wyda- ·

wało się,· że badania geologiczne i

:technologicz-ne złóż łupków zostaną ,rzeczywiście

p,roV{a-dzone, a w ich konsekwencji -nastąpi stosowanie

. na szerszą skalę łupków w przemyśle. Tak było

. na przykład po trzecim dorocznym zebraniu

Ra-dy Naukowej Instytutu Naukowo..:Badawczego

Przemysłu Węglowego, które odbyło się 18

gru-. dnia 1947 rgru-. Uznano wówczas za najważniejsze

, z głównych zadań do opracowania w 1948 r.

badanie ogniotrwałych łupków

przywęglowych.-Konrisja Racjonalizacji Przemysłu Materia·

łów OgniotrwałyG}l w czasie od. 1946-1948 r.

ustaliła program prac badawczych zarówno

ge-ologicznych, jak. i technge-ologicznych, dotyczą­

cych łupków ogniotrwałych. Przemysł

Materia-łów OgniotrWały,ch prZy" opracowywaniu

w

1950 r. planu prac na okres Planu 6-letndego

prżevvidyW"ał' zaktyWizowanie geologicznych

ba"-dań złóż łupków ogniotrwałych; co zręsztą uwzględnia w projektach Planu 6-letniego Mi-nisterstwo Górnictwa. Akademia

Górniczo-Hut-nicza dawała jako tematy prac dyplomowych

tematy dotyczące zagadirleń ognJiotrwałych łup­

ków karbońskich. Dlaczego jednak mi·mo

mani-festowania celowości prac nad łup~ami

ognio-trWałymi ·nie wychodzą one w sposób

konkret-Na Sesji konkret-NaukoweJ PAJ:Il, odbytej w dniach

27-30 VI 1954 r .. w sprawi·e materiałów

budo-wlanych w Warszawde M. Budkiewicz zwrócił

znów u~agę na pożytek opracowania i

wykorzy-stywania .skał towarzyszących węglowi

kamien-nemu. · ·

O możliwościach odkrycia zasobniejs~ych złóż

cennych łupków (W. Wójcik, "Hutnik", nr 1

1948) mogą swiadczyć takle :takty, jak:

odkrycie ·w 1932 r. w kopalni "Piast" w Lę­

dzinach, w polciacizie. węgla, przerostu łupko.,.

wego o miąższooci 40-50 'cm o. zawartości

po-nad 40% Al20a a ogniotrwałości ponad 33-34

s. S. Łupek ten· -

w

stanie surowym barwy

kremowej --:- został skierowany

w

-całości do

Zakładów "Elektra" w Ła·ziskach. Wydobycie

wynosiło początkowo pcnad 200

ton

miesięczni~;

odkrycie w 1933 r. w pakładzie · "Izabella"

kopalń Sierszy ("Artur" i "Zbyszek")

przero-stów łupkowych o ogniotrwałości 33 s~ S.,

bar-wy kremowej lub różowawej: Łupek ten

stoso-wano do produkcji wyiszych gatunków

szamo-towych. materiaiłów w Zakładach. Szamotowych

·w KrzeszoWicach;·

odkrycie w złożach węgla kopalni

"Klimon-tów'·' łupku ogniotrwałego o miąższości do l m,

barwy szarej

a

ogniotrwałości oik. 29---31 s. S.

W czasie okupacji łupek ten po wypaleniu w

polowych piecach stosowano do produkcji

sza-motowych materiałów w Fabryce Szamotów

w Nowej_ Wsi. ·

Również. o możliwo~iach u.sr.zla~hetnia:rui.a łupków Hastych1 a więc wyko.rzystywania icll

do cel6w specjalnych, świadczą niektóre wyniki

badań, np. badania, p-rowadzone w . latach ·

1946-1947 nad skałami ilastymi krakowskiego

obszaru węglowego przez M. Budkiewic~a:. .

Karbońskie gliny plastyczne i półplastyczne

występują w Wielu kopalniach jako przerosty

warstw stropowych i spągowych o miąższo­

ściach od kilku centymetrów do - niekiedy

-kdlku metrów. Mają ogniotrwałość od 27 ·do 31 ·

s.

·S.,. są więc surowcem pr.zydatnym do

pro-dukcji materiałów ogniotrwałych i powinny

znaleźć zastosowanie ·w szamotowniaCh

czyn-nych w pobliZu zagłębi węglowych.

W jednej z kopalń W.UPYl brzcinej Górno..,

śląskiego ·zagłębia Węglowego na wychodniach

napotkano pokład czarnej glinki plastycznej

-o miąższości 30 - 50 cm.

Nie jest to eapewne jedyne miejsce wyst.ępo;..

wania glinki phistycznej' podobno o

ogniotrwa-łości 30 s. S. Glinka ta jest obficie infiltrowana

substancją węglową i po odpowdednim

przero-bie oraz wysuszeniu może być wypalona wła­

sną substancją węglową bez potrzeby zużywa­

nia dodatkowego opafu. Glinka - a po

wypa-leniu już racz.ej materla:ł - jest bardzo lekka

i

z

:Powodzeniem rrioże zastąpić materiały

Za przy1dadern · kilku cegielni· Górno...:śląskie­ go Z.agłębia Węglowego -należałoby do produk-cji cegieł szerzej stosować m.asowowystępujące

· łupki . zwyczajne, niekdedy twarde, ale pod

wpływem wilgoci uplastyCIZ!Il.iające się i pęcz­

niejące, o ogniotrwałości przeważnie niższej od

26 s.

s. .

.

-

.

Dział· Złóż Głównego · I~:tytutu . Górnictwa

pobierał przez pewien . czas do badań próby

z warstw skał ilastych, odsłoniętych

w

wielu ·

k-opalniach·_. ek.Sploatacj ą I)okładów · ~ęg1a. Na

podstawie badań· ·chemicznych i

petrograficz-nych Dział Złóż GIG wypracował metodę

po-zwalającą rozróżn:fttć, zależnie od . ilościowego

występowania poszczególnych składirików:, łupki

irlaste twarde o wysokiej ogniotrwałości od łup­

ków-ilastych- miękkich nislro·Iub llli~gniotrwa.., ·

łych.. Większą możliwość· usystematyzowania,

a przez to określania przydatności przemysłO-· ·

wej karbońskkh skał ilastych dała obserwacja . icp "tekstury". Tek.sturalne makroskopowe

wy-różnienie grup skał ilastych ma duże 'znaczenie,

jak to wY'kazały badania GIG~ .szczególnie gdy

chodzi o poszukiwanie łupków ilastych twar- - .

dych, pozwala bowiem określać przydatność

łupków ilastych · bez. konieczności

przeprowa-'dżania · kosztownY'oh i wymagających dużo

cza-su . a11aliz. Z poWo-du b:r:aku k.t'edytów

zaniecha-no jednak dalszych badań.. ·.

•

. •

*

Węglowi kamiennemu towarzyszą związki

żelaza. I tak w miale węglowym pewnej grupy

kopalń zawartość FeS:J wynosiła od 14,32 do

.l

7,83%, gdy znów w popiele węgla z innej gru- ·

py kopalni stwierdzono 10,81% FeS2•

J. Ktihl rozróżnia 3 .postacie występQwalllia

karbońskich. rud zelaza: ··sferosyderyty.,

kilku-centymetrowe warstewki i zbite kompleksy skał

typu dolorni tycrznego lub anicierytowego

.(o miąższości od kilkudziesięciu do kilku m),

:wśród których występują węglany żelaza c.- za•

wartoś(!i Fe do 40%. Przyznać należy, że obecnie

nie zawsze rudy te mają znaczenie przęmysłO:.

we, zawierają jednak przeważnię ponad 25% _Fe.

Szczególnie licznie występują one w górnych

warstwach porębskich, w górnych rudzkich

i orzeskich. ·

.

Zużle węgli wi~lu kopalń są rudą glinu~ gdyż

!Zawartość w nich Al203· przekracza· 30%, osią;_

gając 32% przy -najczęściej.~rzystnym

stmmn-ku.do Si02 • ·

Op11ócz tego ws.pomnief! tuteż,n.ależy o

stwier-_dz-eniu, choć niestety w bardzo małych· ilościach,

wyatępówaru.a w węgla-ch grupy. siodłowej Gór-·

no-śląskiego Zagłębia Węgłó-wego różnych

pier-wiastków, takich jak: •Pb, Cu, Cr,. Co, Zr, Ni,

Cd; V,' W, Ca, In, l:H, Sc, Nb, Ge.

Także i przy eksploatacji rud żelaza

wydo-bywane są duże-ilości (rzędu dziesiątków tysię­

cy ton roczruie) jurajskich czarnych iłów, łup­

ków ilastych· i tzw. zwięzłego spieku barwy

ja-snoszarej', które z powodu nie -opraco~ania

za-stosowania ulegają zniszc.zeniu~ Zasoby tych

su-rowców sięgają kilku setek tysięcy ton.

W

stęp n e badania

tych ·.

s'kał · przeprowa.dzil·

(J. Karpaez "Biuletyn Instytutu Technologii

Krzemianów" nr 4, 1954) na polecenie Departa..:

mentu Techniki Państwowej Komisji

Planowa-nia Gospodarczego Zakład Ceramiki Budowla,.;

nej Instytutu Technologii Krzemianów. Bada~·

nia iłów J. łupków objęły oznaczenia: składu

granulometryc:mego, składu chemiczrfego,

pla-styczności,· skurczliwości· wysychania

uformo-wanych kształtek oraz badania ich własności po

wypaleniu w różnych temperaturach.

··Analiza chemic.ina 6 próbek z kopal

n:

Tade-usz, Czesław, Paweł V, Paweł VI, Rudnikd.

wy-karzała znaczne różmice w ich składzie: Al203

-. 9,93--19,82%; Si02 - 47,56~68,65.%;"F~03

·-'-4,10---.,..--13,12%; Ti02 - 0,78-1,15%; CaO

--0,99-6,83%; Mg()- 1,00-2,55%; strata pra.:.

żenia·- 7,70-17,19%. · . .

Stwi~ll'dzono; że iły

czarn..e

mogą nadawać .się

do- ·produkcji lekkiego wypełniacza do beto-!Lów,

tzw. keramzitu. Z_astosowalllie ich do

wytwarza-nia . cegieł będzie możliwe po oprn.cow:aniu wła­

ściwych procesów technologicznych uwzględ­

:hiających niską temperaturę m:iękni~ćia iłów.

Anal:i.za chemiczna !) próbek łupków z

ko-palń: Majówka, Prochnica i Edward wykazała

pewne różnice w ich składzie: _

Al203---'-- 23,53-30;69%; Si02- 44,48--,-55,27%;

F~Os - 4,25-7,33%.; Ti02 - 1,37-1,75%;

CaO - 0,34-1,00%; MgO - 0,73-1,64%;

strata prażenia-8,63-14,02%.

Stwierdzono pewną przydatność łupków

ila-stych do produkcji płyt okładzinowych i cegły

obliców.kd, co b~dzie jednak: aktualne do pieto po·

przeprowadzeniu ·dokładniejszych · oznacżen

i prób półtechnicznych.. · ·

. Badania próbki spieku zwięzłego objęły

oznaczenie ski:adu chemi·cznego oraz składu

gra-nulometrycznego, plastyczności, skurczliwości,

wysychanda, nasiąkliwości. Skład chemiczny

spiekli: Al203 - 15,67%, Si02 --,- 19,93%,

F~03-3,12%, Ti02- 0,36%, CaO- 27,05%,

Mg:O .--,- 2;55%, strata prażenia- 29,52%.

Ze względu na. pokazną zawartość CaO

Insty-. tut l:echnologii Krzemianów zamierza u.stalić

m()żliwość wykorzystania tej skały do produkcji

materiałów wiążących .

Njekiedy dziś jeSzcze ulegają dewastacji

rety-ko-liasowe ·. złoża glinek ogniotrwałych, wystę­

pujących nad eksploorow:anymi rudami żelaza

z powodu niestosowania J)odsadzk:i w tym

ko-palnictwie i z niezsynchronizowania eksploatacji

obu surowców. W podobny sposób są również

dewastowane złoża różnorodnych piaskd\Vców,

stanowiących warstwy stropowe złóż rud.

Niewłaściwa eksploatacja złóż różnych

glince-ramicznych i piasków towarzys'lących jest zbyt

często wynikiem nieuzgadniania zużycia

surow-ców ceramicznych i innych. Zbyt często

eksplo-atuje się pewne tylko odmiany (atrakcyjne) glin,

dewastując złoża innych nadległych kopalin

(ob-szary Bolesławca, Zagłębia Dąl:>rowskiego,

Skar-żyska). ·

417

'

.

.

. . .

.

_

NiJ~talenie

zasad

przetwÓrstwa i

~tosowa~

· .

niif' glin tzw. · odsortowanych, występują<.-ycł:t

. w stropie złóż gliri ogniotrwałych w jedn~

z wielkich rejonów na Dolnym Sląsku jest

po-wodem poważnych trudności ekonomicznych

i . eksploatacyjnych. Mimo· to nadzór górniczy·

tych kopalni, zdając sobie sprawę z. wartości

. tych glin. starannie je wydobywa i,

zabezpie-czając przed ni~czeniem, przechowuje od wielu

lat, czekając na wykorzystanie. · ·

1 _{. · W rejonie Nysy Łużyckiej wysyłka do} zakła-dów przetwórczych glin ognidtrwałych i innych,

występujących w stropie eksploatowanego złoża

-węgla brunatnego nie jest uzgodniona z

fak-tycznym ilościowym ich wydobyciem, które za_

: leźy··oo bardzo wysokich planów wydobycia wę--.

gla brunatnego jako-kopaliny głównej .. A przę-;

oież -wśród tych ·glin występują odmiany

o ogniotrwałości 31 a nawet 33 s. S.

··.·Bywa. i odwrotnie: eksploata:cja mioceńskich

. głin ogniotrwałych odkrywa-niekiedy złoża

wę-gli brunatnych o dość dużej miąższości (ponad 2_.0), oo prawda o niskdej kaloryczności, ale

mo-gących· zii-~le7.c · żastosowanie lokalne zarówno

na opał

<iJ.a

okolicznej ludności, jcl!k dla potrzeb

. ·tamtejszych zakładów prZemysłowych.

-. , Złożom trz~ciorzędówych ·kwarcytów dość­

_często towarzyszą w stropie złoża ·różnorodnych

kwarcowych piasków o niekiedy W)l:;okiej

czy-.. stośc:i (nawet niżej 0,01% wtrąceń tlenków że­

laza!). Zroźa te nie zawsze w porę mogą być do- .

strzeżone ·przy szybkim tempie eksploatacji

kwarcytów, występujących 'W ba:Vdzo małych .

ilościach na m2_{• Naleźale-by więc wznowić}

_opr.a

-· cewanie zagadnienia czystych piasków.

. ,RóWiłież wśród złóż kWarcytów i piag;kowców

. paJeózoicznyc,h i mezozoicznych Gór Swlęto-krzyskich występuj-ą różnorodne złoża glin,

nie-ld.edy o ogniotrwałości do 32 s, S. ·(Wiśniówka,

Ptkanów, Podole, Gromadzice,-Sżydłowiec ita.),

·

a

przy postępującej . eksploatacji kwarcytów

i piaskowców gliny te ulegają zniSzczeniu. .

. Wspomnieć tu te.ż należy o niesłusznym

sU>-. sowaniu podziemnej eksploatacji złóż magne- .

zytu. Być może,,

z

.Powodu -niedQstatku dobrych

urządzeń sottgwndczyr)i w kopal.n.iacli

magne-. Zytu, przy s!Z'tywnych . WYmaganiach technolo-· .:gicznych, określających własnooci przydatnych

magnezytów, dla sprostania wysokim planom

dostaw siłą przyzwyczajenia soosuje się nadal

eksploatację podziemną przede wszystkim w

celu wybrania żył o większych miąż~zościach.

Nadal słuszile

jest Wń.ęc domagapie się sze:r:~ego

"Wprowadzania VI kopaln:i,ach magnezytów

eks-. ploatacji odkrywkowej oraz niewątpliwie słu­

_szne jest wprowadzanie nowych urządzeńsor­

t<Ywnicżych i pr:ieróbczych w tych kopalniach,

urządzeń ba_rdzięj dos1osowanych do rodz:ajów

i własnośCi surowców występujących w

wysa-dach serpentynitowych. ·Magnezytom bowdeni

towa·rzyszą złoża szeregu surowców (np. ftldy

Ni), co prawda

w

niewielkich ilościach, ale

jed-nak przy masowej eksploatacji miesi~czny ich

uzysk będzie pokaźny. Odzyskane będą również

pamijane dotychczas drobne, siatkowe złoża

.. ··

..

·.

.

magnezytu

< przy -

odkcywkówe]

· ·

eksploatacji ·

· i stosownej przeróbce. Daty-chczarowe doświad-;

· czenia zagranicznych eksploatato~w i osiągnię­

cia ·naszych i olx:ye:h technologów wska.zUją na

możliwość całkowitego wykąrzystania · ws~yst­

kdch skał wysadów serpentynitowych. Można tu zal.ecić"np. pracę M. I. Agoszlrowa,_ A:·.L

Na-zarczyka, p.· Ął:: Brorin'ikowa i Z. R. Tierpooowa o nowym systemie_ eksploatacji cienkich żył

o dużym upadzie z oddzielnym wybiex~em

składników ("Nowaja· &istiema razrabatki

ton-. kich krutopadajuszczich żił ramielnoj

wyjem-.koj. "Gorn. Zurri.", nr l, 1952). Nader

cieka-wie opisuje itechnologi,czne procesy

Wpz-owa-dżające dalsze obniZen:ie stra:t metali A. Lange

w pracy pi. Moglichkeilten der Senkung der

. Metallverlu~te dUTch _ Anw:endting modem~

V erhtit'tung.:. · und Verarbeitungsmethoden ("Me-tall. Giessereit~chn.'f t. 2, nr

..

-11, 1952).

•

*

Prezes Centralnego Urzędu Geologii w § 24

i:QSttukcji nr l z dnia 30 kwietnia 1954 w

5pra-wie ustalania (dokumentowania) zasobów złóż kopalin stałych nał:oeył na organa państwotWej

służby· geologicznej obowiązek jednoczesnegO

ustalarJ,ia z -zasobami kopaliny głównef, tj. tej, dla której podjęto . roboty geologiczno-rozpo-znawC'7le, również zaso-bów kopalin występują-. . ·cych

w

złożu lub w jego na.jblrl.ższym sąsiedz-₁

twie. · ·

. Dalszym kroki;em powinno być zsynchronioo-. wanie eksploatacji_ złóż surowców wspólnie

wy-stępujących, czego celowqść . podkreśliło

do-. świadczenie lat minionych. ·

Należy ·Więc przystąpić wreszcie do

obo-wiązkowego wprowadzania żasady

kornplekso,-wej eksploatacji surowców sobie towarzyszą­

_-cych

w

wypadku stwierdzonej przydatności

przemysłowej .kopaliny ubocznej.

Z tej synchro:Q.izacji .wyniknie wiele pożyt­

ków:

a) obniżka· kosztów· ekSploatacji kopaliny

głównej, . .

, b) . ·zwiększenie dostaw szeregu surowców

do-tychczas często deficytowych, · ·

c) zmniejszenie ilości obil?lkt.ów

·eksploatują-cy~h kopaliny; . · . _ ..

'd)

wprowadzetJJie do produkcji nowych

ko-palin

·

o

własnościaCh korzystniejszych

i niższych-kosztach transportu. ·

NależY przy eksploatacji wszelkich złóż

su-rowców mineralnych nie-dopuszczać do

zabu-rzeń układu naturalnego skał, a w wypadku;

gdy jest_ to nieuniknione, należy dążyć· do wy.;;.

ko:rzystywania skał· naraźornych ·na znisz~ende. . W tych warunka-ch istotnym zagadnieniem

jest współpra.ca: _

geologa, określającego zasobność złoża

surow-. ców towarzyszących, jego rozprzestrzenienie

·i warunki występowania i powstania;

górnifca, opracowującego możliwości.

tech-niczne wydobycia surowców w stanie jak

· techriologa; określającego .· własności sufow: ców i ich przydatność oraz u.stalającego· metody ich · przetwarzania na materiały i przedmioty

użytkowe;- ·

. konstruktora, opracowującego urządzeruia .vi'Zlbogacające i przertwór·cze kopalin;

ekonomisty, kltórego zadaniem j-est obiekty-vim.e ustalenie ,kosztów wytworów z danej ·kop-ar

·

liny,

porównanie ty-ch kosztów z kosztami

in-. · !11YJCh podohny.ch l'Ila·teriałów z uwzględnieniem _ korzystnych mC?mentów eksploatacji i przetwór-stwa omaWianej kopaliny.

Dlatego należy:

l. systematycm.ie obserwować i tejestro\Vać

występowanie wszystkich złóż surowców łropal­

nych, towarzyszących aktualnie eksploatowanej . · _kótpal

::tU

e. Jest . to już obecnie statutowym

oho--w~iem wszys~ch geologów i nadzoru gó~r­

mczego;

2. badać własności surowców towarz~ a.zą­

cych kopalinie głównej i wyniki wstępnym

ba:.

dań wraz z próbami przekazyWać branżowym

instytucjom badawczym do dalszego u.stalenia charakterystyki i ewentualnego u.stalenda pro-cesów przeróbczych;

· 3. zarezerwować pewne kwoty na praoe

ba--dawc7!e kopalin towarzyszących (w kopalniach

)uh

W'

centralnych

zarządach-

albo

instytutach

· --technolo,gicznych);

-· 4. systetnatycr.nie śledzi<: postęp nauki za-granicznej w dziedzinie ·użytkowania

towarzy-szących kópa1i.n;

5. premiować specjalny<Jlli nagroda.IIl:i! prace

badaweże w dziedzinie u:żytkowama kopalin

to-warzyszących.

Muszą być w~cie- zgodnietrz; rezolucjami

i-postanowieniami "Con.ference Technique Mon-dtale", odbytej w Kairze w 1948 r . ."--- jak

naj-śpieszniej podjęte konkretne prace, mające na

celu ograni-czenie i likwidację m.a.rn..otrawstwa w wyzyskiwaniu tych sUti'Owców mineralnych1 których złoża są nieodnawialne, a wydają się być również ograniczone. Do. takich złój; należą równteż i złoża kopalin towarzyszących.

Zagadnienie prawidłowego wykorzystywania surowców to:warzyszącycll kopaldnom głóv.r~

nym jest bardzo obszerne, dlatego w krótkim artykule tematu wyczerpać n:ie można i ~ie.było

to zreSZ'tą :i!ntencj ą niniejszego s~icu, który

miał zwrócić uwagę na bogactwa mineralne

po-mijane i często. niszczone ,pr:zy jednoczesnym :.Strrieniu. zapotrzebowania na tę same lub inne kopaliny o podobnych własnościach technolo-gicznych.