">>Gazeta Lwowska<< 1941-1944", Grzegorz Hryciuk, Wrocław 1991 : [recenzja]

Cieślikowa, Agnieszka J.

"’Gazeta Lwowska’ 1941-1944",

Grzegorz Hryciuk, Wrocław 1991 :

[recenzja]

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 32/4, 128-129

128

p ow ied zi w przedwojennej P olsce. Cenzura była na dodatek zbędna w pierw szych latach wojny, kiedy to em igracja nie k w estion ow ała metod i celów polityki rządu. Sytuacja uległa zm ianie po podpisaniu układu Sikorski-M ajski, kiedy część gazet rozpoczęła coraz ostrzejszą krytykę p o lity ­ ki w schodniej rządu. O dpow iedzią były cofnięcia subwencji i konfiskaty, niem niej p ow ied zieć trzeba w yraźnie, że m im o podjętych przeciw opozycyjnym tytułom restrykcji m ogły one przem a­ w iać w oln ym głosem . Sprawą najbardziej bulwersującą i głośną stała się decyzja rządu brytyjs­ k ieg o zam knięcia (form alnie: co fn ięcia przydziału papieru) „W iadom ości P olsk ich ” w lutym

1944 r. Sporo ciekaw ych inform acji archiwalnych w tej sprawie przynosi tekst Hanny S w id ers­ kiej Z d zie jó w p o lsk ie j p r a s y o p o zycyjn ej w Londynie 1941 — 45 („Z eszyty H istoryczn e” 1992, nr 101); w szystko w skazuje na to, że decyzję o likwidacji pism a podjął rząd brytyjski nie bez su gestii ze strony sow ieckiej (czem u stanow czo zaprzeczał podczas interpelacji parlamentarnych w tej spraw ie m inister informacji Brendan Becken).

Jedną z najłatwiejszych metod krytycznych jest upominanie się o informacje pom inięte przez autora. Jeśli jednak pozw olić sobie na koniec na taki zabieg w wypadku książki Lew andow skiej, to m yślę, że cenne byłoby pośw ięcenie nieco uwagi środowisku dziennikarskiemu. N ie idzie mi o do­ kładny opis socjologiczny, choć dobrze byłoby przeprowadzić rozgraniczenie na profesjonalnych dziennikarzy i parających się publicystykę polityków, naukowców, pisarzy itp., niew ątpliw ą sw o is­ tość prasy em igracyjnej, lecz o ważne, jak sądzę, informacje dotyczące pism , z którymi publicyści tytułów wydawanych poza krajem współpracowali przed wojną i idących za tym sym patii p o lity cz­ nych. U m ożliw ia to np. w n ik liw sze odczytanie niejednej dyskusji, nie tylko pośw ięconej p rzyczy­ nom klęski w rześniow ej, podczas której przedwojenne biografie stanowiły, choć nie w e w szystkich wypadkach, klucz interpretacyjny. Daje wyobrażenie o charakterze p oszczególnych tytułów, sytuu­ jąc poprzez pokrewieństwa ideow e prasę powstałą po 1939 r. w obec pism przedwojennych, m ów i w reszcie sporo o stopniu jej profesjonalizmu.

R a fa ł H a b ie ls k i

Grzegorz H r y c i u k , „G a zeta L w o w sk a ” 1941 — 1944, Wrocław 1991, ss. 160, W ydaw nic­ two Uniwersytetu W rocławskiego.

W badaniach nad niem iecką prasą w języku polskim, wydawaną w czasie okupacji niem ieckiej w Generalnym Gubernatorstwie, „G azecie Lw ow skiej” pośw ięcono dotąd mało uw agi. Jedynym tekstem, pośw ięconym w yłącznie temu „dziennikowi dla Dystryktu Galicja”, był artykuł W. W ójcik

G azeta L w ow ska (1941 — 1944). M etody i kierunki oddziaływ an ia p ropagan dow ego na p rzyk ła d zie w ybranych zagadn ień, opublikowany w 1986 r.

W 1992 r. ukazała się monograficzna praca Grzegorza Hryciuka. Jest to uzupełniona wersja pracy magisterskiej autora.

W sw ych badaniach nad „Gazetą Lwow ską” autor oparł się przede w szystkim na zachowanych rocznikach tejże gazety, posiłkując się dostępną literaturą dotyczącą prasy gadzinowej, oraz — szcze­ gólnie w części dotyczącej organizacji zespołu redakcyjnego — materiałami Stanisława W asylew s- k iego, znajdującymi się w D ziale Rękopisów Biblioteki ZN im. O ssolińskich.

Po dość obszernym wprowadzeniu w problematykę prasy gadzinowej na terenach GG w latach 1939 — 1945 — a trzeba tu nadmienić, że autor skłania się ku używaniu określenia „polskojęzyczna prasa jaw na”, wprow adzonego przez L. D obroszyckiego, uznając je za bardziej w yw ażone — nastę­ puje pięć rozdziałów, które omawiają kolejno: organizację gazety i zespół redakcyjny, przedstawie­ nie „sprawy polskiej” na łamach „Gazety Lw ow skiej”, propagandę antyradziecką i antysem icką, odb icie dnia p ow szed niego Lwow a w publikowanych przez „Gazetę Lw ow ską” materiałach i w resz­ c ie problem atykę kulturalną, która w próbach ocen „Gazety L w ow skiej” odgrywa istotną rolę. Strona form alna w yd aw ania „G azety L w ow sk iej” i skład zesp o łu red ak cyjn ego zo sta ły p rzed staw ione — biorąc pod uw agę, że nie zach ow ało się archiwum redakcyjne — w yczerp u ją­ co. U łatw ien iem n iew ątp liw ie był tu fakt, że Stanisław W asylew sk i, znany pisarz b ędący je d ­ nym z redaktorów „G azety”, stanął po w ojnie przed sądem , oskarżony o kolaborację (i został p rzez tenże sąd u n iew in n iony), i w zw iązku z przeb iegiem procesu zach ow ało się n ie co in for­ m acji d o ty czą cy ch redakcji „G azety L w ow sk iej” . Autor nie korzystał co prawda z akt p ro ceso ­ w ych A. W asy lew sk ieg o , które znajdują się w A rchiwum Sądu W ojew ódzkiego w K rak ow ie, nie

RECENZJE I OMÓWIENIA

₁₂₉

zaw ierają one jednak istotnych inform acji ponad to, co autor znalazł w notatkach i k oresp on ­ dencji S. W a sylew sk iego w O ssolineum .

D w a kolejne rozdziały, Sprawa polska (1941 — 1944) i Propaganda antysemicka i antyradziecka, prowadzą do wniosku, że „Gazeta Lwowska” sposobem przedstawiania tych zagadnień nie różniła się w znaczący sposób od pozostałej prasy gadzinowej, poza krótkim okresem początkowym, kiedy to propaganda antyradziecka w „Gazecie Lwowskiej” wykorzystywała lokalne emocje, związane z nie­ dawną okupacją radziecką. Wydaje się to nieco zbyt ogólnym potraktowaniem zagadnienia propagan­ dy antyradzieckiej na łamach „Gazety Lwow skiej”, zwłaszcza że w e wstępie czytamy: „zamierzeniem autora było również ustalenie, w jakim stopniu odbiły się na tym, co i jak pisała GL, inne niż na pozostałych terenach GG warunki życia i doświadczenia ludności w latach 1 9 3 9 — 1941”.

N ajobszerniejszy i bez wątpienia najciekawszy jest rozdział, w którym autor przedstawia dzień pow szedni Lw ow a pod okupacją niem iecką, na początku zastrzegając słusznie, że obraz życia Pola­ ków prezentowany na łamach „Gazety Lw ow skiej” jest dziełem niem ieckich specjalistów od urabia­ nia opinii, a w ięc z informacji należy korzystać z pewną ostrożnością.

A n alizie w tym rozdziale autor poddał informacje z kolumny miejskiej oraz z kolumny o g ło ­ szeń, kreśląc problemy bytow e m ieszkańców Lwowa. Zastrzeżenia m oże budzić w yryw kow e korzy­ stanie z zam ieszczanych w „G azecie L w ow skiej” ogłoszeń, na dobrą sprawę jednak ogłoszen ia z 897 numerów dziennika stanowią materiał, którego szczegółow e opracowanie wym agałoby odrę­ bnej publikacji. Interesujące, choć również wykraczające poza ramy omawianej pracy, byłoby sk o­ nfrontow anie obrazu życia codzienn ego Lwow a z łamów „Gazety L w ow skiej” z przekazanym przez — nielicznych co prawda ■— pamiętnikarzy z tego okresu.

Problematyka kulturalna, szczególn ie od w iosny 1943 r., korzystnie wyróżnia „Gazetę L w ow ­ ską” spośród innych pism gadzinowych. Autor upatruje w tym zasługę S. W asylew skiego. Istotnie, w „G azecie L w ow skiej” ukazało się sporo artykułów o charakterze krajoznawczym i historycznym , wykraczających poza standardową treść dzienników gadzinowych.

W zeznaniach na temat sprawy W asylewskiego, złożonych w 1945 r. przed prokuratorem w Kra­ k ow ie, pow ołany jako świadek lw ow ski adwokat, Jerzy R osienkiew icz, stw ierdził, że wraz z prof. A leksandrem C zołow skim i prof. Eugeniuszem Barwińskim z Uniwersytetu L w ow skiego specjalnie prosili W asylew skiego, aby w miarę m ożliw ości prowadził dział literacki w „G azecie L w ow skiej” w ten sposób „by w alczyć z ukraińską zaborczością i zaznaczać tudzież podkreślać polsk ość Lw ow a i m iast okolicznych”, i że S. W asylewski w pełni się z tego zadania wyw iązał.

L w ów z okresu okupacji niem ieckiej jest w ciąż mało znany i przedstawia badaczom i pu blicy­ stom szeroki wachlarz zadań.

D obrze się stało, że okupacyjna „Gazeta Lwow ska” została obszernie opisana. Szkoda, że c ie ­ kawa praca G. Hryciuka ukazała się w nakładzie zaledw ie 350 + 5 0 egz., gdyż z pew n ością nie dotrze do w ielu osób zainteresowanych dziejami Lwowa.

A g n ie s z k a J. C ie ślik o w a

„M ateriały pom ocn icze do najnowszej historii dziennikarstwa” — tom XV III pod redakcją naukową A lin y Słom kow skiej przy współpracy Danuty M ikołajczyk-G rzelew skiej, W ydaw nict­ w o Uniw ersytetu W arszaw skiego 1992, ss. 280.

K ilkunastoletni żyw ot „Materiałów pom ocniczych...”, pochlebne opinie studentów, do których przede w szystkim były kierowane, w ysokie oceny wielu autorytetów prasoznaw czych — w szystko to pow oduje, iż przytaczanie dalszych argumentów uzasadniających potrzebę wydawania tego ro­ dzaju pom ocy naukowej byłoby niepotrzebnym wygłaszaniem truizmów. Konstatacja pow yższa nie zwalnia jednak recenzującego od krytycznej analizy tomu XVIII, która „M ateriałom...” z pew nością nie zaszkodzi, a być m oże będzie uw zględniona przez zespół redakcyjny.

Cykl w ydaw niczy tomu XVIII, podobnie jak dwóch poprzednich, trwał cztery lata (przygoto­ wany do druku w październiku 1988 г.), co sprawia, iż czytelnik biorący do ręki zeszyt w roku 1992 inaczej odczyta w iele w niosków i ocen. Niektóre mogą się wydawać niezrozum iałe, inne kontrow e­ rsyjne, je szc z e inne z gruntu fałszyw e lub błędne. N iezależnie jednak od odbioru, mamy do czyn ie­ nia z materiałem niezw ykle interesującym w łaśnie dlatego, iż został opracowany niemal w ostatnich m iesiącach Polski Ludowej, a w ięc w innej rzeczyw istości ustrojowej.