308 Kronika
je s t m onum entalna edycja jeg o prac pt. The C ollected Works o f Bronisław P ił sudski, realizow ana przez prestiżow ą oficyną W alter de G ruyter & Co. Z B erli na i N ow ego Jorku, przy w ydaw aniu której aktyw nie uczestniczy W. Łatyszew. A n toni K uczyński
Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej UWrorcławskiego
G Ó R A PIŁSU D SK IEG O NA SA C H A LIN IE
Chąć poznania i opisania trw ałych znaków pam iąci łączących sią z postacią B ronisław a Piłsudskiego (1 86 6-1918), zesłańca sachalińskiego i badacza tubyl czych kultur tej w yspy, odsłania w ciąż now e przestrzenie zw iązane z jeg o osobą. Pozostańm y jed n ak na Sachalinie, gdzie w 1991 roku w zniesiono m u w Jużno- Sachalińsku pom nik, bądący trw ałym znakiem w dziączności nauki rosyjskiej za jeg o pionierskie studia etnograficzne, folklorystyczne i antropologiczne dotycz
ące Ajnów, N iw chów i Oroków. W tym że sam ym Jużno-Sachalińsku utw orzo no w 1998 roku Instytut D ziedzictw o B ronisław a Piłsudskiego, który w ydaje prestiżow y rocznik pod nazw ą „Izw iestija Instituta N asledija B ronisław a P iłsud skiego” („W iadom ości Instytutu D ziedzictw a B ronisław a P iłsudskiego”) publi kujący interesujące artykuły, om aw iające różne konteksty kulturow e, stanow ią ce przedm iot zainteresow ań badaw czych B. Piłsudskiego.
To, o czym w spom niano pow yżej, to fakty pow szechnie znane osobom za jm ującym sie recepcją badań naukow ych B. Piłsudskiego prow adzonych na Sa chalinie nad k ulturą tem tejszych tubylców, nadto po w ielekroć stanow iących punkt odniesienia do zróżnicow anej przestrzeni kulturow ej wyspy. W przestrze ni tej opisanej przez B. Piłsudskiego tkw i jeszcze jed en znak pam iąci czczący te dokonania. Jest nim G óra Piłsudskiego, fakt konkretny, niestety nieznany w p iś m iennictw ie geograficznym . A nazw a ta istnieje od praw ie 60. lat i to za przy czyną kartografów radzieckich, którzy po w ejściu południow ego Sachalinu (K a rafuto) w skład ZSRR, zm ieniali nazew nictw o japońskie gór, rzek, osad i miast, na nazw y rosyjskie i kierując się takim i intencjam i tw orzyli now y atlas geogra ficzny tego regionu Dalekiego W schodu. Z Karafuto w ysiedlono też Japończyków i Ajnów, po których przetrw ały tam do dzisiaj nieliczne m aterialne ślady, np. for my budow nictw a, sposób zabudow y i rozplanow ania osad, drogi i mosty, parki oraz infrastruktura zw iązana z tam tejszą gospodarka rolną. Tu w spom nieć nale ży, że na K arafuto m ieszkali także Polacy, daw ni zesłańcy i dobrow olni przyby sze, którzy w ram ach kolonizacji rosyjskiej w ybrali ten rejon im perium na m iej sce sw ego pobytu. Polacy zajm ow ali się tam rolnictw em i h od ow lą m ając
Kronika 309
zabezpieczony zbyt sw oich tow arów na m iejscow ym rynku. Z aopatryw ali też jap o ń sk ie w ojsko w m ięso i produkty rolne.
N a dzisiejszym południow ym Sachalinie nie m a ju ż praw ie zupełnie m ate rialnych śladów daw nego japońskiego charakteru tej części w yspy. Z n ikły one za p rzyczyną politycznych nakazów m ających uw olnić K arafuto od jap o ń sk ich fragm entów rzeczyw istości kulturow o-krajobrazow ej. To co pozostało z tam tych lat to przede w szystkim pejzaże pam ięci utrw alone n a starych fotografiach, zaniedbane cm entarze, kępy drzew ostanu, które w y ro sły na m iejscu daw n ych j a poń skich wsi. P ejzaże to nostalgiczne dla dzisiejszych Japończyków , którzy po rozpadzie Z SR R przybyw ają w odw iedziny na Sachalin. Te daw ne pejzaże to drogow skaz ułatw iający rozpoznanie tego, co było i m inęło. W 1991 ro k u gdy odbyw ała się na Sachalinie II M iędzynarodow a K onferencja p ośw ięco na p am ię ci B ronisław a P iłsudskiego uczestniczyła w niej ajnoska rodzina naszego ro da ka, m ieszkająca obecnie w Japonii. O dw iedziła ona w ów czas m iejsce, w którym znajdow ała się kiedyś osada zam ieszkiw ania przez je j przodków , w tym i przez B. Piłsudskiego. Śladów po niej dzisiaj ju ż nie m a, a rodzinna w ęd rów ka do te go m iejsca była jak im ś skondensow anym nastaw ieniem na w spo m nienia sprzed lat. Co w ięc po nich pozostało? Św iadom ość utracenia, i to b ezpow rotnego, re a liów tam tego okresu przekazanych przez rodziców.
W zasadzie zatarł się daw ny jap o ń sk i obraz K arafuto (południow ego Sacha- linu) i tylko od czasu do czasu spotkać tam jeszcze m ożna jap o ń sk ie cechy k ra jobrazu. W idziałem np. w Jużno-Sachalińsku park, k tóry tylko znającym ro zp la now anie takich m iejsc przypom niał o sw ym daw nym jap o ń sk im charakterze. W m ieście tym pozostało jeszcze parę innych jap o ń sk ich budynków , a w śró d nich gm ach dzisiejszego Sachalińskiego O bw odow ego M uzeum K rajo znaw cze go, n a dziedzińcu którego w zniesiono w 1991 roku pom nik B. P iłsudskiego.
O prócz tego trw ałego znaku pam ięci pośw ięconego B. P iłsudskiem u je s t n a Sachalinie G óra Piłsudskiego. Z najduje się ona w R ejonie D olińskim O bw odu Sachalińskiego, w odległości około 2 km na południe od ujścia rzek i Sejm do jed n ej z najw iększych rzek południow ego Sachalinu ja k ą je s t rzeka N ajbu. G óra Piłsudskiego leży w paśm ie szczytów łańcucha Szrenka i je s t najdalej w ysunięta na południe. N a w spółczesnych m apach jej w ysokość określana je s t na 418,6 m n.p.m . Jednakże na daw nych japońskich m apach w ysokość tej g óiy określano dw ojako: 418,8 m oraz 419,2 m n.p.m. D opiero w roku 1977 geodeci rosy jscy dokonali now ych pom iarów , zgodnie z którym i na m apach topog raficzn ych te go re jo n u G óra P iłsudskiego posiada w ysokość o k re ślo n ą n a 41 8,6 m n.p.m . W czasach gdy południow y Sachalin należał do Japonii w w ydanym w ów czas atlasie geograficznym dotyczącym K arafuto (m apy w skali 1:500 000) góra ta nosiła nazw ę R acun-Jam a, tj. G óra Smoka.
P ierw sze radzieckie w ielkoskalow e m apy południow ego S achalinu (skala 1:100 000) były opracow ane przez topografów w ojskow ych ju ż w 1945 roku.
310 Kronika
Przy czym były na nich zachow ane w szystkie nazw y japońskie. W kolejnych la tach (1 9 4 6 -1 9 4 7 ) na Sachalinie i na W yspach K urylskich p racow ała specjalna kom isja ds. zm iany nazw topograficznych oraz m iejscow ości. O trzym ały one w ów czas nazw y rosyjskie, które znalazły się na nowej m apie w ydanej 1949 ro ku. N ow a m apa południow ego Sachalinu w skali 1:100 000 opracow ana została przez kartografa S. N iew ierow a na podstaw ie jap o ń sk ich zdjęć topograficznych z 1933 i 1934 roku. D aw na G óra Sm oka otrzym ała nazw ę G óra B orysa [!] P ił sudskiego. A utorzy m apy nie w iedzieli zapew ne dokładnie kim był ów P iłsud ski, a inicjał im ienia „B ” rozszyfrow ali jak o im ię „B orys” . W paśm ie górskim zwanym Górami Szrenka znajdują się także m niejsze góry, których nazwy w yw odzą się od nazw isk rosyjskich badaczy Sachalinu i zesłańców , takich jak : Rudanow- ski, dziennikarz N ow om berski, zesłaniec Trygoni, członek N arodnej Woli. Tak w ięc na stw orzonej przez nich m apie znalazła się G óra B orysa Piłsudskiego, też b adacza i zesłańca! K ończąc, dodać należy, że staraniem w spom nianego p ow y żej Instytutu D ziedzictw a B ronisław a Piłsudskiego w ydano na Sachalinie kartę p ocztow ą z w idokiem tej góry, której nazw a znajduje się na niedostępnych p o w szechnie m apach O bw odu D olińskiego.
A n toni K uczyński Katedra Etnologii i Antropologii Kulturowej
UWrorcławskiego
PAM IĘĆ O FIA R O W A N A BRO N ISŁA W O W I PIŁ S U D S K IE M U (1 86 6-19 18 ) W ciągu ostatnich lat (1 999-20 04) m iały w Polsce m iejsce w ydarzenia czczące pam ięć B ronisław a Piłsudskiego (1866 -1 91 8), zesłańca i badacza k u l tury tubylczych etnosów w yspy Sachalin, tzw. Pom orza A m urskiego oraz w y spy H okkaido. W roku 1999 odbyła się w K rakow ie i Z akopanem III m iędzyna rodow a konferencja pośw ięcona życiu i pracy tego niezw ykłego człow ieka. Przybyli na n ią uczeni z w ielu krajów (B iałoruś, Finlandia, H olandia, Japonia, Litw a, N iem cy, Szw ajcaria, R osja, Ukraina:, U SA ) oraz potom kow ie B. Piłsud skiego, który ożenił się z A jnosk ą w początkach XX stulecia, w nuk K azujasu K im ura z córk ą1.D ążąc do Polski na tę konferencję zatrzym ał się on w Paryżu, gdzie odw iedził grób swego dziadka. W Krakowie, a potem w W arszawie spotkał się z ro d ziną M arszałka Józefa Piłsudskiego, odw iedził także Z akopane, a w ro ku następnym (2000), w raz z ja p o ń sk ą ekipą realizującą film o B. Piłsudskim , L itw ę (Zułów i W ilno)2.
G dy kończyła się w spom niana konferencja w 1999 roku A. K uczyński przeka zał w Zakopanem na ręce m gr Teresy Jabłońskiej, dyrektor M uzeum Tatrzańskie go im. Tytusa Chałubińskiego urnę z zaw ierającą ziem ię z grobu B. Piłsudskiego
