A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 26, 1983
Jan Badura*
KURATOR SPOŁECZNY JA K O W Y C H O W A W C A W M IEJSCU ZAM IESZKANIA
Przedm iotem o p rac o w an ia jest analiza d an y c h u z y sk an y c h ze 170 w y w iadów przep ro w ad zo n y ch w 1977 r. z k u rato ram i społecznym i z te-re n u Łodzi o raz pięciu innych m iejscow ości — te-rep te-re z e n ta n tó w tfypo- w ych środow isk te ry to ria ln y c h , na co n tin u u m : od dużego m iasta do wsi rolniczej. Łódź jak o środow isko te ry to ria ln e rep re z en to w a n a b y ła przez 100 k u rato ró w , stan o w iący ch p ró b ę losow ą, d o b raną w o p arciu 0 dok u m en tację sądu dla nieletnich.
Z am ierzeniem b a d ań było ukazan ie k u ra to ra jako w y ch o w aw cy spo-łecznego w m iejscu zam ieszkania, realizu jąceg o ideę społeczeństw a, w ychow ującego, o g a rn ia ją c e g o p o trz eb y rozw ojow e ludzi ró żnych ge-neracji, w tym p rzy p a d k u głów nie n iele tn ic h i ich śro d o w isk a ro dzin-ne. A rty k u ł zaw iera próbę odpow iedzi na p y tania: kim są i m ogą być k u ra to rz y społeczni o raz kto, w jak ich o kolicznościach i dlaczego p o -d ejm u je się p e łn ie n ia tej roli? jaki jest zakres i ro-dzaj tjypowych czynności k u rato ra? kio jest głów nie p rzedm iotem o d d z ia ły w a ń w y c h o w aw czych? co ułatw ia, a co u lru d n ia działalność k u rato ró w ? P rezen -tacja danych e m p iry czn y ch ilu stru jąc y c h o d p o w ied n ie w skaźniki iloś-ciow e dokonana będzie w m iarę m ożliw ości z uw zględnieniem obrazu 1 sy tu acji k u ra to ró w łódzkich na tle całej b a d a n ej zbiorow ości. Z g ro m adzony m ate ria ł nie d aje nato m iast p odstaw do o c e n y fak ty czn ej efe -ktyw ności p ra c y k u ra to ra — m oże nato m iast stanow ić p rze słan k ę w z ak resie k o ry g o w an ia n iek tó ry ch cziynników w a ru n k u ją c y c h tę e fe k
-tyw ność. Dla p ro fe sjo n a ln y ch i sp o łeczn y ch realizato ró w zadań spłecznw ychow aw czych w m iejscu zam ieszkania k u ra to r społeczny m o-że być w arto ścio w y m p a rtn e re m , głów nie w asp ek cie kom pensacyjno- -profilaktycznym tej działalności.
' Dr, adiunkt w Zakładzie Pedagogiki Społeczne] Instytutu Pedagogiki 1 Psycho-logii UŁ.
WSTĘPNA CHARAKTERYSTYKA KURATRORA SPOŁECZNEGO JAKO W YCHOW AW CY W MIEJSCU ZAMIESZKANIA
W św ietle u trw a lo n y c h w teo rii i p ra k ty c e w y ch o w an ia założeń m odelow ych, k u ra to r społeczny jest p o strz e g a n y jako o rg a n iz a to r i r e -a liz -ato r o d d z i-a ły w -a ń społeczno-w ychow -aw czych — sk ie ro w -a n y c h n-a n ieletn ich , ich środow isko rodzinne, a le tak że i szkolne oraz ró w ieśn icze1. O bok sto so w an ia o so bistych i bezp o śred n ich zabiegów , u k ie ru n k o w a n y c h głów nie na k o m p en sa cją i p ro fila k ty k ę h am u jącą b rak i w a ru n k ó w ro zw o jo w y ch w śro d o w isk u p o d o p iecznego i w jego rodzinie, p o d ejm u je s ta ra n ia a b y nieletn i k o rzy sta li z insty tu cji, placó w ek i u rz ą -dzeń op iek uńczo-w ychow aw czych, d o stęp n y ch w m iejscu zam ieszkania2. W z a k re sie działalności k u ra to ra m ieszczą się w ięc n a s tę p u ją c e za-dania: 1) in d y w id u aln e o d d ziały w an ie zarów no n a n ie le tn ie g o ja k i na jeg o rodzinę, szkołę i g ru p ę rów ieśniczą — u k ieru n k o w a n e głów nie na u su w a n ie zan ied b ań ro zw o jo w y ch ; 2) pom oc w u z y sk an iu w y k s z ta łc e -nia, zaw odu, z a tru d n ie n ia o ra z w w a rto śc io w ej o rg an iz acji czasu w o l-nego; 3) k o ry g o w a n ie w sp ółżycia m iędzy rodzicam i o raz sto sunków w zajem n y ch m iędzy rodzicam i i nieletnim i; 4) d iag n o zo w an ie (lub w spółudział w nim), p ro je k to w a n ie i ulep szan ie śro d o w isk a życia i ro -zw o ju podopiecznych, z u w zg lędnieniem w a ru n k ó w i sy tu a cji m ogąc y ogąch sp rz y ja ć nauogące, p raogąc y zaw o d o w ej i ak ty w n o śogąci k u ltu ra ln o re k re a c y jn e j3. Z całości p rzy to czo n y ch zadań w y n ik a z a k re s czynności s k ła -d a ją c y c h się n a p o strz e g a n ie k u ra to ra społecznego jako o ch o tniczego w y c h o w aw c y socjalnego, k o n c e n tru ją c e g o się przede w szystkim na k o m p en sacji b ra k u lub n ie d o sta tk u pom ocy socjaln o -w y ch o w aw czej w p ro ce sie usp o łeczn ien ia i w p ro w ad zan ia w k u ltu rę .
M ożliw ości e fe k ty w n e g o rea liz o w a n ia w y m ien io n y ch w y żej zadań uzależn io n e są od w ie lu u w a ru n k o w a ń su b ie k ty w n y c h i obiek ty w n y ch . N ależą do n ich p rze d e w szystkim k u ltu ra og ó ln a i pedagogiczna k u ra -to ró w , p rz e ja w ia ją c a się w w ie d z y i u m iejętn o ściach s-to so w an ia m e-tod p ra c y społeczno-w ychow aw czej. N a czoło ze w zględu na specyfikę przed m io tu o d d z ia ły w a n ia w y chow aw czego k u ra to ra — w ysu w a się m eto d a p ro w a d z en ia in d y w id u aln eg o p rzy p a d k u , d o p e łn ia n a rów nież czynnościam i w łaściw ym i dla m eto d y śro d o w isk o w ej4. U zupełnieniem
1 K. G r z e ś k o w i a k , S. S z t a t l e r , Poradnik kuratora sądow ego i Inspektora
społecznego, W arszaw a 1 9 6 6 , s. 5 8—59 . * Tamże.
3 Tamże, s. 12— 13 i 61 г A. R a j e k , Praca kuratora społecznego z nieletnim i
przestępcam i, Łódź 1 9 7 7 , praca m agisterska, Zakład Pedagogiki Społecznej UŁ.
4 Syntetyczną ch a rak te ry sty k ę m etod pracy społeczno-w ychowaw czej zawiera; A. K a m i ń s k i , F unkcje pedagogiki społecznej, W arszaw a 1 9 7 4 , s. 2 5 8 — 2 9 1 .
ty c h m etod m oże być także m eto d a g ru p o w a i p o rad n ic tw o o p ie k u ń -czo-w ychow aw cze. Specyfika p ra c y k u ra to ra w ym aga znacznej o d p o rności na przejściow e, a czasam i d łu g o trw ałe niepow odzenia, rea listy cz nego optym izm u pedagogicznego o raz p rak ty c zn y c h dośw iadczeń ży -ciow ych, k o niecznych szczególnie d la pozy sk an ia podopiecznego i je-go rodziny, b ę d ą ce j lub m ogącej b y ć n ajw a żn iejsz y m sojusznikiem w e fe k ty w n e j działalności socjaln o -w y ch o w aw czej5. W tym kontek ście czynnikiem bardzo istotnym dla pow odzeń lub niepow odzeń w y c h o w aw czych m ogą być okoliczności i m o ty w y p o p rzed zające i to w a rz y -szące pod ejm o w an iu się i 'pełnieniu roli k u rato ra.
K u rato r sp o łeczn y rea liz u jąc y działalność k o m p ensacyjno-profilak- ty czn ą w sto su n k u do' podopiecznego i jeg o ro d zin y m a w ięk sze szan-se opty m alizo w an ia sto so w an y ch p rzez siebie zabiegów , jeżeli pozyska i sp o ży tk u je dla sw oich celów siły ludzkie śro d o w isk a m iejsca zam ieszk a n ia nieletniego. N a tu ra ln y m sojuszniieszkiem , sieszk u p iający m i ieszk o o rd y n u -jącym p o czy n an ia społeczno-w ychow aw cze in sty tu cjo n a ln y c h i indyw i-d u alnych sił m iejsk ieg o śroi-dow iska lo k aln eg o (osiei-dle m ieszkaniow e, rejo n zam ieszkania), może być sam o rząd m ieszkańców . W Ram ow ym reg u lam in ie (statucie) Sam orządu M ieszkańców z 1973 r.e, (§ 6,9— 11) sform ułow ane zostały zadania d o tyczące pośrednio i b e zp o śred n io tej sfery działalności, k tó ra łączy się z zakresem p rac y k u rato ra. D otyczą o n e m. in. udzielania pom ocy rodzinie w w y p e łn ia n iu obow iązków
rodzi-cielskich, opieki n a d m łodzieżą poza szkołą, w n io skow ania o u d zielanie p o m ocy m a te ria ln e j dzieciom i m łodzieży z n ajd u jąc ej się w tru d -n ych w a ru -n k a ch życiow ych, pom ocy w k iero w a -n iu m łodzieży do szkół zaw odow ych i przy u czan iu do< zaw odu.
N iezależnie od tego, że s tru k tu ra o rg a n iz a c y jn a sam orządu zap isa-na w Ram ow ym regulam inie sy tu u je k u ra to ra w ram ach działalności kom isji p o rząd k u publicznego i p o w szechnej sam oobrony, (§ 11, p k t 7) na co m ógł w yw rzeć w pływ pew ien ste re o ty p społeczny k sz ta łto w an y przez jed n o stro n n ie p raw niczy pu n k t w idzenia — to jednaik oczyw iste dla pedagoga w ychow aw cze a sp e k ty jego roli społecznej p o zw alają p o strzegać k u ra to ra jak o ró w n o p raw n eg o p a rtn e ra w całokształcie dzia-łalności społeczno-w ychow aw czej sam orządu m ieszkańców . P re ze n tac ja w yników b a d ań em pirycznych, do ty czący ch c h a ra k te ry s ty k i w y b ra n y c h a sp ek tó w p rac y k u ra to ra , m oże w ięc być u ż y teczn a dla działaczy sam o-rządow ych jak o ilu stra cja m ożliw ości w y n ik a ją c y c h z pozyskiw ania tej k ateg o rii w y ch o w aw có w dla w zm acniania efek ty w n o ści i ko m p lek -sow ości p o czynań społeczno-w ychow aw czych w m iejscu zam ieszkania.
J Tamże, s. 386.
6 Ramowy regulam in (statut) Samorządu M ieszkańców, załącznik do uchw ały Rady Państwa z dnia 21 V 1973 r. (poz. 147).
CHARAKTERYSTYKA SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNA BADANYCH
P oszu k u jąc odpow iedzi na p y tan ie kim są in te re s u ją c y nas w y c h o -w a -w cy społeczni, z-w rócono -w p ier-w sz ej ko lejn o ści u -w ag ą na ta k ie ich cech y , ja k płeć, w iek i poziom w y k sz tałc en ia . O ile p rzy d a tn o ść in fo rm acji o w y k sz tałc en iu n ie w yrm aga w św ietle o czek iw an y ch o d k u ra to ra k o m p eten cji w zak resie k u ltu ry o g ó ln ej i p e d ag o g iczn ej u z a sa d n ie -nia, to znaczenie płci i w ie k u m o że być jed n oznacznie w p rzy p ad k u o c e n y d iag n o sty c zn o p ro g n o sty c zn ej in te rp re to w a n e . U zasadnienie w a -żności ty ch cech w iąże się n a jw y ra ź n ie j z ich w iększą lub m niejszą fu n k cjo n aln o ścią w obec sw oistości zadań w ychow aw czych, rea liz o w a -n y ch w sto su -n k u do podopiecz-nych. Po-niew aż zd ecy d o w a-n ą w iększość
(80—90%) n iele tn ic h stanow ią chłopcy, a jed n ą z p rzy c z y n ich w y k o le ja n ia się je s t nad m iern a fem inizacja zaw odu n au czycielskiego, o sła b ia -jąca p o żąd an y p ro c e s so cjalizu jąco -w y ch o w aw czy n a te re n ie czy p rz y w sp ó łu d ziale w sp ó łczesn ej szkoły7, to skuteczność d ziałań p ro fila k ty cz -ny c h i k o m p en sa c y jn y c h k u ra to ra m ężczyz-ny m oże być w yższa i b a r-d z iej pożąr-dana, S y tu a cję por-d w zglęr-dem płci ilu s tru je tab. 1.
T a b e l a 1
Badani k u ratorzy w edług płci
M iejscowość
Ogółem
badanych M К
L »/o L «/o L •/o
Łódź 100 58,8 47 47,0 53 53,0
W szystkie badane
m iejscowości 170 100,0 84 49,4 86 50,6 2 r 6 d ł o : B a d a n ia w ła s n e .
J a k w y n ik a z zestaw io n y ch danych, w c ałej zbiorow ości b ad an y ch ud ział ilościow y m ężczyzn i k o b iet je s t niem al rów ny. N ieco m niej pod ty m w zględem k o rz y stn a b yła sy tu a c ja w Łodzi, gdzie udział k o b ie t p rzew y ższy ł o 6% liczbę m ężczyzn. N iem niej, w o b ec fak tu o g ro m n eg o d eficy tu m ężczyzn w śró d w y ch o w aw có w zaw odow ych stw ierd zo -n ą w śró d k u ra to ró w s y tu a c ję u z-nać -należy za zad o w alającą, tym b a r-dziej, że ja k w y n ik a z b a d a ń — najm łodsi z nich (do 25 ro k u życia) to w znaczącej w iększości m ężczyźni. G dyby oznaczało to b ardziej
7 A. K a m i ń s k i , C z ę s t s z e u c h ł o p c ó w niż u d z i e w c z ą t n i e d o s t o s o w a n i e d o s z k o -ł y 1 r o d z i n y , [w:] S tu d ia I s z k i c e p e d a g o g i c z n e , W arszaw a 1978, s. 117—145,
trw ałą tendencję, m ożnaby b y ło oczekiw ać k o rzy stn ej potprawy w za-k resie działalności re so cjaliz a c y jn ej. T en d en cja ta m oże być w zm ocniona przez św iadom ą i celow ą p ra k ty k ę re k ru to w a n ia ku rato ró w , re a -lizow aną przez sąd y i w sp ó łd ziałające z nim i in sty tu cje i o rg an iz acje — w tym takže sam o rząd y m ieszkańców .
Pod w zględem w ieku, ja k w y n ik a to z tab. 2, s y tu a c ja p rzed staw ia się m niej jednoznacznie. N ajw ię cej k u ra to ró w to o soby pow yżej 45 lat i b ra k p rz y tym zróżnicow ania ze w zględu na typ m iejscow ości. Bio-rąc pod uw agę, że praw d o p o d o b n ie b a rd z iej efek ty w n i są w y chow aw cy w m łodszym i średnim w ieku, zadow alać m oże stosunkow o znaczny udział k u ra to ró w 19—25-letnich, n atom iast m artw ić niew ielki (15,3% i 15% w p rzy p a d k u Łodzi) udział 26— 45-latków .
T a b e l a 2 W iek0 badanych kuratorów
M iejscowość
Ogółem
badanych 19—25 26—45 46—60 61-- 6 5
66 i więcej L »/o L "/« L "/o L % L «/o L e/o
Łódź 100 58,8 19 19,0 15 15,0 38 38,0 27 27,0 1 1,0
W szystkie badane
m iejscowości 170 100,0' 28 16,5 26 15,3 71 41,8 43 25,3 2 1,2 a Zap o d s ta w ę u s ta l e n ie lic z b y la t p r z y j ę to r o k 1977.
Ż r ó d ł o : B a d a n ia w ła s n e .
Za k o rzy stn y m ożna natom iast uznać fakt b ard zo znacznej r e p re zen tacji osób z co n ajm n iej średnim w yk ształcen iem . Ja k w sk azu ją d a -ne z a w arte w tab. 3, 89,4% k u rato ró w p o sia d a średnie, półw yższe lub w yższe w ykształcen ie, przy czym w y ró ż n iają się k o rzy stn ie pod tym w zględem k u ra to rz y łódzcy (94%). Łódź posiada ponadto b ard zo znacz-ną liczbę k u ra to ró w z pełnym w yższym w ykształceniem (31%).
T a b e l a 3 W ykształcenie badanych kuratorów
Zasadni- S rednie
Ogółem Podsta- сге Zjj_ ogólne Pół- W yisze badanych wowe woclowe i zawo- wyższe
dowe M i e j i c o w o ś ć
L Vo L °/o L °/o L «/o L % L °/o
Łódź 100 58,8 5 5,0 1 1,0 48 48,0 15 15,0 31 31,0
W szystkie badane
m iejscowości 170 100,0 14 8,2 4 2,3 82 48,2 34 20,0 36 21,2
Badani k u ra to rz y w w iększości w y k o n u ją zaw ody in teligenckie i technicznobiurow e (72,6%), z w y ra ź n ą je d n a k przew ag ą ty c h p ie rw -szych. Dla 40% k u ra to ró w realizo w an a działalność w ychow aw cza nie
w ykazuje — w edług ich o ce n y — p o d o b ień stw a z w y k o n y w a n ą pracą zaw odow ą. W ięcej niż połow a (55,3%) d o strzeg a n a to m ia st pod ró żn y mi w zględam i zw iązek m iędzy p ełnioną rolą w y chow aw czą a w y k o n y w anym zaw odem . M ożna zatem sądzić, że ci d rudzy to w różnym sto p -niu rep re z en ta n ci ty p u w y с how a w c у-екврег ta w jego p ro fesjo n aln ej o d m ian ie8.
P rzynależność k u ra to ró w do o rg an iz acji społecznych i apołeczno- -politycznych, k tó rą m ożna' uznać za czynnik o b iek ty w n ie sp rz y ja ją c y pow odzeniom w działalności w ychow aw czej, ilu stru je tab. 4.
T a b e l a 4
Przynależność badanych do organizacji społecznych0
Rodzaj organizacji Ogółem N ależy N ie należy
L o/o L o/o L o/o
P artie polityczne 1 7 0 1 0 0 ,0 6 9 4 0 ,6 101 5 9 ,4
O rganizacje młodzieżowe 1 7 0 1 0 0 ,0 14 8 ,2 15 6 91,8 Stow arzyszenia
kulturalno-o św ia tkulturalno-o w e 17 0 1 0 0 ,0 8 4,7 162 9 5 ,3
Inne stow arzyszenia
społeczne 1 7 0 1 0 0 ,0 51 3 0 ,0 1 1 9 7 0 ,0
a W zesta w ie n ia brak związków zaw odow ych ze w zględu na n iew iarygodność in lo rm acij w kw
estio-n a r iu s z a c h w y w ia d ó w . Ź r ó d ł o : B a d a n ia w ła s n e .
P o rów nując p rz y n a leż n o ść do o rg an iz acji społecznych o raz p e łn ie nie funkcji o rg a n iz a c y jn y c h sądzić m ożna, iż k u ra to rz y to przede w sz y -stkim czynni (co n ajm n iej funkcyjni) członkow ie o rg an iz acji. Duży w sto su n k u do og ó łu ludzi d o ro sły ch o d se te k członków partii może oznaczać, iż działalność k u ra to rsk a stanow i form ę rea liz a cji in d y w id u -aln y c h zadań p a rty jn y c h — ale także m oże być tak, że p e łn ie n ie roli k u ra to ra p ociąga za so b ą p rzynależność p a rty jn ą .
W o p a rc iu ó zeb ra n y m ate ria ł nie u d ało się n ato m ia st u stalić stażu p rac y k u ra to rsk ie j. D otyczy to aż 84,1% całej zbiorow ości. N ie p o z w a la to dokonać o c e n y stabilności i płynności w śró d te j k a te g o rii w y -chow aw ców .
8 J. L e p a l c z y k , Działalność w ychow aw cza w osiedlu m ieszkaniow ym , „Biu-letyn TW W P" 1976, nr 5, s. 19—20.
MOTYWY I MECHANIZM REKRUTACJI DO DZIAŁALNOŚCI WYCHOW AW CZEJ W śró d trz e ch źró d eł m otyw acji, k tó ra skłoniła b a d a n y ch do p o d jęcia działalności w ychow aw czej najczęściej, bo w p rz y p a d k u 50,6%, w y -stąp iła ,,p o trzeba w łasn a", w tym — w w iększym s to p n iu — w Łodzi. O znacza to, że n ajp ra w d o p o d o b n iej o p o d jęc iu roli k u ra to ra społeczne-go nie d ecy d o w ały n acisk i i p e rsw a z je z zew nątrz, a był to d o brow ol-ny, w y n ik a ją c y z o so b isty c h p o trzeb i dążeń a k c e s do ak ty w n o ści spo-łeczno-w ychow aw czej u z n a n ej za su b ie k ty w n ie pożądaną. Pełne zesta-w ienie dan y ch d o ty czący ch tej sp razesta-w y z uzesta-w zględnieniem ty p ó zesta-w m iejs-cow ości zaw iera tab. 5.
T a b e l a 5
Źródła m otyw acji podjęcia pracy k u ratora
M iejscowość
Ogółem badanych
Potrzeba Potrzeba Pdbudzenie w łasna i po-
w łasna z zew nątrz budzenie z zew nątrz
Trudno określić
1 brak informacji
L % L °/o L •/o L »/o L •/.
Łódź !00 58,8 54 54,0 19 19,0 22 22,0 5 5,0
W szystkie badane
miejscowości 170 100,0 86 50,6 44 25,9 34 20,0 6 3,6 2 r ó d ł o: B adania w łasn e.
Jak i jest sto p ień w iarygodności zam ieszczonych w tab e li danych i czy rzeczyw iście ogólnie w y so k ie n asilen ie m otyw acji, w y n ik ają c ej z p rzeży w an y ch i o d czuw anych su b iek ty w n ie potrzeb, je s t w śró d b a -dan y ch tak znaczne? Jed n o z p y ta ń k w e stio n a riu sz a w yw iadu — w za-m ierzen iu za-m ające za-m ieć k o n tro ln y c h a ra k te r w sto su n k u do py tan ia w prost o źródła m otyw ów — d o tyczące ty p o w y ch okoliczności p o d ję cia się roli w y ch o w aw cy — w znacznym sto p n iu w zm acnia tę w ia ry g o d -ność. O prócz 22,9% badanych, k tó rz y n ie o k reślili Okoliczności podjęcia p rac y k u ra to ra — aż 38,2% p o tw ierdziło w p ły w w łasn y ch po trzeb . Te o statn ie, łącznie z potrzebam i śro d o w isk a i w łasnym i, m iały d ec y d u -jąc e znaczenie dla 50,6% osób. W sk aźn ik ten je s t w sum ie niższy o 20% od tego, k tó ry uzy sk an o przy pom ocy p y ta n ia sform ułow anego w prost (por. lab. 5). Pozostałe okoliczności, tak ie jak: ,,w y d a rz en ia " (8,2%), „w y d arzen ia i p o trz e b y w łasn e" (7,6%) dotyczą sto su n k o w m ały ch liczb bad an y ch . O prócz Bielska, gdzie dom inują podobnie ja k poprzednio „po-trz e b y w łasn e" (83,3%) i K leszczow a, gdzie o n e zupełnie nie w y s tą p
i-ły — zw raca uw agę duże sp rzężen ie ,,p o trz eb w ła sn y c h '' i „w y darzeń" w B ełchatow ie (40%). S y tu a cja w Łodzi nie odbiega znacząco o d całości.
C zynnikiem zw iązanym ze źródłam i m o ty w acji i okolicznościam i p o d jęcia roli w y ch o w aw cy jest także sposób w p ro w ad zen ia do n iej b a d a -nych. W ed łu g rela cji z b a d ań w chodzenie w rolę k u ra to ra odbyw ało się (w edług częstotliw ości w y stępow ania) pod w pływ em : w ła sn ej ini-c ja ty w y (36,5%), k o leg ó w (24,7%), zak ład u p raini-c y (11,2%), o raz rodziny (8,2%). O d d ziaływ anie ,,in n y ch " w p ły w ó w (w tym w sp ó łw y stęp o w an ie wym ienioniych) dotyczyło 15,9% osób.
Z d ecydow ana w iększość k u ra to ró w — p rzy n a jm n ie j d e k la ra ty w -nie — odczuw a sa ty sfa k c ję ze sw ej działalności (95,3%) i b ra k w tej kw estii w y ra ź n y ch zróżnicow ań w poszczególnych ty p ac h m iejscow ości. Ź ródłem tej sa ty sfa k c ji n ie są zapew ne n a g ro d y m ate ria ln e , k tó re o trz y -m ało zaledw ie 1,2% bad an y ch , a u zn aje je za p o żąd an y przed-m iot sa-tysfakcji tylko jed n a osoba. W śró d nag ró d najczęściej o trzy m y w an y ch (32,9%) i n ajb a rd zie j sa ty sfa k c jo n u ją c y c h (27,1%) z n ajd u ją się w y ró ż n ie -nia, o dznaczenia i dyplom y. N ależy także dodać, że 61,2% k u ra to ró w n ie stw ierd za o trz y m y w a n ia żadnej n ag ro d y . W św ietle o sta tn ic h d a-n ych za-nacza-nej w iarygoda-ności a-n a b ie rają d ek la ro w a a-n e m otyw y p o djęcia się roli k u ra to rsk ie j, w y n ik ają c e z su b iek ty w n ie p rze ż y w a n y c h potrzeb słu ż e n ia innym .
R easum ując .powyższe inform acje dotyczące m otyw acji i re k ru ta c ji b a d a n y ch k u ra to ró w m ożna stw ierdzić, że:
— w śró d źródeł m o ty w ó w dom inują potrzeb y w łasne,
— na podejm ow anie się roli k u ra to ra n ajw ięk szy w pływ w y w iera w łasna in icja ty w a i koledzy,
— p ra w ie w szyscy bad an i d o św iadczają sa ty sfa k c ji ze sw ej d ziałalności, a d ecy d u jący m w śró d sto so w an y ch n a g ró d bodźcem są w y -różnienia, dyplom y i odznaczenia.
U w zględniając uprzed n io c h a ra k te ry z o w a n ą s y tu a c ję p o d w zględem w iek u (przew aga osób d o jrzały ch i starszych, p o sia d ając y c h w znacz-nym sto p n iu u sta lo n ą h ie ra rc h ię w artości życiow ych) o raz w y k sz ta ł-cenia m ożna sądzić o znacznej w iarygodności o sta tn io p rez en to w an y ch u staleń.
RODZAJ I ZAKRES DZIAŁALNOŚCI, PEŁNIONE ROLE
Ilość czasu jak ą badani p rzeznaczają tygodniow o n a działalność społeczną k o n c e n tru je się w zasadzie w o b ręb ie dw óch p ierw szy ch p rz e działów : 5 godzin (34,7%) o raz 6— 10 godzin (33,5%). Łącznie 68,2% k u ra -to ró w p ra c u je społecznie m niej niż 10 godz. w tygodniu.
G dyby częstotliw ość sp o tk ań k u ra to ra z podopiecznym p o trak to w ać jak o częściow y sp raw d zian d e k laro w an eg o czasu działalności, to w y g lą -da o n a n a stęp u jąc o : 52,3% sp o ty k a się dw a razy w m iesiącu, 29,4% rzadziej niż dw a raz y w m iesiącu a tylko 14,7 raz w ty g o d n iu . Biorąc pod uw agą dodatkow e sp o tk a n ia z p o dopiecznym i inne czynności k u -ra to -ra (spotkania z rodziną, szkoła etc.) i p o ró w n u jąc to z in fo rm acjami na tem at ilości czasu pośw ięconego na k u ra te lę — m ożna p rzy p u sz -czać, że d ane te z o stały zaw yżone.
W śró d ro d zajó w działalności so cjaln o -w y ch o w aw czej poza faktem b ra k u inform acji w 25,3% w y w iadów udało się ustalić, iż dom inuje ,,ratow nictw o" (35,3% ogółu badanych). 10,6% b ad an y ch o k re śla sw oją działalność jako w yłącznie ,,o p iek ę i pom oc", zaś 11,2% jak o „ ra to w -nictw o, opiekę i pom oc". P ozostałe ro d zaje działalności i ich syndrom y w y stę p u ją sp o rad y czn ie.
T reść działalności k u ra to rsk ie j c h a ra k te ry z o w a ć m ogą realizow ane form y pom ocy w sto su n k u do podopiecznego. W y g lą d a ją one w edług
częstotliw ości w y stęp o w an ia następ u jąco :
— pom oc w ro zw iązyw aniu problem ów ro d zinnych (84,7%), — pom oc w um ieszczaniu w szkole (61,2%),
— pom oc m ate ria ln a z funduszy społecznych (56,5%), — pom oc w znalezieniu p ra c y zaro b k o w ej (55,3%),
— pom oc w rozw iązy w an iu konfliktów z rów ieśnikam i (38,2%), — um ieszczenie w leczniczym zakładzie sp e cja listy c z n y m (21,2%). R ealizow aniu w y m ienionych form pom ocy najczęściej tow arzyszą p otrzeb y socjalne, D otyczy to szczególnie d z ia łań pom ocow ych, n a s ta -w ionych n a ro z-w iązy-w anie problem ó-w rod zin n y ch 9.
P rzeg ląd typ o w y ch dla k u ra to ra czynności w skazuje, że do n ajc z ę st-szych należą: in te rw e n cja w rodzinie n iele tn ie g o (52,3%), k o n tak ty ze szkołam i (33,5%), w y ciąg an ie k o n sek w en cji w sto su n k u do rodziny n ie -letniego (15,3%). To o sta tn ie n ajc z ę śc iej sto su ją k u ra to rz y najm łodsi (19— 25 lat).
W śró d ról społecznych pełn io n y ch przez k u ra to ró w zdecydow anie dom inuje ,,w y k o n aw ca", czyli rea liz a to r zaleceń sądu. D otyczy to 52 4% m ężczyzn i 66,3% kobiet. W ro lach „doradców " p o strzega się jed y n ie 1,2% m ężczyzn i 1,2% kobiet. N ie należy sądzić by ta k znikom a id en ty fik acja z doradztw em w su b iek ty w n y m m niem aniu b ad an y ch p o k ry w ała się z rzeczyw istością. W rzeczyw istości bow iem m ożna p rzy p u sz czać, że czynności dorad zan ia tow arzyszą zarów no bezpośrednim k o n -taktom z podopiecznym i, jak i z ich rodzinam i.
• Por. także: Cz. C z a p ó w , W ychow anie resocjalizujące, W arszaw a 1978, s. 249— —251.
Podsum ow ując pow yższe m ożna stw ierdzić, że:
— n a jw ię c e j b a d a n y ch (78,24%) pośw ięca na sw oją działalność m niej niż 10 godz. tygodniow o,
— p o n a d połow a k u rato ró w sp o ty k a się ze sw oim i podopiecznym i 2 razy w m iesiącu,
— w ich działalności dom inuje rato w n ictw o ,
— n a jb a rd z ie j pow szechną form ą pom ocy je s t pom oc u k ieru n k o w a -na -na rodzinę, w k tó re j dom inują n iezasp o k o jo n e p o trz eb y socjalne,
— p o tw ierdza to n ajc z ę śc iej w y s tę p u ją c y typ c h a ra k te ry sty c z n y c h dla k u ra to ra czynności, po leg ający ch na in te rw e n cja c h w rodzinach nieletnich,
— w iększość k u ra to ró w p o strzeg a sw oją działalność ja k o p ełn ie n ie roli w y k o n aw có w zaleceń sądu, co syg n alizu je pro b lem kon ieczn eg o zw iększenia ich podm iotow ości.
PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI I JE J METODY
K oncen tro w an ie się przez k u ra to ró w na działalności zw iązanej z p ro b lem aty k ą rodziny p o tw ierd z ają dane c h a ra k te ry z u ją c e k a te g o rie w ie -k u stan o w iące przedm iot o d d ziały w an ia. Poza 16,5% -kurato ram i, -k tó rz y K oncentrują się p rze d e w szystkim na m łodzieży i 20% tych, k tó rz y z a j-m u ją się łącznie dziećj-m i i j-m łodzieżą — aż 52,9% o k re ś la jak o przedj-m iot działalności łącznie dzieci, m łodzież i do ro sły ch (,,inne") — co w 2/3 (67%) d o tyczy Łodzi. Szczegółow e d an e zaw iera tab. 6.
T a b e l a 6
K ategorie w ieku będące przedm iotem oddziaływ ania badanych kuratorów
M iejscowość
Ogółem
badanych Dzieci Młodzież
Dzieci i dorośli Dzieci i mło-dzież M łodzież i dorośli Inne
L % L o/o L «/o L •/• L "/o L o/o L o/0
Łódź 100 58,8 3 3,0 10 10,0 — 13 13,0 7 7,0 67 67,0
W szystkie badane
miejsc<*wości 170 100,0 6 3,6 28 16,5 1 0,6 34 20,0 11 6,5 90 52,9
Ż r ó d ł o : B a d a n ia w la s n « .
N ajisto tn iejsz y m jest jed n a k fak t dom inacji sprzężonego i całościow ego o d d ziałycałościow ania, czyli k u ra to r — rodzina, co zdaje się czynić k u ra to ra działaczem socjalnow ychow aw czym w y sp ecjalizo w an y m w p ro -b lem a ty c e rodzinnej.
W p rzy p ad k u sfer ro zw o ju osobow ości jak o przed m io tu o d d z ia ły -w ań r— poza 50,6% og ó łu k u rato ró -w , od k tó ry c h nie uzy sk an o n a ten tem at inform acji, pozostali zd ecydow anie p re fe ru ją ,,rozw ój społeczny" (30,4% ogółu). D otyczy to szczególnie k u ra to ró w n a js ta rs z y c h w iekiem . P refero w an ie rozw oju społecznego p o d o p ieczn y ch w ynika zapew ne z potocznego, zaw ężonego rozum ienia p ro ce su resocjalizacji jako p o d staw o w ego zadania w działalności k u rato ra. N a zabieganie o rozw ój sp o -łec zn o -k u ltu raln y w skazało ty lk o 10,6% badanych.
W odpow iedzi na p y tan ie dotyczące p ró b y sam odzielnego o k reśla n ia celów w y ch o w an ia so cjalistycznego, badani najczęściej w ym ieniali: k ształto w an ie p o staw społecznych (67,6%), kształto w an ie po staw ideo-w ych (30%) o raz k ształto ideo-w an ie postaideo-w in te rp erso n aln y c h 22,3%.
Z e staw iając zatem inform acje dotyczące p re fe re n c ji w zak resie sfer rozw oju osobow ości (rozw ój społeczny) o raz głów nych celów w y ch o w a-nia so cjalistycznego (kształtow anie p o sta w społecznych) — łatw o dostrzec, iż usp o łeczn ien ie jest w św iadom ości b a d a n y ch c e n traln y m p ro -blem em ich działalności.
Z p rzeg ląd u dan y ch d otyczących zróżnicow ania p rzed m io tu oddzia-ły w ań w ynika, że p ra c a k u ra to ra to p rz e d e w szystkim p raca z je d n o st-ką (u 51,8% badanych) o raz w znacznie dalszej kolejn o ści z jed n o stk ą i g ru p ą (10,6%). J e d n o stk a i środow isko lo k aln e łącznie to przedm iot o d -d ziaływ ań rza-dziej w y stę p u ją c y (7,1%), w tym najczęściej (10%) w Ło-dzi, a w o g ó le nie w y stę p u je w m ały c h m iastach i w siach. Pozostałe k a te -g o rie przedm iotu o d d ziały w an ia w y stę p u ją w znikom ym sto p n iu (od 3,5% do 0,6%), a w p rz y p a d k u 21,2% o g ó łu b ad an y ch n ie u d ało się stw ierdzić żad n y ch inform acji tego dotyczących.
D om inacja o d d ziały w ań na jed n o stk ę — jak się w y d a je — nie z a p rzecza ró w noczesnej k o n c e n tracji na całej rodzinie, oznacza zaś k o -nieczność p o siad an ia w iedzy i um iejętności, d o ty czący ch m eto d y p ro-w adzenia in d y ro-w id u aln y ch p rzy p ad k ó ro-w , jak o W iodącej ro-w działalności k u ra to ra . Inne m eto d y p ra c y społecznow ychow aw czej — w tym g ru -pow a — m ają znaczenie dopełniające.
R easum ując w nioski z z a w a rty c h w tej części o p rac o w an ia danych, m ożna stw ierdzić, że:
— badani k u ra to rz y k o n c e n tru ją się g łó w n ie na rodzinie jako całości o raz dzieciach i m łodzieży,
— rozw ój sp o łeczn y i kształto w an ie po staw społecznych to dom inu-jąc y w św ietle ich św iadom ości w y ch o w aw czej k ie ru n e k i cel w ycho-w ania.
— jed n o stk a je s t zdecydow anie podstaw ow ym przedm iotem oddzia-ływ ania,
— m eto d a prow ad zen ia in d y w id u aln y ch p rzy p a d k ó w to najczęstsze n arzędzie ich pracy.
CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE I UTRUDNIAJĄCE DZIAŁALNOŚĆ
W śró d czynników , k tó re m ogą u łatw iać lub u tru d n ia ć działalność społeczną jed n y m z p o d sta w o w y c h w y d aje się być sto su n e k in n y ch członków ro d zin y w ła sn ej do p o d ejm u ją c e g o działalność k u ra to ra . W b a d a n ej zbiorow ości s y tu a c ja pod tym w zględem ry su je się k o rz y stnie, gdyż 70% b a d a n y ch stw ierd za całk o w icie p o z y ty w n y s to su n e k ro dziny, a zaledw ie 10% to le ran cji. B rak n ato m iast zupełnie p o sta w n e -g a ty w niych.
N iezw y k le k o rzy stn ie — co n ajm n iej d e k la ra ty w n ie — p rez e n tu ją się badani po d
względem
po zy sk iw an ia i w y k o rz y sty w a n ia w sw ej p r a cy soju szn ik ó w w p o staci ró żn o ro d n y ch in sty tu cji i o rg an iz acji sp o -łecznych. S tw ierdzenie fak tu w sp ó łp ra c y w edług p rz y ję te j w b ad an iach ty p o lo g ii rzeczow ej d otyczy n a s tę p u ją c y c h instytucji:— re s o rtu k u ltu ry — w 97,6%,
— re s o rtu gosp o d ark i k o m u n aln ej — w 97,1%, (sam orząd m ieszk ań -ców, a d m in istra c ja etc.),
— re s o rtu k u ltu ry fizycznej i tu ry sty k i — w 93,5%,
— re s o rtu sp raw iedliw ości — w 84%, w tym 94% w Łodzi, — o pieki spo łeczn ej — w 78,8%,
— re s o rtu sp raw w e w n ętrzn y c h i w o jsk a — w 41,2%.
N iezbyt jasn e i ró w nocześnie z a sta n a w ia ją c e je st stosunkow o n ie -znaczne w y stęp o w a n ie in sty tu cji i o rganizacji re s o rtu o św ia ty — tylko w 35,9% p rzypadków .
N a p y ta n ia o tru d n o śc i w realizo w an iu zadań w yęhow ow czych, w śró d 91,2% o g ó łu b adanych, k tó rz y udzielili n a nie odpow iedzi, zd ecy-d o w an a w iększość (80,6%) nie stw ierecy-d za ich w y stęp o w an ia.
Je d n ą z trudności o c h a ra k te rz e o b iek ty w n y m p rz e sz k a d zając ą w d o -b ry m realizo w an iu p rac y w y chow aw czej jest zap ew n e zam ieszkiw anie p o za m iejscem działan ia10. 35,9% k u ra to ró w zam ieszkuje poza rejo n em działania, czyli poza m iejscem zam ieszkania podopiecznego. W Łodzi w skaźnik ten w ynosi aż 53%. W p ły w teg o czynnika w a sp ek c ie często-tliw ości k o n tak tó w z podopiecznym u k azu je tab. 7. W y n ik a z niej, iż np. k u ra to rz y nie m ieszk ający w m iejscu działania społecznego znacz-nie rzadziej niż pozostali .spotykają się ze sw oim i podopiecznym i.
N a zakończenie tego p rze g ląd u w a rto przy to czy ć d a n e d o ty cz ą c e 10 W przypadku Łodzi zam ieszkiw anie kuratorów poza rejonem działania oznacza w Innym osiedlu lub dzielnicy.
T a b e l a 7
Zam ieszkiwanie w m iejscu działania społecznego a częstotliw ość spotkań z podopiecznymi Zam ieszkiwanie w rejonie miejsca działania społecznego Ogółem Raz w ty -godniu Dwa razy w m iesiącu Rzadziej Brak danych
L % L °/o L °/o L ®/o L °/o
Tak 109 64,1 21 19,3 65 57,8 22 20,2 3 2,7
Nie 60 35,3 4 6,7 25 41,7 28 46,7 3 5,0
Brak danych 1 0,6 _ 1 100,0 — — _ _
í t ó d ł o : B a d a n ia w ła s n a .
opinii b a d a n y ch o zn aczeniu dla d o b rej działalności w y chow aw czej n a -stę p u ją c y c h k a te g o rii je j u w a ru n k o w a ń (w kolejn o ści preferow ania):
a) w alony o so b iste (59,4%);
b) znajom ość i u m iejętn o ść stosow ania m etod p ra c y sp o łeczn o w y -chow aw czej (52,3%);
c) w iedza i u m iejętn o ści zaw odow e (43,5%); d) k u ltu ra śro d o w isk a (25,3%);
e) w iedza i u m ieję tn o ści p ra k ty c z n e (24,7%);
f) „inne" — др. zasób i różnorodność dośw iadczeń społecznych (7,6%).
O p ie ra ją c się na p rze d staw io n ej w yżej liście m ożna stw ierdzić ró w -n o p raw -n e z-nacze-nie dla o m aw ia-n y ch tu w y ch o w aw có w w szystkich trzech p rz y ję ty c h tu roboczo odm ian k u ltu ry : ogólnej, zaw odow ej i p ra k ty c z n e j, w sp ie ra ją c y c h ich k u ltu rę pedagogiczną.
C h a ra k te ry z u ją c o g ólnie u w a ru n k o w a n ia działalności w ychow aw czej k u ra to ró w — ty p u o b iek ty w n eg o , su b ie k ty w n e g o i , ob iek ty w no-subiek-
tyw nego — m ożna sko n stato w ać, że:
— sp rz y ja im w zdecy d o w an ej w iększości p rzy c h y ln a p o sta w a w ła sn y ch rodzin, a także zapew ne ró żn o ro d n a i p o w szechna w sp ó łp raca z in sty tu cjam i i org an izacjam i społecznym i;
— p o z y ty w n y w p ły w w w iększości p rzy p a d k ó w w y w ie ra fak t za-m ieszkiw ania w za-m ie jsc u działania społecznego;
— p o m ag a im ogólnie postaw a optym izm u, p rz e ja w ia ją c a się w b ra -k u znaczącego stw ie rd z an ia o d czu w an y ch trudności;
— n a uw ag ę zasłu g u je p rz y k ła d a n ie dużego znaczenia do w alo ró w o so b isty ch o raz w ied zy i u m ieję tn o ści p ed ag o g iczn y ch (p rzy n ajm n iej dek laraty w n ie).
DOSKONALENIE SIĘ BADANYCH KURATORÓW
J a k w y n ik a z u z y sk an eg o m ateriału , p o trz e b y d o sk o n alen ia się nie d a ło się stw ierdzić u 31,8% o g ó łu b a d a n y ch (dotyczy b ra k u dan y ch lub „n ie w iem " w kw estio n ariu szu ). W śró d tych, k tó rz y taką p o trz e b ę o d -czuw ają, d o m in u je p o trz e b a pog łęb ian ia w iedzy (31,8% ogółu).
C zy ta d om inacja w śró d p o trz e b d o sk o n a le n ia się — p o g łęb ian ia w iedzy — z n a jd u je fak ty czn e o d z w iercied len ie w p ra k ty c e życiow ej? Je że li p rzy jąć, że do n ajw a rto ścio w sz y c h form doskonadenia należiy sam oikształcenie — w tym czy teln ictw o k siążek i czasopism n a u k o w y c h i p o p u larn o -n au k o w y c h zw iązanych tem aty czn ie z zakresem działal-ności p ra k ty c z n e j — to s y tu a c ja w b a d a n ej zbiorow ości po d tym w zglę-dem w y g lą d a n a stęp u jąc o : książki n au k o w e czyta 14,1%, a popularno- -n au k o w e 8,3%. P ierw sze nieco częściej k o b iety niż m ężczyźni, d ru g ie — o d w ro tn ie. N a jk o rz y stn ie j p o d w zględem c zy teln ictw a k sią ż e k p r e z e n tu ją się o so b y z wyższiym i półw yższym w y k sz tałc en ie m o raz k u -ra to rz y w starszy m w ieku. C zyta książki n au k o w e 27,9% (w obec 14,1% ogółu) b ad an y ch w w iek u 61— 65 lat, a p o p u larn o -n au k o w e (ogółem 8,8%) 16,2% w w ie k u 56— 60 lat i 11,6% w w ie k u 01—65 lat. Z upełnie nie c z y ta ją k u ra to rz y w w ie k u 26—35 la t i p o w y żej 66 ro k u życia.
Z nacznie k o rz y stn ie j w y g lą d a s y tu a c ja p o d w zględem c zy teln ictw a czasopism fachow ych. C z y ta je ogółem 50,6% b adanych, w tym częściej starsi: w w ie k u 61— 65 la t (58%) i 56— 60 lat (57,6%) o ra z o so b y z w yż-szym (72,2%) i półw yżyż-szym w y k ształcen iem (64,7%). N ajm n iej c z y tają bad an i w w ie k u 26—35 la t (35,7%) o raz o so b y z w y k sz tałc en ie m .pod-staw o w y m (14,3%).
P o ró w n u ją c d e k la ra c je i rzeczyw istość w z ak resie sam o k ształcen ia (d o sk o n alen ia się) m ożna stw ierdzić, że ta d ru g a z n a jd u je znaczące p o -tw ierd zen ie w czy teln ic-tw ie czasopism .
W śró d a p ro b o w a n y c h form d o sk o n alen ia się badani k u ra to rz y w y -su w a ją n a czoło sam o k ształcen ie i k sz ta łce n ie zorganizow ane (40,6%). N a k o lejn y m m iejsc u z n a jd u je się łączn ie sam o k sz ta łce n ie (26,5%) i k ształcen ie zo rg anizow ane (13,5%). To o s ta tn ie w y s tę p u je n ajrz ad z iej w Łodzi (8%). T a k w ięc w ed łu g opiniii b a d a n ej zbiorow ości k u ra to ró w m ało uży teczn e okazało się w yłącznie k ształcen ie zo rg anizow ane — co stan o w ić m oże isto tn ą p rz e sła n k ę sy g n a liz u ją c ą p o trz eb ę an alizy jeg o p rak ty c zn ie rea liz o w a n y c h form i treści.
PODSUMOWANIE
Biorąc p o d uw ag ę całość p rzep ro w ad zo n ej w tym o p ra c o w a n iu a n a -lizy, 2 u w zględnieniem cech' specy ficzn y ch b a d a n ej zbiorow ości, m oż-na stw ierdzić, że:
1) k u ra to rz y społeczni to niem al w ró w n ej p ro p o rcji k o b ie ty ja k i m ężczyźni, przed e w szystkim w średnim i starszyrr} w ieku, w p rzew a-żającej m ierze o k o rzy stn y m dla p e łn ie n ia roli w y chow aw cy poziom ie w y k ształcen ia;
2) są to w y ch o w aw cy społeczni, k tó rz y niezależnie o d n a sile n ia w łasn ej w e w n ę trz n e j m otyw acji, niem al w szyscy d e k la ru ją dośw iadczanie sa ty sfak cji z p ełn io n ej roli — co stanow i d obry w sk aźn ik p ro g n o sty czn y dla u p o w szech n ian ia się je j w p e rsp e k ty w ie tw o rze n ia w y -chow ującego sp o łeczeń stw a so cjalistycznego;
3) n a jb a rd z ie j typow ym k ieru n k iem ich działalności pedagogicznej je s t ratow nictw o, rea liz o w a n e w p raw d zie b ezp o średnio w ob ec p o d -opiecznego, ale u k ie ru n k o w a n e jed n o cześnie na rodzinę o dom inacji n ieza sp o k o jo n y c h p o trzeb so cjaln y ch ;
4) rozw ój sp ołeczny i k ształto w an ie p o staw sp o łeczn y ch jed nostki to p o d sta w o w y k ie ru n e k i u św ia d am ian y cel ich działalności w ycho-w aycho-w czej, a m eto d a in d y ycho-w id u aln y ch p rzy p a d k ó ycho-w to n a jb a rd ziej uży tecz-ne n arzęd zie działania;
5) jest to k a te g o ria w y ch o w aw có w p o sia d ając y c h św iadohiość zna-czenia zarów no w alo ró w oso b isty ch , ja k i p o sia d a n ia w ied zy i u m ie ję t-ności pedag o g iczn y ch — jako w a ru n k ó w sk u teczn eg o działania;
6) n ajb a rd zie j pożądaną form ą dosk o n alen ia w ied zy i um iejętn o ści je s t — w edług nich — łączen ie sam o k ształcen ia z kształceniem zo rg anizow anym , prow adzonym b a rd z iej e la sty cz n ie po d w zględem p ro g ra -m ow y-m i na lepszy-m niż dotychczas pozio-m ie; -ma 'to szczególne znaczenie w o d n iesie n iu do k u ra to ró w najm łodszych w iekiem , w śró d k tó ry c h p ra k ty k o w a n ie in d y w id u aln eg o sam okształcenia w o p a rc iu o książkę i czasopism o n a le ż y ja k dotąd do rzadkości.
C ałość p rzep ro w a d z o n ej an a lizy fu n k cjo n o w an ia k u ra to ra ja k o w y -ch o w aw cy społecznego u jaw n ia w praw dzie jeg o a k tu a ln e i p o te n c ja ln e m ożliw ości jak o śro d o w isk o w ej siły sp o łeczn ej — n iem n iej pozostaw ia n ad al o tw a rty m p y tan ie o rzeczyw iste w y k o rz y sty w a n ie k u ra to rsk ic h kom p eten cji w tw o rze n iu i d o w a rto śc io w y w a n iu lo k aln eg o społeczeń-stw a w ychow ującego. Rola k u ra to ra w y m ag a znacznego u p o dm iotow ie-nia przez n a d a w a n ie je j rangi znaczącej w p o c z y n an ia ch społeczno- w ychow aw czych lo k aln y c h środow isk, do czego m oże się tak że p rzy -czynić św iadom y sw y c h zadań sam orząd m ieszkańców ,
