Jan Kempski
"The Way of the Lord Jesus", t. I:
"Christian Moral Principles",
Germain Grisez, Chicago 1983 :
[recenzja]
Collectanea Theologica 56/3, 199-203
je s t g rz e c h e m , to je d n a k m a z d o ln o ść p o z n a n ia B o g a i p o s ia d a s u m ie n ie o s trz e g a ją c e go i p o z w a la ją c e n a ro z r ó ż n ie n ie p o m ię d z y złe m i d o b re m w s e n s ie m o r a ln y m (s. 64— 67). H is to r ia c a łe j lu d z k o ś c i je s t d la P a w ła h i s to r ią o d rz u c e n ia d o b r a i z w ró c e n ia się k u złu , w c z y m je s t o n z g o d n y z b ib lijn ą „ h is to rią p o c z ą tk ó w ” . Z d a n ie m P a w ła z a ró w n o p o g a n ie , j a k i Ż y d z i r a t y f ik o w a l i g rz e c h A d a m a i r a z e m z n im g rz e c h i ś m ie rć w y n ie ś li do s iły w y c is k a ją c e j p ię tn o n a p r z e d c h r z e ś c ija ń s k ie j lu d z k o ś c i (zob. szczeg ó l n ie R z 5,12— 21). Z w r o te m w d z ie ja c h c a łe j lu d z k o ś c i b y ło „ w y d a rz e n ie C h r y s t u s a ”, tz n . ś m ie rć i z m a r tw y c h w s ta n ie C h ry s tu s a . W 1 K o r 15,12—34 a p o s to ł m ó w i o z m a r tw y c h w s ta n iu w s z y s tk ic h w ie rn y c h n a w z ó r C h ry s tu s a , a w 1 K o r 15,35— 58 o c ia ła c h p o z m a r tw y c h w s ta n iu ; „ w s k rz e s z e n ie z m a r ły c h ” je s t sz c z y te m b ib lijn e g o o rę d z ia o c z ło w ie k u (s. 67— 71). O m a w ia ją c e ty k ę P a w ła a u t o r u k a z u je , cz y m d la P a w ła je s t w ia r a i m iło ś ć (s. 73— 76).
P r z e d s ta w ia ją c o b ra z c z ło w ie k a w p is m a c h J a n o w y c h A . D e is s le r u k a z u je n a jp ie r w J a n o w y „ ś w ia t”, k tó r y ja k o p o c h o d z ą c y o d B o g a je s t ś w ia te m d o b ry m , a le p r z e z lu d z k ie „ n ie ” w o b e c B oga s t a ł się ś w ia te m z ły m (s. 78— 81). P rz e z J e z u s a C h r y s tu s a — S ło w o k tó r e s ta ło się c ia łe m , c z ło w ie k z o sta ł u w o ln io n y o d „ ś w ia ta ”, o d g rz e c h u , od śm ie rc i i s z a ta n a (s. 82— 87). S a m o re a liz a c ja o d k u p io n e g o c z ło w ie k a d o k o n u je się w w ie rz e i m iło ś c i (s. 87—91). K s ią ż k a A . D e is s le ra je s t b a rd z o u d a n y m , s y n te ty c z n y m sz k ic e m a n tr o pologii b ib lijn e j. Z e w z g lę d u n a w a ż n o ś ć te j p r o b le m a ty k i i b a rd z o in t e r e s u ją c y sp o só b je j p rz e d s ta w ie n ia , z o s ta ła o n a d o k ła d n ie j z a p re z e n to w a n a , n iż się to z a z w y c z a j c z y n i w p o d o b n y c h o m ó w ie n ia c h .
k s. R o m a n B a r tn ic k i, W a r s z a w a
G e r m a in G R IS E Z , T h e W a y o f th e L o r d J e su s , to m I: C h r is tia n M o ra l P r in
c ip le s, C h ic a g o 1983, F r a n c is c a n H e r a ld P re s s , s. X X X + 9 7 1 .
K s. G e r m a in G ris e z je s t p r o f e s o r e m e ty k i c h rz e ś c ija ń s k ie j w M o u n t S a in t M a r y ’s C o lleg e — E m m its b u rg , w s ta n ie M a r y la n d . J e g o n o w a k s ią ż k a u k a z u je się n a m p rz e d e w s z y s tk im ja k o p o n o w n e , w sp o só b g łę b o k i i g ru n to w n y , p rz e a n a liz o w a n ie s a m y c h p o d s ta w te o lo g ii m o r a ln e j. A u to r d o k o n u je te g o p o w tó rn e g o p r z e m y ś le n ia ju ż w św ie tle V a tic a n u m II, p o d e j m u ją c je d n o c z e śn ie w s w o im d z ie le p ró b ę o d p o w ie d z e n ia n a w sp ó łc z e s n e p ro b le m y e g z y s te n c ji c z ło w ie k a . P r z e d s ta w ie n ie cało ści w y w o d u , je g o w y ja ś n ie n ie ja k r ó w n ie ż u z a s a d n ie n ia , z o rie n to w a n e s ą c h ry s to c e n try c z n ie o ra z sz e ro k o w z b o g a c o n e o d n ie s ie n ia m i do P is m a Ś w ię te g o . T o m te n — C h r is tia n M o r a l P r in c ip le s — s ta n o w i o b sz e rn e , c h o c ia ż s k r ó to w o u ję te , z a p re z e n to w a n ie k a to lic k ie j te o lo g ii m o r a ln e j. J e s t to k s ią ż k a , w k t ó r e j a u to r p r z e p r o w a d z a p ró b ę z s y n te ty z o w a n ia te o r ii m o r a ln e j, je j filo zo ficzn eg o a s p e k tu , z f u n d a m e n ta l n y m i p r a w d a m i w ia r y . G ris e z b r o n i t u t a j w sp o só b k o n s e k w e n tn y a k c e p to w a n e g o p o w sz e c h n ie n a u c z a n ia m o r a ln e g o K o śc io ła a le — n ie z a le ż n ie od te g o — je s t je d n o c z e ś n ie n a jw y r a ź n ie j tw ó rc z y w k o n s tr u o w a n iu w s w o im w y k ła d z ie te o lo g ii z a le ż n o śc i p o m ię d z y ła s k ą a u c z y n k a m i, litu r g ią a ż y c ie m d n ia c o d zie n n eg o , m ię d z y c h r z e ś c ija ń s k im h u m a n iz m e m a K ró le s tw e m N ie b ie s k im . P r ó b u j ą c w ty m m ie js c u , w sp o só b o c zy w iście n a jb a r d z ie j sk ró to w y , u k a z a ć k o le jn o ś ć p o ru s z a n y c h p rz e z G ris e z a k w e s tii, tr z e b a — z g o d n ie z to k ie m w y k ła d u a u to r a — n a p ie r w s z y m p la n ie u m ie śc ić z a g a d n ie n ia w p r o w a d z a ją c e do te o lo g ii m o r a ln e j, p ro b le m a ty k ę w o ln o śc i c z ło w ie k a i — k o n s e k w e n tn ie — p ro b le m y d o ty c z ą c e s u m ie n ia o ra z m e to d y w y ja ś n i a n ia p rz e z a u to r a p rin c ip ió w m o ra ln o ś c i. G ris e z p o d d a je t u t a j k r y t y c e w a d liw e , bo n ie p e łn e te o r ie e ty c z n e , u m ie s z c z a ją c s a m ą p o d s ta w ę m o r a ln e j o d p o w ie d z ia l n o śc i w in te g r a ln ie w id z ia n e j i p o jm o w a n e j rz e c z y w is to ś c i w s z e c h a k tó w s p e łn ia n ia się o so b o w ej tr e ś c i, o so b o w e j m o żn o ści b y tu lu d z k ie g o . N a s tę p n ie
u k a z u je a u to r sp o so b y z a s to s o w a n ia z a sa d m o r a ln y c h , o m a w ia d a le j p r o b le m g rz e c h u , w y ró ż n ia je g o r o z m a ite ro d z a je , w re s z c ie p o d d a je a n a liz ie o k o lic z n o śc i p rz y c z y n u ją c e g rz e c h ś m ie rte ln y . P rz y o m a w ia n iu ty c h p r o b le m ó w p r ó b u je G ris e s ró w n ie ż u ja w n ić , w ja k i sp o só b i w ja k ic h w a r u n k a c h m oże ro z w ija ć się n a z n a c z o n e g rz e c h e m życie.
S ta n o w ią c e n ie ja k o k o n s e k w e n c ję c ało ścio w eg o u ję c ia rz e c z y w is to ś c i m o ra ln e j c z ło w ie k a je s t jeg o w y ja ś n ie n ie , ja k to w ła ś n ie in te g r a ln e , p e łn e a k tu a liz o w a n ie s ię b y tu lu d z k ie g o z o s ta n ie u rz e c z y w is tn io n e w s p e łn ie n iu się w s z e lk ic h rz e c z y w C h ry s tu s ie . W ty m m ie js c u ta k ż e o d p o w ia d a G ris e z n a n a s tę p u ją c e p y ta n ia : d lacz eg o c h r z e ś c ija ń s k a e g z y s te n c ja p o w in n a b y ć n ie p r z e r w a n y m z m ie rz a n ie m ś la d a m i J e z u s a o ra z d lacz eg o i w ja k i sp o só b w sz y stk o to , co lu d z k ie i to, co B o sk ie w ią ż e się w ż y c iu c h rz e ś c ija n in a . Z k o le i p r z e p r o w a d z a opis c h rz e ś c ija ń s k ic h cn ó t, u k a z u ją c d a le j, ja k p o w in no o rg a n iz o w a ć się p ra w d z iw e c h rz e ś c ija ń s k ie p o s tę p o w a n ie w ż y c iu , w ja k i sp o só b je s t ono d e te r m in o w a n e p o p rz e z o so b o w e p o w o ła n ie , m o d litw ę i s a k r a m e n ty św ię te . W k o ń c u G ris e z w y ja ś n ia , n a czy m p o le g a z n a c z e n ie n a u k i K o ścio ła o ra z je g o a u to r y te t , d o k o n u ją c p rz y ty m je d n o c z e ś n ie o c e n ie n ia w sz e lk ie g o o d s tę p s tw a o d eń .
W ty m m ie js c u ty le , ty t u łe m p e w n e g o w p ro w a d z e n ia , m o ż n a n a jo g ó ln ie j p o w ie d z ie ć o n o w e j k s ią ż c e G e r m a in a G ris e z a . D zieło to w s z a k ż e w y m a g a szerszeg o i b a rd z ie j szczeg ó ło w eg o p o tr a k to w a n ia , czego te ż p r ó b a u c z y n io n a b ę d z ie n iż e j. O g ro m b o w ie m p o d ję te j p rz e z G. G ris e z a p r a c y — i to w s e n sie z a ró w n o fo r m a ln y m , ja k i ro z le g łe g o z a k r e s u teg o p rz e d s ię w z ię c ia — n ie p o z w a la n a s k r ó to w e w y łą c z n ie je j z a s y g n a liz o w a n ie , lecz z a rz u c a w sp o só b n ie o d p a r ty k o n ie c z n o ść d o g łę b n ie js z e g o u ję c ia .
N ie p o d o b n a z a te m n ie p o d z ie lić z d a n ia k a r d y n a ł a W illia m a B a u m a , p r e fe k ta K o n g re g a c ji do S p r a w W y c h o w a n ia C h rz e ś c ija ń s k ie g o , k tó r y o n o w y m d z ie le G. G ris e z a n a p is a ł: „Z a się g p rz e d s ię w z ię c ia G ris e z a z a p ie r a d ech w p ie rsi... K s ią ż k a t a s ta n o w i n ie z m ie r n ie c e n n e źró d ło d la w s z y s tk ic h w y k s z ta łc o n y c h k a to lik ó w , a p r z e d e w s z y s tk im z a s łu g u je n a u w a g ę ze w z g lę d u n a je j p rz y d a tn o ś ć ja k o p o d s ta w a w y k ła d ó w n a te m a t p rin c ip ió w m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j” .
N a le ż y t u t a j jesz c z e d o d ać, że u ję c ie z a sa d n ic z y c h k w e s tii, d o ty c z ą c y c h filo zo fii m o ra ln o śc i, n ie w y k ra c z a p o za m o ż liw o ść ic h z ro z u m ie n ia d la w s z y s t k ic h ty c h , k tó r z y z d o ln i s ą do in te le k t u a ln e j p r a c y n a p o z io m ie sz k o ły ś r e d n iej. A w ię c k s ią ż k a t a m o ż e s ta ć się p o m o c n a d la b a rd z o sz e ro k ie g o g ro n a c z y te ln ik ó w , n ie ty lk o s łu c h a c z y k a to lic k ic h te o lo g ic z n y c h sz k ó ł w y ższy ch . M oże o n a ta k ż e s ta n o w ić p o d rę c z n ik p r z y d a t n y d la k s ią ż y , k tó r z y u ś w ia d a m ia ją so b ie p o tr z e b ę so lid n eg o , a je d n o c z e ś n ie św ieżeg o i tw ó rc z e g o p o d e jś c ia w n a u c z a n iu c h rz e ś c ija ń s k ic h z a s a d m o r a ln y c h ; m o że b y ć o n a p o n a d to w y k o r z y s ta n a z a ró w n o p rz e z k a te c h e tó w , ja k i w y k ła d o w c ó w te o lo g ii w sz k o ła c h w y ż sz y c h i ś r e d n ic h . Z p r a c y t e j m o g ą ró w n ie ż k o rz y s ta ć r o dzice p r a g n ą c y m ą d r e g o i tw ó rc z e g o u k s z ta łto w a n ia s w o ic h dzieci.
Co w ię c e j, k s ią ż k a ta , p o m y ś la n a ja k o te k s t d la s tu d e n tó w te o lo g ii k a to lic k ie j, z a w ie r a w ie le n a u k o w o -b a d a w c z y c h w sk a z ó w e k . I t a k n a p r z y k ła d cało ść m a t e r ia łu u p o rz ą d k o w a n a je s t p o d w z g lę d e m z a g a d n ie ń , w k tó r y c h w y ś w ie tla n e są k w e s tie p o d s ta w o w e i n a jb a r d z ie j n ie z b ę d n e . W p r z y p a d k u te o r e ty c z n ie tr u d n ie js z y c h p ro b le m ó w c z y te ln ik z n a jd z ie d o d a tk o w e p rz y p is y , w y ja ś n ie n ia i u w a g i. K a ż d y ro z d z ia ł z a k o ń c z o n y je s t stre s z c z e n ie m , sło w n ic z k ie m o ra z p e łn ą b ib lio g r a fią ź ró d e ł te o lo g ic z n y c h . P r o j e k t n a p is a n ia p rz e z G. G ris e z a te g o d z ieła z n a la z ł p o p a rc ie u p o n a d tr z y d z ie s tu a m e r y k a ń s k ic h b is k u p ó w , T h e K n ig h ts o f C o lu m b u s, T h e D e R a n c e F u n d a ti o n o ra z in n y c h d o n a to ró w . W s p o m n ia w sz y o p ro je k c ie G ris e z a n a le ż y w ty m m ie js c u p o w ie d z ie ć , iż b ę d z ie o n o b e jm o w a ł c z te ry to m y c a ło śc i z a ty tu ło w a n e j: T h e W a y o f th e L o r d J e su s . T o m n in ie js z y , C h r is tia n M o ra l P r in c ip le s , s ta n o w i z a le d w ie p ie rw s z y k r o k teg o o g ro m n e g o f>QQ R E C E N Z J E
z a m ie rz e n ia . J a k z o sta ło -w cześniej z a s y g n a liz o w a n e , w części p ie r w s z e j a u to r p o d d a je ro z w a ż a n io m w y łą c z n ie a s p e k t f u n d a m e n ta ln y te o lo g ii m o r a ln e j, a w ię c s a m e p r in c ip ia c h r z e ś c ija ń s k ie j m o ra ln o ś c i. N ie od rz e c z y z a te m b ę dzie p o d a n ie , c h o ć b y w k il k u z d a n ia c h , czegoś b liższeg o n a te m a t tr z e c h k o le jn y c h to m ó w teg o d z ie ła . T o m d r u g i t r a k tu j e o o b o w ią z k a c h w s p ó ln y c h w s z y s tk im c h rz e ś c ija n o m ; tr z e c i — o o b o w ią z k a c h w ła ś c iw y c h c h rz e ś c ija n o m w ic h ro z m a ity c h , s p e c y fic z n y c h z a d a n ia c h i s y tu a c ja c h ż y c io w y c h ; c z w a rty to m n a to m ia s t p o św ię c o n y je s t ro z w a ż a n io m d o ty c z ą c y m w z a je m n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i i o b o w ią z k o m c z ło n k ó w K o śc io ła w ogóle. A u to r p la n u j e c a ł k o w ite z re a liz o w a n ie sw o je g o z a m ie rz e n ia p rz e d ro k ie m d w u ty s ię c z n y m .
D o b rze je s t ta k ż e w ie d z ie ć , iż z a m y s ł te n z ro d z ił się ju ż w ła t a c h 1570— 1977 i m ia ł s ta n o w ić p r ó b ę o d p o w ie d z i n a w e z w a n ie S o b o ru W a ty k a ń s k ie go II, k tó r y n a w o ły w a ł do p e łn e g o o d n o w ie n ia teo lo g ii m o r a ln e j. T o też z n ie z w y k łą p o m o c ą g łę b o k ie j w ia r y o ra z z e n tu z ja s ty c z n ą n a d z ie ją p r z y s tą p ił a u to r do s w o je j p ra c y . J a k w c z e śn ie j zo sta ło p o w ie d z ia n e , o tr z y m a ł p o p a rc ie o d T h e K n ig h ts o f C o lu m b u s i w ie lu in n y c h o rg a n iz a c ji k a to li c k ic h , a ta k ż e od osób p r y w a tn y c h . W y m ie n ić tu p rz e d e w s z y s tk im n a le ż y śp. k a r d y n a ł a J o h n a W rig h ta , d z ię k i z a c h ę to m k tó r e g o p r a c a ta z o s ta ła z a p o c z ą tk o w a n a . W śró d g ro n a n a u k o w c ó w , k tó r z y w s p o m a g a li G . G ris e z a w je g o p ra c y , z n a jd u j ą się ta k ie o so b y ja k J o h n F in n is z O x fo rd U n iv e r sity , W illia m E. M a y z T h e C a th o lic U n iv e r s ity o f A m e ric a , J o s e p h M . B oy le, J r ., P a t r ic k L e e z T h e U n iv e r s ity o f S t. T h o m a s w H o u s to n , R u sse l S h a w i in n i. ,
T a k r ó t k a i o g ó ln a c h a r a k t e r y s t y k a k s ią ż k i C h r is tia n M o ra l P r in c ip le s G . G ris e z a n ie m o że o d d a ć w ie lk o ś c i f o r m a ln e j i m e r y to ry c z n e j te g o d zieła. N ie p o d o b n a w ię c t u t a j n ie u le c p o k u s ie sz e rsz e j p re z e n ta c ji, ty m b a rd z ie j w ty m m o m e n c ie , k ie d y m a s ię ś w ia d o m o ść , iż k s ią ż k a t a n ie p r ę d k o u k a ż e się w p o ls k im p rz e k ła d z ie . S ą d z ę p rz e to , iż u s p r a w ie d liw io n a b ę d z ie p ró b a p rz y b liż e n ia p o ls k ie m u c z y te ln ik o w i n ie k tó ry c h , a — ja k się z d a je — g o d n y c h u w a g i z a g a d n ie ń o m a w ia n y c h p rz e z G ris e z a . A lb o w ie m s a m o p e łn e w y m ie n ie n ie w s z y s tk ic h k w e s tii p rz e k ro c z y ło b y r a m y n in ie js z e j re c e n z ji, g d y ż o g ó łe m ro zd ziałó w ' lic z y k s ią ż k a a ż tr z y d z ie ś c i sześć, te z k o le i p o d z ie lo n e są n a k w e s tie , d o d a tk i, u w a g i itd . S tą d te ż u w a ż a m , iż szczeg ó ło w sze u k a z a n ie p r o b le m a ty k i tr z e c h p ie r w s z y c h ro z d z ia łó w te j k s ią ż k i m o że s ta n o w ić r z e c z y w is tą p o d s ta w ę do u r o b ie n ia s o b ie w ła śc iw e g o p o g lą d u n a cało ść d z ie ła . Z a p o z n a n ie się z tr e ś c ią ro z d z ia łu p ie rw s z e g o w y d a je się ty m b a rd z ie j w a ż n e , że je s t o n n ie ty lk o w p ro w a d z e n ie m do te o lo g ii m o r a ln e j, a le je d n o c z e śn ie o tw ie r a c z y te ln ik o w i w s z y s tk ie d rz w i w s k a z u ją c d ro g ę (T h e W a y o} T h e L o r d J e su s) do o so b o w eg o s p e łn ia n ia się w je d n o ś c i m o r a ln e j p ra w d y i w ia ry . T e o lo g ia m o r a ln a — ja k m ó w i a u to r w części w p ro w a d z a ją c e j —■ je s t r e f le k s ją n a d w ia r ą , je s t ta k i m z a s ta n a w ia n ie m się n a d a k te m w ia ry , k tó r e m ie śc i w so b ie d ą ż e n ie do z ro z u m ie n ia w s z y s tk ic h je j im p lik a c ji w ż y d u c h rz e ś c ija n in a . Z a s a d y m o r a ln o ś c i c h rz e ś c ija ń s k ie j m u s z ą z a te m u k a z y w a ć , w ja k i sp o só b życie c h rz e ś c ija ń s k ie , z e ś ro d k o w a n e w J e z u s ie , p o w in n o by ć s p e łn ia n e ja k o o d p o w ie d ź n a to ta ln e p o w o ła n ie c h rz e ś c ija n in a , k tó r e je s t z a ró w n o o d p o w ie d z ią n a ży cie d o czesn e, ja k i n a życie w ie c z n e . D a le j, w k il k u k o le jn y c h k w e s tia c h , n a k tó r e d z ie li s ię k a ż d y ro z d z ia ł, s ta w ia a u to r p y ta n ie d o ty c z ą c e teg o , czym je s t te o lo g ia w ogóle? Co to je s t te o lo g ia m o r a ln a ? J a k a je s t ro la n a u c z a n ia K o śc io ła za p o m o c ą m e to d te o lo g ii m o r a ln e j? P rz y to c z ę t u t a j o d p o w ie d z i f o r m u ło w a n e p rz e z G rise z a , k tó r e m o g ą s ta ć się p e w n y m o d z w ie rc ie d le n ie m rz e c z y w is te g o k s z t a łt u d z ie ła i m e to d y s to s o w a n e j p rz e z a u to r a .
O tó ż n a p ie rw s z e p y ta n i e o d p o w ia d a on n a s tę p u ją c o ; te o lo g ia , w n a j b a rd z ie j o g ó ln y m sen sie, je s t to m y ś le n ie i m ó w ie n ie o B ogu. T e o lo g ia t r a k t u j e ta k ż e o n a s s a m y c h i w s z y s tk ic h rz e c z a c h u ję ty c h w r e l a c ji do
B oga. W s e n s ie je d n a k w ę ż sz y m , te o lo g ia o d w o łu je się do r e f le k s ji n a d ź ró d ła m i, w k tó r y c h w y r a ż o n a je s t p r a w d a w ia ry . W ty m r o z u m ie n iu je s t o n a u z a le ż n io n a o d P is m a Ś w ię te g o i o d in n y c h n o r m a ty w n y c h d o k u m e n tó w , k tó r e p r z e d k ł a d a ją p r a w d y K o śc io ła . T eo lo g ia p o z y ty w n a p r ó b u je z n a leźć i w y ra z ić p r a w d z iw e i p e łn e z n a c z e n ie o w y c h n o r m a ty w n y c h źró d eł, p o d czas g d y te o lo g ia s y s te m a ty c z n a u s iłu je o k re ś lić z w ią z k i p o m ię d z y p r a w d a m i w ia r y a in n y m i tw ie r d z e n ia m i, k tó r e n ie s ą d o w ie d z io n e , lecz w y d a ją się p ra w d z iw e . T e o lo g ia s y s te m a ty c z n a d z ie li się z k o le i n a k o n te m p la ty w n ą i m o r a ln ą . T e o lo g ia k o n te m p la ty w n a d ą ż y do w y p ra c o w a n ia je d n o lite g o i n ie - sp rz e c z n e g o p o g lą d u n a rz e c z y w is to ś ć w ś w ie tle w ia r y . T e o lo g ia m o r a ln a ró w n ie ż b u d u je s ię n a p r a w d a c h w ia ry , a le je s t p rz y ty m m n ie j z a in te r e s o w a n a o p is y w a n ie m c h rz e ś c ija ń s k ie g o o b ra z u teg o ś w ia ta , le c z p rz e d e w s z y s t k im z a jm u je się w y ja ś n ie n ie m , w ja k i sp o só b w ia r a w in n a k s z ta łto w a ć ż y cie c h rz e ś c ija n in a . O k re ś liw s z y , c z y m je s t te o lo g ia m o r a ln a , p rz e c h o d z i a u to r do o m ó w ie n ia w ła ś c iw e j m e to d y je j z a s to s o w a n ia , k tó r ą n a z y w a „ d ia le k ty c z n ą ” . M e to d a t a b o w ie m — tw ie r d z i G ris e z — w y n ik a z sa m e g o w n ę tr z a rz e c z y w is to śc i, w k t ó r e j ż y je c zło w ie k . J e j z a s to s o w a n ie w k a to lic k ie j te o lo g ii o z n a c z a m i a n o w ic ie to , że te n , k to a k c e p tu je p r a w d ę w ia r y k a to lic k ie j, o b o w ią z u ją c e j k a ż d e g o w y z n a w c ę w e w s p ó łc z e s n y m K o ściele, z m ie rz a do le p sz e g o z ro z u m ie n ia te j p r a w d y , w k tó r e j to d o k o n u je się jeg o życie. S tą d te ż — p o d k r e ś la a u t o r — is tn ie je a k tu a l n ie p o tr z e b a o d n o w ie n ia te o lo g ii m o r a ln e j. W s ie d e m n a s ty m w ie k u — m ó w i — p o S o b o rz e T r y d e n c k im , w k a to lic k ie j te o lo g ii p o w sz e c h n ie p rz y ję to m e to d ę r a c jo n a lis ty c z n ą , k ła d ą c ą n a c is k n a ja s n o ść po jęć, n ie z a w o d n o ś ć z a sa d o ra z n a q u a s i- m a te m a ty c z n e d o w o d z e n ie w n io sk ó w . J a k ju ż z o sta ło to u ja w n io n e , w te o lo g ii m o r a ln e j, k t ó r a u tr z y m a ła się a ż do S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II, p o d e jś c ie ta k ie w y z n a c z o n e b y ło p rz e z leg alizm , k tó r y p o m a g a ł w w y w o ła n iu w ra ż e n ia , że n a u c z a n ie m o r a ln e K o śc io ła s k ła d a się r a c z e j ze z m ie n n y c h p r a w a n iż e li z n ie z m ie n ia ln y c h p ra w d . M ó w ią c n a to m ia s t o r o li m o r a ln e g o n a u c z a n ia p rz e z K o śc ió ł, p o d k re ś la G ris e z p r z e d e w s z y s tk im w a ż n o ś ć u ś w ia d o m ie n ia so b ie , co to z n a c z y b y ć c h rz e ś c ija n in e m i w ja k i s p o s ó b ży cie c h r z e ś c ija n in a m o ż e s t a ć się p e łn e , bo łą c z ą c e w so b ie z a ró w n o lu d z k ie , ja k i n a d p rz y r o d z o n e p ie r w ia s tk i. D a le j a k c e n tu je w t a k p o ję ty m n a u c z a n iu to , j a k d o b r a z ie m s k ie d e te r m i n u ją c h rz e ś c ija ń s k ie n o r m y m o r a ln e , u k a z u ją c p r z y ty m , d la c z e g o e g z y s te n c ja z g o d n a z ty m i n a k a z a m i je s t je d y n ą e g z y s te n c ją , k tó r a je s t d o b re m p r a w d z iw ie lu d z k im , d o b re m o so b o w y m . Z y cie ta k ie — m ó w i G ris e z — w in n o b y ć u k ie r u n k o w a n e n a g ło sz e n ie E w a n g e lii, n a n a u c z a n ie , a je d n o c z e ś n ie z a p e w n ia ją c e o d p o w ie d n ią p o d s ta w ę d la s tu d ió w w io d ą c y c h do u k s z ta łto w a n ia się w ła ś c iw e j m o r a ln e j p o s ta w y c z ło w ie k a .
D w a k o le jn e ro z d z ia ły , k tó r y m c h c ia łb y m p o św ię c ić n ie c o m ie js c a , t r a k t u j ą m ię d z y in n y m i o w o ln y m w y b o rz e cz ło w ie k a , a u to d e te r m in a c ji o ra z o s u m ie n iu , k tó r e a u to r łą c z y z w ie d z ą o p ra w d z ie m o r a ln e j. Z p o d a n y c h w y ż e j z a g a d n ie ń w y b ie r a m d w a , z k tó r y m i p r a g n ę za p o z n a ć c z y te ln ik a : 1) W ja k im s e n s ie w o ln y w y b ó r m oże b y ć p o jm o w a n y ja k o p o d s ta w a m o ra ln o ś c i? 2) C zy m je s t s u m ie n ie z g o d n ie z n a u k ą K o śc io ła ? N a p ie r w s z e p y ta n ie C. G rise z o d p o w ia d a n a s tę p u ją c o : w o ln y w y b ó r n ie je s t p o d s ta w ą n o r m a ty w n ą , a w ię c czy m ś, co p o z w a la o d ró ż n ić to , co d o b re od teg o , co złe m o r a ln ie . W o ln y w y b ó r m o że b y ć je d n a k p o d s ta w ą m o r a ln ą je d y n ie w s z e rs z y m se n sie . P o d c z a s g d y p o ję c ie m o r a ln o ś c i s p r o w a d z a n e b y w a n ie k ie d y do m o ra ln e g o d o b ra , to w o ln y w y b ó r n a to m ia s t m o ż e s ta n o w ić p o d s ta w ę z a ró w n o d o b ra , j a k i zła m o ra ln e g o . W ty m s z e r s z y m z a te m z n a c z e n iu d z ie d z in ę m o r a ln ą , o b e jm u ją c ą ta k d o b ro , j a k i zło, m o ż n a n a zw ać „ e g z y s te n c ja ln ą ”. D la te g o te ż „ w o ln y w y b ó r je s t, w ła ś c iw ie m ó w ią c , z a s a d ą e g z y s te n c ja ln ą , a w ię c ź ró d łe m z a ró w n o m o ra ln e g o d o b ra , j a k i m o r a l nego z ła ” (F re e ch o ic e is, p r o p e r ly s p e a k in g , a n e x is te n tia l p r in c ip le , a s o u r -2 0 -2 R E C E N Z J E
ce o j b o th m o ra l good a n d m o ra l e v il — s. 41). D o d a ć n a le ż y je szcze do tego, iż w o ln y w y b ó r s ta n o w i w n a s c e n tr a ln ą rz e c z y w is to ść , d z ię k i k tó r e j w s z y s tk ie n a s z e a k ty u o b e c n ia ją się w s fe rz e m o r a ln e j, tz n . m ie sz c z ą się w d z ie d z in ie e g z y s te n c ja ln e j. N a d ru g ie z aś p y ta n ie o d p o w ia d a G ris e z w sp o só b n a s tę p u ją c y : s u m ie n ie je s t z a ra z e m u ś w ia d o m ie n ie m so b ie z a s a d m o ra ln o ś c i, j a k ró w n ie ż je s t p ro c e s e m r o z u m o w a n ia w io d ą c y m o d r a c j i do k o n k lu z ji i je d n o c z e ś n ie ty m i k o n k lu z ja m i, k tó r e są o c e n a m i m o r a ln y m i d o ty c z ą c y m i d o k o n a n y c h ju ż w y b o ró w lu b te ż ty c h , k tó r e są d o p ie ro ro z w a ż a n e . S u m ie n ie — m ó w i a u t o r — o d g ry w a u z u p e łn ia ją c ą r o lę w s t o s u n k u do w y b o ru .
N a le ż y t u t a j p rz y p o m n ie ć , iż G rise z , p o p r z e p r o w a d z e n iu o p is u c h rz e ś c i ja ń s k ic h c n ó t, p o k a z u je , w ja k i s p o s ó b p o w in n a s ię tw o rz y ć i m a n ife s to w a ć a u te n ty c z n ie c h rz e ś c ija ń s k a p o s ta w a w ży ciu . W z a k o ń c z e n iu z aś o k re ś la z n a c z e n ie n a u k i K o ścio ła, jeg o a u to r y te t i n ie o m y ln o ś ć , z n a jd u ją c ic h ź ró d ła w b o s k ie j p ra w d z ie , o b e c n e j w e w s z y s tk ic h s ło w a c h i c z y n a c h J e z u s a , p r a w
dzie, k t ó r a z a k o m u n ik o w a n a z o s ta ła c z ło w ie k o w i w fo r m ie d la ń z ro z u m ia łe j. T reść b o w ie m o b ja w ie n ia w k r a c z a w d o ś w ia d c z e n ie lu d z k ie p o d p o s ta c ią m a te r ia ln e g o ś r o d k a w y p o w ia d a n y c h słó w i d o strz e g a ln e g o p o s tę p o w a n ia , a n ie p o d p o s ta c ią ja k ic h ś n ie z n a n y c h i ta je m n ic z y c h c z y n n ik ó w . A lb o w ie m c z ło w ie c z e ń stw o C h r y s tu s a je s t s iln ie js z y m w y ra z e m teg o , a n iż e li J e g o u k r y t a b o sk o ść. N ie m a m ie js c a w ty m w y r a z ie n a p o m y łk ę , ja k o że ży cie Je g o sa m o p rz e z s ię o b ja w ia s ię ja k o b e z p o ś re d n io ś ć d z ia ła n ia Bożego.
M o żn a b y w ty m m ie js c u p o s ta w ić p y ta n ie : ja k i je s t cel n a p is a n ia aż ta k ro zleg łeg o d z ie ła w je d n e j ty lk o d z ie d z in ie — w d z ie d z in ie te o lo g ii m o r a ln e j? K o n s e k w e n tn ie z p o w y ższeg o w y n ik a n a s tę p n e : d lacz eg o s tu d e n c i o ra z in n i p o w in n i t a k w ie le c z a su p o św ię c ić je d n e m u ty lk o p rz e d m io to w i? O d p o w ie d z i s z u k a ć tr z e b a p rz e d e w s z y s tk im — ja k to ja s n o s u g e r u je a u t o r ·— w ty m , że c a ła rz e c z y w is to ść m o r a ln a s ta n o w i n a jb a r d z ie j c h a r a k te r y s ty c z n y i z n a c z ą c y w y m ia r e g z y s te n c ji c z ło w ie k a i w s z e lk ic h lu d z k ic h d z ia ła ń . D z ia ła n ia c z ło w ie k a n ie są ty m , co je s t n a jb a r d z ie j f u n d a m e n ta ln e w c a łe j r e a ln o ś c i lu b te ż w c h rz e ś c ija ń s k im ży ciu , g d y ż b a rd z ie j p o d s ta w o w a i p ie r w s z a je s t ta rz e c z y w is to ś ć i w s z e c h s tw o rz e n ie . N ie m n ie j B óg p o s ta n o w ił p o w o ła ć do is tn ie n ia osoby, k tó r e m o g ą s ta ć się p o d o b n e do N iego p rz e z s w o je ro z u m n e i w o ln e d z ia ła n ie . J a n K e m p s k i, W a r s z a w a C h o r z y w s ta n a c h te r m in a ln y c h a e t y k a z a w o d o w a w m e d y c y n ie , p r a c a z b io ro w a p o d r e d a k c j ą J . B o g u s z a , B y d g o szcz 1985, P o ls k ie T o w a rz y s tw o N a u k o w e , s. 91. „O d le k a r z a n ie o c z e k u je s ię je d y n ie o d p o w ie d n ie g o le c z e n ia — k tó r e z re s z tą p rę d z e j czy p ó ź n ie j sk o ń c z y się n ie u c h r o n n ie , u k a z u ją c s w o ją n ie - w y s ta rc z a ln o ś ć — a le ró w n ie ż lu d z k ie g o w s p a r c ia ze s tr o n y b r a t a , k t ó r y m oże p rz e k a z a ć m u w iz ję ży cia , a w r a z z n ią ta k ż e se n s ta je m n ic y c ie r p ie n ia i ś m ie r c i” ( J a n P a w e ł I I , M e d y c y n a n a s łu ż b ie ż y c ia i c z ło w ie k a ,
L ’O s s e rv a to re R o m a n o , w y d . p o i., 1982, n r 11— 12, s. 6). S ło w a te w y p o w ie d z ia n e p rz e z p a p ie ż a J a n a P a w ła I I do u c z e s tn ik ó w X V M ię d z y n a ro d o w e g o K o n g re s u F e d e r a c ji S to w a rz y s z e ń L e k a r z y K a to lic k ic h m o g ą s ta n o w ić m o tto do k s ią ż k i p t. C h o r z y w s ta n a c h te r m i n a ln y c h a e ty k a z a w o d o w a w m e d y c y n ie . K s ią ż k a t a p o w s ta ła ja k o ow oc k o n f e r e n c ji n a u k o w e j, z o rg a n iz o w a n e j 2 8 I V 1981 r. w B y dgoszczy. T e m a t, j a k w id a ć tr u d n y , bo d o ty k a ją c y n a j tr u d n ie js z y c h s p r a w ż y c ia i ś m ie rc i. D la te g o ty m w ię k sz e p o d z ię k o w a n ie n a le ż y się o rg a n iz a to r o m za z o rg a n iz o w a n ie k o n f e r e n c ji i p o d ję c ie ta k ie g o t e m a tu , j a k ró w n ie ż za w y d a n ie r e f e r a tó w w fo r m ie k s ią ż k o w e j. O m a w ia n a k s ią ż k a s k ła d a się b o w ie m z sz e ś c iu r e f e r a tó w i n e x te n s o , d y s k u s ji po r e f e r a t a c h o ra z k o n f e r e n c ję z n a w c ó w i w o ln ą d y s k u s ję . P o n a d to k s ią ż k a z a w ie
